11 De schat op de Dam

De verhalen, ze zijn talrijk, over rivaliserende steden en hun klokkentorens. Zo was men in Zwolle stikjaloers op de klokken in Kampen, en in Friesland steggelde men over wie nu de grootste had: Tjum of Oldeboorn... In ons eigen Amsterdam moet een dergelijke wedijver tussen kerkbesturen aan de bron gelegen hebben van een groot bouwmysterie: de onvoltooide toren van de Nieuwe Kerk en de schat op de Dam.

De dam, van 1647 tot op heden, door overlevering bekend – ‘Als de Oude Kerk een toren krijgt,’ zo zei men in de 17e eeuw, ‘dan mag de Nieuwe Kerk niet achterblijven!’ Men begon driftig geld in te zamelen en gaf de architect Jacob van Campen alvast de opdracht om de toren te ontwerpen. Toen men genoeg geld had om mee te beginnen begon men meteen met heien, naast het huidige Paleis op de Dam.

In 1647 vierde men feest: de laatste van de 6363 palen werd de grond in geslagen. Voor die gelegenheid werd een oud ritueel uitgevoerd: er werd een bouwoffer gebracht ter waarde van 200 gulden. Dergelijke bouwoffers worden al sinds de prehistorie uitgevoerd, om de goden gunstig te stemmen.

De pret bleek van korte duur: alles werd weer afgebroken want het bleek onmogelijk om twee grote Amsterdamse bouwprojecten tegelijk te financieren. Bovendien kon men het niet eens worden over de vraag welke hoger zou moeten worden, de koepel van het nieuwe stadhuis of de toren van de kerk.

Het bouwoffer, of ‘de schat op de Dam’, moet er nog steeds liggen, want bij de sloop van het voetstuk in 1783 werd niets gevonden.

Bij de genoemde 200 ‘gulden’ gaat het waarschijnlijk om de zilveren carolus, het betaalmiddel dat in ons land

van 1582 tot 1680 gold als (eerste) eenheidsmunt. De zilveren munten zouden een doorsnede moeten hebben van ongeveer
4 centimeter en op elke munt staat het hoofd van keizer Karel V, met daaromheen het randschrift: carolvs•d•
g•roma•imp•hisp•rex•d•ge . Elke munt weegt 19 gram, waardoor de schat zou bestaan uit 3,8 kilo zilver. De waarde ligt, op basis van de huidige zilverkoers op 1.178 euro, maar gezien de historische waarde moet dat honderden malen hoger liggen.

Voor de exacte locatie van de schat spoedt men zich naar het Amsterdams Historisch Museum. Daar hangt een raadselachtig schilderij, want daarop staat de locatie aangeduid met een prachtige hoge toren: de nooit gebouwde toren van de Nieuwe Kerk.

De tekening, waarop de hoge, nooit gebouwde toren bij de Nieuwe Kerk afgebeeld staat, is in 1653 gemaakt door Jacob van der Ulft. Naast de kerk staat ook het stadhuis, dat toen ook nog niet af was.