Elke prestatie van de mens is het gevolg van creativiteit. Zonder creativiteit was Stonehenge nooit gebouwd, en dit boek dat je nu leest niet geschreven. Zelfs voor bepaalde vormen van logica, zoals inductieve logica, zijn creatieve gedachtesprongen nodig.

Het lijkt er misschien op dat creativiteit een mysterieuze kracht is, maar in wezen ligt het voor iedereen binnen zijn bereik, zelfs voor mensen die zeggen dat ze niet creatief zijn. Hoewel het tegen de intuïtie in lijkt te druisen, kan creativiteit worden gehackt. Er staan in dit hoofdstuk zelfs hacks die creativiteit proberen te mechaniseren. Of dat lukt is iets wat je zelf moet beoordelen, maar ik hoop dat je er wel je eigen creativiteit een boost mee kunt geven.

HACK 19

Gegevens voor je interne toevalsgenerator Je geest is net als de random-numbergenerator in je computer: het moet iets van de omgeving krijgen om de routine te doorbreken. Je moet er iets in stoppen om er iets uit te krijgen!

Maar al te vaak worden brainstormsessies in steriele, lege vergaderzalen gehouden waar niets aan de muren hangt en waar verder ook niets te zien valt. Het zijn net van die brandschone ruimtes waar microchips worden gemaakt en waar zelfs geen stofje mag neerdwarrelen. Het is dus niet zo gek dat er zoveel slechte ideeën uit dat soort zalen komen. De geest heeft nu eenmaal ‘stof’ nodig. Met behulp van nuclei om zich heen kunnen geesten brainstormen. Als je al begint zonder een idee, dan krijg je ook geen ideeën.¹

Je moet je geest als een computer zien die eventjes een paar willekeurige getallen uit de lucht moet grijpen. Zo’n computer kan niet zomaar willekeurige getallen opgeven, het kan alleen maar berekeningen maken. Vanuit het gezichtspunt van de mens gezien kan een computer alleen maar iets onwillekeurigs doen als geprogrammeerd wordt om zijn realtimeklok te raadplegen voor real-world zaken zoals het aantal milliseconden die verstreken zijn sinds 1 januari 1970. Omdat je niet weet hoeveel dat is, kan de computer iets tonen wat behoorlijk willekeurig overkomt, zelfs een beetje creatief. Met andere woorden, de computer heeft gegevens van een andere bron nodig om zijn eigen vaste patronen te doorbreken.

Mensen kunnen ook in een creatieve sleur terechtkomen. Iedereen heeft bepaalde interesses. Iedereen heeft dingen waar ze een beetje nieuwsgierig naar zijn tot iets waar ze werkelijk door geobsedeerd zijn. Choreograaf Twyla Tharp noemt dit onze ‘creatieve dna’. Soms zorgt deze hardwiring, deze koppeling voor een herhaling in je creatieve uitingen. Op dat moment is het nodig dat je interne random-numbergenerators nieuwe gegevens krijgen waardoor je uit de sleur raakt.

Aan de slag

Je kunt op allerlei manieren nieuwe gegevens invoeren:

• door een straatnaambordje te lezen;
• door een straatnaambordje achterstevoren te lezen;
• door de radio of tv tien seconden aan te zetten (zet hem daarna wel weer uit! Je moet er geen negatieve impuls door krijgen (Hack 65)!);
• sla een boek zomaar ergens open;
• gebruik de willekeurige paginamogelijkheid van Wikipedia;
• koop een tijdschrift dat je normaal gesproken nooit koopt en lees het helemaal door.

Door deze manieren toe te passen ga je door de eerste de beste onwillekeurige prikkels vrij associëren. Waar doet het je aan denken, en wat heb je eraan voor je project? Met po (Hack 21) voeg je wellicht ideeën samen.

Hou het zo lang mogelijk vol. Je kunt hier misschien de SCAMPER-techniek (Hack 22) voor gebruiken. Je moet niet bang zijn dat je belachelijk bezig bent. Een fantastisch idee bestaat soms uit een heleboel belachelijke ideeën. Als je op een dood punt bent beland, voer je gewoon weer een gegeven in!

Als de brainstormsessies waar je aan deelneemt in lege vergaderzalen plaatsvinden, zoals ik hiervoor beschreef, neem dan boeken, tijdschriften, muziek, plaatjes of wat dan ook mee en gebruik die als een creatief gegeven. De Oblique Strategies (Hack 23) zijn met name hiervoor ontwikkeld. Als de sleur waar je in zit zich niet alleen beperkt tot je project, maar ook in de rest van je leven optreedt, ga dan eens met de dobbelstenen in de weer (Hack 49).

Zo werkt het

Terwijl ik in de bus aan mijn nieuwste bordspelontwerp bezig was, kwam ik langs een bord in een industriegebied waarop ‘American Frame and Alignment’ stond. Ik vond ‘frame’ wel een goed woord om bij het brainstormen te gebruiken. Van het een kwam het ander, en voordat ik het wist had ik een heleboel ideeën voor spelletjes binnen spelletjes en afgeleide spelletjes, en frames binnen frames, dus net als iemand die een foto van zichzelf vasthoudt waarop hij een foto van zichzelf vasthoudt enzovoort. Dit ene gegeven voor mijn interne random-numbergenerator werd uiteindelijk de basis van het spelletje. Het heet nu dan ook GameFrame.

Het is wel zeker dat mijn ‘creatieve dna’ de vorm van het spel heeft bepaald, in elk geval gedeeltelijk. Ik heb een fascinatie voor afleidingen en terugverwijzingen sinds ik op mijn veertiende Gödel, Escher, Bach: een eeuwige gouden band heb gelezen. Deze sterke neigingen komen overeen met strakke computerprogramma’s. Door het reclamebord werd ik echter uit de sleur getrokken. Voordat ik mijn interne random-numbergenerator een gegeven gaf, kwam ik niet verder dan in mijn spelletjes rietjes te gebruiken!

Noten

1. all, D. & Wecker, D. (1995). Jump start your brain. New York (VS): Warner Books.

Zie ook

• Een willekeurige pagina op Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/Special: Randompage.
• Over willekeurigheid binnen H2G2: http://www.bbc.co.uk/dna/h2g2/Random- EditedEntry.
• Andere willekeurige urls: http://randomurl.com.
• Artikel in Wikipedia over ‘toevalsgenerator’ op http://nl.wikipedia.org/wiki/ Toevalsgenerator.

HACK 20

Geforceerde combinaties Ik geef je een eenvoudige manier om snel heel veel ingewikkelde ideeën uit een aantal eenvoudige ideeën te halen.

De methode van morfologisch geforceerde combinaties is vrij oud. Kijk maar eens naar een plaatjesboek voor kinderen waarmee je de kop van een giraf met het lijf van een nijlpaard en de staart van een vis kunt combineren. In de jaren zestig beschreef Fritz Zwicky bij Caltech de methode. Deze werd door Don Koberg en Jim Bagnall in hun boek The universal traveler² populair.

Veel andere boeken die deze methode beschrijven, schijnen daarvoor The universal traveler te gebruiken en halen zelfs hetzelfde voorbeeld aan: het creëren van een nieuw ontwerp voor een balpen. Ik benader het iets anders.

Aan de slag

Voor geforceerde combinaties, zoals Koberg en Bagnall uitlegden, is de methode zeer eenvoudig:

1. Schrijf de zaken op die het ding dat je wilt maken, moet hebben. Eén zaak per kolom. Dat kan bijvoorbeeld de kleur, de grootte en de vorm zijn.
2. Onder elke zaak schrijf je op welke variaties er zijn. Onder kleur zet je bijvoorbeeld alle kleuren van de regenboog en ook zwart, wit, goud en zilver.
3. Daarna combineer je alle zaken in je tabel willekeurig met elkaar, waarbij je uit elke kolom een ding pikt. Je kiest dus elke keer een kleur, een grootte en een vorm uit.

Technisch gesproken zijn stap 1 en 2 morfologische analysen en stap 3 is een morfologisch geforceerd verband.

 

Zo krijg je een willekeurige lijst mogelijkheden, waarvan er misschien geeneen is zoals jij het zou willen hebben, maar de meeste vind je waarschijnlijk wel interessant. Ga gerust met de resultaten aan de slag. Je vindt misschien de combinatie ‘oranje, tetraëder, een meter lang’ niets, maar ‘oranje, tetraëder, 50 centimeter’ vind je misschien perfect.

Je kunt natuurlijk ook combinaties met pen en papier maken, zoals in The universal traveler wordt aanbevolen, maar sinds 1972 worden computers wel wat meer gebruikt. Het is voor jou wellicht handiger om daarmee te werken. Daarom tref je hier ook een Perl-script aan dat ‘pyro’ heet en dat een wat betere opvolger is van Inspirograph, het HyperCard-stapelgeheugen van de Macintosh dat ik in de jaren tachtig heb uitgegeven.³

Inspirograph kon van alles tevoorschijn roepen. Denk aan plaatsnamen in New England (zoals bijvoorbeeld Lake Nattagoonsuckerpocket) tot zomaar een kop in een roddelblad. Omdat de voorbeelden die ik erbij deed leuk waren, downloadde een hoop mensen het stapelgeheugen omdat ze dachten dat het lachen was, maar in wezen was het bedoeld voor een echt doel, zoals de pyro.

Pyro

Plaats het volgende Perl-script in een bestand met de naam ‘pyro’ en zorg dat het werkt. Je kunt het pyro-script en het bijbehorende bestand utopia.dat ook van de website van O’Reilly halen (zie daarvoor het Voorwoord).

#!/usr/bin/perl -w
my $infilename = $ARGV[0];
my $basevar = “\@$ARGV1\@”;
my $pickatrandom = 1;
if (($ARGV2) && ($ARGV2 eq “all”))
{
$pickatrandom = 0;
}
# Seed the output file
my $outfilename = “/tmp/pyro.txt”;
open(OUTFILE, “> $outfilename”)
   or die “Couldn’t open $outfilename for writing: $!\n”;
print OUTFILE “$basevar\n”;
close(OUTFILE);
local $/;
undef $/;
open(INFILE, “< $infilename”)
  or die “Couldn’t open $infilename for reading: $!\n”;
$infilecontents = <INFILE>;
close(INFILE);
open(OUTFILE, “< $outfilename”)
  or die “Couldn’t open $outfilename for reading: $!\n”;
$outfilecontents = <OUTFILE>;
close(OUTFILE);
while ($outfilecontents =~ /\@[A-Za-z0-9]+\@/)
{
  local $/;
  undef $/;
  open(OUTFILE, “< $outfilename”)
    or die “Couldn’t open $outfilename for reading: $!\n”;
  $outfilecontents = <OUTFILE>;
  close(OUTFILE);
  # $baseline is the first line in OUTFILE with a variable.
  if ($outfilecontents =~ /^(.*?)(\@\w+\@)(.*?)$/m)
  {
    $baseline = “$1$2$3”;
    $varname=$2;
  }
  chomp $varname;
  if ($infilecontents =~ /\#$varname\n(.*?)\n\n/s)
  {
    $varblock = “$1\n”;
  }
  else
  {
    die “Did not find variable $varname in $infilename.\n”;
  }
  @varblockarr = split (/\n/, $varblock);
  @outlinesarr = ();
  if ($pickatrandom)
  {
    # Generate a random string from the input elements
    $randline = $varblockarr [ rand @varblockarr ];
    $curline = $baseline;
    chomp ($curline);
    chomp ($randline);
    $curline =~ s/$varname/$randline/;
    push (@outlinesarr, $curline);
  }
  else
  {
    # Generate all possible combinations of the input elements
    foreach $varline (@varblockarr)
    {
      $curline = $baseline;
      chomp ($curline);
      chomp ($varline);
      $curline =~ s/$varname/$varline/;
    push (@outlinesarr, $curline);
    }
  }
  $outlines = join (“\n”, @outlinesarr);
  $outfilecontents =~ s/\Q$baseline\E/$outlines/s
    or die “baseline not found.\n”;
  $outfilecontents =~ s/\n\n/\n/mg;
  open(OUTFILE, “> $outfilename”)
    or die “Couldn’t open $outfilename for writing: $!\n”;
  print OUTFILE $outfilecontents;
  close(OUTFILE);
}
if ($pickatrandom)
{
  print $outfilecontents;
}

De hack op de computer

Hier staan de bovenste 20 regels van een datafile (genaamd utopia.dat) voor het pyro-script. Je kunt deze map gebruiken om interessante plekken voor fantasy- en sciencefictionverhalen te maken. De waarden van deze variabelen komen uit twee naslagwerken over theoretische fictie.⁴, ⁵

Als je computer geen Perl heeft, of als je de hack liever niet op de computer uitvoert, leg ik je verderop een andere manier met behulp van een dobbelsteen uit.

 

#@place@
@type@ made of @material@ @location@, inhabited by @inhabitants@, @govt@,
@special@

#@type@
a cavern
a city
a country
a forest
a jungle
a mountain
a planet
a sealed habitat
a village
an island

#@material@
a superstrong material
crystal
flesh
gold

Zie ook het gedeelte over hacks op de computer in het Voorwoord als je wilt weten hoe je met Perl-scripts werkt.

 

Als je wel Perl op je computer hebt geïnstalleerd, zet dan het pyro-script en het utopia. dat-bestand in dezelfde directory, en voer pyro dan uit door het volgende commando binnen die directory in te voeren:

perl pyro utopia.dat place

Als je met Linux of Unix werkt, gebruik dan de kortere versie:

./pyro utopia.dat place

Alle variabelen in een pyro-map die je aanmaakt moet je tussen twee apenstaartjes (@) zetten, net als in het voorbeeld. Als je verschillende waarden aan een variabele wilt toevoegen, zet dan elke variabele op een nieuwe regel en plaats er een hekje (#) voor.

Elke regel mag maar één mogelijke waarde bevatten. Scheid variabelen/waarden met een witregel en zet twee witregels onder aan een bestand. Je kunt variabelen maken waarvan de waarden weer andere variabelen bevatten, zoals te zien is aan de locaties in het voorbeeld.

Zo werkt het

In tabel 3.1 staan de gegevens uit utopia.dat weergegeven. In elke kolom staan de tien mogelijke waarden voor een variabele waarvan de naam boven aan de kolom staat. Er zijn zes kolommen met elk tien mogelijkheden, dus je kunt 10⁶ ofwel één miljoen verschillende fantasieplekken uit deze gegevens halen.

Als je een matrijs met tien kolommen hebt (of beter nog: zes matrijzen), of als je een andere manier hebt om willekeurige getallen mee op te roepen, dan kun je met behulp van tabel 3.1 een getal tevoorschijn halen en uit elke kolom iets kiezen. Utopia 895779 is bijvoorbeeld een dorp gemaakt van hout dat in de vierde dimensie ligt, bewoond wordt door insecten, geregeerd wordt door oud rituelen en waarvan de locatie wel af en toe verandert.

Met het pyro-script gaat alles een stuk sneller. We hebben twee vaste gegevens nodig en een keuzemogelijkheid:

• het eerste vaste gegeven is de naam van het bestand, bijvoorbeeld utopia.dat;
• het tweede vaste gegeven is de naam van de variabele van het bestand dat je wilt uitbreiden, bijvoorbeeld de plek (zet de variabele naam niet tussen apenstaartjes, dat doet pyro al voor je);
• het derde gegeven, de keuzemogelijkheid, is het woord ‘alle’. Als je dit intikt, zal pyro alle mogelijke combinaties in het bestand tonen, en niet maar één willekeurig gegeven.

Als je ‘alle’ hebt ingetikt kan het wel even duren voordat alle combinaties tevoorschijn komen.

 

Het volgende commando geeft dus alle miljoen mogelijkheden voor fantasieplekken en plaatst de resultaten in de map /tmp/pyro.txt:

./pyro utopia.dat place all

Maar met dit commando krijg je maar één fantasieplek:

./pyro utopia.dat place

Hier staat (een tikkeltje bijgewerkt) de console-log van het vorige commando:

$ ./pyro utopia.dat place
a mountain made of rubber in the sky, inhabited by fish, ruled by a
hereditary monarch, where learning is exalted
$ ./pyro utopia.dat place
an island made of crystal in the fourth dimension, inhabited by
aliens, an anarchy, which is microscopic
$ ./pyro utopia.dat place
a sealed habitat made of paper in the dream world, inhabited by
giants, a socialist utopia, where learning is exalted
$ ./pyro utopia.dat place
an island made of flesh in the fourth dimension, inhabited by
fairies, an anarchy, which is boundless
$ ./pyro utopia.dat place
a mountain made of a superstrong material in the dream world,
inhabited by apes, an anarchy, where cannibalism is practiced
$ ./pyro utopia.dat place
a cavern made of porcelain in the polar regions, inhabited by
intelligent plants, ruled by a council of many species, which is
microscopic
$ ./pyro utopia.dat place
a sealed habitat made of stone in an unknown place, inhabited by
giants, ruled by a magical elite, where everyone is insane
$ ./pyro utopia.dat place
a sealed habitat made of flesh in the desert, inhabited by giants,
ruled by a corporation, where cannibalism is practiced
$ ./pyro utopia.dat place
an island made of paper under the sea, inhabited by fairies, an
anarchy, which is boundless
$ ./pyro utopia.dat place
a forest made of flesh in an unknown place, inhabited by fairies,
ruled by computer, exceedingly warlike

Pyro is op zichzelf erg nuttig, maar je kunt het zeker nog verbeteren. Laat het nog uitgebreider op fouten controleren (bijvoorbeeld door op kringvariabelen te letten, en of er wel genoeg witregels aan het einde van het bestand of tussen de twee regels staan). Het zou ook leuk zijn als het aantal willekeurige series die aangemaakt worden een alternatieve waarde krijgen toebedeeld voor de optie van de derde commandoregel. Ga er gerust mee aan de slag!

Noten

1. Ritchey, T. (2002). ‘General morphological analysis: a general method for nonquantified modeling.’ Online uitgave op http://www.swemorph.com/ma.html.
2. Koberg, D. & Bagnall, J. (2003). The universal traveler: a soft-systems guide to creativity, problem-solving, & the process of reaching goals. Menlo Park (VS): Crisp Learning.
3. De originele inspirograaf op http://ron.ludism.org/cloudbusters en download inspirograph10.hqx.
4. Manguel, A. & Guadalupi, G. (1999). The dictionary of imaginary places. Londen (GB): Bloomsbury.
5. Stableford, B. (1999). The dictionary of science fiction places. New York (VS): Wonderland Press.

Zie ook

• Raymond Queneau van de Franse literatuurgroep, de Oulipo (Hack 24), gebruikte morfologisch geforceerde verbindingen in zijn boek Cent mille milliards de poèmes, een uitvouwboek met 10 mogelijke varianten voor elk van de 14 regels van een sonnet voor 1014 tot wel 100.000.000.000.000 sonnetten. Zoals gebruikelijk maken computers het geheel gemakkelijker. Een goede webversie van dit boek in het Engels staat op http://www.bevrowe. info/Poems/QueneauRandom.htm.
• Het Oulipolid Harry Mathews heeft ook een geforceerde verbindingsprocedure bedacht. Deze heet Mathews’s algorithm en deze is niet willekeurig of uitputtend. Je kunt er online over lezen en het uitproberen op http://bumppo. hartwick.edu/Oulipo/Mathews.php.

HACK 21

Verdiep je in po Gebruik een nieuw woord om op het eerste gezicht onmogelijke alternatieven te bekijken, willekeurige ideeën met elkaar te vergelijken en andere antieke opvattingen uit te dagen.

Creatief deskundige Edward de Bono verzon het woord ‘po’ om mensen aan het denken te zetten. Hij had er verschillende taalkundige verklaringen voor. Een ervan is dat je het kunt zien als een afleiding van woorden als hypothese, suppose, possible, en zelfs poëzie. Ook staat het voor provocative operation (prikkelende activiteit), een soort geestelijke hack waarmee je weer verder kunt als je geen ideeën meer hebt.¹

Maar waar het woord ook vanaf stamt, po is heel handig als je met ideeën en de potentie die ze hebben aan de slag wilt gaan, zonder te veel op de details te letten.

Aan de slag

Met po kun je op drie manieren proactief aan de slag, De Bono noemde die PO-1, PO-2 en PO-3.² Elk ervan wordt gebruikt om bepaalde denkprocessen op gang te brengen en bij een creatieve situatie vooruitgang te boeken.

PO-1. Bij PO-1 gebruik je po om een ‘slecht’ idee niet meteen te veroordelen zodat je het als een opstapje voor echt goede ideeën kunt gebruiken. Als je bijvoorbeeld een oplossing zoekt voor de problemen bij de Amerikaanse ruimtevaart, dan zeg je tegen jezelf: ‘Po, de spaceshuttle moet in een miljoen stukjes ontploffen.’ Normaal gesproken zou het een slecht idee zijn om de spaceshuttle op te blazen, maar po ‘beschermt’ het, zodat het naar potentieel goede ideeën leidt.

Je gaat niet bij dat speciale idee stilstaan en je veroordeelt het ook niet, maar je richt je in plaats daarvan op ideeën die daaruit voortspruiten. In dit voorbeeld laat een idee een reeks kleine modulaire voertuigen met in elk één persoon, zich verzamelen in een groot ruimtestation. Vervolgens gaan ze naar binnen en breken van elkaar los. Dit is misschien niet alleen goedkoper om te maken, maar als er een ramp plaatsvindt wordt er maar één mens gedood in plaats van de hele ploeg.

PO-2. Met PO-2 is het de bedoeling dat je po gebruikt om ideeën willekeurig bij elkaar te plaatsen zodat je je interne random-numbergenerator (Hack 19) aan het werk kunt zetten. Stel dat je een spel wilt ontwerpen. Je geeft jezelf dan een prikkel door de woorden ‘spel po bril’. Deze brengen je weer op de volgende ideeën:

• een goedkoop spelapparaat dat in een bril wordt gemonteerd waardoor de beelden rechtstreeks op je retina worden geprojecteerd;
• een schatzoektocht voor het goede doel, met een prijs voor het team dat de meeste oude brillen voor ontwikkelingslanden verzamelt;
• een behendigheidsspel waarbij mensen die een bril dragen de handicap hebben dat ze hem af moeten zetten en mensen zonder bril er een op moeten zetten.

Je hebt waarschijnlijk niet aan alle suggesties iets, maar misschien wel aan een paar. Als je er helemaal niets aan hebt, vervang het woord bril dan door iets anders.

PO-3. Met PO-3 wordt po als een creatieve uitdaging voor verandering gebruikt. Je moet hierbij een bestaand idee of onderdelen ervan opzijschuiven zonder het echt te verwerpen.

Kijk bijvoorbeeld maar eens naar iets wat tijdens een vergadering werd gezegd: ‘Deze groep moet zoals altijd elke week vergaderen.’ Je vraagt jezelf dan het volgende af:

• Po elke: waarom niet om de week?
• Po week: waarom niet om de vijf dagen, of elke maand?
• Po groep: waarom maken we van onze groep niet een heleboel kleinere groepjes met elkaar overlappende interesses die wanneer ze maar willen kunnen vergaderen?

Zo werkt het

De ondertitel van De Bono’s boek Po luidt Beyond yes and no. Volgens De Bono is het probleem van te veel nadenken dat je te snel ideeën accepteert of verwerpt, en als je iets accepteert, houd je er veel langer aan vast dan nodig is.

Het woord po is bedoeld om je wat ruimte te geven buiten de wat De Bono de ‘JA/ NEE-methode’ noemt, waarbij je even pauze neemt om rustig alle mogelijkheden tegen elkaar af te wegen. Metaforisch gesproken moet je omhoogspringen en in plaats van automatisch ja of nee te gebruiken je ideeën vanaf een hoger punt bekijken.

In de praktijk

Je kunt met po fantastische brainstormscenario’s verzinnen, maar je kunt het ook heel goed in het dagelijks leven gebruiken. Als je bijvoorbeeld in je auto door iemand gesneden wordt, word je normaal gesproken kwaad en ga je driftig toeteren en hardop vloeken. Als je in plaats daarvan ‘po’ fluistert, creëer je misschien in jezelf een semantische pauze, ook wel de wig van bewustzijn3 genoemd: een pauze waarin je nadenkt over waar je mee bezig bent voordat je iets doet. Vraag jezelf vervolgens af of het wel de moeite waard is om je zo over het voorval op te winden.

Als je wederhelft ook het woord po kent, kan een van jullie het zeggen om elkaar te herinneren dat je bij een ruzie geen winnaar en verliezer hebt, maar dat beide partijen hun eigen gezichtspunt behouden. Als je ‘Po!’ zegt, zeg je: ‘We zijn het erover eens dat we het niet eens zijn met elkaar.’ Gebruik het ook om samen tot een redelijk besluit te komen. Als je de neiging hebt om de kont tegen de krib te gooien, ga dan allebei op po staan en bekijk de situatie vanaf hetzelfde rustige plekje.

Noten

1. Bono, E. de (2005). Zes denkende hoofddeksels. Amsterdam: Business Contact.
2. Bono, E. de (1990). Po, beyond yes and no. Londen (GB): Penguin.
3. Dawes, M. ‘The wedge of consciousness: a self-monitoring device.’ Zie http:// miltondawes.com/md_wedge.html. (De moeite waard om te lezen als je deze hack handig vindt.)

HACK 22

Scamper naar ideeën SCAMPER is een geheugenacroniem voor een manier waarop je oude ideeën nieuw leven inblaast.

 

De SCAMPER-methode (Substituut, Combineren, Aanpassen, Modificeren, Potentieel veranderen, Elimineren, Revers) is een zeer draagbare, creatieve gereedschapskist. Bob Eberle heeft het als een samengevoegde serie geheugensteuntjes met eenvoudige ezelsbruggetjes ontwikkeld. Het werd voor het eerst door Michael Michalko in zijn boek Thinkertoys1 besproken.

Met een lege harde schijf krijg je geen gegevens van je computer, en je krijgt geen creatieve ideeën uit je geest zonder dat je er eerst iets in stopt. SCAMPER is een gestructureerde manier om de random-numbergenerator in je geest (Hack 19) te voeden om creatieve output te krijgen als je geen inspiratie hebt.

Aan de slag

Gebruik SCAMPER als een checklist. Kies iets uit waar je creatief over na wilt denken, een beker bijvoorbeeld, en ga dan de checklist na (Substituut, Combineren, Aanpassen, Modificeren, Potentieel veranderen, Elimineren, Revers), waarbij je jezelf de vragen stelt die bij elke letter hoort. In tabel 3.2 worden de gestructureerde brainstormmethoden van SCAMPER uitgelegd. Het woord ‘doel’ verwijst naar het voorwerp waaraan je denkt, zoals bijvoorbeeld de beker in het voorbeeld.

Zo werkt het

SCAMPER is een kruising tussen het voeden van je geestelijke random-numbergenerator (Hack 19) en het gebruik van ezelsbruggetjes (ouwe trouwe vriend dat je d’r bent), zoals je die gebruikt om de tien dingen die je mee wilt nemen (Hack 1) wilt onthouden. In dit geval voed je het op een zeer gestructureerde manier, met ‘bekende vruchtafwerpende’ geestelijke zaadjes. De ezelsbruggetjes gebruik je om de geestelijke instrumenten in plaats van de fysieke met je mee te nemen.

In de praktijk

Ik heb SCAMPER onlangs op het traditionele kaartspelletje Rummy (http://pagat.com/ rummy/rummy.html) toegepast als basis voor een nieuw kaartspel: Scrummy.

Voor het geval je nog nooit Rummy hebt gespeeld: het is een kaartspel gebaseerd op het verzamelen van reeksen (kaarten met hetzelfde getal, bijvoorbeeld 5, 5 en 5) en volgorde (zoals 5, 6, 7 en 8). Deze kaarten worden in groepjes op tafel gelegd. De spelers leggen, als ze al uitgekomen zijn, bij zo’n groepje aan. Je bent uitgespeeld als een speler al zijn kaarten kwijt is.

Door SCAMPER erop toe te passen, vielen me bepaalde ideeën in. Ik heb SCAMPER niet in de normale volgorde toegepast. Dat hoef jij ook niet te doen. Ik hoef bovendien niet alle ideeën die ik in het uiteindelijke spel heb opgenomen te gebruiken. SCAMPER is heel handig als je over nieuwe ideeën wilt brainstormen. Pas daarna schaaf je de mogelijkheden bij.

Rangschikken

Je kunt reeksen anders rangschikken om nieuwe reeksen te maken, bijvoorbeeld alle π-getallen (3, 14, 15, 9 ...) of alleen even getallen (2, 4, 6, 8 ...).

Potentieel veranderen

Gebruik Scrummy om een prijs aan de winnaar te geven, bijvoorbeeld een massage, of dat de winnaar niet hoeft te koken, of dat hij mag kiezen welk spelletje er nu mag worden gespeeld.

Substituut

Gebruik een ander pak kaarten dan de normale, bijvoorbeeld Sticheln, dat is een Duits kaartspel waarbij er drie kleuren van 0-18 in zitten en drie van 0-20.

Combineren

Combineer het kaartspel met dobbelstenen. Als ik bijvoorbeeld de Stichelnkaarten gebruik, kan ik een speciale dobbelsteen maken met 20 kanten (x20). De getallen 1 tot en met 20 op de steen kan ik dan aan de getallen op de kaarten verbinden om zo speciale acties mogelijk te maken.

Aanpassen

Er bestaat al een spelvorm die dobbelstenen en kaarten combineert, namelijk Dice Deck. Kun je een soort Rummy met Dice Deck spelen? Ja, Dice Deck Rummy. Als je een 7 gooit bij Dice Deck Rummy mag je een serie zevens neerleggen (bijvoorbeeld 7, 7, 7) of een reeks die begint of eindigt met 7 (bijvoorbeeld 4, 5, 6, of 8, 9, 10). De dobbelsteen met 20 kanten kan hier ook bij gebruikt worden als ik het een beetje aanpas.

Elimineren

Elimineer de regel dat een speler voor zichzelf een reeks mag uitleggen of bij een reeks die voor hem ligt mag aanleggen. Elke speler moet voor een andere speler zijn kaarten uitleggen en aanleggen.

Revers

Je kunt bij Scrummy eerder negatieve dan positieve punten krijgen: net als bij Rummy wil je dat natuurlijk voorkomen. Bij de andere spelers worden er punten afgetrokken als jij bij hen kaarten aan kunt leggen.

Modificeren

Modicifeer het concept van ‘uitleggen’. Vervang het met ‘afvallen’. Niemand kan het spel beëindigen door zijn hele hand uit te spelen, hij moet steeds weer kaarten bij pakken. Je valt af als je –100 punten hebt behaald.

Overdrijven

Overdrijf de beleefdheidsregels die in sommige spelletjes voorkomen. Moedig de spelers aan om samen te spannen en iemand eruit te gooien.

Noten

1. Michalko, M. (2006). Thinkertoys. Berkeley (VS): Ten Speed Press.

HACK 23

Kaarten Een creatief pak kaarten kan een prima manier zijn om je creativiteit weer op gang te krijgen, bijvoorbeeld als je last hebt van een writer’s block. Ze bestaan in zeven verschillende vormen: een pak kaarten, als spelletje op de pc of pda, en zelfs als een script dat je, waar je ook bent, vanaf internet kunt raadplegen.

Veel hacks in dit boek gaan uit van een vorm van willekeurige input om je creativiteit te stimuleren of moeilijke beslissingen te nemen. Zo kun je bijvoorbeeld je geestelijke random-numbergenerator gebruiken (Hack 19), met dobbelstenen gooien (Hack 49), er niet te veel over nadenken (Hack 48) of geforceerde combinaties maken (Hack 20). Dit zal geen verrassing voor je zijn. Mensen maken al heel lang gebruik van willekeurige stimuleringsmiddelen, van het turen naar de wolken tot het lezen van dierlijke ingewanden, tot het duiden van tarotkaarten. De menselijke geest kan zich heel goed aanpassen om patronen in een brede hoeveelheid stimulerende middelen te zien. Het is dus heel slim om met deze natuurlijke functie je bewustzijn te concentreren en je minder bewuste gedachten te vangen.

In de afgelopen jaren is er een heel nieuw genre stimuli ontwikkeld die ik creativiteitskaarten noem. Ontwerpers van creativiteitskaarten stoppen ze vol met ideeën en strategieën die van zichzelf werken en waarvoor je niet eerst in een dromerige toestand hoeft te verkeren voordat ze werken, zoals bijvoorbeeld bij het turen naar wolken. Deze kaarten zijn heel erg populair, dus de hoeveelheid waar je uit kunt kiezen is erg groot. En ze zijn ook in verschillende formaten te koop, dus je kunt het soort kaarten en het formaat kiezen dat je wilt.

Aan de slag

In deze hack bespreek ik de drie belangrijkste en populairste creativiteitskaarten die er momenteel zijn: de Oblique Strategies, het Creative Whack Pack en het Observation Deck.

De Oblique Strategies. De Oblique Strategies is een pak kaarten dat in 1975 door de Britse schilder Peter Schmidt en muzikant Brian Eno (bekend door zijn geestesmuziek, Hack 27) is ontwikkeld. Sindsdien zijn ze al verschillende keren opnieuw uitgegeven.

De strategieën waren oorspronkelijk voor muzikanten en andere artiesten bedoeld. Op elke kaart staat een strategie om een probleem in de studio of andere werkplek op te lossen. De kaarten zijn bedoeld om de gebruiker te herinneren aan ideeën die misschien door druk niet zo duidelijk zijn. De strategieën waren oorspronkelijk zeer belangrijke werkprincipes voor Eno en Schmidt. Wat later werden ze ook door hun vrienden en collega’s zoals Stewart Brand van de Whole Earth Catalog gebruikt.

Hoewel ze niet zeggen dat er magie bij komt kijken, heeft kaartleggen met de Oblique Strategies toch een subtiele, mysterieuze, aforistische sfeer, vergelijkbaar met de I Ching. Vaak moet degene die de kaart legt zijn intuïtie aanspreken om een kaart te duiden, wat natuurlijk bijdraagt tot het waarzeggevoel. Op de kaarten staat bijvoorbeeld:

• Vraag mensen om tegen hun gezond verstand in te gaan.
• Welke delen kunnen gegroepeerd worden?
• Ga na welke onderdelen belangrijk zijn en verwijder de onbelangrijkste.
• Doe iets extreems, volg eens de weg van de minste weerstand.
• Water.

In de loop van de tijd zijn de originele Oblique Strategies in verschillende edities en verschillende uitvoeringen toegankelijker geworden. Ze zijn bijvoorbeeld onlangs uitgebracht voor Mac OS X.1 In figuur 3.1 zie je hoe dat eruitziet.

De strategieën op zich zijn breder toepasbaar en niet alleen voor muzikanten en schilders, hoewel de grondslag van de oorspronkelijke doelgroep nog wel aanwezig is. Als je slim en creatief bent en meer van chique dubbelzinnigheid houdt dan van vaste regels, dan is de Oblique Strategies net iets voor jou. Er zijn Oblique Strategies voor verschillende toepassingen, zoals de Palm, kijk maar op de officiële website van de Oblique Strategies.² Zoals ik al zei, je kunt ze ook online raadplegen.³

Het Creative Whack Pack. Het populaire Creative Whack Pack4, ontwikkeld door Roger von Oech in 1992, lijkt op de Oblique Strategies, maar is veel meer voor zakenlui dan voor artiesten bedoeld.

Het kaartspel bevat 64 kaarten met teksten en afbeeldingen die hoofdzakelijk uit Oechs boek A whack on the side of the head komen. Er zijn vier kleuren met elk 16 kaarten: Explorer (blauw), Artist (oranje), Judge (groen) en Warrior (rood). Deze kleuren vertegenwoordigen Von Oechs standpunt van de hoofdrollen in het creatieve denken, net als Edward de Bono’s Zes denkende hoofddeksels.⁵

Het Creative Whack Pack en aanverwante artikelen kun je via de website6 van de auteur kopen. Daar staat ook een onlineversie van het kaartspel dat je kunt uitproberen. In figuur 3.2 staat een voorbeeldbladzijde met een tekst en een afbeelding die bij de Judge-kaarten van het Creative Whack Pack horen.

Het pak kaarten bevat veel oefeningen die wel wat meer inhouden dan een kaart trekken en doen wat erop staat. De ‘Three day agenda’ bijvoorbeeld geeft aan dat je vijf kaarten moet trekken en dat je datgene wat erop staat binnen drie dagen moet doen. Als je een bepaalde taak af hebt, stop je die weer terug in het pak kaarten.

Het Observation Deck. Het Observation Deck7 bestaat uit creativiteitskaarten die speciaal op schrijvers met een writer’s block zijn gericht. Het werd in 1998 door Naomi Epel ontwikkeld. Zij werkt als begeleider van auteurs. (Zo zorgt ze ervoor dat als de schrijvers een toer maken langs boekhandels ze eten krijgen, genoeg geld hebben en verder de noodzakelijke spullen bij zich hebben enzovoort.) Terwijl ze auteurs in San Francisco begeleidde, ondervroeg ze hen naar hun eigen hacks. Die stopte ze vervolgens in een pak van 50 kaarten met een handleiding van 160 bladzijden erbij.

Als een schrijver vastzit, dan trekt hij een kaart uit het pak en zoekt er het desbetreffende hoofdstuk uit het boek bij. De titels zijn kort en beeldend. Ik geef je een paar voorbeelden:

• Zoom in en uit.
• Herschik.
• Voed je zintuigen.
• Verander van middel.

Er zijn te veel hoofdstukken om ze allemaal op te noemen, maar om een voorbeeld te geven stelt het hoofdstuk ‘Switch Instruments’ (Verander van middel) voor dat je een andere manier van schrijven probeert, bijvoorbeeld door te dicteren, of met de hand of in een andere taal te schrijven. Deze voorstellen zijn voorzien van voorbeelden uit de praktijk van auteurs als Spalding Gray en T.S. Eliot.

Helaas bestaat er, in tegenstelling tot de Oblique Strategies en het Creative Whack Pack, geen onlineversie van het Observation Deck, maar op het moment dat ik dit schrijf, is het Observation Deck wel online te koop.

In de praktijk

Voordat ik aan deze hack begon, trok ik ter inspiratie een kaart uit het Observation Deck. Het was de kaart ‘Ask a Question’ (Stel een vraag). Epel werd tot deze kaart geïnspireerd door columnist Jon Carroll, die Rudyard Kipling aanhaalde toen men vroeg waar hij zijn ideeën vandaan haalde:

I have six humble serving men
They taught me all I knew
Their names are what
and where and when
and why and how and who.

(Ik heb zes nederige dienaren
Die me alles hebben geleerd
Ze heten wat
En waar en wanneer
En waarom en hoe en wie.)

Epel beschrijft haar interactie met Carroll in het boek dat bij het Observation Deck hoort, en stelt daarvoor dat de lezer zelf een ander pak kaarten kan maken. Ze schrijft:

Maak een pak kaarten met vragen die je gebruikt als je vastzit. Die vragen zijn, net als in het gedicht, ‘Wat’, ‘Waar’, ‘Wanneer’, ‘Waarom’, ‘Hoe’ en ‘Wie’ en een met ‘Stel dat’.

Epels gedachte hierachter is dat als de lezer een willekeurige kaart trekt en die vraag dan gebruikt om dieper op de materie in te gaan. Toen ik aan deze hack begon, maakte ik ook zo’n pak met vraagkaarten. Ik trok de ‘Wie?’-kaart als eerste, dus ging ik na wie de verschillende creativiteitskaarten hebben ontwikkeld die ik ging behandelen, zoals Brian Eno en Peter Schmidt, Roger von Oech en Naomi Epel zelf. Ik heb niet alles wat ik heb verzameld hier gebruikt, maar het was een prima begin.

Ik geef je een wat minder kunstmatig voorbeeld van een creativiteitskaartspel. Voor een technisch artikel dat ik onlangs moest schrijven, werkte ik met een vrij stug literair programma op de computer, en voor een vrij stugge manager. Ik heb de Oblique Strategies erbij gepakt. Ik geloof dat de kaart die ik trok ‘Disciplined selfindulgence’ (Beheerste genotzucht) was, waardoor ik me ging afvragen welk onderdeel van het klusje ik leuk vond en of ik dat moest gebruiken om het probleem op te lossen. Een van de onderdelen van mijn werk dat ik het leukst vind, is het scripten van het documenteerproces, voornamelijk met Perl-scripts. Dus kreeg ik het idee om met behulp van Perl-scripts de moeizame documentatie te maken, en dat ging heel erg vlot.

Toen ik het af had en het stuk aan de manager liet zien, was ze erg verrast en dacht ze dat ik een tovenaar was. Ze vroeg me hoe ik aan de oplossing was gekomen, dus liet ik haar de online Oblique Strategies-kaarten zien die ik had geraadpleegd. Ze was diep teleurgesteld. Ik was geen tovenaar maar een charlatan.

In dit geval hebben de Oblique Strategies me daadwerkelijk geholpen bij het oplossen van het probleem. Ik heb echter ook een nadeel van de creativiteitskaarten ontdekt: er zijn mensen die het niet goed snappen en denken dat de kaarten voor hen denken.

Noten

• Het Mac OS X-apparaatje voor de Oblique Strategies is verkrijgbaar op http:// www.apple.com/downloads/dashboard/reference/oblique.html.
• De website van de Oblique Strategies staat op http://www.rtqe.net/Oblique- Strategies.
• Je kunt Oblique Strategies online vinden op http://stoney.sb.org/eno/oblique. html.
• Oech, R. von (1992). Roger von Oech’s creative Whack Pack. Stanford (VS): U.S. Games Systems.
• Bono, E. de (2005). Zes denkende hoofddeksels. Amsterdam: Business Contact.
• Koop een Creative Whack Pack, zoek naar gerelateerde materialen en bekijk de voorbeeldkaarten op http://www.creativethink.com.
• Epel, N. (1998). The observation deck. San Francisco (VS): Chronicle Books.

Zie ook

• De website over de methode om ideeën te genereren is http://www.ideagenerationmethods. com/methods/card-decks.html. Deze website bevat een aantal andere creativiteitskaartspelen.
• Je kunt de laatste versie van een officieel Oblique Strategies-kaartspel online kopen op http://www.enoshop.co.uk voor zo’n dertig Engelse ponden. Als je een echt kaartspel van de Oblique Strategies wilt hebben, maar je wilt niet meer dan dertig euro plus verzendkosten uit Groot-Brittannië uitgeven, dan kun je ook een pdf-bestand met daarin de kaarten downloaden van http:// www.stretta.com/~matthew/resources/oblique/index.html en deze pdf dan afdrukken. (Ik heb ook een kaartspel gecombineerd met een strategielijst van de GPLed Palm-toepassing van de officiële Oblique Strategies-website. Ik zal deze printbare versie te zijner tijd beschikbaar maken.)

HACK 24

Beperk jezelf Je moet je creatieve werk binnen de perken houden om de in wezen fascinerende bijkomende effecten te ontdekken die plaatsvinden als je een kunstmatig obstakel moet nemen.

Omdat het woord ‘beperking’ zo’n slechte betekenis heeft in onze cultuur, en omdat dit over het vrijmaken van je geest gaat, vraag je je misschien af of ik misschien opeens een omslag heb gemaakt naar het orwelliaanse oorlog is vrede, vrijheid is slavernij, onwetendheid is kracht. Voorbeelden van paradoxaal productieve en zelfs bevrijdende beperkingen zijn niet zo moeilijk in onze cultuur te vinden. Maar het blijft gemakkelijker om goede poëzie die rijmt en metriek heeft te schrijven dan die niet rijmt. Want als het moet rijmen en goed moet lopen, moet je je pen wel naar interessante plaatsen waar je anders nooit zou komen laten gaan. Dit is een zeer krachtige hack die onze voorouders ons hebben nagelaten! De groep Franse kunstenaars die bekendstaat als Oulipo (Ouvoir de Litérature Potentielle ofwel Werkplaats voor potentiële literatuur) hebben de theorie en de praktijk van creatieve beperkingen zo ver verfijnd als nog niet eerder was gebeurd. Schrijven zonder beperkingen, zoals het vrije vers of normale proza, is totaal niet interessant voor Oulipo. De regels die van toepassing zijn op de literatuur zijn de enige bestaansreden van de in 1960 opgerichte groep. Zelfs rijm en metriek worden door deze pioniers als onbelangrijk beschouwd. Ze creëren liever gigantische palindromen, romans zonder de letter e erin en kluchten waarvan de structuur gebaseerd is op de rekenkundige principes van de combinatieleer.

Niet alleen bij literatuur worden beperkingen toegepast, ook op andere vlakken is dat het geval. Dus ook als je geen schrijver bent, kun je van deze hack gebruikmaken. Afgeleiden van Oulipo voor andere kunstuitingen zijn Oubapo (voor bandes dessinées, stripboeken), Oucinepo (cinema, de film), Oucuipo (cuisine, kookkunst), Ouhistpo (histoire, geschiedenis), Oumupo (muziek), Oupeinpo (peinture, schilderkunst) en Ouphopo (fotografie). Er zijn zelfs een op Oulipo gebaseerd computerprogramma en wiskunde ontwikkeld.

Zo langzamerhand vraag je je wellicht af waar de po of het potentieel in potentiële literatuur vandaan komt. Oulipo gaat ervan uit dat het artistieke potentieel van een werk voortkomt uit de terughoudendheid die daarbij hoort. Ik gebruik hierbij graag het voorbeeld van een tube tandpasta. Als je daarin knijpt, beoefenen je vingers terughoudendheid, ze oefenen een bepaalde druk uit, die gelijkstaat aan het potentieel, waardoor er – spltsj! – tandpasta, of inspiratie, uit komt. Door ijverig te werken kun je iets produceren; ik noem het alles bij elkaar graag het ‘de muze helpt zij die zichzelf helpen’-model van creativiteit, of, oneerbiediger: ‘loof de muze en weg met de inspiratie!’

Aan de slag

Je hebt misschien al een creatief project waar je deze methode op toe wilt passen. Als dat zo is, denk dan alvast na over de beperkingen die je daarbij kunt gebruiken. Kies er een of twee uit de volgende lijst, of haal er een uit de bronnen die bij de noten van deze hack staan. Werk het zo veel mogelijk uit!

Een paar voorbeelden van beperkingen voor teksten en muziek.^{1, 2}

Teksten. Normaal gesproken doe je wel iets met schrijven, gelukkig is dit ook het meest bestudeerd. Hier volgen een paar voorbeelden waarmee je jezelf beperkingen oplegt bij teksten.

Sneeuwballen

Een gedicht waarin elk woord een letter langer is dan het vorige (of een lettergreep langer, of elke zin een woord langer, of elke paragraaf een regel langer). Soms kun je halverwege het proces omkeren. Dit wordt een smeltende sneeuwbal genoemd.

Stijloefeningen

Vertel hetzelfde verhaal vanuit diverse gezichtspunten (hetzelfde als bij Hack 31).

Records

Pas een normale manier van een tekst terughoudend te bewerken toe. Behaal dan het record voor de langste tekst met die vorm van beperking, of welke tekst het meest die beperking bevat enzovoort. Een vooraanstaand lid van Oulipo had een palindroom verzonnen van meer dan 5.000 letters.

S+7

Een beroemde manier van Oulipo is om elk zelfstandig naamwoord in een tekst om te wisselen met het zevende zelfstandig naamwoord na de vermelding in een woordenboek. Zo maak je de grootste onzin, wat je misschien ook graag wilde, of misschien stel je daardoor wel je creatieve random-numbergenerator (Hack 19) in werking.

Muziek. Je kunt met de Oulipo-methode ook muziek componeren.

Alfabetische beperkingen

Hoewel Oulipo over het algemeen een hekel heeft aan willekeur, kun je de Oblique Strategies (Hack 23) van muzikant Brian Eno gebruiken om de kaarten op alfabet en (bijvoorbeeld) elke twaalfde strategische kaart eruit te pikken om een complexe beperking te creëren.

Notatie

Je kunt nieuwe muzieknotaties ontwikkelen, net als in Andrew Hugills koraal Révélations et diversités, waarin de partituur een enorm schaakbord is waarover elke zanger zich als een schaakstuk voortbeweegt.

Noten verwijderen

Christopher Hobbs gebruikte een bestaand muziekstuk dat was gebaseerd op enkele vooraf bepaalde criteria en schrapte systematisch de noten BACH die in die stukken voortkwamen. Naar verluidt leverde dat zeer interessante muziekstukken op.

Aritmische en microtonale muziek

Muziek zonder een duidelijk ritme of met toonhoogten die niet voorkomen in de westerse muziek, is door de Oumupo-groep onderzocht. Jij kunt dat ook gaan doen.

Grenzen

Grenzen kunnen overschreden worden (zie ook ‘Records’ hiervoor). De partituur voor de Begrafenismars of voor de Begrafenis van een groot en dove man (Alphonse Allais, 1897) is geheel blanco. John Cage deed dit zo’n vijftig jaar later met 4’33” nog eens na (wat ironisch was, omdat de erfgenamen van Cage componist Mike Batt voor de rechter sleepten omdat hij op zijn album een lange stilte had opgenomen. Ze kregen uiteindelijk een bedrag van zes cijfers).³

Zo werkt het

Ik ben een groot fan van Oulipo en heb hun technieken dan ook vaak toegepast. In de jaren negentig bijvoorbeeld was men opeens zeer geïnteresseerd in de artistieke vorm van het Kralenspel dat door schrijver Herman Hesse was verzonnen. Ga eens analogisch denken (Hack 25). Ik heb zelf met formele beperkingen geëxperimenteerd, zoals het recursieve gebruik van een Oud-Noorse prozavorm genaamd ‘kenning’, wat natuurlijk geïnspireerd was door Oulipo.

Over het algemeen is de invloed van Oulipo historisch gezien niet erg groot. Maar evengoed hebben veel mensen de methodes van Oulipo zonder het te weten toegepast. Aanhangers van Oulipo noemen deze mensen met een knipoog onbewuste plagiators en hun voorgangers (zoals Lewis Carroll) anticipatorische plagiators. Lees de Oulipo maar eens om voorbeelden van de hoogste ontwikkeling van de kunst van Oulipo. Grieks-Latijnse magische vierkanten waarop het paard over het schaakbord beweegt wordt niet zo vaak gebruikt als schema voor een roman! Het is daarom ook moeilijk om aan te geven welke Engelstalige schrijvers volgens de Oulipo-methode hebben gewerkt. Maar toch kun je onverwacht weleens op een Oulipo-beperking stuiten...

Misschien staan er in de boeken die je leest zonder dat je het weet wel beperkingen. In de Oulipo zijn er twee manieren van denken. Eentje gaat ervan uit dat de beperking in een boek duidelijk gemaakt moet worden, en de andere dat het juist verborgen moet zijn. E-Prime (Hack 52) wordt als een verborgen beperking in enkele psychologische teksten van Albert Ellis (Hack 57) gebruikt. In de Franse roman La disparition wordt de situatie omgekeerd. Het feit dat de letter E niet meer bestaat (dus ook niet in het boek) is het centrale thema en is een zeer duidelijke beperking. Als je duidelijk maakt welke beperking je jezelf hebt opgelegd, of juist niet, vormt dat op zichzelf al een beperking. Schrijf de vormen van beperking die je uitprobeert zoals uitvoerigheid, stijloefeningen, records, E-Prime enzovoort maar eens op. Probeer er dan een paar uit. Je merkt zo dat deze schijnbare ketenen in werkelijkheid de sleutel naar meer creativiteit vormen.

 

Georges Perec, de belangrijkste auteur van Oulipo noch zijn meesterwerk Het leven een gebruiksaanwijzing wordt in deze hack niet vermeld, hoewel er naar beide een paar keer wordt verwezen. Dit is afgeleid van het feit dat de letter E in Perecs boek La disparition ontbreekt.

 

Noten

1. Motte, W.F. (1986). Oulipo: a primer of potential literature. Lincoln (VS): University of Nebraska Press.
2. Mathews, H. & Brotchie, A. (1998). Oulipo compendium. London (GB): Atlas Press.
3. BBC News (2002). ‘Silent music dispute resolved.’ Online uitgave op http:// news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/music/2276621.stm.

HACK 25

Analogisch denken Los problemen met analogieën op en sla met oude ideeën nieuwe wegen in.

In ‘Genieten van lekkere, hygiënische memetische seks’ (Hack 26) vergelijk ik denken met seks en verken ik de gevolgen van die analogie. Ik kijk echter niet naar het proces van het vergelijken zelf en hoe ik de tot stand gekomen analogie kan uitbreiden. Het maken van analogieën is een uitstekende denkhack, en de techniek hoe je dat kunt doen is zeker de moeite waard om te bekijken.

Recent onderzoek heeft aangetoond dat creatief denken vaak het resultaat is van cognitief samengaan – het samenvoegen van de onderdelen van één idee met een ander – waarbij de hoofdvorm analogie is.¹ Door analogisch te denken kun je veel beter creëren², en dankzij vooruitgang in de formalisering van analogisch denken zie je de mogelijkheden die dat biedt zelfs nog beter.³

Aan de slag

Hoewel je het proces van het creëren en onderzoeken van analogieën op veel manieren kunt benaderen, richt deze hack zich op twee ervan: de tabel van overeenkomsten en kennings, en de manier waarop ze met elkaar in verband staan.

De tabel van overeenkomsten. Bekijk eerst tabel 3.3 waarin een paar analogieën met betrekking tot denken/seks staan opgesomd.

In de eerste kolom komt elk gegeven overeen met het gegeven in de kolom ernaast. Creëren in de Denken-kolom komt bijvoorbeeld overeen met kinderen in de Sekskolom.

Tabel 3.3 lijkt veel op een oud begrip: de tabel van overeenkomsten die door middeleeuwse alchemisten en andere occultisten werd gebruikt. Met zo’n tabel wordt aangetoond dat het metaal dat met de zon overeenkomt goud is en het bijbehorende dier is de leeuw. Je hoeft dit niet te geloven, zie het voorlopig maar als poëzie.

Kennings. Wetenschapper Hans Moravec heeft een boek geschreven genaamd Mind Children4 waarin hij zegt dat robots, memes en andere menselijke creaties in wezen onze afstammelingen zijn. Omdat de uitdrukking mind children (geesteskinderen) gelijkstaat aan gedachtenakomelingen, heeft Moravec wellicht een metafoor gebruikt die je uit de volgende formule haalt.

Moravecs analogie dat menselijke creaties onze gedachtenakomelingen zijn, kun jehalen door uit te gaan van creaties. Vervolgens volg je de lijn naar gedachten, en daarna maak je een schuine sprong naar nakomelingen. Je kunt zelfs vier metaforen uit deze analogie halen:

• Denken = creaties seks
• Creaties = denken nakomelingen
• Seks = nakomelingen denken
• Nakomelingen = seks creaties

Sommige metaforen worden pas duidelijk als je er even over nadenkt. Als ik seks ‘nakomelingen denken’ noem, bedoel ik daarmee dat het een bewust, creatief proces is waarmee nakomelingen worden geproduceerd. (Als je het stelt als de gedachte aan nakomelingen, wordt het misschien wat duidelijker.)

Elk van deze metaforen noem ik een kenning, omdat ze net als die oude Noorse dichtvorm werken. Daarin wordt de zee een ‘schip weg’ genoemd en een zwaard een ‘vlam van strijd’.⁵

Hoewel jij geen alchemist bent die gewoon metaal in goud wil veranderen, of een skald die een episch oud Noors gedicht voordraagt, zul je verbaasd staan over hoeveel nuttige tabellen van overeenkomsten kennings nog zijn.

Voor praktische voorbeelden, waarvan er één miljoenen dollars waard is, kijk je bij ‘In de praktijk’, iets verderop.

Je kunt tabellen van overeenkomsten gebruiken om een hele reeks kennings te krijgen. Hoe je dat doet, staat hier in vijf stappen beschreven. De kenning ‘denken nakomelingen’ uit tabel 3.3 heb ik hierbij als voorbeeld genomen.

1. Kies een term uit waarvoor je een kenning wilt maken, bijvoorbeeld ‘creaties’.
2. Kies uit dezelfde kolom als de gekozen term er nog een uit, bijvoorbeeld ‘denken’.
3. Kies dan een term uit dezelfde rij als de oorspronkelijke term uit, bijvoorbeeld ‘nakomelingen’.
4. Voeg term 2 en 3 samen om een kenning te maken, zoals ‘denken nakomelingen’.
5. Je mag de termen van de kenning ook vervangen met synoniemen, zoals ‘geest kinderen’.

Afhankelijk van de tabel van overeenkomsten, kun je de tabel ook in je hoofd negentig graden draaien zodat de rijen kolommen worden en de kolommen rijen.

 

Een tabel van overeenkomsten kan een oneindig aantal rijen en kolommen bevatten. In tabel 3.4 staat het resultaat als je de kolom Stofwisseling aan de kolommen Denken en Seks van tabel 3.3 toevoegt.

De meme ‘gedachte als metabolisme’ is diep in onze cultuur geworteld. Lees maar eens wat Francis Bacon schreef:

Er zijn boeken die je moet proeven, andere moet je een keer doorslikken en heel weinige waar je op moet kauwen en die je moet verteren.⁶

Denk ook eens aan het tijdschrift Reader’s Digest (Het Beste). Dat bestaat uit verhalen die zijn bewerkt en begrijpbaar gemaakt, net als een moedervogel het eten opbraakt voor haar kuikens. Als een metafoor als ‘begrijpen is bewerken’ zo diep in een cultuur is geworteld, is het net een ader van een kostbaar metaal: het zou al uitgeput kunnen zijn, of de grote rijkdom ligt nog een beetje dieper verborgen.

De tabel van overeenkomsten is onze pikhouweel om onze cultuur uit te graven. Dichter John Donne was beroemd om zijn metafysische kwinkslagen, uitgebreide metaforen die in enkele van zijn werken van begin tot eind voorkomen. Met een grotere tabel van overeenkomsten kun je zelfs een metafoor bedenken ter grootte van een roman, of zelfs nog groter. Aangezien een analogie een manier is om iets te begrijpen, leer je door een ingewikkelde analogie ingewikkelde dingen begrijpen. Wat je wilt begrijpen en wat je daar vervolgens mee doet is helemaal aan jou.

De grootste valkuil van deze methode is de ‘geforceerde’ analogie. Soms bestaat er gewoon geen overeenkomst. Als je vele eigenaardige en wonderlijke oude boeken bekijkt, dan kom je erachter dat er in de oude tabellen van overeenkomsten soms bizarre ‘kennis’ staat, bijvoorbeeld de overeenkomst tussen bijvoet en kwarts, of van muskus met de kracht van het boze oog. Laat je niet verleiden lege plekken met zomaar iets in te vullen, of iets wat maar in de verste verte zou kunnen, want dan gaan je analogieën algauw mank. Kijk bovendien uit dat het niet te cultureel overkomt, want dan denken mensen dat je onecht of ongevoelig bent, tenzij je het natuurlijk niet erg vindt om mensen met jouw ideeën te beledigen.

Het invullen van de lege plekken. Het is je waarschijnlijk opgevallen dat de onderste ruimte in tabel 3.4 leeg is. Wat zou daar moeten staan? Ik kan er ‘voeding’ of ‘energie’ zetten, want dat zijn wel de eindproducten van het metabolische proces, zoals nakomelingen het eindproduct van seks zijn en creativiteit het eindproduct van denken.

Jij zet er misschien liever uitwerpselen neer, of misschien heb je wel iets heel anders bedacht. Het gaat erom dat die lege ruimte in een tabel van overeenkomsten je de kans biedt om creatief aan de slag te gaan.

In de praktijk

Een van mijn meest geslaagde games ontstond door het invullen van een lege ruimte terwijl ik een tabel van overeenkomsten voor spelletjes maakte. Het kaartspelletje Hartenjagen is zo populair dat het voor heel wat verschillende soorten kaarten is aangepast (kaartspelmethodes noem ik dat), maar nog niet voor de Alpha Playing Cards7 van Tim Schutz, die ook games ontwerpt.

Ik heb voor Alpha Playing Cards een Hartenjagenversie ontwikkeld met behulp van een ondertabel of innerlijke tabel van overeenkomsten waarmee de interne kenmerken van de normale kaartspelen overeenkomen met die van de Alpha Playing Cards. De vier kleuren van een normaal kaartspel (harten, schoppen, ruiten en klaveren) heb ik vergeleken met de twee ‘kleuren’ van de Alpha Playing Cards (klinkers en medeklinkers). Dat spelletje noemde ik Medeklinkers, omdat alleen maar kaarten met medeklinkers punten konden scoren, net als hartenkaarten de enige kaarten bij Hartenjagen zijn waarmee je punten kunt scoren. Dit was in wezen een kenning. Ik zei dat de medeklinkerkaarten de hartenkaarten van Medeklinkers waren en dat hartenkaarten de medeklinkerkaarten van Hartenjagen waren.

Door een lege plek in een tabel van overeenkomsten kreeg ik dus de mogelijkheid om creatief bezig te zijn. Ik gebruikte een subtabel om de structurele analogieën tussen mijn uitgangspunt (de normale spelkaarten en het spelletje Hartenjagen) en mijn doel (Alpha Playing Cards en het nieuwe spelletje Medeklinkers) weer te geven.

Ik noem deze techniek ‘analogisch ontwerpen’ en het is heel erg krachtig. Voor een nog praktischer voorbeeld kijk je naar The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy (Het transgalactisch liftershandboek). Dit handboek is ooit als radiohoorspel begonnen, vervolgens kwam er een reeks boeken van, toen werd het een tv-serie, een computerspel, stripboeken, en ga zo maar door. Voor elk ervan was een interne tabel van overeenkomsten nodig en de schrijver Douglas Adams en zijn collega’s maakten uit hoe ze een grap, figuur, buitenaards wezen of een technologisch aspect van het ene medium naar het andere zouden vertalen.

De enige open ruimte die er nog bestond was een film. Die kwam er uiteindelijk, maar toen was Douglas Adams al overleden. Hoewel de film artistiek gezien niet veel voorstelde, had hij in augustus 2005 al 51 miljoen dollar opgebracht. Je kunt dus zeggen dat de makers van de film een leeg plekj

Noten

1. Fauconnier, G. & Turner, M. (2002). The way we think: conceptual blending and the mind’s hidden complexities. New York (VS): Basic Books. Een uitstekend boek over analogisch denken.
2. Hofstadter, D. (1997). Le ton beau de marot: in praise of the music of language. New York (VS): Basic Books. Een ander uitstekend boek over analogisch denken. Deze keer bekeken vanuit een meer artistiek perspectief. Bereid je voor op een ‘aha’-beleving op elke pagina.
3. Fauconnier, G. & Turner, M. (2002).
4. Moravec, H. (1988). Mind children: the future of robot and human intelligence. Cambridge: Harvard University Press.
5. Williamson, C. (1982). A feast of creatures: anglo-saxon riddle-songs. Philadelphia (VS): University of Pennsylvania Press. Deels online beschikbaar op http://www2.kenyon.edu/AngloSaxonRiddles/ feast.htm.
6. Bacon, F. (1561–1626). Geciteerd op http://nl.wikiquote.org/wiki/Boeken.
7. Alpha-kaarten op http://www.tjgames.com.

Zie ook

• Als je het leuk vindt om met kennings, Noorse poëzie, te spelen, bezoek dan mijn homepage voor mijn spel Kennexions op de Glass Bead Game wiki, zie http://www.ludism.org/gbgwiki/Kennexions.

HACK 26

Genieten van lekkere, hygiënische memetische seks Je kunt een gesprek als een soort mentale seks zien waar ideeën in plaats van kinderen uit voortspruiten. Om goede ideeën voort te brengen moet je wel een paar regels van ‘memetische hygiëne’ opvolgen.

Memes zijn zichzelf voortplantende ideeën. Volgens de memetica gedragen ze zich als genen. Ze gebruiken onze geest om zichzelf voort te planten, net als genen dat in ons lichaam doen. De idee van memes werd onafhankelijk van elkaar door de Britse etholoog Richard Dawkins en een paar andere denkers ontdekt. Dawkins, die de term meme verzon, legt memes als volgt uit:

Voorbeelden van memes zijn melodieën, ideeën, populaire uitspraken, mode, de manier waarop je potten bakt en bogen bouwt. Zoals genen zich in de genenpoel voortplanten door via sperma of eieren van het ene lijf in het andere te springen, zo planten memes zich voort door van brein naar brein te springen met behulp van een proces dat je breed genomen imitatie kunt noemen.¹

Er zijn heel veel overeenkomsten tussen genen en memes. Zoals genen tijdens de gemeenschap in de biosfeer worden losgelaten, zo worden ideeën tijdens een gesprek in de geestelijke ruimte, of ideosfeer, losgelaten. In tabel 5.3 staan een paar voorbeelden van overeenkomsten tussen de genetische en de memetische wereld.

Zie ook ‘Analogisch denken’ (Hack 25) voor meer informatie over het gebruik van tabellen van overeenkomst.

 

De memetische wereld kent nog meer grote verschillen met die van de genen. Memes mengen, en vermengen zich opnieuw, muteren en produceren veel flexibeler en sneller dan genen. Op dit punt komt genetische seks niet helemaal overeen met memetische seks. De memetische tegenhangers van geslacht en seksuele geaardheid zitten nogal ingewikkeld in elkaar. Vanuit het memetische gezichtspunt zijn we allemaal interseksuele wezens: iedereen kan zowel ideeën verzenden als ontvangen, hoewel sommige mensen sterker het ene doen dan het andere. Ik stel voor dat hier het memetische antwoord van de Kinsey-schaal voor nodig is, en dat je gewoon weer verdergaat.

Aan de slag

Lekkere, hygiënische, bevredigende memetische seks is het geboorterecht van iedereen die hersenen heeft, dus het is belangrijk dat we onszelf memetische seksuele hygiëne aanleren. Hier zijn negen punten waar je aan moet denken.

Neem een partner buiten je familie. Incest is seks tussen twee mensen die genetisch gezien te veel op elkaar lijken, waardoor er vaak kinderen van komen die geestelijk gehandicapt zijn. Het memetische equivalent van incest (memetische incest) heet groepsdenken, en dat komt soms voor als twee of meer mensen die te veel op elkaar lijken iets willen maken. In Hollywood komt het heel vaak voor dat iets incestueus is: het is altijd dezelfde groep mensen met dezelfde beperkte hoeveelheid ideeën die elkaar telkens weer spreken. Het is dan ook niet gek dat er zo veel slechte Hollywoodfilms zijn en dat ze zo vaak op elkaar lijken. De logische culminatie van memetische incest is Jonestown, een plaats in de jungle van Guyana, waar Jim Jones de leden van zijn sekte People’s Temple naartoe leidde.

Neem een partner van je eigen soort. Er zijn soms mensen die memetisch willen paren buiten hun eigen memetische soort. Gezien vanuit het gezichtspunt van een specialist (bijvoorbeeld een Chaucer-kenner) is een andere specialist (bijvoorbeeld een atoomfysicus) iemand van een andere memetische soort.

Omdat memetica vloeibaar is, is het niet waar dat je nooit en te nimmer met iemand die anders is dan jezelf ideeën kunt krijgen, want alle mensen hebben wel een paar memes gemeen. Maar over het algemeen zullen iemand die gek is op tekenfilms en iemand die gek is op treintjes relatief gezien onvruchtbaar zijn.

Verbreed je smaak. Leden van twee verschillende memetische soorten kunnen soms interessante ideeën bij elkaar veroorzaken, en het is goed om die mogelijkheid open te laten. Vanuit het perspectief van een algemeen deskundige of een generalist, is een specialiteit niet zozeer een soort maar meer een memetische fetisj. Algemeen deskundigen zijn flexibel want zij hebben zelf geen fetisjen (specialismen), zij kunnen met andere algemeen deskundigen rustig memetische seks hebben maar ook met elke specialist. Algemeen deskundigen zijn dus eigenlijk memetische sletjes en ze hebben het reuze naar hun zin. Je hoeft echter geen memetisch sletje te zijn om voordeel te hebben van het verbreden van je smaak.

Let erop dat je partners gezond zijn. Maar zelfs algemeen deskundigen moeten niet zomaar met iedereen memetische seks hebben. Je kunt mensen in een donker pak die ’s ochtends vroeg met een fanatieke blik in hun ogen en een blaadje in de hand bij je aanbellen maar beter vermijden, en wat de folders betreft die mensen bij bushaltes laten liggen, nou, je weet dus memetisch gesproken niet waar ze zijn geweest.

Beoefen veilige seks. Net als in de biologische wereld ga je op een eenvoudige manier ongewenste ideeën tegen en voorkom je denkvirussen: door onthouding en door condooms te gebruiken. Onthouding betekent dat je een klooster in gaat, de eed van stilte aflegt, en alleen maar Het Boek mag lezen. Een geestelijk condoom is praktischer en houdt in dat je scepticisme, cynisme, ironie en humor moet toepassen.

Oefen veel. De memetische maagd, of autodidact, produceert over het algemeen meer afschuwelijk kreupelrijm of ellenlange verhandelingen over waarom π gelijkstaat aan 3 dan iemand die regelmatig memetische gemeenschap heeft, wat hier een opleiding inhoudt.

Sta op bevredigende seks. De memetische tegenhanger van een orgasme is de Aha!-beleving, die plaatsvindt als je iets inziet of een grap begrijpt. Als je memetische partners jou niet vaak genoeg ‘Aha!’ of ‘Ha ha!’ laten zeggen, dan moet je misschien op zoek gaan naar andere vrienden, boeken, tv- of radioprogramma’s of andere manieren waardoor je ideeën krijgt.

Respecteer andermans grenzen. Bij sekspartners wordt er weleens afgesproken dat als je een bepaald woord tijdens de seks zegt, dat betekent dat de andere meteen moet ophouden waar hij mee bezig is. In het echte leven wordt ‘Dat hoef ik helemaal niet te weten!’ daarvoor gebruikt. Jammer genoeg hebben sommige mensen memes die ze te pas en te onpas te berde menen te moeten brengen. En ook al zegt iemand dat het nu wel genoeg is, ze blijven ermee doorgaan. Memetisch gesproken staat dat gelijk aan verkrachting. Blijf bij memetische verkrachters uit de buurt en respecteer de grenzen die anderen aangeven, als je wilt dat ze jouw grenzen ook respecteren.

Neem heel veel kinderen. Terwijl de wereld van het kappen van bomen om ideeën op te slaan naar zelfs nog efficiëntere elektrische apparaten gaat, zal er geen overeenkomst meer zijn tussen het probleem van de bevolking in de biosfeer en de ideosfeer. Hoewel het niet altijd een goed idee is in de echte wereld, is het in de ideosfeer wel zo dat hoe meer memes (of geesteskinderen) hoe beter!

Zo werkt het

Deze hack werkt omdat genen en memes replicators zijn: vormen van informatie die zich voortplanten en evolueren.

Evolutie doet zich voor wanneer:

• patronen zich met willekeurige variaties vermenigvuldigen;
• de nieuwe, verschillende patronen blijven bestaan of worden vernietigd vanwege de omstandigheden in de omgeving;
• de patronen die het volhouden de cirkel te volbrengen door ook weer met willekeurige variaties te vermenigvuldigen.

Omdat memes dezelfde eigenschappen als genen hebben, gedragen zij zich ook heel erg als genen.

In de praktijk

Hoewel auteur Scott Thorpe niet bekend was met de memetica, komt hij in zijn boek Denken als Einstein: krachtig en effectief leren denken (2001)² met diverse voorstellen voor vruchtbare ‘verstandelijke seks’. Hieronder staan nog een paar voorstellen, geïnspireerd door zijn boek, van de gedurfdste tot de minst gedurfde.

Naamplaatje. Schrijf een vraag op waarop je antwoord wilt hebben, bijvoorbeeld: ‘Hoe kan ik net zo’n bijzondere auteur als H.P. Lovecraft worden?’ in grote letters op een naamplaatje en draag het overal naartoe. Vreemdelingen zullen de grootste moeite doen om als ze je op straat zien, die vraag voor je te beantwoorden. Zorg wel dat je er de humor van in blijft zien. (Zie ook ‘Beoefen veilige seks’ eerder in deze hack.)

Memetische orgieën. Nodig de slimste mensen die je kent uit voor een problemenoplossingspartijtje. Laat ze weten dat het lekkerste bier en de heerlijkste hapjes klaarstaan, maar pas nadat ze gezamenlijk een paar mogelijke oplossingen voor jouw probleem hebben aangedragen.

Oude vrienden. Oude vrienden zijn net oude minnaars, memetisch gesproken dan. Je hebt waarschijnlijk een hoop memetische nakomelingen met je oude vrienden, maar in de loop der jaren zijn jullie allemaal veranderd, en nu hebben ze weer nieuwe memes die ze aan je door kunnen geven, memes die je misschien zelf ook wel had gekregen als je in hun schoenen had gestaan.

Memetisch huwelijk. De veiligste methode van memetische seks – en toch vaak de meest bevredigende – is met een langetermijn memetische partner, iemand die je goed genoeg kent om je memetisch te kietelen maar toch nog anders genoeg is om jouw zwakke punten aan te vullen zodat je geesteskinderen hybride energie hebben. Je memetische partner kan ook je partner in het werkelijke leven zijn (dat is bij mij het geval), maar dat hoeft niet. Twee van de beste spelontwerpers die ik ken zijn broers, maar ook goede vrienden kunnen prima samenwerken.

Noten

• Dawkins, R. (2006). The selfish gene. Oxford (VS): Oxford University Press.
• Thorpe, S. (2001). Denken als Einstein. Oosterhout: Deltas.

HACK 27

Geestesmuziek Programmeer jezelf zo dat je je lievelingsmuziek als trigger, maar ook als filter voor omgevingsgeluiden kunt gebruiken. Als je deze in je iPod of mp3-speler zet, heb je de muziek altijd bij de hand.

Bijna iedereen heeft weleens met muziek op de achtergrond gewerkt. Bijvoorbeeld als je nog laat zit te blokken voor een examen of als je de late dienst draait in een hamburgertent. Je moet de drumslagen als een aanmoediging zien voor de bemanning om aan de riemen te trekken, of de fluit en de trommel van een legerkorps. Muziek is altijd al gebruikt om mensen in een beter humeur te brengen en ze samen te laten werken. Het evolueerde samen met rituelen die ook werden gebruikt om mensen te beïnvloeden.

Maar wat voor een bepaalde situatie goed is, gaat niet op voor een andere. Een bepaald muziekstuk waardoor een team prima samenwerkt is wellicht voor andere mensen die rustig willen nadenken totaal ongeschikt. Dat gaat omgekeerd natuurlijk ook op. Sommige soorten muziek zijn geschikter om bij na te denken dan om zwaar lichamelijke arbeid bij te verrichten.

Aan de slag

Koop een goede koptelefoon die heel goed afsluit en maak voor jezelf een mp3-cd of een lijst voor je iPod met geestesmuziek waardoor je je beter kunt concentreren en beter kunt nadenken. Je hebt misschien al een idee welke muziek je daarvoor wilt hebben. Zo niet, ga dan naar ‘In de praktijk’ voor een paar suggesties.

Leer jezelf aan om na te denken wanneer deze muziek wordt gedraaid, zodat het een soort muzikale aansporing wordt om na te denken. Draai de muziek en in die tijd denk jij na. Je moet daarom alleen maar naar die muziek luisteren als je wilt nadenken, anders bestaat de kans dat je het onbewust toch weer afleert. Je hebt geen grote verscheidenheid aan muziek in je geestesmuziekcollectie nodig, want je reageert er waarschijnlijk sterker op als de keuze beperkt is.

Je moet je onderbewuste als je hond beschouwen. Stel je voor dat je je hond honderd verschillende woorden moet leren om te gaan zitten.

 

Jij maakt uit hoeveel muziek er in je geestesmuziekcollectie komt te staan. Van een korte, snelle repeterende melodie worden mensen vaak knettergek. Maar als je weet hoe lang je gemiddeld nadenkt, kun je je geestesmuziek als een timer gebruiken. Je timet je werk als een training. Je begint met warming-upmuziek en eindigt met cooling-downmuziek. Zodra je een bepaalde melodie hoort, weet je dat je de boel moet afronden.

Een kort melodietje kan evengoed zijn nut hebben, omdat je soms bepaalde gedachten aan een bepaalde melodie verbindt, dus de volgende keer dat je dat muziekje hoort, word je weer herinnerd aan de dingen die je dacht toen je die melodie eerder hoorde. Dat kan een interessant – en soms zelfs zeer creatief – effect hebben.

Instrumentale muziek is het meest geschikt, omdat onderzoek heeft aangetoond dat mensen het spraakcentrum in hun hersenen nodig hebben om over ingewikkelde informatie na te denken. Zoals ik in ‘Praat tegen jezelf’ (Hack 62)¹ laat zien, kun je naar popmuziek of naar een praatshow op de radio luisteren als je een bekende route zonder te veel bochten moet rijden. Maar als je de snelweg verlaat en je op zoek moet naar een adres, dan moet je de radio uitzetten omdat het je afleidt.

Maar je moet niet helemaal muziek met tekst opgeven. Als je in een goede bui bent en de muziek is lekker snel, dan merk je dat door de tekst je soms je creatieve random- numbergenerator (Hack 19) aanwakkert en je ook nog met je voet mee zit te tikken, zodat je allemaal nieuwe ideeën krijgt.

Gezangen (bijvoorbeeld gregoriaanse gezangen) en muziek in een vreemde taal zijn wat dat betreft een grijs gebied. Tot op een bepaalde hoogte beschouw je de stem in een andere taal waarschijnlijk als een instrument, of je hersenen beschouwen de muziek als een verbale Rorschachtest waardoor je creatieve en interessante teksten ervoor kunt verzinnen. Het is echter ook mogelijk dat je onbewust moeite doet om de teksten te begrijpen waardoor je te veel wordt afgeleid. Ga je eigen reactie maar na, dat zal waarschijnlijk wel bij elk stuk anders zijn.

In de praktijk

Deze instrumentale werkjes heb ik op mijn geestesmuziek-cd staan:

• The Goldberg variations van Johann Sebastian Bach, in de uitvoering van Glenn Gould;
• Music for airports van Brian Eno;
• Neroli: thinking music, part IV van Brian Eno;
• Suite for flute and jazz piano van Claude Bolling en Jean-Pierre Rampal.

Vanwege de formele structuur is voor mij bijna elk stuk van Bach geschikt om bij na te denken. Ik heb Glenn Goulds uitvoering van The Goldberg variations genomen omdat die legendarisch is: de geniale samensmelting van de componist en de uitvoerder inspireert me buitengewoon. De twee fuga’s heb ik in een aparte map op de cd gezet zodat ik The Goldberg variations als ik dat wil op repeat kan zetten. Ze zijn op zich al een soort muzikaal gesloten cirkel, dus dat is zeer toepasselijk.

Van een geheel andere orde is de Suite for flute and jazz piano, die bruist van de lol. Het is een stuk levendiger dan de andere stukken op mijn cd en daarom meer geschikt om geluid van buitenaf uit te sluiten. Ik luister ernaar als ik spelletjes ontwerp, of wanneer ik wat meer vrolijke energie nodig heb. Dat komt niet alleen doordat ik deze muziek al heel lang leuk vind, maar ook omdat ik er goede herinneringen door krijg aan een overleden vriend aan de universiteit die in de lente altijd blootsvoets fluit speelde op het plein. Hij was een van de creatiefste mensen die ik ooit heb gekend, en ik vind het leuk dat zijn speelse geest soms mijn werk in komt. Op deze manier kun je geestesmuziek dus ook om persoonlijke redenen uitkiezen.

Als je de sfeervolle muziek van Brian Eno niet kent, luister er dan eens naar. Niet iedereen houdt van sfeervolle muziek, maar zoals de titel Thinking music, part IV al aangeeft, is het speciaal ontwikkeld om aan je concentratie bij te dragen.

Brian Eno schreef in zijn ‘Ambient Music Manifesto’ uit 1978:

De gebruikelijke achtergrondmuziek (muzak dus) wordt gemaakt door alles uit de muziek te halen waardoor mensen zouden gaan twijfelen of er onzeker van zouden kunnen worden (en dus ook alles wat ook maar enigszins interessant zou kunnen zijn). Sfeervolle muziek heeft deze kwaliteiten wel. En hoewel het de bedoeling is om de sfeer met behulp van bepaalde elementen te verlichten (en daarmee de sleur van routineklusjes en de normale ups en downs van het bioritme wat in te tomen) is sfeervolle muziek bedoeld om rust en een ruimte om na te denken voort te brengen.

Wat de twee stukken van Eno in mijn collectie betreft: Thinking music, part IV is zwaar en soms wat donker, geschikt om diep na te denken, en Music for airports is wat luchtiger. Ik kan tot mijn voldoening zeggen dat heel veel andere mensen online dit stuk ook als denkmuziek hebben genomen.^{2, 3}

Noten

1. Stafford, T. & Webb, M. (2005). Mind Hacks. Sebastopol (VS): O’Reilly. (‘Praat in jezelf’ (Hack 62) verscheen eerder in Mind Hacks als Hack 61.)
2. Mentat Wiki, pagina over ‘Mentat music’. Zie http://www.ludism.org/mentat/ MentatMusic.
3. ‘Good thinking music’ op de Wikipagina’s http://c2.com/cgi/wiki?GoodThinkingMusic en http://c2.com/cgi/wiki?GoodThinkingMusicTestimonials.

HACK 28

Laat onar op je hersenen los Onar, ofwel oneirische sonar, is een hack om je onderbewustzijn tijdens een sluimerslaap op zoek te laten gaan naar nieuwe ideeën. Het lijkt veel op de methodes die Salvador Dalí en Thomas Edison gebruikten.

Sluimer is de fase tussen waken en slaap, de halfslaap. Tijdens het sluimeren val je in slaap of je wordt weer wakker.

Sommige onderzoekers maken nog verschil tussen een sluimer waarna je in slaap valt of een sluimer waarna je wakker wordt.

 

Veel denkers in de loop der tijd zagen de sluimer als een bodemloze put vol creatief zwart goud. De surrealistische schilder Salvador Dalí ontwikkelde bijvoorbeeld een techniek waarmee hij bizar mooie droomlandschappen visualiseerde die hij eenmaal wakker kon schilderen.

Dalí heeft ook beweerd dat hij zichzelf had aangeleerd in een stoel te dutten terwijl zijn kin op een lepel rustte die hij in zijn hand hield, en zijn elleboog op de tafel steunde. Zodra zijn spieren zich ontspanden als hij in slaap viel, zakte zijn kin naar beneden en werd hij vaak midden in een sluimerdroom of sluimervisioen wakker die hij vervolgens meteen ging schilderen.¹ Deze techniek heeft waarschijnlijk tot het schilderij Droom veroorzaakt door de vlucht van een bij om een granaatappel een seconde voor het wakker worden geleid.²

Zulke technieken zijn ook handig voor nuchtere zakenlui en uitvinders. Thomas Alva Edison gebruikte bijvoorbeeld eenzelfde soort techniek. Hij liet de sluimer voor zich werken toen hij al volwassen was en gebruikte daar een ongebruikelijke methode voor: hij ging in een stoel zitten dutten met zijn armen over de leuningen heen. In elk hand had hij een kogellager vast. Op de grond stond onder elke hand een gebaksbordje. Als hij in de sluimertoestand kwam, zouden zijn handen zich ontspannen en de kogellagers kwamen op de bordjes terecht. Wakker geschrokken door het lawaai, tekende Edison ogenblikkelijk alles op wat hem te binnen was geschoten.³

Een kleine opsomming van andere grote denkers die ook geïnspireerd werden door de sluimertoestand:

Kunstenaars

Jean Cocteau, Max Ernst

Muzikanten

Johannes Brahms, Ciacomo Puccini, Richard Wagner

Dichters

William Blake, John Keats

Wetenschappers

Albert Einstein, Friedrich August Kekulé

Schrijvers

Ray Bradbury, Charles Dickens, Johann Wolfgang von Goethe, Edgar Allan Poe, Robert Louis Stevenson, Leo Tolstoi, Mark Twain

 

De techniek die Dalí, Edison en enkele andere denkers gebruikten noem ik ‘onar’, wat een vlechtwoord (Hack 50) van oneirisch (aan dromen verwant) is en ‘sonar’.

Met behulp van onar verken je je geest tijdens je slaap zoals een duikboot dat met de bodem van de oceaan doet. Met deze hack kun je dat doen zonder lepels, kogellagers of gebaksbordjes. Je kunt het zelfs in een vliegtuig doen.

Aan de slag

Voor deze onarexpeditie heb je een rustige plek nodig waar je kunt dommelen en een manier om aantekeningen (desnoods in het donker) te kunnen maken. Ik laat je in zeven stappen zien hoe het onarproces werkt.

1. Ga op je rug in bed liggen of ga in een luie stoel zitten.
2. Zet je elleboog op de matras of op de stoelleuning zodat je onderarm omhoog wijst. Het is het aangenaamst als je je pols los laat hangen.
3. Denk aan een probleem dat je wilt oplossen.
4. Laat jezelf in slaap vallen, terwijl je zo lang mogelijk aan het probleem blijft denken.
5. Je arm zal zich ontspannen en vallen waardoor je wakker wordt. Dit gebeurt als je dieper in slaap raakt.
6. Noteer alle creatieve gedachten die je tijdens de sluimer had.
7. Doe het opnieuw.

Afhankelijk van hoeveel slaap je hebt, is het mogelijk dat je arm niet zozeer valt maar wel schokt. Maak je daar niet druk over, zolang je de sluimerstaat kunt bereiken en interessante gedachten en beelden krijgt, is onar aan het werk voor je.

Zo werkt het

De sluimertoestand vindt plaats als je in slaap valt. Terwijl je in slaap valt keren je hersenen zich naar binnen, ze verplaatsen zich van de alfa- en de bètagolven van het normale wakende bewustzijn en zintuiglijke waarneming naar de diepere deltaen thetagolven van de latere fasen van de slaap, waaronder ook dromen valt.⁵

Met maar een paar of zelfs geen zintuiglijke ankers tijdens de sluimertoestand, gaat de slaper hallucineren. (Ik heb het vermoeden dat hetzelfde fenomeen zich voordoet als je in een ‘float tank’ ligt, afgesloten van alle zintuiglijke waarnemingen.) Terwijl je zintuigen wegzakken, verdwijnen de conceptuele grenzen en verbanden worden wazig of vallen weg. Dat betekent dat ook de grenzen van het ego zijn verdwenen en dat verbanden wellicht samensmelten. Cognitieve psychologen denken tegenwoordig dat het samensmelten van conceptuele kaders een primitieve vorm van creativiteit is.⁶ (Zie ook ‘Analogisch denken’ (Hack 25) voor meer informatie.)

In de praktijk

Voor deze hack heb ik onar op onar zelf losgelaten. Ik ben een keer ’s avonds op mijn rug in bed gaan liggen met mijn notitieblokje (Hack 13) en een zaklamp naast me om zo ideeën te vangen. Die zaklamp heb ik trouwens altijd bij me, want ik krijg vaak goede ideeën tijdens de sluimertoestand, of ik ze nu wel of niet wil.

Terwijl ik me concentreerde op het concept van onar, viel het woord alarm me binnen, wat aangaf dat ik mijn arm als een soort alarm gebruikte.

Ik viel nog dieper in slaap en ‘zag’ een diagram voor me zoals afgebeeld in figuur 3.3. Hierin werd onar vergeleken met het bijhouden van een dromendagboek (Hack 20).

Het laatste interessante resultaat dat ik behaalde heeft niets met deze onarhack te maken, maar wel met Hotel Dominic (Hack 7). Ik kreeg het idee om Hotel Dominic voor een bestand van mijn vrienden en kennissen in mijn hoofd te gebruiken, waar ik niet alleen de naam van hun partners en kinderen, de leeftijd enzovoort in zette, maar ook de persoonlijke dingen die ik me over het algemeen niet herinner, zoals of die mensen het prettig vinden als je je schoenen uitdoet als je hun huis binnen stapt.

Na die korte duik in de sluimertoestand, ontspande ik me en stond ik mezelf toe in slaap te vallen, tevreden dat ik een paar interessante exemplaren uit de mesopelagische zone van de oceaan van de geest had gehaald.

Noten

1. Mavromatis, A. (1987). Hypnagogia: the unique state of consciousness between
   wakefulness and sleep. London (GB): Routledge & Kegan Paul.
   Een geweldige prestatie, dit is waarschijnlijk het meest uitgebreide boek
   over hypnagogie in het Engels.
2. Deze url verwijst naar het schilderij van Dalí: http://www.artquotes.net/masters/
   salvador-dali/flight-of-a-bumblebee.htm
3. Goleman, D. & Kaufman, P. (1992). ‘The art of creativity.’ Psychology Today.
   Online uitgave op http://cms.psychologytoday.com/articles/pto-19920301-
   000031.html.
4. Deze lijst met denkers is geplukt van Mavromatis.
5. ‘Stages of sleep.’ Psychologist World. Online uitgave op http://www.psychologistworld.
   com/sleep/stages.php.
6. Fauconnier, G. & Turner, M. (2002). The way we think: conceptual blending
   and the mind’s hidden complexities. New York (VS): Basic Books.

HACK 29

Het dromendagboek Hou je dromen bij om een rijke, creatieve wereld te zien.

Dromen zijn wonderbaarlijke dingen en leveren vaak ongelooflijk creatieve rijkdommen op in de vorm van prachtige beelden, ideeën voor een boek, zelfs aanzetjes voor nieuwe uitvindingen. Als je een lijntje wilt naar de activiteiten van je droomwereld, is dit de gemakkelijkste manier om dat voor elkaar te krijgen.

Aan de slag

Het is heel eenvoudig om een dromendagboek bij te houden. Je legt gewoon een vel papier naast je bed. Als je wakker wordt, schrijf je een paar sleutelwoorden over de droom die je hebt gehad op. Als je niet hebt gedroomd, schrijf dan ‘vannacht niet gedroomd’ op het papier, doe dat meteen bij het opstaan.

Dat is het eigenlijk, en het werkt altijd. Als je heel vaak ‘vannacht niet gedroomd’ krijgt, dan moet je als je wakker wordt niet meteen ‘vannacht niet gedroomd’ opschrijven. Je moet zelfs helemaal niet bewegen. Je moet in plaats daarvan, als je helemaal wakker bent, nagaan of je toch hebt gedroomd. Als je een flard van een droom tegenkomt, hou dat dan vast. Geef het met je geest een zetje, zo krijg je waarschijnlijk meer te zien. Met een beetje geluk komt de hele droom opeens weer terug.

Maak mentale aantekeningen. (Beweeg je niet! Ga niet opstaan!) Verzin sleutelwoorden om te beschrijven wat je ondervindt, en onthou ze, want die mag je niet vergeten. En je vergeet ze heel gemakkelijk: als je te snel wakker wordt, dan vergeet je alles, behalve de sensatie dat je wel gedroomd hebt, maar je weet niet wat.

Blijf in je geheugen naar die droom zoeken, en maak nog steeds mentaal aantekeningen. Als je ervan overtuigd bent dat je de belangrijkste gedeelten hebt gevonden, maak dan een zin van de sleutelwoorden in je hoofd. Zeg dat telkens weer, net alsof je een telefoonnummer wilt onthouden, zodat je het straks op kunt schrijven. Geheugentechnieken, zoals de cijfer-vormmethode (Hack 2) zijn hier uitstekend voor geschikt.

Dan sta je op, je pakt je pen die naast je dromendagboek ligt, en je schrijft die sleutelwoorden onmiddellijk op! Schrijf daarna meteen de details op. De droom moet dan nog in je geheugen zitten. Schrijf vervolgens nog meer details op, in hele zinnen of in alinea’s, als je daar tijd voor hebt. Als het vlot gaat, schrijf dan alles op wat je je herinnert.

Je droom moet nu geheel en al in je dagelijkse werkgeheugen opgenomen zijn.

In de praktijk

Ik maak zelf graag plattegronden van de plekken die ik in mijn dromen heb gezien en tekeningen van scènes en speciale dingen die ik heb gezien. Als je je nog een volledige dialoog kunt herinneren, schrijf die dan ook op. Iemand vertelde me eens een heel leuke grap in mijn droom!

Om de zoveel tijd onderzoek ik mijn dromen. Aanvankelijk onthou ik één droom per nacht. Na een week of twee ga ik verder en onthou ik twee dromen per nacht. Na nog een week onthou ik meerdere dromen per nacht. Tegen die tijd moet ik mezelf een halt toe roepen, omdat ik dan een paar keer per nacht wakker word aangezien ik ze meteen na een droom (of zelfs tijdens) op moet schrijven. Ik slaap dan natuurlijk slechter en dan vind ik het wel genoeg geweest.

Als het te veel voor je wordt en je gewoon lekker wilt slapen, let dan niet meer op je dromen. Hé presto! Je kunt weer ongestoord doorslapen.

Zie ook

• Cartan, J. ‘Who do we dream against?’ op http://www.cartania.com/dreaming.html.
• Garfield, P.L. (1997). Creatief dromen. Amsterdam: Muntinga.

HACK 30

Blijf denken aan een vraag Isaac Newton heeft onder andere ontdekt dat als je iets graag wilt weten, je over de vraag moet nadenken.

Niet alleen heeft hij de zwaartekracht ontdekt, Isaac Newton heeft ook een grondbeginsel van de menselijke geest ontdekt: als je ergens een antwoord op wilt, dan moet je gewoon steeds aan de vraag blijven denken. Toen Newton werd gevraagd hoe hij de wet van de zwaartekracht had ontdekt, zei hij: ‘Door er dag en nacht aan te blijven denken.’ Hij zei ook: ‘Als ik al ontdekkingen heb gedaan die waardevol zijn, dan komt dat meer door geduldige aandacht dan iets anders’ en: ‘Ik hou het ontwerp voortdurend voor ogen en wacht tot het ochtendgloren aanbreekt en het stukje bij beetje een heldere dag wordt.’¹

In zijn boek The laws of form schrijft wiskundige en filosoof G. Spencer Brown het volgende over Newtons inzicht:

Om de eenvoudige waarheid in te zien, kende Newton en paste hij dat ook toe, jaren van nadenken. Geen activiteit. Geen redenaties. Geen berekeningen. Geen druk gedoe van welke soort dan ook. Geen gelees. Geen gepraat. Geen moeite doen. Geen denken. Je hoeft het alleen maar in je achterhoofd te houden. En toch, degenen die zo dapper zijn om dat pad naar echte ontdekkingen te bewandelen krijgen praktisch geen aanwijzingen hoe ze dat moeten doen, ze worden zelfs ontmoedigd om het te doen en moeten het stiekem doen, terwijl ze net doen of ze ijverig bezig zijn met andere dingen en het eens zijn met de geestdodende meningen die ze altijd en eeuwig opgedrongen krijgen.²

Hoe intenser je aan de vraag denkt, hoe sneller het antwoord tot je zal komen.

Newtons citaten en Browns opmerkingen moeten wel nog even nader toegelicht worden. Mensen zeggen vaak: ‘Dat kan ik niet hoor. Je hebt er niets aan als je alleen maar aan een vraag denkt. Je moet dingen doen.’

Dat is zo. Je moet wel lezen. Je moet werken en denken. Je moet ook opletten. En je moet vooral openstaan om resultaten te ontvangen in plaats van er woest achteraan te gaan.

Aan de slag

De sleutel voor deze hack is door jezelf steeds weer die vraag te stellen, je je geest openstelt. Als er iets belangrijks opduikt, merkt je geest het op, omdat het de wereld bekijkt vanuit die ene vraag. Door je ervaringen met vragen te omkaderen, heb je een context voor een antwoord gecreëerd waarin het geplaatst kan worden als het tot je komt. Ik geef je enkele voorbeelden.

• Als je Google opent, zul je waarschijnlijk denken: kan ik antwoord op mijn vraag krijgen? De manieren waarop je wilt zoeken zullen bij je bovenkomen en die kun je uitproberen.
• Als je op een feestje bent en je denkt aan de vraag, dan draaien de gesprekken om die vraag en de mogelijke antwoorden. Ga na of er mensen zijn die jouw vraag kunnen beantwoorden.
• Als je de krant leest, wordt wat je leest en hoe je dat interpreteert geleid door de vraag.
• Als je een schrift bijhoudt, schrijf dan op wat kan bijdragen aan het antwoord. Als je veel stukjes informatie bij elkaar zet, krijg je er beter zicht op.

Zo werkt het

Je hoeft helemaal niet zo veel moeite doen voor deze hack. Je geest duwt je waarschijnlijk wel de goede kant op, zolang jij je maar op de vraag blijft concentreren. Als je je maar blijft concentreren, word je steeds nieuwsgieriger en oplettender en ga je de vraag van alle kanten bekijken.

‘Nou, dat lijkt me logisch,’ zeg je misschien. ‘Ik stel vragen, ik doe onderzoek, ik krijg een antwoord.’

Oké, maar deze hack heeft twee redenen. Hij is bedoeld om je meer open te laten staan en om je te laten zien dat een vraag op vele manieren kan worden beantwoord. Ook is het de bedoeling dat je meer zelfvertrouwen krijgt, omdat zelfvertrouwen een van de sleutels is om het antwoord te krijgen.

Als je gefrustreerd raakt, zit je gewoonlijk in een ingewikkelde situatie. Het antwoord op vragen is vaak ingewikkeld, en het is niet ongewoon dat je daardoor de weg kwijtraakt. Als de dingen ingewikkeld zijn, is dat frustrerend.

Door zelfvertrouwen en erin geloven dat er een antwoord zal komen, kun je daar overheen komen. Deze hack is eenvoudig. Je moet jezelf eraan herinneren dat je alleen maar aan de vraag moet denken, en dan kun je je ontspannen, niet langer meer zoeken (of je zorgen maken) en je geest en de wereld laten doen waardoor jij het antwoord op je vraag krijgt. Je moet de vraag niet laten zitten, maar de wereld met een frisse blik bekijken terwijl je de vraag in je achterhoofd houdt. Soms kom je door je een beetje te ontspannen een stuk verder.

Als je je ontspant, valt je misschien iets op wat buiten je normale manier van denken valt en wat je naar het antwoord kan leiden.

Na een tijdje zal het duidelijk worden. Op de een of andere manier vallen dan alle stukjes op hun plaats.

Tijdslimieten op je zoektocht zijn echter weer een heel andere zaak.

Noten

• Ask MetaFilter (2005). ‘Who advised people to simply hold important questions in their minds?’ Zie http://ask.metafilter.com/mefi/19491.
• Spencer-Brown, G. (1979). The laws of form. New York (VS): Dutton.

Zie ook

Als het niet voldoende is om een vraag in je hoofd te onthouden, raadpleeg dan Ask MetaFilter (http://ask.metafilter.com). Dat hebben we gedaan om de citaten van Newton te achterhalen. Onthou wel dat andere uitvindingen van Newton zoals de analyse, het principe dat in deze hack wordt gebruikt, ook door anderen is uitgevonden. In een eerdere MetaFilterthread stonden verschillende andere mensen vermeld die dezelfde ideeën hadden. Lion Kimbro

HACK 31

Neem een held als voorbeeld Slecht de muren die jij als de werkelijkheid ziet, dan zul je een paar zeer interessante oplossingen ontdekken. Wat jij als probleem ziet is voor degene die jij als voorbeeld neemt misschien geen probleem.

Stel dat jij aan een script werkt. Hier zijn een paar vragen die je je wellicht zou stellen als je er niet mee verder komt:

• Gegeven hoe Fred is, hoe zal nu verdergaan?
• Wat zou er nu in een musicalfilm uit de jaren veertig gebeuren?
• Wat zou er nu in een droom gebeuren?

Als je bewust op een andere manier tegen de dingen aan gaat kijken, kun je weleens de beste ideeën krijgen. Zie dit als een verandering in toonaard in een muziekstuk. Je kunt een zeer nuttig effect krijgen door onverwacht halverwege een sf-serie er een soap van te maken.

De verandering van iets voortreffelijks (een heilige) in iets belachelijks (plateauzolen in een disco uit de jaren zeventig) brengt een komisch effect teweeg dat bekendstaat als anticlimax, maar het is heel goed mogelijk om ze weer van het belachelijke terug te veranderen in het voortreffelijke. Het boek Finnegans wake van James Joyce staat vol met combinaties van het voortreffelijke met het belachelijke en de radicale politieke uitspraken binnen niet alleen een paragraaf of zin, maar zelfs binnen een enkel woord. (Dat kun jij ook doen als je jouw woorden in een blender stopt (Hack 50)).

Je kunt bij elke kunstvorm van toonaard veranderen, nou ja, bijna altijd dan. Stel je voor dat je architect of binnenhuisarchitect bent. Jij wilt misschien de hal een gotische sfeer geven, maar je vindt dat een andere kamer meer moet lijken op een Japanse zendo.

Ga wel na of alles kan; door te veel stijlen door elkaar te mengen krijg je wellicht een heel onevenwichtig geheel.

 

De nuttigste verandering van toonaard bij het oplossen van problemen maar ook bij bepaalde kunstvormen, is misschien niet een andere stijl gebruiken, maar het hele wereldbeeld van iemand anders, een ander wezen of zelfs een ding aannemen.

Aan de slag

We veranderen de toonaard in deze hack van muziek naar religie. Kijk eens naar de shortduration personal savior (ShordurPerSav).¹ Door voor korte tijd (short duration, in tegenstelling tot je hele leven) het gezichtspunt van iemand anders in te nemen, zelfs iemand die verzonnen is – of iemand die je normaal gesproken weerzinwekkend vindt – kun je veel leren.

Waarom zou je jezelf beperken door te vragen: wat zou Jezus doen? (WZJD?) als je ook WZBD? (wat zou Boeddha doen?) of WZMD? (wat zou Mohammed doen?) kunt vragen en ook:

WZBBD?

Wat zou Bugs Bunny doen?

WZMAD?

Wat zou Marcus Aurelius doen?

WZMPD?

Wat zou Mary Poppins doen?

WZRMSD?

Wat zou Richard M. Stallman doen?

WZSOD?

Wat zou Scarlett O’Hara doen?

WZJMD?

Wat zou je moeder doen?

Word even een beetje newagerig en laat je door die persoon leiden. Hoewel deze hack verband houdt met de oude occulte opvatting van de magische persoonlijkheid, hoef je niet te geloven dat je werkelijk op magische wijze contact hebt met een ander persoon. Wat jij wilt is de manier van zijn zoals je naar een film kijkt of erin meespeelt. Wat zou die persoon doen? Hoe zou hij jouw probleem aanpakken?

Als je naar Gone with the wind kijkt, weet je dat Scarlett O’Hara niet echt bestaat, maar toch doet het je wat (geef het maar toe!) als ze haar vuist schudt en roept: ‘God is mijn getuige, ik zal nooit meer honger hebben!’ Je leeft met haar mee, je voelt wat zij voelt. Je kunt zelfs nog een stap verder gaan en Scarlett op dezelfde manier bekijken als dat je je moderne computer met een Commodore 64 uit 1980 vergelijkt. Het wereldbeeld van die ene persoon, zelfs van (of juist van) iemand die niet echt bestaat, is als een programma dat je in je hoofd afdraait.

Probeer het maar uit. Hoe zou elk van deze mensen of figuren reageren als ze ontdekken dat ze een lekke band hebben?

Wat zou Bugs Bunny doen?

Hij zou zich niet druk maken, heeft het volste vertrouwen in zichzelf. Als hij geen reservewiel bij zich heeft, krijgt hij het wel voor elkaar dat hij er een van iemand krijgt of hij verzint iets anders om er een te krijgen. En als dat niet mogelijk is, gaat hij in de schaduw zitten en op een banjo spelen om de tijd te verdrijven.

Wat zou Marcus Aurelius doen?

Hij zou rustig de band maken, en als dat niet lukte, zou hij de lekke band accepteren zonder in zelfmedelijden te verdrinken of boos tegen de onverschillige goden tekeergaan.

Wat zou Mary Poppins doen?

Zij zou er een spelletje van maken om de band te repareren!

Wat zou Richard M. Stallman doen?

Hij zou voorbijgangers aanspreken op de ethiek dat ze hun speciale gaven moeten gebruiken en de band voor hem moeten maken.

Wat zou Scarlett O’Hara doen?

De jonge Scarlett zou haar charme in de strijd gooien om iemand anders de band te laten maken. De oudere Scarlett zou de band van iemand anders stelen als ze zelf geen reserveband had, en indien nodig grof geweld gebruiken.

Wat zou je moeder doen?

Geen idee. Wat zóú je moeder doen?

Zo werkt het

Zowel acteurs van de Actors Studio als psychotherapeuten hebben de techniek om iemand anders’ gezichtspunt in te nemen tot in de puntjes onder de knie gekregen.

Acteurs moeten leren hoe ze iemand anders moeten worden tijdens een voorstelling. Bij de Actors Studio wordt ze geleerd dat ze de alternatieve persoonlijkheid toegang moeten geven en laten denken wat ze willen. Als dit soort acteurs zich voorbereiden, moeten ze uit hun eigen emoties putten om hun toneelspel diepgang te geven. Ze gebruiken hun eigen gevoelens om de emoties naar boven te brengen die ze ooit hebben gevoeld en ze vervolgens in de woorden en gebaren van de figuur die ze spelen over te brengen.²

Psychotherapeuten gebruiken soms rollenspellen om de emoties van hun cliënten te voelen in plaats van er rationeel over te spreken. Hierdoor kan de therapeut de cliënt beter begrijpen. Met iemand erbij die toezicht houdt en een vaste procedure om daarna weer uit je rol te komen, kan je therapeut heel diep erop ingaan.³

In de praktijk

De volgende keer dat je een belastingformulier dat uit elf bladzijden bestaat voor je neus krijgt, speel dan eens dat je een belastingaccountant bent. Als je weet dat er mensen zijn die zulke formulieren helemaal niet eng vinden, maakt dat het invullen van het formulier er niet gemakkelijker op. Maar als je de manier waarop zo’n accountant die elke dag dat soort formulieren ziet en er totaal niet door van slag raakt, na-aapt, dan kan dat je helpen.

Met dat soort zelfvertrouwen kun je nog meer goede manieren ontdekken waar je nog nooit aan hebt gedacht om de formulieren in te vullen. Je kunt zelfs nog een andere eigenschap na-apen: de gretigheid om de taak af te maken. Als je iemand kent die Fred heet en die karaktereigenschap heeft, waarom vraag je je dan niet WZFD af?

Een vriend van mij speelde eens dat hij een vogel was en kwam erachter dat een vogel op zijn hartslag zijn vleugels uitsloeg. Albert Einstein deed net alsof hij een foton was, wat erg heeft bijgedragen aan zijn relativiteitstheorie. En Jonas Salk boekte grote vooruitgang bij het ontwikkelen van een poliovaccin door zichzelf als een virus voor te stellen.

Of het nu komt door Scarlett O’Hara’s pit of de wetenschap hoe het is om met lichtsnelheid te reizen, door net te doen of je iets of iemand anders bent, en je manier van denken telkens aan te passen, kom je vaak aan informatie en eigenschappen die je normaal gesproken niet gebruikt.

Noten

1. Dobbs, J.R. (1987). The book of the subgenius. New York (VS): Simon & Schuster.
2. Stanislavski, C. (2004). Lessen voor acteurs. Amsterdam: International Theatre
   Bookshop.
3. Brearly, G. & Birchley, P. (1986). Introducing counselling skills and techniques:
   with particular application for the paramedical professions. London
   (GB): Faber & Faber.

 

Zie ook

• Wilson, R.A. (1997). The illuminati papers. Berkeley (VS): Ronin. Elk artikel in dit fictieboek van Wilson is vanuit het gezichtspunt van een ander persoon geschreven.
• Edward de Bono’s boek Zes denkende hoofddeksels is een ander voorbeeld van ‘het uitproberen van’ andere persoonlijkheden om problemen op te lossen. In dit boek worden de persoonlijkheden voorgesteld als zes hoeden in verschillende kleuren.

HACK 32

Terugkijken om vooruit te komen Kijk terug naar de stappen die naar een nieuw idee hebben geleid, dan doe je het de volgende keer misschien nog beter.

De volgende keer dat je iets hebt bedacht om een probleem op te lossen waar je tevreden over bent, neem je de tijd om te kijken hoe je daar bent gekomen. Als je dat doet, dan kun je dat idee misschien toespitsen zodat je er in de toekomst betere ideeën door krijgt.

Aan de slag

Je kunt ook naar de emoties kijken die je bij het ideeën verzinnen hebt. Doe dat de volgende keer eens als je een inval hebt, op het moment dat de emoties over de ontdekking nog vers zijn. Kijk naar de emoties rond de ontdekking. Dat kunnen zowel positieve als negatieve emoties zijn. Ze horen allebei bij het normale ontdekkingsproces. Gebruik de positieve emoties om je geest te belonen voor de inval die het net heeft gehad. Dat lijkt misschien raar, maar doe het toch maar. Hierdoor kun je ermee in verband staande ideeën, die zich nog net onder het oppervlak schuilhielden, duidelijk krijgen.

De negatieve gevoelens komen misschien naar boven als gedachte: ik had dat eerder moeten zien. In plaats van dat je niets met dat gevoel doet, doe je net of het heel nuttig is: een manier waarop je nagaat waar je aan zat te denken net voordat je die inval kreeg, en indien mogelijk, hoe je je voelde net voordat het kwartje viel. Het is belangrijk dat je dit goed doet als je een inval krijgt. Omdat dan de manier waarop deze tot stand kwam je nog duidelijk voor de geest staat en je er beter naar terug kunt gaan.

Als dit voor jou werkt, dan merk je dat de gedachten die je net voor de inval had niet erg logisch lijken. Het kunnen zelfs beelden of gevoelens zijn geweest, inzicht in wat belangrijk is, of een vluchtige indruk van wat goed aanvoelt. Je wilt niet het hele gedachteproces uitleggen, je moet alleen maar weten hoe het was. Soms komt het idee naar boven omdat je tegelijkertijd ergens anders aan zat te denken. Als je dan weer teruggaat naar het moment dat het kwartje viel, word je er alleen maar meer van bewust hoe het tot stand kwam, zodat je voortaan wat sneller zo’n inval kunt krijgen.

Zo werkt het

Door de snelle verandering van emoties na een ontdekking is het moeilijker na te gaan waar je daarvoor aan dacht. Die gedachten vormden zich in een andere emotionele toestand. De benadering die ik heb beschreven om naar die gedachten terug te gaan, werkt bewust met die emoties. Het gebruikt de energie van die emoties rondom de ontdekking om naar de emoties ervoor te gaan.

Gedachtevorming is over het algemeen non-verbaal, maar als je erover praat kan dat leiden naar een meer verbale manier van denken. Om dit tegen te gaan, gaat deze hack alleen maar in op de non-verbale manieren.

Het belangrijkste van deze hack is dat je bewust naar het proces kijkt dat tot een ontdekking leidt op het moment dat het gebeurt. Dat kan op de manier die ik aangeef, of een die je zelf hebt verzonnen. Door goed naar een proces te kijken dat je anders gewoon accepteert, creëer je mogelijkheden om dit proces aan te moedigen en te versterken.

De reden om het proces dat naar een idee leidt te bekijken is niet alleen dat je het proces hoe je daar komt leert begrijpen. Het is ook bedoeld om naar een alternatieve route te kijken waardoor je sneller een inval krijgt of meer bijbehorende ideeen. Robert Floyd, die in 1878 de ACM Turing Award for Excellence kreeg, had het volgende over zijn eigen proces van ontdekking te zeggen:

In mijn ervaring met het ontwerpen van moeilijke algoritmes, heb ik een bepaalde manier ontdekt die mijn eigen capaciteiten vergrootte. Nadat ik een ingewikkeld probleem had opgelost, begon ik van voren af aan, waarbij ik toch weer uitkwam op mijn eerdere oplossing. Ik bleef dit doen totdat de oplossing helemaal duidelijk voor me was. Toen wilde ik een algemene manier verzinnen om hetzelfde soort problemen aan te pakken waardoor ik het probleem efficiënter aan had kunnen pakken. Zo’n manier is vaak van grote waarde.¹

Met Floyds suggestie kun je het proces stroomlijnen. Bovendien krijg je zo duidelijkheid over hoe op het eerste gezicht ontdekkingen die er niets mee te maken hebben, op een ander niveau er wellicht wel mee te maken hebben.

In de praktijk

Ik had een openbaring waardoor ik de manier ontdekte om het aantal vleugelslagen per seconde van een wesp te schatten. Het kwartje viel toen ik besefte dat de toonhoogte van het gezoem van een wesp aangaf hoe snel hij met zijn vleugels slaat. Lage tonen betekent langzame slagen, hoge tonen snelle slagen.

Terwijl ik erop terugkeek, besefte ik dat ik dat idee niet kreeg door logisch redeneren maar door intuïtie. Ik herinnerde me dat Herman Hollerith, een van de wegbereiders van de computer, zijn personeel had geleerd kaarten te tellen door er een gat in te maken en naar ze te luisteren als je ze schudde. Ik zag voor me dat dit heel langzaam werd gedaan (klik, klik, klik) en vervolgens sneller. Vervolgens zag ik de wesp in slow motion vliegen, zo langzaam dat ik elke vleugel zag bewegen. Met de manier om de kaarten snel te tellen in mijn achterhoofd, kwam ik zo tot de oplossing.

Had ik nog sneller op die oplossing kunnen komen? Vast wel. Als ik had gedacht aan het geluid dat een vliegtuig maakt als het langzamer gaat vliegen, dan had ik wellicht ook het verband tussen de toonhoogte en de snelheid gezien.

Noten

1. Bentley, J. (1990). More programming pearls. Reading (VS): Addison Wesley. Bentley legt heel helder de principes van een aantal algoritmes uit die je kunt gebruiken bij het genereren van permutaties die Floyd heeft ontworpen. Hij citeert uit Floyds lezing op Turing over ‘The paradigms of programming.’

HACK 33

Denk meer na Word productiever door – bewust – voor je uit te staren.

Ergens anders heb ik voorgesteld dat het soms heel nuttig kan zijn om niet te veel ergens aan te denken (Hack 48). Maar soms is het juist wel goed om iets van alle kanten te bekijken zodat je het van binnen en buiten leert kennen.

Voor een opdracht moest ik onlangs twee keer per dag een uur met de bus. In die tijd zat ik te lezen, maar soms mediteerde (Hack 60) ik ook, omdat als je in een drukke, lawaaiige bus kunt mediteren en niet alleen in een stille zendo, je iets bereikt, en niet alleen je bestemming. Maar wat ik over het algemeen deed was gewoon naar buiten staren, en daar heb ik totaal geen spijt van.

Wat ik namelijk echt deed was denken, puur en alleen denken. Denken is een prachtige manier om je vrije tijd mee door te brengen. Denken kun je overal, het is goedkoop en milieuvriendelijk, je hebt er niets voor nodig, en je kunt het zelfs doen als je zwaar lichamelijk gehandicapt bent. Maar het mooiste is nog omdat je denken overal voor kunt gebruiken, je verder komt met een probleem door gewoon je aandacht erop te richten.

Wat ik namelijk echt deed was denken, puur en alleen denken. Denken is een prachtige manier om je vrije tijd mee door te brengen. Denken kun je overal, het is goedkoop en milieuvriendelijk, je hebt er niets voor nodig, en je kunt het zelfs doen als je zwaar lichamelijk gehandicapt bent. Maar het mooiste is nog omdat je denken overal voor kunt gebruiken, je verder komt met een probleem door gewoon je aandacht erop te richten.

De manier van denken waar ik het over heb, is buitengewoon geconcentreerd. Ik heb het nu niet over dagdromen, hoewel onderzoek aan Yale heeft aangetoond dat door dagdromen je zelfbeheersing en creativiteit vergroot worden.¹

Recent uitgevoerd onderzoek toont aan dat dagdromen ook nadelige gevolgen kan hebben.²

 

Ik heb het hier over tijd vrijmaken voor een uitgebreide portie gericht nadenken. Dat kan hard werken zijn, maar over het algemeen bereik je er meer mee dan met dagdromen.

Als je de mazzel hebt dat je eigen baas bent of gigantisch rijk, plan dan tijd in waarop je gericht wilt nadenken. Als dat niet het geval is, neem dan de bus, of ga in de wachtkamer bij de dokter zitten, of rij je kinderen met de auto naar het voetbal, of ga in de rij bij de supermarkt staan en denk na. Als je jezelf de tijd gunt om gericht na te denken in plaats van (bijvoorbeeld) naar soapsterren in een roddelblaadje bij de kassa te kijken, dan verrijkt dat je leven aanzienlijk.

Aan de slag

Gericht denken is niet moeilijk, maar dat is overreden worden door een bus ook niet.

1. Verzin iets waarover je wilt denken.
2. Bekijk het probleem van alle kanten alsof het een driedimensionale afbeelding
   is. Bekijk het zeer nauwkeurig. Als je een nieuwe invalshoek ziet, volg die
   dan en je ziet wel waar je dan uitkomt. Denk ook eens aan een gebeurtenis of
   een proces, en verschuif dat in de ruimte en de tijd. Oefen daarmee.
3. Hou je hoofd erbij. Als je merkt dat je gaat dagdromen, moet je je aandacht
   weer op het probleem richten.

Stap 3 is het moeilijkst, maar als je al wat ervaring met meditatie (Hack 60) hebt, dan richt je net zo gemakkelijk je aandacht weer op het probleem als je aandacht op je ademhaling bij het mediteren.

Sla stap 3 niet over. Als je dat namelijk doet, dan zit je straks in de bus aan een verhaallijn van je boek te denken en voor je het weet zit je een halfuur aan je ex te denken en wat je vijf jaar geleden tegen haar had moeten zeggen.

Bij meditatie laat je gedachten langzaam vervliegen, maar bij gericht denken wil je je goede ideeën graag onthouden. Dit kun je doen door ideeën te vangen (Hack 13). Ik heb je verteld dat je voor deze hack helemaal geen dingen nodig hebt, en dat klopt ook. Als je niet in staat bent om een opschrijfboekje te gebruiken (je zit bijvoorbeeld in een auto, het is te druk, het regent enzovoort), gebruik dan een geheugenmethode om je ideeën te onthouden. Goede kandidaten om ideeën mee te vangen zijn bijvoorbeeld:

• de cijfer-vormmethode (Hack 2);
• de cijfer-rijmmethode (Hack 1);
• de Grote Methode (Hack 5);
• een gedachte-uitstapje (Hack 3).

Als je weer ergens bent waar je kunt schrijven, schrijf dan je ideeën op in je notitieblokje. Als je tijd hebt haal je ze eruit en zet je ze in een betere opslagruimte, zoals een dagboek of een dossier.

In de praktijk

Je kunt heel ver komen met een project ook al besteed je alleen je reistijd eraan. Zoals Ovidius (43 v.Chr.-17 n.Chr.) al schreef: ‘Doe een klein beetje bij een klein beetje en dan heb je een grote berg.’ Ik heb deze methode ‘sprokkelen’ genoemd, en je zult versteld staan over hoe goed het werkt.

Nadat ik een paar maanden met de bus had gereisd, had ik een lijst van wel 400 genummerde ideeën voor mijn spelproject gemaakt. Zo’n tachtig procent ervan was bruikbaar. Door in de bus te denken kreeg ik ook een beter gevoel over mijn werk. Ik vond het reizen niet meer zonde van mijn tijd. Ik had niet meer het idee dat ik tijd kwijt was die ik anders aan mijn werk en mijn eigen projecten kon besteden.

Gericht denken kan heel nuttig zijn voor het simuleren van fysische objecten. Nikola Tesla stond erom bekend dat hij een mechanisch onderdeeltje wekenlang in zijn hoofd kon laten draaien, en er later eens naar ‘keek’ om te zien hoe het erbij stond. Ik ken niemand die zo goed kan visualiseren, behalve mijn vrouw Marty dan, maar dan wel op een lager niveau. Ze bespaart een hoop tijd en materialen voor haar kunstvoorwerpen door in gedachten diverse combinaties en technieken uit te proberen voordat ze het in het echt doet. Vervolgens is de uitvoering ervan veel interessanter dan haar oorspronkelijke idee.

Noten

• Singer, J.L. (1978). Dagdromen mag. Haarlem: Toorts.
• Bell, V. ‘Is daydreaming linked to Alzheimer’s?’ Mind Hacksblog, http://www. mindhacks.com/blog/2005/08/is_daydreaming_linke.html.

Zie ook

• MacLeod, H. ‘How to be creative.’
  Dit is een uitstekend essay over hoe je het meeste van die kleine momenten kunt maken van een kunstenaar die cartoons tekent op de achterkant van visitekaartjes. (De cartoons bij het essay zijn ook geweldig.) Binnenkort verkrijgbaar als boek, blijkbaar. Kijk nu op http://www.gapingvoid.com/Moveable_ Type/archives/000932.html.
• Arnold Bennetts Edwardiaanse zelfhulpklassieker, How to live on 24 hours a day (Mineola, 2007), is een prima motivatieboek over hoe je meer uit de 24 uren kunt halen die elk mens aan het begin van elke ochtend toegewezen krijgt. Kijk op http://www.gutenberg.org/etext/2274 voor een download.

HACK 34

Vergroot je ideeënruimte door het woordenspectrum Visualiseer woordgroepen om nieuwe concepten te creëren en te begrijpen.

Als je een tekst vertaalt, heb je soms woorden nodig die tussen de aanwezige woorden in zitten. Als je nieuwe concepten wilt bevatten, loop je tegen een soortgelijk probleem aan. Door het spectrum van betekenissen te zien dat tussen twee woorden ligt kun je nieuwe concepten vormen en gemakkelijker met ze werken.

Aan de slag

Ik geef hier twee voorbeelden van buitenlandse woorden die heel nuttig zijn, maar die bijna onvertaalbaar zijn. Je hoeft geen Duits of Portugees te spreken om het probleem te begrijpen!

In het Duits bestaat het woord Gemütlichkeit. Je kunt het beschrijven als een goede bui, een prettig gevoel dat je samen met je vrienden bent, en wijn of bier heeft er ook vaak wat mee te maken. Hoe kunnen we dat vertalen? Vreugde? Vriendschap? Behaaglijkheid? Dat is het allemaal, en ook weer niet. In figuur 3.4 staat een visuele aanpak om het onvertaalbare te tonen.

Het tweede voorbeeld is een ander woord voor een gemoedstoestand, maar dit woord komt uit het Portugees. Het woord saudade is een combinatie van heimwee, nostalgie en mooie herinneringen, met een vleugje melancholie. Er is gewoon geen goede vertaling voor. In de ene context zou je het als nostalgie vertalen, in een ander als heimwee. Als je nostalgie en heimwee visualiseert als aan twee kanten van een spectrum, dan ligt saudade ertussenin, zoals je kunt zien in figuur 3.5.

 

En hoe staat het met nieuwe concepten in onze taal waar nog geen woorden voor bestaan? Biologen staan elke keer weer voor dat probleem, de evolutie houdt eenvoudigweg geen rekening met de grenzen die er aan woorden zijn.

Veel onderdelen in substelsels die schade aan het lichaam herstellen, horen ook bij de normale groei en ontwikkeling. Herstel en groei kunnen in één spectrum worden geplaatst. Het stelsel dat beenderen versterkt als ze heel wat te verduren hebben, kun je onderbrengen bij de herstelstelsels omdat ze microscopische schade door werktuigelijke handelingen herstelt.

Het versterken van de beenderen kun je ook zien als horend bij het normale groeiproces, doordat ze de juiste onderdelen naar de plaats waar ze het hardst nodig zijn brengen. Het ligt er maar aan hoe je het bekijkt. Net als met de voorbeelden van woorden in een andere taal, ziet het ernaar uit dat er een woord ontbreekt dat de groeiaspecten en de herstelaspecten combineert (zie figuur 3.6). De hack om zowel herstel als groei als twee uiteinden van een spectrum te zien laat het verband tussen die twee duidelijker zien.

De waarde om een spectrum tussen woorden te vinden beperkt zich niet tot biologie. Bij het programmeren van een computer wordt geleerd dat terugkerende en dynamische programmering twee geheel verschillende uiteinden van een spectrum zijn waardoor grote problemen in een aantal kleinere kunnen worden verdeeld. Dit is een heel bruikbare opvatting, want een terugkerend algoritme is vaak veel eenvoudiger dan de overeenkomstige dynamische programmering.

Zo werkt het

Deze hack werkt doordat taal uiteindelijk een proces is waarbij bepaalde woorden gebruikt worden om een diversiteit aan betekenissen aan te geven. Door de woorden in een driehoek te plaatsen, zoals bij het woord Gemütlichkeit, kun je de voortdurende reikwijdte van de betekenissen bekijken. Je richt je dan op de betekenissen die worden gebruikt voor de woorden die je tot je beschikking hebt. Door het visueel te maken creëer je een handvat voor een bepaalde betekenis.

Zie ook

• D. Bickertons Dynamics of a Creole System (Cambridge University Press, 1975) analyseert zogenoemde contacttalen, waardoor eenvoudigere varianten van de talen ontstaan. Het laat zien welke hoogdravende maatregelen de sprekers van zulke talen moeten nemen om meer ingewikkelde ideeën uit te drukken.
• Deze hack hangt samen met Hack 50, ‘Gooi je woorden in de blender’ en Hack 51 ‘Leer een kunsttaal’, maar het is minder ingewikkeld. Je kunt het gebruiken om eenvoudige nieuwe woorden te verzinnen.