Yvette Cramer

Uitgever bij Totemboek, een bureau voor uitgeefproducties.

Huidige situatie

“Wij zitten in de luwte, omdat wij als uitgever klein zijn en omdat we vooral adviserend en faciliterend zijn als uitgeefpartner. Wij geven op bescheiden schaal boeken uit, meestal kleine producties voor nichemarkten, en zitten daarom niet in het oog van de orkaan. Dit is een fijne positie, omdat wij kunnen meekijken en toch deelnemen zonder in de schijnwerpers te staan. Wij volgen de ontwikkelingen rondom e-books maar ook over luisterboeken, rond nieuwe druktechnieken en nieuwe internetontwikkelingen om in de gaten te houden wat wij als uitgever hier mee kunnen. Het interessante van het luisterboek is bijvoorbeeld dat het voor een deel dezelfde vragen opwerpt voor een uitgever als e-books: is het een afgeleide vorm van de tekstversie of een aparte nieuwe uitgave? Hoe kun je optimaal profiteren van de kracht van de drager of het medium? Komen er authentieke, autonome luisterboeken of e-books. In de e-book-discussie is de tekstversie nog leidend, maar dit gaat wel veranderen.”

“Aan de ene kant zie je dat de uitgeefmarkt gewoon doorgaat zoals altijd, maar we merken wel dat boekhandels het moeilijker vinden keuzes te maken in het groter wordende aanbod. Boekhandels zijn over het algemeen behoudend in hun aankoopbeleid, zij durven niet gemakkelijk titels van nieuwe auteurs of van nieuwe, kleine, uitgevers in te kopen. Dat is vervelend voor ons, ook voor alle andere kleinere uitgevers. Zeker in het begin werden wij wel eens genegeerd door grote boekhandels – bij kleine, avontuurlijk ingestelde boekhandels is dat trouwens anders, daar hebben we als kleine uitgever veel aan. Wij kregen de boodschap dat wij maar moesten terugkomen wanneer wij een grotere uitgever waren geworden. Een heel enkele keer krijgen wij deze reactie nog, maar wij worden tegenwoordig in de boekenwereld serieuzer genomen, omdat we een tijdje in het wereldje rondlopen en onze credits verdiend hebben. Boekhandels zien bovendien dat onze boeken kwalitatief goed zijn.

Onze indruk is dat vooral kinderboeken moeilijk in de markt te zetten zijn. Zeker bij kinderuitgaves in eigen beheer, worden auteurs wel eens weggekeken door de inkopers van boekhandels. Of ze verzuchten dat ze die dag al vier of vijf auteurs van een zelf uitgegeven kinderboek op bezoek hebben gehad. Dan horen wij dat zij deze boeken inhoudelijk of kwalitatief niet goed genoeg vinden voor de boekhandel, alsof het stempel ‘eigen beheer’ gelijk staat aan ‘niet goed’. Vanzelfsprekend zijn er vast uitgaves in eigen beheer die niet voldoen aan een kwaliteitsnorm. Maar inkopers kunnen deze uitgaves van kleine uitgevers en auteurs ook een kans geven, dan zal de markt zich zelf wel uitspreken. Voor kinder- en prentenboeken zie ik trouwens wel interessante mogelijkheden als interactief e-book.

Als kleine uitgever kost het over het algemeen veel tijd, energie en inzet om in het netwerk te worden opgenomen van boekhandels en inkopers. We hebben daarom veel aan de Vrije Uitgevers. Dat is een cluster van kleine uitgevers die als koepel ondermeer aanbiedingen doet naar boekinkopers, alternatieve afzet- en distributiekanalen onderzoekt en aanbiedt, aangeeft welke beurzen interessant zijn om op aanwezig te zijn en kennis deelt over het uitgeefvak.

Boekhandels zitten ook in een lastig parket. Er zijn duidelijke verschuivingen waarneembaar in bestaande structuren. De economie is niet florissant, er verschijnen veel titels, de boekverkoopomzet blijft gelijk of daalt licht. Daardoor gaan boekhandels veiligere keuzes maken. Ze richten zich alleen op goed verkopende titels en bekende auteurs, dan blijft er weinig ruimte over voor andere uitgaves, nieuw talent krijgt nagenoeg geen kans. Dit maakt kleine uitgevers zoals wij trouwens wel creatief en dwingt ons om onze boeken via andere kanalen te verkopen. Daarin hebben we inmiddels een goed netwerk opgebouwd. In het durven aangaan van nieuwe initiatieven, daar liggen natuurlijk ook kansen voor boekhandels.”

De e-bookstick

“Peter de Ruiter is dit initiatief gestart, hij kwam er achter dat e-books op een fysieke drager (zoals een usb-stick) niet onder het 19% btw-tarief vallen, maar onder het 6% tarief. Hij zocht uitgevers om met dit initiatief mee te doen. Wij zagen dit als een leuk experiment en hebben een aantal titels als e-book aangeleverd. Voor ons is dit een extra promotiemiddel voor onze auteurs. De e-bookstick is inmiddels in verschillende boekhandels en zelfs in de Dixons en in de webshop van De Volkskrant verkrijgbaar. We merken dat ook deze ogenschijnlijk simpele initiatieven tijd nodig hebben om hun plek in de markt te vinden.”

Social media

“Wij zijn actief op Twitter, omdat we het zien als een mogelijkheid om kennis te delen en in contact te komen met mensen in het boekenvak. En natuurlijk om iets van ons en ons werk te laten zien, zonder dat het veel kost. Wij hebben namelijk geen groot marketingbudget, kunnen geen mensen inhuren of extra marktaandeel kopen. Voordat Twitter bestond, hadden wij onder andere een blog, om op een vriendelijke manier aan onze naamsbekendheid te werken. Dit raden wij onze auteurs ook altijd aan. Maak jezelf zichtbaar, zie het als een uitdaging om met beperkte en laagdrempelige middelen, zoveel mogelijk exposure te krijgen. Behalve via Twitter groeit ons netwerk onder meer door middel van andere social media.

Dankzij Facebook zijn wij bijvoorbeeld in contact gekomen met een aantal boekhandelaren. Aanvankelijk waren die niet te vinden op Twitter maar wel op Facebook. Het lastige aan Facebook vinden wij onder meer de vraag hoe je zakelijke contacten scheidt van intimi, vrienden en familieleden? Social media is sowieso iets blijvends, dit is geen hype. Typisch voor Nederland is dat zo’n nieuwe ontwikkeling als Twitter vol omarmd wordt en dat de media er bovenop zit. Nederland staat over het algemeen open voor nieuwe ontwikkelingen – ook in de boekenwereld. De rol van social media zal dus alleen maar belangrijker worden in de komende jaren.”

“Ik volg via Flipboard op de iPad een selectie uitgevers, Flipboard is voor mij het alternatief van Boekblad. De iPad is een geweldig apparaat, je kunt er van alles op doen: spelletjes spelen, je bankzaken regelen, je mail beantwoorden, filmpjes van boektrailers bekijken, de krant én e-books lezen. Het nadeel van e-reader- en tabletfabrikanten is, dat zij teveel nog hun eigen markt claimen, denk aan Amazon met de Kindle en Apple met de Ibookstore. Het is nu niet mogelijk om bepaalde boeken via Amazon te kopen door hun restricties. Dit vind ik een gevaar voor de e-bookmarkt. Amazon beperkt op die manier toegang tot informatie, terwijl informatie vrij toegankelijk moet zijn. Voor Nederlandse uitgevers is het lastig om zaken te doen met partijen als Amazon en Apple, zij zijn nagenoeg onbereikbaar en stellen hun eigen – liefst exclusieve – voorwaarden.

Uit mijn tijd als journalist in de IT-wereld herken ik de manier van werken van deze – vaak Amerikaanse – bedrijven. Ze doen poeslief en lijken benaderbaar in de media, maar in de bestuurskamers zijn het haaien. Hun drijfveer is dan ook groot geld verdienen. Dat zit nou eenmaal in het dna van Amerikaanse IT-ondernemers. En ze gaan er voor, kostte wat het kost. Met het idee dat zij de rest van de wereld domineren, menen zij ook de markt te kunnen dicteren. Als je dat op de boekenwereld betrekt, leggen boekenvakorganisaties deze partijen weinig in de weg. Uitgevers, zeker de grote uitgevers, zouden meer van zich kunnen laten horen om proactief een positie te claimen. Neem Google Books.

Het lijkt ons een mooi en nobel initiatief, boeken ontsluiten voor een mondiaal publiek. Maar Google ontpopte zich al snel tot een partij die de eisen stelt. En dan blijkt het ineens heel moeilijk om met hen te communiceren als indivuele partij. De interessante vraag is natuurlijk wat Google gaat doen met al die boeken uit de hele wereld die ze inscannen of in de database zetten. Als kleine uitgever kunnen we op dit niveau geen vuist maken, de uitgeverswereld zou zich eigenlijk moeten organiseren om de plannen in de gaten te houden en om als volwaardige partij met Google om de tafel te zitten. Zoals in Frankrijk is gebeurd, waar Google uiteindelijk goede afspraken heeft gemaakt met Hachette.”

“Het boekenvak bestaat voor een groot deel uit mensen die onbevangen naar de wereld kijken. Een zachtaardige wereld die nu in aanraking komt met de soms meedogenloze en commerciële IT-wereld van e-bookreaders en tablets. Het is natuurlijk heel fijn dat de boekenwereld niet die hardheid kent, die wel nagenoeg in alle andere sectoren zit. Aan de andere kant kun je je afvragen of deze houding niet leidt tot relatieve onervarenheid om te gaan met vernieuwing en digitalisering. De twee werelden zullen op afzienbare termijn met elkaar moeten samenwerken. Dan zal de onschuld in de boekenwereld toch een beetje verdwijnen, denk ik.

Innovatie hou je in elk geval niet tegen. Zo zorgde de komst van de paperback in de jaren ’60 ook voor opschudding in het boekenvak. Wil een uitgever niet innoveren of zich niet meteen aanpassen aan de huidige tijd, dan zal deze uitgever de consequenties zelf ervaren. Dit zag je een aantal jaar geleden in het tijdschriftenlandschap. Tijdschriftuitgevers die blijven vasthouden aan het bekende businessmodel, zien vanzelf dat er veel titels anno 2010 simpelweg niet meer zijn of nichetitels zijn geworden. Het zaak om als uitgever op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen.

Er wordt nu een druk uitgeoefend op uitgevers om zo snel mogelijk met e-books te komen, waarvan ik mij afvraag of er niet een commerciële gedachte achter zit. De producenten van e-readers en tablets voeren deze druk op door hun eigen draai aan de berichtgeving rondom e-books te geven. Iedereen die meedoet met e-books is een held en uitgevers die wat behoudender zijn, zijn verliezers, zo lijkt het. Dat versplintert jammergenoeg de boekenmarkt. De berichtgeving over e-books nadert bijna het hypemoment. Het doet sterk denken aan de taferelen die zich voordeden bij de introductie van de pinpas.

Consumenten werden toen in twee kampen verdeeld. Een kamp wilde alleen te maken hebben met opnemen van en betalen met contact geld, en de andere groep stapte direct over op de pinpas. Banken die niet meteen met een pinpas en elektronisch betalen kwamen, werden in de media conservatief en ouderwets gevonden. Inmiddels zijn we meer dan twintig jaar verder en nu hoor je daar niemand meer over. Alle banken geven pinpassen uit, steeds meer mensen betalen ook kleine aankopen met die pas. Het duurt gewoon lang voor een verandering zijn beslag vindt. Vrijwel alle uitgevers zijn op hun manier heus druk met het e-book, maar mensen vergeten hoeveel tijd het kost om het product e-book goed in de markt te zetten. Die rust en tijd moeten gegund worden.

Voor grotere uitgevers is het vaak een hobbel dat zij door de interne organisatie of door afspraken langzamer nieuwe projecten kunnen starten. Als kleine organisatie heb je korte lijnen, en kun je sneller wat uitproberen. Daarnaast moeten we niet vergeten dat we te maken hebben met uitgevers voor verschillende segmenten en dan is er nog de aard van het beestje zelf. Sommige uitgevers houden vast aan hun vijftig jaar oude businessmodel. Andere uitgevers omarmen nieuwe ontwikkelingen meteen en bekijken wat deze ontwikkelingen voor hen kan betekenen. Wij geven nu een aantal e-books uit, vooral om uit te vinden hoe het proces nu daadwerkelijk in elkaar steekt. Wij willen onze auteurs en opdrachtgevers antwoord kunnen geven wanneer zij met vragen over e-books komen. Wij sluiten als uitgever niets uit. Papier is één manier om informatie en verhalen over te dragen, maar er is veel meer mogelijk.”

“We zitten nu helemaal aan het begin van deze ontwikkeling. Het aandeel verkochte e-boeken ten opzichte van de totale verkoop van boeken is een fractie. En het is nu bijvoorbeeld nog erg moeizaam om een e-book aan te schaffen. Dit zal makkelijker worden, maar dit heeft tijd nodig. Ook de techniek, het maken van een e-book in epub-formaat, is lastig, het is momenteel nog pionieren. De prijzen vind ik een lastig punt. Het idee dat een e-book goedkoper moet zijn dan de ‘papieren’ uitgave, gaat ervan uit dat een e-book geen authentieke uitgave is, maar een afgeleide.

Uitspraken over dat e-books goedkoper moeten, mogen wat mij betreft wel iets gematigder. Mijn inziens gaan lezers niet ineens meer e-books kopen, als de prijs gehalveerd wordt. Als lezers een bepaald e-book willen hebben, dan zijn zij er vaak toe bereid hier voor te betalen. De vergelijking met muziek gaat niet helemaal op, een liedje voor een euro is niet te vergelijken met een e-book. Wanneer een volledig album wordt gekocht van een bepaalde artiest, is de prijs nagenoeg gelijk aan de prijs van een e-book. Aan games, films en software die gedownload worden, hangen ook reële prijskaartjes.

De BTW op e-books is belachelijk hoog, het e-book is immers gewoon cultuurgoed. Het wordt nu gezien als een digitaal bestand, dat is vreemd. Het gaat toch om dezelfde inhoud. Zodra die op een usb-stick staat, is het ineens een fysiek boek, dat is natuurlijk waanzin.

Opmerkelijk vond ik de oproep van Bol.com dat er te weinig aanbod van e-books is. Zij vragen ondertussen wel een hoge inkoopkorting op e-books waarover niet te onderhandelen valt. Niet alle uitgevers zijn bereid om daarin mee te gaan. Onze e-boeken staan dus niet bij bol.com, maar wel bij bijvoorbeeld ako.nl en ebooks.nl. Dan heb je als uitgever nog te maken met het Centraal Boekhuis dat ook een bepaald percentage van de e-bookdistributie vraagt. Dat is een gezonde economische houding, maar daardoor ontstaat voor uitgevers lang niet altijd een kostendekkend plaatje voor de exploitatie van e-books. Ongeveer de helft van de verkoopprijs van het e-books zijn distributiekosten, van de andere helft moeten de kosten en de royalties voor de auteur betaald worden. Wat dit punt betreft zal er nog veel gaan schuiven, verwacht ik.

Het argument dat alle kosten al eens zijn gemaakt, gaat dus alleen op voor bestaande, reeds uitgebrachte boeken, niet voor nieuwe titels waarvoor je het e-book als extra of als belangrijkste verschijningsvorm kiest. In dat geval heb gewoon te maken met gangbare kosten voor de productie, redactie, vormgeving, fotografie, en die gaan niet omlaag.

Een paar weken geleden brak er een relletje uit tusseneen uitgever en auteurs. De auteurs wilden de titels die niet als e-book zouden uitkomen bij de uitgever, gaan uitbrengen als e-book onder eigen vlag. Daarover ontstond nogal wat rumoer en verontwaardiging, Terwijl dit in het geval van luisterboeken al lang gebeurt. Voor luisterboeken kun je als auteur gewoon de rechten kopen bij uitgevers, als zij er niets mee van plan zijn.

In ieder standaard auteursrechtencontract staan basisrichtlijnen over bepaalde rechten, of en hoe die verkocht kunnen worden. Ook over rechten van een e-book. Maar er is nog veel onzekerheid over. In sommige kringen gaat men krampachtig om met het e-book. Daar is het e-book bij voorbaat al de boosdoener die de boekenmarkt stukmaakt, of de verkoop laat kelderen. Ik zou willen pleiten voor wat meer gezond realisme. Als het e-book beter gaat verkopen dan het fysieke boek, dan is dit toch alleen maar goed? Het zou voor bepaalde uitgaven goed kunnen uitpakken, met kleinere oplages van het fysieke boek en hogere verkopen van het e-book.

Niet iedere nieuwe ontwikkeling of verandering hoef je per definitie als bedreiging te zien. Dat het boekenvak vele jaren op eenzelfde gemoedelijke wijze kon blijven opereren is in veel opzichten een riante positie, maar de veranderingen voltrekken zich nu snel. Over vijf jaar zullen we anders over boeken en e-books praten en denken dan nu. Er zullen papieren boeken zijn, e-books, en luisterboeken en misschien nog wel meer verschijningsvormen. Een onderwerp dat vaak genoemd wordt als bedreiging voor e-books is het gevaar op piraterij. De ophef daarover is overdreven, het zal gewoon niet lukken om e-books 100% te beschermen.

Dat kan ook niet met een papieren boek. Trouwens, wat moet een piraat met 2000 illegale titels? Dan gaat het toch meer om het bezitten van de e-books, dan dat uitgevers hierdoor inkomsten mislopen. DRM is in mijn ogen een verschrikkelijk obstakel voor consumenten die een e-book kopen. Het is hinderlijk, onvriendelijk en beschermt uiteindelijk ook niet tegen illegaal kopiëren. We zullen naar een systeem moeten dat laagdrempelig en gemakkelijk is om e-books aan te schaffen. ”

Beeldvorming

“Het lijkt er af en toe op of we in een tijdperk zitten van ‘uitgevers bashing’. Uitgevers worden momenteel neergezet als oude mensen die geen verandering willen, dat vind ik te kort door de bocht. Om mij heen, van lezers, auteurs, collega’s, vrienden, beluister ik wat anders over boeken en e-books. Er zijn nog niet veel mensen die alleen maar e-books willen en geen papieren boek meer. Zelfs onder de jeugd is er behoefte aan papieren boeken.

Ook het argument dat auteurs benadeeld worden als uitgevers geen e-books uitbrengen, en dat daarmee piraterij wordt gestimuleerd, is vergezocht. Onze auteurs staan gelukkig vrij nuchter in de hele e-book-ontwikkeling. Zij vinden het een uitdaging en een kans, en denken met ons als uitgeverij mee, wat wij heel fijn vinden.

Het beeld dat momenteel geschetst wordt in de media van consumenten en e-books klopt evenmin. Het is veel te overspannen, te veel vanuit wat goeroes van het e-book verwachten. Er zit een groot verschil tussen wat de consument zal doen en wat de goeroes en experts zouden willen dat er gebeurt. Het duurt nog zeker 3 tot 5 jaar voordat het e-book ‘gewoon’ is geworden. En nog eens 10 jaar voordat een e-book gemeengoed is. Eerst moet het denken over het e-book volwassen worden,dit kunnen wij als uitgever, auteur, boekhandel niet forceren. Het papieren boek zal door de komst van e-books ook niet verdwijnen, uiteindelijk bepaalt de consument de markt, niet de techniek. De echte tendens is toch dat lezers rustig afwachten wat deze ontwikkelingen gaan brengen.“

Lees hier de reacties op Frankwatching.