Godin van de onderwereld

Maar niet alle ex-slachtoffers verliezen hun interesse in het onderwerp. Velen zetten zich na hun eigen verwerkingsproces in voor diegenen die nog in die onderwereld vertoeven, voor diegenen die nog midden in het verwerkingsproces zitten.

Het verhaal van Persephone is een Griekse mythe en is door de eeuwen heen vele malen uitgelegd en vertaald. In het boek Godinnen in elke vrouw, geschreven door de bekende Amerikaans-Japanse psychiater Jean Shinoda Bolen, wordt het verhaal als volgt uitgelegd: Persephone is als archetype een vrouw die de neiging heeft om niet zelf te handelen, maar de handelingen van anderen te ondergaan en zich meegaand en passief op te stellen. In verschillende mythen wordt zij dan ook ‘korè’ genoemd, wat ‘het meisje’ betekent. Maar Bolen wijst op het tweeledige van dit archetype: Persephone was ook de godin van de onderwereld. Zij was de vrouw die anderen in de onderwereld wegwijs kon maken.

Veel Niemandskinderen maken tijdens het verwerkingsproces een ontwikkeling door van meisje tot vrouw of van jongen tot man. Ze worden van een korè, die passief is, slachtoffer is en haar lot niet in eigen hand neemt, een Persephone, een vrouw die in haar kracht staat, de regie neemt over haar leven en uiteindelijk geen slachtoffer meer is. Zo overwinnen ze hun geschiedenis en op die manier kunnen ze van betekenis zijn voor lotgenoten. Omdat zij een taal spreken die niet iedereen spreekt en verstaat: de taal van de angst en de machteloosheid. Zij zijn ervaringsdeskundigen en kunnen anderen de weg wijzen uit Niemandsland.

Slachtoffer-af

Van een onderdrukt(e) en ontvoerd(e) meisje of jongen een wijze vrouw of man worden – wie wil dat niet! Niet voor alle slachtoffers is deze ontwikkelingsgang weggelegd, sommigen blijven dolen in Niemandsland, maar veel Niemandskinderen voelen op den duur gelukkig weer vaste grond onder hun voeten. Maar wanneer ben je geen slachtoffer meer? Betekent dat dan alles vergeten en vergeven is? Is de pijn over, het verdriet, de angst, de boosheid? Natuurlijk niet altijd.

Het leven, het denken, voelen en doen van slachtoffers wordt bepaald door hun traumatische geschiedenis. Ze bekijken zichzelf en de wereld vanuit dat traumatisch perspectief. Ex-slachtoffers daarentegen nemen hun leven in eigen hand. Slachtoffers zijn afhankelijk van anderen en van omstandigheden, ex-slachtoffers zijn autonoom en maken hun eigen keuzen en nemen hun eigen beslissingen. Het familiedrama beheerst hun leven niet meer. Ze ontvluchten hun geschiedenis niet, kennen de schade, maar ook de schatten die onder de oppervlakte, in die kelder verborgen lagen en durven ermee te pronken. Ze hebben het ongeschonden kind – het authentieke ik – in zichzelf leren kennen en kennen ook hun verwondingen. Ze voelen misschien de littekens, maar kunnen de pijn verdragen en dragen. Ze zorgen goed voor zichzelf, leven op een eigen en unieke manier.

Om slachtoffer-af te worden moet je eerst slachtoffer mogen zijn. Er zijn mensen die het slachtofferschap weigeren en worden daar maatschappelijk gezien in gesteund door de opvatting dat wij in onze maatschappij het slachtofferschap zouden cultiveren. Over het slachtofferschap bestaan veel misverstanden, zoals dat verzet tegen het slachtofferschap het beste zou zijn. Flink zijn en op je tanden bijten en maar doorgaan zou meer opleveren dan in een hoekje gaan zitten janken. Burn-out en andere klachten, plus de eigen nare ervaringen omzetten in daderschap, is de prijs die de slachtoffers en wij als samenleving soms voor dit ‘flinke gedrag’ moeten betalen.

Natuurlijk levert flink zijn wel eens wat op. Er zijn inderdaad mensen die zeer nare jeugdervaringen hebben, niets verwerken en toch een redelijk goed leven hebben. Ze zijn succesvol in hun werk, hebben leuke relaties en weten waarschijnlijk hun leven zo in te richten dat de pijn van vroeger toegedekt kan blijven. Het is mooi wanneer dat lukt, maar… soms líjkt het aan de buitenkant mooier dan het is. We weten niet altijd wat er zich binnen in deze mensen zelf en binnen de muren van hun veilige haven afspeelt. Het is bekend dat sommige zeer succesvolle mensen met een traumatisch verleden heel hun leven lang worstelen met depressies, angsten en relatieproblemen. Misschien nemen ze dit voor lief. Dat mag en dat kan. Niemand kan voor een ander bepalen wat hij of zij met zijn traumatisch verleden aanmoet. Blijven wegstoppen of verwerken? Kies de weg die het beste bij je past! En houd rekening met de consequenties van elk traject. Therapie en verwerking zijn pijnlijk, kosten energie, tijd en geld, maar leveren je ook wat op. Blijvend wegstoppen levert je soms wat op, maar kan ook nadelen hebben. Het kan uiteindelijk zelfs je psychische en lichamelijke gezondheid schaden.

Veel slachtoffers maken geen bewuste keuze tussen wel of niet verwerken. Ze rollen in een verwerkingsproces of niet. Het is belangrijk dat ze daar zelf wél meer een keuze in kunnen maken, en binnen de hulpverlening wordt er dan ook steeds meer voorlichting gegeven over welk behandelingstraject wat op kan leveren.

Hoe dan ook, écht slachtoffer-af word je niet door je geschiedenis te verdringen en weg te stoppen. Slachtoffer-af word je pas wanneer je eerst slachtoffer durft te zijn, wanneer het spook van je geschiedenis zich in al zijn facetten aan je heeft gepresenteerd. Nogmaals… spoken verdwijnen niet door ze weg te jagen, maar door er licht op te werpen.

Tijdens het verwerkingsproces is het van belang dat Niemandskinderen slachtoffer mogen zijn. Het betekent niet dat ze zielig zijn, maar slachtofferschap kan gewoon een realiteit zijn. Het betekent meer dan alleen maar machteloos zijn, het betekent ook onschuldig zijn. Slachtoffers zijn niet schuldig aan wat hun is aangedaan. Er wérd met hen gedaan. Ze hoeven zich niet te schamen voor wat er gebeurde; juist degenen die hun dit aandeden moeten zich schamen. Slachtoffer durven zijn betekent ook zaken uit elkaar halen, verantwoordelijkheid daar leggen waar ze hoort en erkenning krijgen voor je pijn. Vanuit de acceptatie van het slachtofferschap kunnen Niemandskinderen langzamerhand in hun kracht komen. Misschien blijven ze geblesseerd en hebben ze blijvende handicaps, maar ook met handicaps kun je (top)sport bedrijven. Niemand zal twijfelen aan de kracht van de gehandicapte topsporters op de Paralympics.

En komt het dan niet voor dat slachtoffers hun slachtofferschap cultiveren en koesteren? Natuurlijk wel. Het komt voor dat Niemandskinderen slachtoffer willen blijven omdat het veel voordelen heeft. Er zijn maatschappelijke voordelen zoals een WAO-uitkering en andere voorzieningen die het slachtofferschap voor sómmigen aantrekkelijk maken. Ze hebben een dijk van een alibi om nooit meer iets te hoeven. Profiteurs houd je natuurlijk altijd, en ook onder Niemandskinderen kunnen dus luie mensen zitten, vervelende karakters. Deze mensen zouden ook zonder traumatische jeugd misschien wel een manier vinden om onder hun verantwoordelijkheden uit te komen. Maar het is niet altijd gemakkelijk vast te stellen of de ‘luiheid’ een gevolg is van het trauma of niet. Want er zijn ook slachtoffers die lui en onproductief blijven juist vanwége hun nare jeugd. Soms kan een slachtoffer bijvoorbeeld slachtoffer willen blijven omdat hij geen andere manier ziet om zijn ouders duidelijk te maken wat ze hem hebben aangedaan. Het niet functioneren, wordt dan een soort wraak! ‘Kijk, ik functioneer niet en dat komt door jullie! Vraag je maar lekker lang af of je misschien iets fout gedaan hebt vroeger. Ik gun jullie geen gezonde zoon of dochter! Dat hebben jullie niet verdiend!’ De woede naar de ouders toe is in feite gestold en omgezet in een zeer inefficiënte en onproductieve manier van wraak. Deze manier van traumaverwerking is natuurlijk niet handig, ook niet voor het slachtoffer zelf, en deze stagnatie in de ontwikkeling kan dan ook alleen door therapie worden opgelost.

Het is goed dat er aan slachtoffers van welk trauma dan ook wel eisen worden gesteld. Anders neem je ze niet serieus en worden ze opnieuw tot een onpersoon en tot een Niemandskind gemaakt. Wat je wanneer van een slachtoffer kunt vragen moet natuurlijk altijd in goed overleg met de betrokkenen zelf gebeuren. Maar aan dit goede overleg ontbreekt het nogal eens. Er wordt vaak over hen gepraat en beslist in plaats van dat er met hen gepraat wordt, en wanneer je iets niet moet doen met een Niemandskind, dan is het dat wel. Juist vanwege de misverstanden over het slachtofferschap wordt menig Niemandskind met veel wantrouwen benaderd.

Het wantrouwen ten aanzien van slachtoffers is onnodig. De meesten willen niets liever dan meedraaien, hun leven vorm geven. Ze willen van betekenis zijn en worden, voor zichzelf en voor anderen.

Leven met de schade

Wanneer je een privé-oorlog hebt meegemaakt, is het een illusie te denken dat je daar onbeschadigd uit zou kunnen komen. Sommige schade is te herstellen, maar er blijven altijd wonden en littekens. Er kunnen angsten aanwezig blijven. Angst voor echte nabijheid en intimiteit, angst voor afhankelijkheid. Misschien is er wantrouwen, schuldgevoel en schaamte, misschien is er nog steeds woede en verontwaardiging. Maar na een langdurig verwerkingsproces zijn de scherpe kantjes van deze gevoelens er meestal wel af. Waarschijnlijk zijn verschillende afweermechanismen en overlevingsstrategieën nog intact, maar ze worden nu beter begrepen. Soms kunnen ze zelfs als gids dienen om jezelf beter te begrijpen.

Wanneer gedragingen en gevoelens beter worden begrepen en daardoor beter te hanteren zijn in het dagelijkse leven, is het ook mogelijk om zoveel mogelijk een sociale leefcontext te creëren waar die angsten en nare gevoelens zo weinig mogelijk de kop opsteken.

Iemand die bijna verongelukt is op de snelweg en angst houdt voor te hard rijden, moet niet in een auto stappen bij een brokkenpiloot. Wanneer je de oorlog overleefd hebt, angstig bent gebleven voor vliegtuiggeronk, dan treiter je jezelf wanneer je bij Schiphol gaat wonen. Wanneer je een privé-oorlog maar net overleefd hebt, moet je niet opnieuw in een oorlogsgebied stappen en een foute man of vrouw trouwen. Wanneer je je eigen wonden en blessures goed kent, kun je er rekening mee houden en je leven zo inrichten dat die kwetsbare plekken zo min mogelijk pijn gaan doen.

Wanneer de geschiedenis verwerkt is, stopt de neiging om die geschiedenis te herhalen. Als je voorbij de pijn bent, ben je namelijk ook voorbij de naïviteit; je kunt dan beter beoordelen wat wel en niet goed voor je is en je maakt duidelijker keuzen. Gehandicapten in een rolstoel moeten leren hun leven zo in te richten dat ze zo min mogelijk hinder ondervinden van hun rolstoel en handicap en ze moeten accepteren dat niet alles meer kan. Voor de gewonden van een privé-oorlog geldt hetzelfde. Veel kan nog wel, maar niet alles. Ze moeten ook niet alles meer willen, waarom zouden ze? Ze hoeven toch niet per se onder die autoritaire baas te blijven werken die hen zoveel aan hun vader doet denken? Ze kunnen een andere baan zoeken en die baas dumpen voordat hij hen ontslaat omdat ze te veel ruzie met hem maken! Veel ex-slachtoffers blijven allergisch voor onderdrukking en onrechtvaardigheid in welke vorm dan ook. Ze moeten leren zich niet opnieuw aan onderdrukking bloot te stellen. Sommige Niemandskinderen vinden dat ze toch alles aan moeten kunnen, net als anderen. Maar je bent niet net als een ander, wanneer je een privé-oorlog hebt meegemaakt. Ze moeten zich niet blindstaren op alles wat ze niet meer kunnen, maar ze kunnen zich beter richten op wat ze nog wel kunnen! Daar hebben zijzelf en anderen veel meer aan. Misschien kunnen ze geen veertig uur meer werken omdat de uitputting hen somber maakt. Dan werken ze maar dertig uur en moeten ze accepteren dat ze dus minder verdienen. Misschien moeten ze accepteren dat ze meer tijd nodig hebben voor zichzelf. Wellicht kunnen ze een plek voor zichzelf ergens in huis maken waar niemand mag komen. Dat betekent dat de kinderen bij elkaar op de kamer moeten slapen? Nou en! Dáár krijgen kinderen geen trauma’s van. Niemandskinderen moeten leren vaker voor zichzelf te kiezen in plaats van altijd voor anderen.

Het komt veel voor dat ex-Niemandskinderen er absoluut niet tegen kunnen om werk te verrichten dat in hun ogen zinloos is. Aan de lopende band staan en een of ander onnozel relatiegeschenk van een strikje voorzien? Als je depressief wilt worden moet je vooral dat werk gaan doen! Iemand die barst van het zelfvertrouwen zou nog kunnen denken: wat kan mij het schelen wat ik doe, ik verdien er mijn geld mee en verder niets. Ondertussen – terwijl hij de strikjes plakt – denkt hij na over hoe hij vanavond het beste die auto in elkaar kan knutselen, of zij bedenkt hoe ze de surprise-party van haar beste vriendin het beste kan organiseren. Maar Niemandskinderen kunnen hun goede moed niet bewaren bij zulk zinloos werk, ze moeten werk hebben waarin ze van betekenis kunnen zijn, in welke vorm dan ook. Een nummer zijn, er niet toe doen, is funest en actualiseert de oude pijn van niets en niemand te zijn.

In de relatiesfeer geldt hetzelfde. Een autoritaire partner gaat niet, een aardige zorgzame vrouw of vent komt soms wat te dichtbij, dus… dan maar alleen blijven? Dat hoeft niet per se. Misschien kan de begripvolle en aardige partner begrijpen dat hij/zij niet te dicht bij moet komen en dat hij/zij met dit ex-Niemandskind niet kan samenwonen. Een lat-relatie kan een goede oplossing zijn voor ex-Niemandskinderen. Ze houden dan hun eigen geld, hun eigen vrienden en kennissen, en hun eigen huis, waarin ze iedere keer weer even tot zichzelf kunnen komen. Daar kunnen ze iedere keer weer voelen wie ze ook alweer zijn en wat ze willen. Naast dat zelfstandige leven kan een aardige trouwe partner een rol vervullen. Misschien niet de hoofdrol, maar een belangrijke rol. Daar is niets mis mee! Niet alles in het leven draait om relaties en misschien zijn de partners ook wel blij met de ruimte die zij op deze manier hebben voor hun eigen leven.

Wanneer Niemandskinderen zelf kunnen geloven dat ze iemand zijn om van te houden, dan geloven ze ook dat een partner óm hen bij hen wil zijn. Dan kunnen ze de liefde en het besef van liefde toelaten. Maar… het zal van tijd tot tijd angstig terrein blijven. Wanneer je echt van iemand gaat houden voel je ook de angst dat je weer iemand kunt kwijtraken. Niemandskinderen zijn er meesters in geworden om anderen – vooral hun partners – op afstand te houden. ‘Iemand om wie je geeft, kun je niet verliezen als je niet om hem geeft,’ schrijft Judith Viorst in haar boek Noodzakelijk verlies.⁵³ Het risico durven lopen opnieuw gekwetst, verlaten te worden… opnieuw in een auto stappen na een bijna dodelijk ongeluk… daar zijn moed en wilskracht voor nodig! Een Niemandskind zei ooit: ‘Ik wil weer leren vertrouwen en ik wil weer leren liefhebben, want een leven zonder liefde is geen leven!’

Leren leven met de schade is mogelijk wanneer Niemandskinderen de schade op elk gebied – en dus hun geschiedenis – accepteren. Wanneer ze zich verzetten tegen die schade maken ze het voor zichzelf en voor anderen onnodig moeilijk en wordt hun stemming niet zelden vergald door bitterheid en wrokgevoelens. Feiten zijn niet meer terug te draaien, de beperkingen zijn een realiteit. Die realiteit niet meer willen veranderen, maar dragen… als een rugzak die je past… dat geeft kracht!

Leren leven met je familie

Ja, en wat moet je dan met je familie aan? Foute bazen, foute minnaars kun je nog dumpen, foute familie dumpen is moeilijker. Het kan wel, sommige Niemandskinderen vertrekken voorgoed van huis en komen nooit meer terug. Ze willen niet terug naar dat oorlogsgebied. De oorlog mag dan misschien voorbij zijn, maar de puinhopen zijn nog duidelijk zichtbaar. De verschroeide aarde gloeit nog na. Niemandskinderen veranderen door hun verwerkingsproces, maar hun familieleden veranderen soms niet of onvoldoende. Natuurlijk doet de tijd ook wat. Sommige conflicten doven uit. Agressieve vaders en gestoorde moeders kunnen wat minder agressief en gestoord worden op oudere leeftijd. Misschien is dat beetje minder net genoeg om hen te kunnen verdragen, misschien ook niet. Niemandskinderen bepalen zelf wat ze nog met hun familie willen. Een contactbreuk behoort tot de mogelijkheden en is soms misschien zelfs wel noodzakelijk, maar lang niet altijd leidt dat tot de gewenste rust. Het is voor velen toch wat eigenaardig om nooit meer thuis te komen, nooit meer iets van je familieleden te horen, niet meer te weten hoe het hen vergaat. Ze worden door schuldgevoel geteisterd, ze vinden dat ze hun familie in de steek laten, het blijft hen bezighouden: zal ik wel of niet contact opnemen? De rust is dan ver te zoeken. Soms wordt een jarenlange breuk toch weer hersteld, vaak tijdens of na belangrijke gebeurtenissen zoals een geboorte of een overlijden. Familie zet je niet zomaar weg, die zit in je bloed, of je wilt of niet. Ze zit dieper in je verankerd dan je soms zou willen. Het is vaak dan ook maar beter niet alle contacten te verbreken, maar een weg te zoeken om met je familie om te leren gaan. Contact proberen te houden met je familie, ondanks alles, kun je ook zien als een poging tot integratie van je geschiedenis. Wanneer mensen breken met hun familie lijkt het er soms toch op dat ze de familieleden als spoken willen verjagen. Maar net als met spookachtige herinneringen blijven ook de weggejaagde familieleden door hun hoofd spoken. Met het minachten en het verbannen van je familie minacht en verban je ook iets in jezelf. Als het lukt om op de een of andere manier je familie te omarmen – jullie horen ondanks alles toch bij mij –, omarm je jezelf en je geschiedenis.

Wanneer Niemandskinderen na al het geworstel met zichzelf en met hun familie een Iemand zijn geworden en zich psychisch los hebben gemaakt, zie je vaak dat ze inderdaad een weg vinden in die omgang. Ze laten zich natuurlijk niet langer beschadigen, die macht geven ze hun familie al lang niet meer. En ze accepteren dat de contacten nooit meer zullen worden zoals vroeger. Wanneer het zogenaamd ‘close’ was, zal het nu minder ‘close’ zijn, minder schijnheilig dus en eerlijker. Als je ontdekt hebt dat je door je beste vriend bestolen bent, wordt die vriendschap nooit meer als voorheen. Wanneer je er achterkomt dat je door je familie bestolen bent van je eigenwaarde, dan wordt dat contact nooit meer als daarvoor. Ernstige vertrouwensbreuken hebben grote consequenties voor het contact… altijd!

Pas wanneer Niemandskinderen zich sterker voelen en voorbij de eigen pijn zijn, kunnen ze met afstand naar hun familie kijken, en niet zelden relativeert dat iets van hun oorspronkelijke harde oordeel. De boosheid en verontwaardiging die tijdens het verwerkingsproces de boventoon voerden, maken plaats voor een zekere mildheid. Soms zelfs is het mogelijk dat de getraumatiseerde kinderen die er altijd voor hun ouders moesten zijn, opnieuw een beetje voor hun beschadigde ouders gaan zorgen. Nu niet meer verplicht en opgedrongen, maar nu als volwassenen mensen, met begrip en mededogen voor de geschiedenis van hun ouders, want zíj zijn natuurlijk ook Niemandskinderen en zíj zijn het gebleven. Zij konden of wilden zich niet aan hun pijn ontworstelen, maar hebben hun kinderen ermee belast.

In haar boek De toegift⁵⁵ beschrijft Carry slee hoe ze een zelfstandig leven opbouwt en haar ouders daarin een plaats geeft. Ze zorgt voor hen beiden, ze belt haar moeder iedere dag tot aan haar moeders dood. Ze doet wat in haar mogelijkheid ligt, maar ze stelt ook haar grenzen. Het is niet de makkelijkste weg, maar misschien wel de moeite waard.

Wanneer de kinderen van deze beschadigende ouders de pijn van hun jeugd konden toelaten en hun nare geschiedenis verteld is en het hun eigen verhaal is geworden, dan is het vaak mogelijk om ook het verhaal van de ouders beter te begrijpen en breekt er een fase aan van ‘verontschuldigen’. Dan kunnen de Niemandskinderen het geschonden, maar ook het ongeschonden kind in hun ouders beter zien! Misschien kun je dan ook zeggen dat ze de ouders vergeven hebben. Hun fouten worden hun niet meer zwaar aangerekend, omdat er meer begrip is voor de context waarin die fouten zijn gemaakt. Dan is er begrip voor hun geschiedenis en kan weer worden erkend wat ze wél hebben gedaan, ondanks die moeilijke context. Er is meer zicht op hoe de narigheid zich over de generaties heeft voortgeplant. Hoe de onbetaalde rekeningen van de ene generatie bij de andere generatie werden vereffend. Wanneer Niemandskinderen de familiedrama’s in een historisch perspectief kunnen zetten, voelen ze zich vaak uitgedaagd om deze herhaling over de generaties heen te stoppen. Sommigen gaan in therapie, niet alleen voor zichzelf, maar juist ook voor hun nageslacht, om ervoor te zorgen dat ze hun kinderen niet opzadelen met hun pijn. Om te voorkomen dat hun kinderen opnieuw deze ouders moeten dragen in plaats van andersom.

Er zijn ook slachtoffers van familiedrama’s die bewust ervoor kiezen geen kinderen op de wereld te zetten. Ondanks therapie vertrouwen ze er niet op dat ze goede ouders zouden kunnen zijn.

Als je graag kinderen zou willen, maar er bewust voor kiest om ze niet op de wereld te zetten, omdat je jezelf niet vertrouwt, omdat je niet zeker weet of je ze genoeg kunt meegeven, dan ben je een ‘ouder’ die een lintje verdient. Dan ben je juist een goede ouder voor het nooit geboren kind!

Leren leven met de schatten

Leren leven met de schade is misschien niet eenvoudig, maar leven met de schatten is dat evenmin! Niemandskinderen hebben altijd in de schaduw geleefd, werden niet gezien en niet bevestigd en natuurlijk geloofden ze niet in zichzelf en in hun talenten. Een timmerman kan een gouden hamer hebben, maar wanneer hij niet in zichzelf gelooft, zal hij geen spijker recht de muur in kunnen slaan. Hij zal bij het minste of geringste zichzelf voortdurend voor het hoofd stoten en dat schiet niet op natuurlijk. Het is voor Niemandskinderen een nieuwe ervaring: iemand te zijn die iets kan en wil en vindt en durft. In het licht durven staan en je laten zien! Applaus krijgen en dat kunnen verdragen! Niet wegduiken voor lof en complimenten, maar die in dank aannemen. In de zon staan, succesvol zijn, was verboden! ‘Denk maar niet dat je heel wat bent,’ werd er vanuit de huiskamer geroepen wanneer het kleine meisje zich voor de spiegel mooi wilde maken als een echte zangeres. De kleine en de grote successen van Niemandskinderen werden de kop ingedrukt, niet gezien, niet meebeleefd en niet gevierd. Of de talenten werden misbruikt ter meerdere eer en glorie van de ouders.

Toch werden sommige talenten dáár geboren… daar in die smerige kelder, in dat oorlogsgebied! Daar werd een manier gezocht om te overleven en kinderen kunnen daarin heel creatief en sterk zijn.

Het meisje dat wegdroomde in de muziek zodat ze al die ellende even kon vergeten werd later een beroemde zangeres van het levenslied. Het jonge kind, dat haar eigen droomwereld fantaseerde waardoor de realiteit vol te houden was, werd later een talentvolle schrijfster.

Wanneer het verstilde en onuitgesproken verhaal tekst heeft gekregen en verteld is, kan de gestolde energie weer vrijkomen. Die kracht kan nu ingezet worden en het leven mede vorm gaan geven. Wanneer Niemandskinderen langzaam weer in zichzelf gaan geloven, geloven ze ook meer in hun eigen kunnen, in hun eigen talenten. Dan haken ze niet iedere keer af, maar zetten ze door! Dan hoeven ze niet langer te bewijzen dat ze niets en niemand zijn en dús niets kunnen, ook niet ten aanzien van hun ouders. Dan durven ze ook verantwoordelijkheden beter aan, want iemand zijn en iets kunnen brengt verantwoordelijkheid met zich mee! Dan word je ook benaderd door anderen of jij dit of dat zou willen doen. Dan moet je je waarmaken en natuurlijk gaat dat in het begin met angst en beven gepaard! Zoals eerder gezegd heeft niets-zijn en niets-kunnen ook rare ‘voordelen’. Wanneer je het slachtofferschap op die manier koestert hóéf je ook niets: wel zo rustig! Het is voor veel mensen – niet alleen voor Niemandskinderen – veiliger om in de schaduw te blijven dan in de zon te staan, want wie hoog klimt, kan diep vallen! Maar stel dat je valt, wat dan nog? Dat overleef je ook wel weer. Dan sta je weer op en begin je opnieuw of je doet iets anders. Wanneer je leven niet meer van succes afhangt omdat je zonder succes ook iemand bent, dan durf je juist onbekommerd succesvol te zijn, en vaak merk je dat je dan juist nog meer in je kracht staat. Speciaal Niemandskinderen zouden kunnen weten dat succes zo’n betrekkelijk begrip is, omdat zij ervan doordrongen zijn dat het uiteindelijk allemaal om de kwaliteit van het leven gaat. Om kwalitatief goede en liefdevolle menselijke betrekkingen. Er zijn gelukkig ook Niemandskinderen die maatschappelijk minder succesvol zijn, maar die juist die kwaliteit, dat talent hebben om de relaties en contacten om hen heen tot veilige havens te maken. Zij zijn het fundament onder menig leven, zij waren de steunpilaren van hun ouders en ze zijn het nu voor anderen, maar nu in plaats van krakend en piepend en zuchtend, vrijwillig, trots en fier. Zij zijn zich bewust van hun belangrijke taak. Wanneer zij weken, zou de samenleving instorten.

Het kan ook zijn dat de gevoelens over de trauma’s zelf, de drijvende kracht worden achter grote activiteiten. De woede en verontwaardiging over de onderdrukking die je als kind hebt moeten meemaken, kunnen de drijvende kracht zijn achter een prachtig project voor daklozen, dat zijn tenslotte ook Niemandskinderen. De enorme loyaliteit aan je beide ouders die je als kind wist op te brengen, ondanks alles, kan er nu toe bijdragen dat je een goede echtscheidingsbemiddelaar wordt. Hoe dan ook… wanneer Niemandskinderen uit hun schuilplaats komen en de gestolde energie vrijkomt, komen ze soms tot grote prestaties, of ze zetten ze hun energie in voor het kleine, het dagelijkse, en doen dat met veel passie en plezier. Succesvol zijn in het grote, of in het kleine, het maakt geen verschil. Wanneer je overwegend maar dat kunt doen wat je wilt! Wanneer het maar jóúw leven is, dan maakt het niet uit hoe dat leven eruitziet.

Er zijn zeker ook ex-Niemandskinderen die maatschappelijk gezien nog steeds buiten de boot vallen. Niet omdat ze zich niet staande kunnen houden in de samenleving, maar omdat ze te bijzonder zijn. Te bijzonder voor mensen die in hokjes denken, te apart voor een samenleving die de neiging heeft om mensen uit te sluiten omdat ze niet op het voorgeschreven plaatje lijken.

Om heel bijzonder én maatschappelijk geaccepteerd te worden moet je op z’n minst een groot kunstenaar zijn zoals Herman Brood of Anton Heyboer. Kleine levenskunstenaars die verbannen worden naar oorden waar ze zo weinig mogelijk opvallen, worden met de nek aangekeken, niet serieus genomen, maar ze leven vaak dichter bij het paradijs dan hun buren.

Vrede

Niemandskinderen zijn Iemand geworden. Iemand met een verhaal, met een rugzak, met handicaps misschien, maar ook met mogelijkheden en capaciteiten die nu ten volle kunnen worden benut. Ze hebben een privé-oorlog overleefd en leven in vrede met zichzelf en met anderen. Ze weten van het bestaan van een onderwereld, maar zijn er niet meer bang voor. Deze mensen zijn een aanwinst in je leven. Want mocht je ooit verdwaald raken in de boven- of onderwereld, dan verstaan zij jouw roep, zij spreken je taal. Zij weten wellicht de weg uit het doolhof van je leven. Hoe herken je ze? Dat is niet zo moeilijk: je herkent ze aan hun oogopslag.