Leven

Het is de laatste jaren gebruikelijk om in Spaanse artikelen over Ramón Sender aanduidingen te vinden als ‘onze grootste romancier’, ‘Spanje’s belangrijkste levende auteur’. Bijna onvoorstelbaar is het dan ook dat deze schrijver in Spanje zelf tot het eind van de zestiger jaren geheel vergeten leek en geen enkele bekendheid genoot. De verklaring hiervoor geeft zijn levensloop, die wel ongewoon bewogen is maar zeker niet uitzonderlijk voor intellectuelen van zijn generatie: gestuurd immers door burgeroorlog en franquisme.

Ramón J. Sender werd in 1901 in Chalamea de Cinca geboren en brengt zijn jeugd door in verschillende Aragonese dorpen en tenslotte in Zaragoza. Zijn Aragonese afkomst, zijn jeugdervaringen, spelen als autobiografische momenten een rol in vele van zijn romans; de eerste delen van Crónica del alba zijn er geheel op gebaseerd.

Zeventien jaar oud ontvlucht hij rebels het ouderlijk huis en vestigt zich zelfstandig in Madrid, werkt voor de kost, beproeft de letterenstudie maar het academisch milieu stelt hem teleur. Huiverigheid voor theoretisch intellectualisme blijft hem zijn hele leven eigen.

De militaire dienst doet hem in 1922-1924 deelnemen aan de oorlog in Marokko. De daar opgedane ervaringen vormen de kern van zijn eerste roman lm dn (1930).

Een periode van journalistieke activiteit volgt; als redacteur van vooraanstaande Spaanse bladen van progressieve, republikeinse, een tijdlang ook anarchistische signatuur, leeft hij van zijn pen. Van zijn betrokkenheid bij het Spaanse anarchisme getuigt de roman Siete domingos rojos (Zeven rode zondagen); het gebrek aan organisatie bij de anarchisten doet hem de laatste jaren voor de Burgeroorlog naar het communisme neigen, hoewel hij nooit partijlid is geworden en zich er later nadrukkelijk van heeft afgewend. Een bijna ‘romantische’ sympathie voor het anarchisme is hem echter bijgebleven.

Op het moment dat de Spaanse burgeroorlog uitbreekt behoort Sender bij geen enkele groep of partij. Hoewel hij tijdens de oorlog overtuigd aan republikeinse zijde strijdt, en zijn vrouw en broer door de franquisten gefusilleerd worden, heeft zijn militante houding iets zeer ongebondens en toont de eenling die hij zich niet alleen politiek, maar ook als literator voelt.

Via Frankrijk vertrekt Sender in 1939 naar Mexico; na drie jaar vestigt hij zich in de Verenigde Staten, waar hij aan verschillende universiteiten colleges over Spaanse letterkunde heeft gegeven en tot op de dag van vandaag is blijven schrijven en publiceren.

De zeven romans die Sender vóór de Burgeroorlog gepubliceerd had, raakten in vergetelheid. Zijn daarna in Noord- en Zuid-Amerika uitgegeven werk, waarvan vrij veel met succes in o.a. Engels, Frans, Italiaans werd vertaald, bereikte Spanje niet! In 1965 werd voor het eerst in Spanje een boek van zijn hand herdrukt en tien jaar later kon er gesproken worden van een Sender-‘boom’.

In 1974 bracht Sender – met de angst van iedere emigré die tijdens zijn ballingschap het vaderland geïdealiseerd heeft een bezoek aan zijn geboorteland; een weerzien, geen hervinden.