2 De route van Agatha Loen

Amsterdam wordt ook wel ‘Mirakelstad’ genoemd. Deze kwalificatie ontleent Amsterdam aan het feit dat het een oude bedevaartsplaats is, waar al sinds de middeleeuwen een wonder of mirakel wordt geëerd. Hierover kunt u lezen in Het mirakel van Amsterdam . Deze verering leeft nog steeds en heeft sinds het einde van de 19e eeuw vooral gestalte gekregen via de jaarlijkse Stille Omgang, ofwel de route van Agatha Loen. De Omgang volgt een eeuwenoude route die in 1881 werd herontdekt door Joseph Lousbergh…

Het huidige Waterlooplein, een zondag in 1881, door onze verslaggever – Carel Elsenburg, textielhandelaar, haastte zich zo snel hij kon langs het water van de Houtgracht, naar de Mozes-en-Aäronkerk. Hij had er afgesproken met zijn vriend Joseph. Tegen de grijze Amsterdamse lucht pronkte het beeld van de Heilige Franciscus, herkenbaar op het voorportaal, met zijn hand geheven. Hij kon er niets aan doen, ook al was hij laat, hij moest er even halt houden. Hij had zich altijd afgevraagd waar Franciscus nu naar wees, daar verderop in de stad.

Binnen, bij het barokke Franciscusaltaar links in de kerk, zag hij zijn vriend al zitten: Joseph Lousbergh, zakenman en zijn broeder in de lekenorde van St. Franciscus. Hij gebaarde naar zijn hoofd: ‘Je hoed!’

Carel nam beschaamd zijn hoed af en nam plaats naast zijn vriend.

‘Heb je het bij je?’ fluisterde Carel.

Joseph knikte.

Joseph had al meermalen gezinspeeld op het manuscript dat hem in handen was gekomen, dat hem al meer dan een jaar in zijn ban hield: de route van Agatha Loen. Hij had

de route al eens met hem gelopen, vanaf de Kalverstraat naar de Prins Hendrikkade, over de Warmoesstraat en door de Nes om het Rokin terug naar de Kalverstraat. Het had hem door delen van zijn geliefde stad gebracht waar een gerespecteerde heer zich beter niet vertoonde, de Warmoesstraat bijvoorbeeld. Maar het was voor een nobel doel. De tekst van Agatha Loen, een 91-jarige Amsterdamse van goede komaf, beschreef de paapse processie die sinds 1578 verboden was en sindsdien vergeten was geraakt. Nu had hij het in handen: een bruin stuk papier met daarop een zwierige, handgeschreven tekst. De woorden waren maar moeilijk te lezen. Alleen de datering was duidelijk: 16 december 1651.

Start- en eindpunt was ‘De Heilige Stede’, een huis aan de Kalverstraat waar zich een heus Godsmirakel had afgespeeld.

Toen opeens doorzag hij het: de plaats waar Franciscus naar wees…

Het was geweldig.

Daar, in de kerk voor het Franciscusaltaar, werd het Carel opeens heel erg duidelijk wat hij moest doen.

‘Ik doe mee,’ zei hij.

‘Je moet me laten meelopen de volgende keer.’

En zo gebeurde het. Carel en Joseph begonnen ‘de ommegang’, een jaarlijkse ingetogen bedetocht door de straten van Amsterdam. Via de eigen kennissenkring probeerden zij meer Amsterdamse katholieken voor de oude mirakeldevotie te interesseren. Langzaamaan ontstond zo een min of meer vaste groep van enkele tientallen deelnemers, allen mannen. Ruim tien jaar later bestond de route nog steeds. Rond die tijd kwam, vanwege het nadrukkelijk zwijgen door de deelnemers, de term ‘stille omgang’ in zwang.

Onder die naam lopen er nog steeds elk jaar in maart honderden gelovigen en niet-gelovigen uit heel Nederland de route van Agatha Loen.

Saillant detail: de verloren herdenkingsstenen in de Waterloopleinkerk.

Ik kwam in e-mailcontact met de heer Stoffels uit Best, die met de opzienbarende mededeling kwam dat de zilveren troffel waarmee op 17 november 1837 de eerste steen van de kerk en op 26 oktober 1841 een herdenkingssteen bij de consecratie van de kerk was gemetseld, zich in zijn familiebezit bevindt. Een voorvader van hem had tweemaal als metselaar opgetreden voor de hoogwaardigheidsbekleders. De troffel met inscriptie in het Latijn is er dus, maar waar zijn die herdenkingsstenen? We weten zelfs niet waar we ze in de huidige kerk moeten zoeken. Ook hier dus: wie weet meer?

Het begin van het Mirakelfeest valt elk jaar op de woensdag na 12 maart. Van woensdag tot en met zaterdag worden er dagelijks devotiemissen in de kapel op het Begijnhof opgedragen. Maar de grote jaarlijkse manifestatie is de Stille Omgang die wordt gehouden tijdens de nacht van zaterdag op zondag. Na in een van de Amsterdamse parochiekerken een mis te hebben bijgewoond, neemt men vervolgens tussen middernacht en vier uur in de zondagochtend deel aan de Omgang en loopt men de omgangsroute. De Omgang duurt ongeveer een uur.