Maria Magdalena

of

het lot van de vrouw

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten Hans Stolp

Maria Magdalena

of

het lot van de vrouw

Achtste druk

De afbeelding op de voorzijde van het omslag is ontworpen naar een foto van mevrouw Bep Verwoert. Zij maakte deze foto van het relief op het altaar in de kerk van Foix in Zuid-Frankrijk. Op dat relief worden Jezus en zijn discipelen uitgebeeld. In het centrum van de groep discipelen staan Jezus en Maria Magdalena. De wijze waarop Maria Magdalena toegewend naar Jezus staat, maakt de intieme verhouding tussen die beiden duidelijk. Op dit altaarrelief is nog de bijzondere positie bewaard gebleven, die Maria Magdalena in de kring van de leerlingen innam. Het is niet toevallig dat dit relief juist in ZuidFrankrijk te vinden is: dat is immers de streek waar zij de laatste jaren van haar leven zou hebben doorgebracht. 8e druk, 2008

(c) 2000 Uitgeverij Ten Have,

Postbus 5018, 8260 GA Kampen

www.uitgeverijtenhave.nl

Ontwerp omslag: Ontwerpbureau Neo, Arnhem

Typografie: v3-Services, Baarn

Verspreiding in Belgie:

Veen Bosch & Keuning Uitgevers, Wommelgem isbn 978 90 259 7035 2

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912jdeg het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 aw Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

 Inhoud

1. Was zij maar een man geweest... 7

2. De weg die Maria Magdalena gegaan is 13

3. Gezellin van de Meester 29

4. Het lot van Maria Magdalena

of: het lot van de vrouw 45

5. Uitgerekend Petrus... 61

6. De rol van Maria Magdalena in de bijbelse geschriften 79

7. Een totale vernedering 97

8. Wie was Maria Magdalena? 109

9. De boodschap van Maria Magdalena 121

10. De inwijdingsweg van Maria Magdalena

of: haar nalatenschap aan ons 139

Voor Wilma

en voor alle vrouwen die net als Maria Magdalena zelfbewust en fier vanuit hun innerlijk weten in liefde leven willen

1

Was zij maar een man geweest...

De belangrijkste leerling van Jezus... Maria Magdalena is een vrouw, die met kop en schouders uitsteekt boven de mannen om haar heen, behalve dan die ene, Jezus, de Meester, wiens belangrijkste leerlinge zij is. Zij is een ingewijde - van een niveau dat slechts heel weinigen in de geschiedenis van de mensheid hebben kunnen bereiken. In haar heeft het christendom zijn grootste, schoonste en verhevenste ontvouwing gevonden. Als je wilt spreken over heiligen, dan is zij zonder twijfel de eerste, de meest vooraanstaande in die rij. Maria Magdalena is een vrouw. Was zij een man geweest, dan zou haar kennis, haar inzicht, haar wijsheid en haar liefde ons tot op de dag van vandaag tot voorbeeld dienen. Helaas (?) was zij een vrouw. En dus werd zij in de geschiedenis van het christendom naar beneden gehaald, bezoedeld en tot hoer verklaard.

Maria Magdalena: geen ander, man noch vrouw, heeft de leringen van Jezus zo naar wezen, zin en diepte verstaan. Daarom is zij bij uitstek degene die ons kan verduidelijken wat de Meester ons nu eigenlijk heeft willen vertellen. Tijdens haar leven was zij degene die Jezus' onderricht keer op keer aan de mannelijke leerlingen van Jezus heeft mogen onthullen: zonder haar toelichting zou de boodschap van de Meester voor hen een dode en lege letter gebleven zijn. En ook vandaag is zij degene die de levende zin en betekenis van wat Jezus ons heeft willen leren, kan onthullen. Bij uitstek is zij bemiddelaarster, tolk, bij uitstek is zij degene, die in ons het licht kan ontsteken van begrip, bewustzijn en inzicht. Maria Magdalena, zij was een vrouw. Levend in een tijd waarin de vrouw nog als tweederangs gezien werd, ondergeschikt aan de man. En daarom heeft zij moeten ervaren hoe haar keer op keer de mond werd gesnoerd: door mannen. Heeft ze moeten ervaren hoe ze belasterd werd - tijdens haar leven, maar ook na haar dood, toen ze nog steeds gevaarlijk bleek voor de mannelijke suprematie. Maria Magdalena: in haar lot wordt het lot van alle vrouwen zichtbaar.

Maria Magdalena: een zelfbewuste, gevoelige, bescheiden en wijze vrouw, die de belichaming van de liefde zelf lijkt te zijn. Moge het licht, dat zij als geen ander in ons weet te ontsteken, eindelijk voluit gaan schijnen!

Meesteres...

Ze wordt 'apostola apostolorum' genoemd: de apostel der apostelen, de eerste der apostelen.1 Zoals onze minister-president de eerste minister genoemd wordt, zo is zij de eerste apostel, de belangrijkste leerling van Jezus. In de eerste eeuwen van onze jaartelling was deze eretitel nog vrij algemeen bekend, maar met het verglijden van de jaren en eeuwen kwam de nadruk meer te liggen op wat haar ten onrechte werd aangewreven dan op wie en wat zij werkelijk was. En dus wordt zij de hoer, in plaats van de eerste der apostelen.

Ze heeft de weg naar de verlossing gevonden en heeft die ten einde toe begaan. Ze was dus 'een voltooide': de mens zoals God die bedoeld heeft.2 Je mag het ook anders zeggen: ze was een volledig ingewijde. Ingewijd in de grote kosmische geheimen, die niet met het verstand te vatten zijn, maar die ons onthuld worden naar de mate waarin wij mensen onszelf gezuiverd hebben.

Maar zoals zij in staat was de grote kosmische geheimen te schouwen, zo was zij net zo goed in staat het kleine mensenhart te doorzien. En het een was niet belangrijker voor haar dan het andere. En omdat zij het mensenhart wist te schouwen, was zij ook in staat te zien wat daar, in het mensenhart, gegroeid was, wat er aan groeiend inzicht rijpte. En met een enkel woord wist zij dat de mensen bewust te maken. Daarom mag je haar een meester noemen: iemand die de ander, vanuit eigen gerijpt inzicht en weten, helpt op haar/zijn weg van innerlijke groei. Iemand die de ander door de warme wijsheid waarmee ze spreekt en zwijgt, geestelijk doet groeien. En nu ik het woord meester gebruik, raak ik meteen aan het lot van Maria Magdalena. Want eigenlijk zou ik haar, omdat ze een vrouw is, een 'meesteres' moeten noemen. Maar wij gebruiken het woord meesteres - anders dan het woord meester - in een heel speciale zin: voor vrouwen die dominant zijn in het liefdesspel. En dus is het woord meesteres gekoppeld aan seksualiteit. Terwijl het woord meester juist de aanduiding is van iemand die een zeer hoge mate van wijsheid, inzicht en schouwend vermogen in zich draagt. Het mannelijke woord - meester - duidt dus op wijsheid en inzicht, het vrouwelijke woord daarentegen verwijst naar vormen van seksualiteit die niet vanzelfsprekend zijn en zich vooral in het verborgene afspelen. Waarom hebben de mannelijke en de vrouwelijke vorm van hetzelfde woord zo'n verschillende betekenis en lading gekregen? Omdat in het mannelijke woord nog steeds de mannelijke superioriteit doorklinkt, alsof alleen mannen een meester kunnen zijn, en in het vrouwelijke woord vooral de gevaarlijke, verleidende en verleidelijke vrouwelijke seksualiteit doorklinkt. Alsof mannen geen seksuele wezens zijn, met hun eigen seksuele fantasieen! Maria Magdalena was een meesteres. Maar omdat zij een vrouw was, werd dat op de eenzijdige manier, verbonden met seksualiteit, uitgelegd. En dus werd zij een overspelige, een hoer. En werd zij afgebeeld met loshangende haren, met ontblote borsten en weelderige lichaamsvormen. En van haar wijsheid, haar inzicht, haar schouwend vermogen vernamen we niets meer. Dat werd alleen aan mannen toegeschreven, dat was alleen aan hen voorbehouden. Zo werd de eerste der apostelen een gevallen vrouw. En waren het mannen als Petrus en Paulus, die het boegbeeld werden van het christendom en die Maria Magdalena van haar plaats beroofden. Die twee eenvoudige woorden: meester en meesteres, ze maken veel duidelijk. Namelijk dat het lot van Maria Magdalena tot op de dag van vandaag doorwerkt en een lot is dat nog steeds de vrouwen van onze tijd treft. Een lot dat tot in onze taal toe zichtbaar wordt.

Maria Magdalena: in haar lot wordt het lot van alle vrouwen zichtbaar.

De weg die Maria Magdalena

gegaan is

Een volledig ingewijde...

Maria Magdalena was een volledig ingewijde: iemand die de inwijdingsweg volledig had afgelegd. Maar wat is dat nu eigenlijk, een ingewijde? Een ingewijde is iemand die ervoor kiest om zo te leven, dat de god-in-hem/haar aan het licht kan komen. Want in ieder mens sluimert God Zelf; Zijn goddelijke kracht ligt in ieder van ons besloten. Maar in ons alledaagse leven krijgt de god-in-ons geen enkele kans om aan het licht of aan het woord te komen, omdat ons menszijn, ons ego, alle aandacht voor zich opeist. Onze angsten, onze gevoelens van onzekerheid en onveiligheid, ons verlangen naar aandacht, onze behoeftes, ze vergen werkelijk al onze aandacht, zodat de diepe vrede, het weten, het vertrouwen en de overgave van de god-in-ons geen enkele kans krijgen. De ingewijde kiest er nu voor een zodanige scholingsweg te gaan, dat het ego aan banden gelegd wordt, beteugeld wordt, zodat daardoor de god-in-ons stap voor stap aan het licht kan komen. Die scholingsweg, of: die weg van de inwijding, kende in die oude tijden zeven graden. Zelden was het iemand gegeven om al die zeven graden of zeven inwijdingsceremonieen af te leggen. Het was al bijzonder als het iemand lukte om in de vijfde of zesde graad te worden ingewijd. Dan was je al een hoge ingewijde die in een innerlijke verbinding met de geestelijke wereld stond en van daaruit stap voor stap in de kosmische geheimen werd ingewijd. Johannes, de beroemde leerling van Jezus, die het Evangelie van Johannes heeft geschreven, was bijvoorbeeld in de zesde graad ingewijd. En met die inwijding stond hij in de kring van de mannelijke leerlingen van Jezus op eenzame hoogte. Pas aan het einde van zijn leven, toen hij op Patmos gevangen zat, werd hij in de zevende graad ingewijd. Een inwijding die resulteerde in een stroom van visioenen, die in het laatste boek van de bijbel, de Openbaring van Johannes, opgetekend staan. Toen pas, aan het einde van zijn leven, bereikte hij het geestelijke niveau, dat Maria Magdalena zich al eerder verworven had, of, zoals je misschien moet zeggen: dat haar al eerder ten deel gevallen was.3

Dat Maria Magdalena een volledig, zevendegraads ingewijde was, lezen we bijvoorbeeld in het vroeg-christelijke geschrift Gesprek met de Verlos- ser. Daar wordt van haar gezegd:

Deze woorden sprak ze als een vrouw die het Al kende.4

Deze op het eerste gezicht wat cryptische opmerking: 'die het Al kende', is een uitdrukking die zeggen wil dat zij sprak als een volledig ingewijde. Want pas bij de laatste inwijding, de zevende, worden de laatste sluiers weggenomen en valt de ingewijde het volledige inzicht in de kosmische geheimen ten deel, voorzover dat menselijk mogelijk is. De grootsheid van het universum bevatte dan ook voor Maria Magdalena geen geheim meer: zij kent het Al. En de geestelijke wereld is voortaan de eigenlijke wereld waarin zij leeft. Weliswaar leeft zij nog steeds in een lichaam op aarde, maar zij heeft de verlangens en de impulsen van het lichaam zozeer weten te transformeren en overstijgen, dat het lichaam geen enkele verhindering meer vormt om met de geest (of: de god-in-haar) in de geestelijke wereld te leven. Sterker nog: het lichaam staat nu volledig in dienst van het streven van de geest om de geestelijke werkelijkheid tot in de aardse dimensie werkzaam te maken.

Maria Magdalena is dus een vrouw die de aardse werkelijkheid als een illusie, een droom, heeft leren doorzien en die toegang gekregen heeft tot de eigenlijke, de geestelijke werkelijkheid en die van die werkelijkheid het patroon, de werking en de lichtkracht heeft mogen leren kennen.

Wij, die niet als Maria Magdalena volledig zijn ingewijd, wij hebben tastende woorden nodig om aan te duiden wat zij mocht leren zien en begrijpen. Want we spreken dan over een werkelijkheid die voor ons nog verborgen is, die wij niet denken kunnen en met ons hart hooguit kunnen aanvoelen, maar niet doorgronden. Wel krijgen we iets meer zicht op de geestelijke wereld waarin Maria Magdalena leefde, wanneer we stilstaan bij wat die zeven inwijdingen nu eigenlijk behelsden, en wat zij dus allemaal heeft doorleefd.

De oude inwijdingsscholen worden meestal mysteriescholen genoemd. In de tijd waarin Maria Magdalena leefde, rond het begin van onze jaartelling, begon die traditie van de mysteriescholen langzaam uit te sterven. Tot aan die tijd kon je die scholen in alle culturen vinden, in India, Griekenland, Egypte, Perzie, maar bijvoorbeeld ook in Israel. Nu was die traditie een geheime traditie. Dat wil zeggen dat de inwijdelingen, wanneer ze aan hun opleiding begonnen, moesten beloven dat ze alles wat met de mysterien, dus met het geheime onderwijs op de mysterieschool, samenhing, geheim zouden houden. Op overtreding van die regel stond de doodstraf. De geheimen van de mysterien zijn dan ook grotendeels verborgen gebleven en niet op schrift gesteld. Die geheimhouding was om twee redenen noodzakelijk. Allereerst zouden mensen buiten de mysteriescholen niet kunnen begrijpen waar het over ging. Ze zouden de ceremonien bijvoorbeeld niet kunnen begrijpen en deze belachelijk maken; iets wat vaak gebeurde en waardoor de mysterien in een kwaad daglicht kwamen te staan. En daarnaast ging het om de kennis en beheersing van kosmische energieen; bijvoorbeeld de kennis hoe je met geestkracht de blokken steen die nodig waren voor de bouw van de piramiden, in de juiste vorm kon snijden en hoe je deze gigantische blokken met geestkracht kon transporteren en op hun plaats krijgen. Daarnaast ging het om genezende energieen waarmee de inwijdeling leerde omgaan. Maar wanneer deze energieen in handen zouden komen van iemand die ze naar willekeur en alleen voor eigen belang zou gebruiken, dan konden er de grootste ongelukken gebeuren. Het gevolg van deze geheimhouding is, dat er slechts heel weinig gegevens over de mysterien bewaard gebleven zijn. Gelukkig hebben we wel de beschikking over een beschrijving van de Mithras-mysterien, oorspronkelijk uit Perzie afkomstig, en aangezien het in alle mysterien in principe om dezelfde scholingsweg ging, geeft deze beschrijving een goed beeld van die oude inwijdingsweg, een weg, die dus ook Maria Magdalena begaan moet hebben.5

De inwijdingsweg...

Wanneer ik nu een beschrijving geef van die oude inwijdingsweg, zoals die vanuit de Mithras-cultus bekend gebleven is, dan doe ik dat op zo'n manier, dat ook wij ons daarin kunnen verplaatsen. Want in wezen is die oude inwijdingsweg nog uiterst actueel: het is een weg die wij ook in onze tijd nog steeds mogen en kunnen gaan. En tegelijk hoop ik dat u als lezer bij die beschrijving iets kunt aanvoelen van wat Maria Magdalena heeft doorleefd en geestelijk heeft veroverd op die weg. Zoals ik al eerder zei, bestaat die weg uit zeven verschillende fasen of graden. Die zeven stappen zien er zo uit: 

1. Geestelijk leren kijken: de verborgen patronen leren zien

De eerste inwijdingsgraad wordt de raaf genoemd. De inwijdeling - ook wel myste genoemd - blijft vooralsnog thuis wonen, dus niet intern op de mysterieschool. Wel moet hij/zij regelmatig naar de school toekomen om er te vertellen wat hij/zij in het dagelijkse leven aan geestelijke patronen heeft ontdekt achter de zichtbare werkelijkheid. De raaf is in de oude tradities, ook de christelijke, het symbool van de boodschapper. De myste, nu 'de raaf', komt bijvoorbeeld 'boodschappen' dat hij/zij heeft ontdekt dat er geen toeval bestaat, maar dat er achter alle gebeurtenissen een geheime bedoeling schuilgaat. De eerste inwijdingsgraad is dus een training in de manier waarop je naar het leven kijkt, het is een training in het leren kijken op een geestelijke manier. Je bewust worden van de leiding vanuit de geestelijke wereld, de verborgen patronen van je eigen leven en van het wereldgebeuren leren ontdekken. Kortom: die gevoeligheid in jezelf leren ontwikkelen, die je doet kijken tot voorbij de buitenkant.

Dat betekent ook dat je leert aanvoelen wat zich echt in het hart van de ander beweegt, ook al spreekt het gezicht van die ander een heel andere taal. En daarnaast houdt deze scholing in dat je je niet blind staart op al die soms zo irritante karaktertrekjes die ons mensen eigen zijn, maar dat je daaraan voorbij, de eeuwige, goddelijke kern in de mens in het oog leert krijgen. En behalve dat je het eigenlijke, goddelijke wezen van andere mensen leert zien en verstaan, leert de myste ook om het eeuwige, goddelijke wezen in bomen en planten te zien. Allerlei oefeningen worden de myste voorgeschreven om te leren met dat eeuwige wezen van de natuur in verbinding te komen.6

De eerste graad leert de inwijdeling dus om op een geestelijke wijze naar het leven te leren kijken. En de scholingsweg van Maria Magdalena was dus begonnen met het aanleren van deze wijze van kijken. We mogen aannemen dat zij dit al in een vorig leven geleerd heeft. Wie zelf geprobeerd heeft om met vallen en opstaan zich deze geestelijke manier van kijken eigen te maken, die weet, dat het tijd, veel tijd vergt, voordat je je deze wijze van kijken eigen maakt. En soms doe je daar wel een leven lang over. In feite is het zo dat deze incarnatie als Maria Magdalena, waarin ze 'de gezellin' van Jezus is, het hoogtepunt vormt van een rij van levens die allemaal een voorbereiding waren op deze zo belangrijke en beslissende incarnatie. En in al die levens maakte zij zich stap voor stap de geheimen eigen, die waren verbonden met de scholingsweg van de mysterien.

2. Zwijgen en luisteren

De tweede graad van de inwijdingsweg wordt de occulte of de verborgene genoemd. De inwijdeling komt nu intern op de mysterieschool wonen. Nu begint dus het echte proces van zelfbezinning, van een naar binnen gekeerd leven. Niet de uiterlijke wereld, maar de innerlijke wereld wordt het terrein waarnaar de aandacht van de myste uitgaat. Daarom heet de inwijdeling nu ook de verborgene of occulte: hij/zij trekt zich naar binnen terug, letterlijk en figuurlijk. Een belangrijk onderdeel van deze training is de beoefening van het zwijgen. Een volgehouden zwijgen, ook wanneer er allerlei emoties in jezelf opwellen, leert ons zelfbeheersing. We leren als het ware zwijgend te kijken naar alles wat zich vanbinnen beweegt. Probeer zelf maar eens gedurende drie dagen te zwijgen, terwijl je leven z'n gewone gang gaat: je werkt, je kookt, je eet, je doet boodschappen, etcetera. Dan merk je pas goed hoe moeilijk de kunst van het zwijgen is! Maar het is wel een kunst die de leerling veel vrucht brengt: zicht op de bewegingen van het innerlijk en een groeiende zelfbeheersing. Behalve het beoefenen van het zwijgen moet de leerling ook leren het denken te beheersen: alleen wanneer ook het denken in ons hoofd komt stil te vallen treden wij de stilte binnen, waarin wij kunnen horen en voelen, en soms ook zien, wat ons vanuit de geestelijke wereld te verstaan gegeven wordt. Iedereen die zich oefent in de kunst van het mediteren, weet hoe moeilijk het is om het meesterschap over het denken te verkrijgen. Ons denken lijkt zich niets aan te trekken van wat wij willen, maar lijkt als een zelfstandige kracht in ons, onafhankelijk van onze wil, te werken. En toch baart ook hier oefening kunst: de kunst om tot die woord-en denkloze stilte te komen, waarin wij leren luisteren naar wat ons vanuit andere dimensies te verstaan gegeven wordt. 

Maria Magdalena had al deze dingen geleerd: zelfbeheersing, zwijgen, en luisteren naar wat in de geest geboren wordt. Zij had de beelden leren kennen en begrijpen, die in de volstrekte innerlijke stilte opwellen. En zij had geleerd de boodschap van deze beelden te verstaan en daaraan te gehoorzamen, ook wanneer de mensen om haar heen haar handelwijze niet zouden begrijpen.

3. Zelfkennis en zelfinzicht

De derde graad wordt de strijder genoemd. Daarmee wordt de strijd met jezelf bedoeld. Want op die weg naar binnen heb je gaandeweg je eigen schaduw leren kennen. Zo noemt de psycholoog C.G. Jung die donkere kanten in onszelf, die we ons maar liever niet bewust maken en die wij dus verdringen en wegstoppen in een donker hoekje van onze ziel. Het beeld dat wij meestal van onszelf hebben is dikwijls heel wat fraaier dan de werkelijkheid. De strijder leert nu om zichzelf te zien zoals zij of hij is: niets verbloemend, maar eerlijk ook het eigen onvermogen, de eigen angsten, de eigen zelfhandhaving, etcetera onder ogen ziende. Daarnaast mag de strijder naar buiten toe opkomen voor de inzichten die hij/zij opdeed op de inwijdingsweg. Overigens: zonder daarbij de eed tot geheimhouding te schenden!

Het zal duidelijk zijn dat ook deze graad een jarenlang proces vereist van groeiend inzicht en van groeiende zelfkennis. Het moeilijkste is daarbij om de donkere kanten die je in jezelf ontdekt hebt, te transformeren. Om je behoefte aan veiligheid te durven loslaten, bijvoorbeeld. Of om niet bang te zijn om met lege handen in het leven te staan, zonder enig bezit, zonder enig houvast. En dan noem ik nog maar twee van de vele dingen die de inwijdeling gedurende dit proces in zichzelf tegenkomt en moet transformeren. Maar om dit alles te kunnen transformeren is het een voorwaarde dat je het in jezelf onderkend hebt. Dat je jezelf durft toe te geven dat je bang bent om zonder houvast in het leven te staan. En dat je die angst niet langer overschreeuwt, zoals wij mensen zo dikwijls doen. Alleen wat aan het licht gekomen is, kan getransformeerd worden!

Maria Magdalena had ook dit proces van de zuivering van haar ego achter de rug. En ook dat moet zij al in eerdere levens beoefend hebben, hoewel zo'n proces altijd doorgaat, omdat wij mensen binnen de kortste keren weer in onze oude fouten terugvallen: de zuigkracht van ons ego is groot!

4. De transformatie van de angst

De vierde graad wordt de leeuw genoemd. Bij deze inwijdingsstap gaat het om de overwinning van alle angsten die in ons leven en om het afleggen van proeven, waarbij de ingewijde daadwerkelijk aantoont die angsten afgelegd te hebben. De voorgaande fasen van de inwijding had de ingewijde bewust gemaakt van alle angsten die nog in hem/haar leefden. Veel meer dan hij/zij zich voordien bewust was!

Nu moet de myste leren die angsten te overwinnen. Dat kan alleen wanneer het vertrouwen op de stille leiding vanuit de geestelijke wereld groter is geworden dan onze angst. Alleen een werkelijk vertrouwen in die leiding en een diepgewortelde overgave aan die leiding zijn in staat om onze angsten te beteugelen en weg te nemen. Dat betekent dat de ingewijde meer op de geestelijke werkelijkheid leert vertrouwen, dan dat hij/zij zich door aardse gevoelens en emoties laat leiden. Nu wordt dus de beslissende stap gezet van een leven vanuit aardse, lichamelijke gevoelens, emoties, waarden etcetera, naar een leven, waarin de geestelijke werkelijkheid ons leven bepaalt. De leeuw is symbool van moed en kracht, en dus van die innerlijke kracht die sterker is dan onze angsten.

Angst is de moeilijkste egokracht om te overwinnen; het is de wortel, vanwaaruit allerlei andere egokrachten opbloeien. Bij de vierdegraads inwijding wordt nu dus de wortel zelf van ons ego aangepakt en getransformeerd.

De leeuw is ook iemand die nu naar buiten toe mag optreden als ingewijde en daarbij 'magische'

daden mag verrichten: dat wil zeggen dat de ingewijde nu handelingen mag verrichten en (geladen) woorden spreken, die mogelijk gemaakt worden door de kosmische energie waarover hij/zij de beschikking heeft gekregen. Met deze beschrijving wordt duidelijk dat voor de ingewijde in deze (vierde) graad de sluier, die de geestelijke wereld voor de zichtbare wereld verborgen houdt, doorzichtig wordt: de ingewijde leeft al meer in de geestelijke wereld dan in de materiewereld.

5. Zicht op het verborgen geestelijke patroon De vijfde graad wordt aangeduid met de volksnaam; een vijfdegraads ingewijde is bijvoorbeeld een Egyptenaar, een Pers of een Israeliet. De ingewijde heeft nu een innerlijke verbinding gekregen met de aartsengel van zijn of haar volk, en is dus in staat om het eigen volk te leiden overeenkomstig de inspiraties van de aartsengel. Ieder volk wordt immers geleid door een (eigen) aartsengel. Omgekeerd heeft de aartsengel ingewijden in de vijfde graad nodig om zo goed mogelijk leiding te geven aan het volk waarover hij (of: zij, engelen zijn immers mannelijk en vrouwelijk) is aangesteld. In oude tijden waren koningen, keizers en andere leiders van een volk bijna allemaal ingewijden in de vijfde graad. Vandaar dat onze koningin in de grondwet nog steeds 'koning bij de gratie Gods'

wordt genoemd, een herinnering aan die tijden, waarin koningen ook werkelijk het instrument waren voor de aartsengelen om een volk te leiden. Het is duidelijk dat een vijfdegraads ingewijde nu toegang verkregen heeft tot de geestelijke wereld en vandaaruit een steeds groter inzicht en overzicht krijgt over het verborgen geestelijke patroon dat aan al het zichtbare ten grondslag ligt.

6. De ontmoeting met Christus

De ingewijde in de zesde graad wordt de zonneloper of de zonneheld genoemd. Bij deze inwijding verlaat de myste gedurende drie en een halve dag het lichaam, om bij die uittreding een reis door de geestelijke wereld te maken. In veel bijbelse teksten wordt indirect op deze inwijding gewezen: Lazarus, die drie en een halve dag dood was, en toen door Jezus weer werd opgewekt, was niet dood, maar maakte gedurende die dagen de zesde inwijding door.7 Paulus die drie dagen lang blind was en niet at en niet dronk, maakte eveneens gedurende die dagen die 'hemelreis' mee.8 Hizkia en Jona zijn twee figuren uit het Oude Testament, van wie eveneens in versluierde vorm verteld wordt dat zij deze zesde inwijding doormaakten.9 Dat dit slechts in versluierde vorm verteld wordt, hangt samen met de geheimhouding waartoe de ingewijden verplicht waren. Gedurende die drie dagen durende uittreding kreeg de myste een overweldigende ervaring mee: hij/zij zag 'zomaar' waarom de aarde geschapen was en waarom de evolutie van de mensheid zich voltrekt zoals die zich voltrekt. Hij/zij zag hoezeer die evolutie geleid wordt vanuit de geestelijke wereld. Hij/zij zag ook hoe het verdere verloop van die geschiedenis van de mensheid op aarde zijn zal. Het moet meer dan een duizelingwekkende en grootse ervaring geweest zijn, die de ingewijde op die hemelreis meemaakte! Ook kreeg de inwijdeling het eigen leven te zien: de vele incarnaties die al volbracht waren, en de incarnaties die nog volgen zouden. Bovendien had de inwijdeling bij die reis een ontmoeting met een stralend, lichtend geestelijk wezen, die hij/zij herkende als het zonnewezen. Vandaar de naam van deze inwijding: zonneloper of zonneheld. Als we nu ook nog weten dat Christus, de hoge goddelijke Geest die Jezus bij de doop in de Jordaan overschaduwde, niemand anders is dan dat zonnewezen, dan betekent dat dus, dat de ingewijde in deze graad een ontmoeting met Christus zelf had. Een ontmoeting, die alle verdere levens voorgoed zou bepalen!

Maria Magdalena en Johannes waren de enige leerlingen van Jezus die ingewijd waren in de zesde graad. Zij waren dus ook de enigen die begrepen welke hoge goddelijke Geest bij de doop in de Jordaan Jezus vervuld had. En zij wisten uit eigen ervaring iets van de werking van deze Geest, zodat zij, meer dan de andere leerlingen, hun Meester konden begrijpen en aanvoelen.

7. De man of de vrouw die het Al kent

De zevendegraads ingewijde wordt de Vader genoemd. Over deze inwijding moeten we helaas kort zijn, omdat die zich werkelijk aan ons bevattingsvermogen onttrekt. Anders dan de andere inwijdingen wordt deze inwijding niet door - of onder leiding van - een aardse meester(es) gegeven, maar wordt deze regelrecht vanuit de geestelijke wereld aan de inwijdeling voltrokken. Vandaar ook dat deze inwijding 'de Vader' genoemd wordt: God Zelf voltrekt deze inwijding aan degene die daartoe gerijpt is. Deze inwijding is een vorm van verlichting, waardoor de goddelijke geest in ons (de god-in-ons) volledig tot leven komt en ons vervult. Iemand die de zevendegraads inwijding heeft ontvangen, is zelf een meester of meesteres, die aan anderen de verschillende inwijdingen mag voltrekken. Hij of zij is een lichtend voorbeeld op aarde, een wegwijzer, een baken in de tijd. In de Oosterse traditie zou je zo iemand een Avatar noemen. Het is deze inwijding, die Johannes op 96-jarige leeftijd op Patmos ontvangen heeft. En die inwijding maakte het hem mogelijk om het verdere verloop van de mensheidsgeschiedenis op aarde te overzien en die in beeldtaal vast te leggen en door te geven. En het is deze inwijding, die Maria Magdalena al eerder ontvangen had en die haar als geen ander de 'gezellin' van Jezus maakte: degene die wist en verstond, wat het eigenlijke geheim van haar Meester was. Die wist, wat de draagwijdte van zijn boodschap en van zijn optreden was. Daarom bestond er tussen haar en Jezus een verstandhouding zonder woorden: ze begrepen elkaar. Maar juist die verstandhouding riep de jaloezie van de meeste mannelijke leerlingen op: een vrouw die boven de mannen uitsteekt werd niet geduld - en nu, twintig eeuwen later, nog vaak niet. Het kon dan ook niet uitblijven, dat zij door diezelfde mannelijke leerlingen naar de achtergrond zou worden weggedrukt.

Een vrouw als geen ander...

Wanneer je probeert de geestelijke weg die Maria Magdalena heeft afgelegd, op je te laten inwerken, dan kan het niet anders of er groeit een diepe eerbied in ons voor deze vrouw, die zo zuiver was, zo onbevangen, zo eerlijk. Want alleen een mens, die werkelijk zuiver is, volkomen eerlijk, die alleen nog voor de liefde leeft, kan die zevende inwijding ontvangen. In haar zien we het beeld van een mens, zoals God die bedoeld heeft. In haar zien we een vrouw, die met haar trouw, haar begrip en haar verdragende liefde het de Meester als geen ander mogelijk gemaakt heeft zijn grootse, maar ook zo zware taak op aarde te volbrengen. Maria Magdalena, een vrouw in wie de boodschap van Jezus tot levende werkelijkheid is geworden.

3

Gezellin van de Meester

Als je in de oude christelijke teksten leest wat zij over Maria Magdalena schrijven, dan wordt daarin alleen maar bevestigd wat we in het vorige hoofdstuk zagen: de unieke en bijzondere plaats die zij had in de kring van de leerlingen van Jezus en haar bijzondere plaats als volledig ingewijde.

In het Evangelie van Thomas wordt ons het volgende verteld: Maria zei tegen Jezus:

Op wie lijken jouw leerlingen?

Hij zei:

Zij lijken op kinderen,

die zichzelf op een veld

hebben neergezet

dat niet van hen is.

Als de eigenaars van het veld komen

zullen ze zeggen:

Laat ons het veld.

Als zij het veld dan aan hen laten

en het aan hen teruggeven

zullen ze naakt zijn

in hun aanwezigheid.10

Misschien is deze tekst op het eerste gezicht onbegrijpelijk. Maar als je de speelsheid ervan gaat doorzien, dan krijg je ook gevoel voor de humor die vaak in die oude teksten te vinden is. Maria (in deze tekst is dat Maria Magdalena) vraagt aan Jezus op wie zijn leerlingen (en dan met name de mannelijke leerlingen) lijken. In die vraag voel je al de stille verbondenheid tussen Jezus en Maria Magdalena. Alleen zij, die meer dan een leerling van Jezus is, kan hem die vraag stellen. Als antwoord op die vraag roept Jezus een beeld op. Zijn leerlingen, zegt hij, lijken op kinderen die spelen op een veld dat niet van hen is. Met andere woorden: zij horen de leringen van Jezus, zij horen zijn woorden en zij denken dat zij die woorden en die leringen begrijpen. Maar dat is niet zo: ze begrijpen in wezen niets van de boodschap van Jezus, want 'ze spelen op een veld dat niet van hen is'. Naar buiten toe, naar de menigte die dagelijks naar Jezus toe komt, doen ze, alsof zij wel begrijpen wat de Meester bedoelt. En ze leggen die boodschap dan ook op hun manier uit. Maar het wezen van de boodschap van de Meester ontgaat hen. Misschien begrijpen ze het verstandelijk wel (ten dele), maar het is hen niet eigen geworden in hun hart, zij hebben die leringen en die boodschap niet verinnerlijkt.

Een prachtig voorbeeld van dat onbegrip van de leerlingen vinden we in het Evangelie van Matteus. Daar wordt verteld:

Op dat ogenblik kwamen de discipelen bij Jezus en vroegen: Wie is wel de grootste in het Koninkrijk der hemelen? En hij riep een kind tot Zich, plaatste dat in hun midden, en zei: Voorwaar, Ik zeg u, wanneer gij u niet bekeert en wordt als de kinderen, zult gij het Koninkrijk der hemelen voorzeker niet binnengaan.11

De leerlingen denken dat Jezus een politiek koninkrijk gaat stichten en dat Jezus zelf straks koning wordt van dat koninkrijk Israel. En nu al zijn ze bezig de baantjes te verdelen. Wie zal er straks premier worden onder de nieuwe koning, en wie krijgt straks slechts het staatssecretariaat van handel toebedeeld? En als ze al de stap kunnen maken naar het inzicht dat het niet gaat om een koninkrijk in deze realiteit, maar om een koninkrijk in de geestelijke wereld, dan nog leeft in hen de vraag naar de verdeling van de macht in dat nieuwe koninkrijk. Alsof het in dat geestelijke koninkrijk niet gaat om liefde, alleen maar liefde, maar om macht! Macht is nu juist bij uitstek een streven van ons ego. Maar de god-in-ons kent geen denken in termen van macht, alleen maar het denken in vertrouwen, liefde en overgave. De leerlingen hebben nog niet door dat het koninkrijk pas gerealiseerd wordt wanneer wij ons ego overwonnen hebben en wanneer de god-inons aan het licht gekomen is. Daarom spelen ze op een veld dat niet van hen is.

Het beeld dat Jezus oproept in het Evangelie van Thomas gaat verder: straks komen de eigenaren van het veld terug, en vragen het beheer over hun eigendom. Dan zullen de leerlingen dat veld moeten teruggeven en houden zij niets over: zij zijn naakt en staan met lege handen. Jezus bedoelt daarmee: nu denken de leerlingen wel dat ze de boodschap die ik kom brengen, begrepen hebben, maar straks, wanneer zij sterven en overgaan naar de geestelijke wereld, dan blijft alleen dat over wat werkelijk hun geestelijk eigendom geworden is. En dan zal blijken dat ze op dat moment met lege handen staan, omdat ze zich niet met hun hart hebben eigen gemaakt wat Jezus bedoelt.

Maria Magdalena wordt ons hier getoond als iemand, die doorziet hoe het werkelijk met de leerlingen van Jezus gesteld is en die daarom ook aan Jezus die vraag stelt. Prachtig is het slot van dit gedeelte uit het Evangelie van Thomas. Er staat:

Moge er onder jullie

een verstandig mens zijn:

als de vrucht rijp is,

komt hij dadelijk

met zijn sikkel in zijn hand

en oogst haar.

Wie oren heeft om te horen,

die hore.12

Die verstandige mens, die op tijd de oogst binnenhaalt, dat is degene die zich bewust maakt, wat er vanbinnen als geestelijk inzicht groeit: die oogst zodoende het koren. In de samenhang van de tekst is het duidelijk dat Maria Magdalena degene is, die op die manier met het innerlijke leven omgaat, maar de andere leerlingen niet. Daarom staan de andere leerlingen straks met lege handen, maar Maria niet. Het is duidelijk hoezeer in deze tekst de uitzonderingspositie van Maria Magdalena in de kring van leerlingen van Jezus getekend wordt. Althans: voor

'wie oren heeft om te horen'.

Een soortgelijke opmerking over de bijzondere plaats van Maria Magdalena in de kring van de leerlingen van Jezus lezen we in het oude geschrift: Ge- sprek met de Verlosser. Daar staat: Maria groette haar broeders en zei: 'Waar zijn jullie van plan deze dingen te plaatsen waarover jullie de Zoon van de Mens vragen?'13

De leerlingen stellen allerlei vragen aan Jezus (hier

'de Zoon van de Mens' genoemd), maar Maria vraagt zich af wat de leerlingen nu met de antwoorden van Jezus zullen doen. Waar zullen ze die antwoorden bewaren (in de tekst 'plaatsen' genoemd)?

Zullen ze die antwoorden ook werkelijk in hun hart opnemen, zullen zij die antwoorden 'verinnerlijken'

en zich die zo tot eigendom maken, of zullen ze die antwoorden alleen op verstandelijk niveau in zich opnemen?

Ook uit deze vraag van Maria Magdalena blijkt haar unieke plaats in de leerlingenkring. Maar tegelijkertijd blijkt er haar bezorgdheid uit over de innerlijke groei van de leerlingen. En haar bescheiden manier om via een vraag aan die bezorgdheid uiting te geven. Geen verwijt of wat ook maar in die richting. Alleen maar een vraag. In de hoop dat die vraag iets in het innerlijk van de leerlingen in beweging brengt, hen tot nadenken stemt. Alleen iemand die zich werkelijk in liefde geoefend heeft, kan zonder verwijt toch zo'n beladen thema aan de orde stellen. Want beladen is het wel: in wezen zegt Maria Magdalena immers dat de leerlingen op dit moment niet in staat zijn de leringen van Jezus in zich op te nemen. Dat op zo'n ingehouden en liefdevolle manier aan de orde te kunnen stellen, is alleen een ingewijde gegeven!

Maria Magdalena wordt dus in deze woorden getekend als een meester die probeert datgene wat rijpt in het innerlijk van de leerlingen, hen bewust te maken.

In het Evangelie van Filippus vinden we een tekst, waarin de bijzondere band tussen Jezus en Maria Magdalena op een treffende manier verwoord wordt. Er staat:

Jezus hield op een andere wijze van Maria

dan van de andere leerlingen,

en hij kuste haar vaak.

De overige leerlingen zagen hoe hij van

Maria hield

en vroegen hem:

'Waarom houdt u meer van haar

dan van ons allemaal?'

De Heer antwoordde hun met de woorden:

'Waarom houd ik niet van jullie

zoals van haar?

Wel, als een blinde

en iemand die kan zien

samen in het donker zijn,

verschillen ze niet van elkaar.

Maar als het licht wordt,

zal de ziende het licht zien

en de blinde in het donker blijven!'14

Een prachtige tekst, die overigens ook voor veel misverstanden zorgt! Jezus kust Maria vaak, wat hij de anderen kennelijk niet doet. Je kunt dat letterlijk opvatten - en op zich is daar niets mis mee, want niets menselijks was Jezus en Maria Magdalena vreemd. Maar het Evangelie van Filippus maakt in een andere tekst duidelijk dat we deze kus geestelijk moeten verstaan. Er wordt namelijk verteld dat iemand als Jezus, in wie de Christusgeest (of: de godin-hem) volledig aan het licht gekomen is, die geest via een kus kan meedelen aan een ander. De kus is dus het gebaar waarmee de Meester de goddelijke geest meedeelt aan een ander. Daarom staat er: Zo worden de volkomenen zwanger

en baren door een kus.

Daarom ook kussen wij elkaar.

Wij worden zwanger door de genade

die we elkaar meedelen.15

De 'volkomene' is de volledig ingewijde, de Meester in wie de goddelijke geest volkomen aan het licht gekomen is. Die volkomene wordt zwanger: kan niet anders dan die geest voortbrengen en baren. Die geest wordt dan via de kus aan de ander meegedeeld, zodat die ander op haar of zijn beurt de goddelijke geest aan het licht zal brengen. Als Jezus Maria kust doet hij dat dus om haar te verlichten met de goddelijke geest die in hem leeft. Zo wordt Maria Magdalena op haar beurt een Verlichte. De andere leerlingen kust Jezus kennelijk niet. Dat kan ook niet, omdat zij nog niet zover gevorderd zijn op het pad van de inwijding dat zij er aan toe zijn om verlicht te worden.

De andere (lees: mannelijke) leerlingen zijn duidelijk jaloers; anders zouden zij de vraag niet gesteld hebben waarom Jezus meer van Maria houdt dan van hen. Met die jaloezie maken zij al duidelijk, dat zij op de weg van de inwijding nog heel wat in zichzelf moeten overwinnen!

Fascinerend is de manier waarop de leerlingen zichzelf blootgeven. Ze vragen: 'Waarom houdt u meer van haar dan van ons allemaal?' Dat laatste:

'van ons allemaal' vind ik typisch een staaltje van mannelijke overdrijving.

Prachtig is het antwoord dat Jezus geeft. En als je het gaat begrijpen, dan klinkt daar (alweer: op zo'n milde manier!) aardig wat kritiek op de leerlingen in door. Maria Magdalena is een ziende; dat wil zeggen: een geestelijk ziende, want een ingewijde die kan schouwen in de geestelijke wereld. De andere leerlingen mogen zich dan al wel op het pad van de inwijding begeven hebben, ze zijn nog niet zover dat zij ook werkelijk geestelijk kunnen zien. Daarom zijn zij in wezen nog blinde mensen. Nu zie je hier op aarde geen verschil tussen zo'n ziende en zo'n blinde: aan de buitenkant zien ze er alletwee hetzelfde uit. Daarom zegt Jezus dat 'als een blinde en iemand die kan zien, samen in het donker zijn, ze niet van elkaar verschillen'. Maar straks, wanneer ze hun lichaam loslaten en naar de geestelijke wereld gaan (wat wij sterven noemen), dan zal Maria Magdalena daar, in de geestelijke wereld, alles kunnen zien, maar de leerlingen zullen er niets zien, want hun geestelijke ogen zijn nog steeds niet opengegaan. Daarom zegt Jezus: 'Maar als het licht wordt, zal de ziende zien en de blinde in het donker blijven!'

De kritiek die Jezus hier op zijn leerlingen uitoefent is vrij stevig: hun geestelijke ogen zijn nog steeds gesloten, ze zijn nog niet wakker geworden, nog niet bewust geworden. En dat is het nu juist waar het Jezus om gaat bij zijn onderwijs: om ons de ogen en oren van het hart te openen!

Ook in deze tekst zien we weer hoe Maria met kop en schouders boven de andere leerlingen uittorent. Ook zien we hoe Jezus haar de Christusgeest verleent en die in haar tot leven brengt.

In hetzelfde Evangelie, het Evangelie van Filippus, wordt Maria Magdalena 'de gezellin van de Heer' genoemd.16 Ook wordt ze genoemd 'de moeder van de engelen' en de goddelijke wijsheid: Sophia. Dat zijn bepaald geen geringe eretitels, waarmee zij hier beschreven wordt. Dat Maria Magdalena de gezellin van Jezus

wordt genoemd, heeft tot allerlei suggesties geleid. Houdt dit woord in, dat zij niet alleen zijn belangrijkste leerling was, maar ook de vrouw van Jezus?

En dat zij dus met hem getrouwd was? Helaas ontbreken ons te veel gegevens om op dit punt stellige uitspraken te kunnen doen. Wel mogen we zeggen dat de benamingen in het Evangelie van Filippus in eerste instantie doelen op de geestelijke verbondenheid tussen Jezus en Maria. En wij kunnen nauwelijks de diepte, de intensiteit en de grootheid van die verbondenheid bevatten. Zij deelden het schouwen in de geestelijke wereld. Zij hadden beiden zicht op hun eigen opdracht in deze incarnatie, zij beseften beiden de beslissende wending in de evolutie van de mensheid, die was aangebroken. Zij wisten beiden van zichzelf, dat ze naar de aarde gekomen waren om aan die wending gestalte te geven. Ze stonden beiden onder directe, hoge geestelijke leiding. En beiden werden ze bezield en begeesterd door de Christusgeest. Nogmaals: als ik dat zo schrijf, dan kan ook ik alleen maar vermoeden hoe sterk en groot hun verbondenheid is. Begrijpen, bevatten, kan ik het niet. Maar dat hoeft ook niet: als ik het maar met eerbied in mijn hart meedraag. Het is mogelijk dat die verbondenheid tussen Maria en Jezus ook op fysiek niveau tot uitdrukking is gekomen. Ik acht dat echter niet zo waarschijnlijk, omdat ingewijden als Jezus en Maria Magdalena het zwaartepunt van hun leven juist op het geestelijke vlak vonden en omdat ze, naar mijn mening, alle verlangens van het lichaam hadden getransformeerd tot geestelijke krachten. In het oude geschrift Pistis Sophia wordt met name vol eerbied en respect over Maria Magdalena geschreven. Zo staat er bijvoorbeeld: Jezus, de Barmhartige, antwoordde haar: Maria, gij begenadigde, die ik in alle mysterien van de Hoge zal vervolmaken, spreek openlijk, gij, wier hart meer dan dat van al uw broeders gericht is op het Koninkrijk der hemelen.17

En elders, in hetzelfde geschrift, staat:

Toen Maria uitgesproken was, zei Hij: Goed gesproken, Maria. Ge zijt begenadigd boven alle vrouwen op aarde, omdat ge de volheid der volheden en de voleinding der voleindingen zult zijn.18

De volheid der volheden en de voleinding der voleindingen: wat een prachtige term om er de grootheid van Maria mee uit te drukken. Het Al, de totale volheid en de volkomen voleinding leeft in haar, wordt in haar weerspiegeld en is in haar opengegaan en openbaar geworden. Zij is werkelijk een weerspiegeling in het klein van de totale kosmos geworden. Als dat gebeurt, dan ben je de mens geworden zoals God die bedoeld heeft! De macrokosmos (de wereld in het groot) weerspiegelt zich in al zijn glans, licht en goddelijkheid in de microkosmos (de wereld in het klein), in Maria Magdalena dus. In hetzelfde geschrift kunnen we ook dit lezen: Zeer goed, Maria, gij gezegende, gij alle zegen omvattende volheid, die door alle geslachten zalig zal worden geprezen.19

Heel mooi vind ik ook de volgende uitspraak van Maria in dit geschrift:

Wederom trad Maria naar voren en sprak: Heer, mijn lichtbewoner heeft oren en ik hoor met mijn lichtkracht. Uw geest, die met mij is, heeft mij wakker geschud.20

Die lichtbewoner: de geest in haar of de god-in-haar heeft eigen oren en eigen ogen. Die geestelijke ogen en oren werken onafhankelijk van onze fysieke ogen en oren. Wanneer je met die oren luistert en met die ogen kijkt, dan zie en hoor je dingen die anders verborgen blijven. Dan zie je de geestelijke realiteit, die achter het zichtbare verborgen ligt. Je mag zeggen: met die lichtbewoner in ons zijn we in staat helder te zien, helder te horen en helder te voelen. Maria Magdalena zou je in onze tijd dus een helderziende noemen; maar dan wel een helderziende die verder kan kijken dan wij dat in onze tijd kunnen. Een andere eretitel die Jezus aan Maria volgens de Pistis Sophia geeft, is deze:

Toen Maria dit gezegd had, sprak de Verlosser:

'Voortreffelijk, Maria, gij Pneumatische!'21

Pneuma is het Griekse woord voor 'geest'. Met deze eretitel bedoelt Jezus dus te zeggen dat de geest in Maria Magdalena aan het licht gekomen is, dat de geest zich in haar openbaart. Zij is de belichaming van de geest op aarde. Dat is werkelijk het hoogste wat een mens op aarde bereiken kan, althans gezien vanuit de waarden van de geestelijke wereld. Nu gaan we ook begrijpen waarom Maria Magdalena volgens het (bijbelse) Evangelie van Johannes getuige van de opstanding van Jezus was.22 Uitgerekend zij is de getuige van dit grootste gebeuren uit het leven van Jezus: hoe zijn lichtlichaam zich losmaakt van het dode, fysieke lichaam en als een stralende lichtgestalte verschijnt. Maria ziet en begrijpt. Ze ziet hoe dat lichtlichaam van de Meester zich losmaakt van dat dode fysieke lichaam, zoals een vlinder uit de cocon kruipt. Zij weet dat de Meester, haar meest intieme vriend, nu de opdracht volbracht heeft, waarvoor hij naar de aarde gekomen is. Je mag zeggen: hij is de mens geworden, zoals ook wij eens, aan het einde van onze evolutieweg over de aarde, zullen worden. En daarmee heeft hij de weg naar de toekomst voor ons gebaand. Maria begrijpt. En verheugt zich met al de blijdschap van haar hart en haar geest. En uitgerekend zij wordt dan door Jezus naar de andere leerlingen gestuurd om hen over dit grote gebeuren te vertellen en het aan hen uit te leggen. Zij is de enige die in staat is te begrijpen en uit te leggen.

Wanneer ik zo de grootheid van Maria Magdalena volgens de oude teksten beschrijf, dan rijst de vraag of Maria Magdalena in haar grootheid de gelijke van Jezus is geworden, of dat er tussen die beiden nog een verschil valt waar te nemen. Ik denk dat dat verschil er inderdaad is. Maria Magdalena is de volledig ingewijde, zoals dat op dat moment van de evolutie mogelijk was. Zij belichaamt de volledige inwijding van dat moment. In latere tijden worden weer andere manieren van inwijding mogelijk, en worden ook andere gebieden van het menszijn in die inwijding betrokken. Bij deze paar woorden moet ik het laten, omdat dit gaat over een geheim waar je met gemak vele bladzijden aan wijden kunt. Voor Jezus, de Meester, geldt echter iets anders. Hij was zijn tijd ver vooruit. En hij heeft de volledige inwijding bereikt, zoals die voor ons pas mogelijk wordt over vele, vele jaren en eeuwen, wanneer wij onze weg over de aarde volbracht hebben. Daarom wordt hij ook de tweede Adam genoemd: de eerste Adam leidde ons tot diep in de materiewereld, de tweede Adam leidt ons terug op de weg naar de geestelijke wereld. Ook bij deze paar kanttekeningen moet ik het laten. Want nu gaat het over een onderwerp, dat op zich gemakkelijk een heel boek kan vullen. En dat wil ik hier niet doen, omdat ik dit boek wil wijden aan Maria Magdalena. Samenvattend: Maria Magdalena is de overige leerlingen - uitgezonderd Johannes - in geestelijk opzicht ver vooruit. Ze is niet alleen leerlinge van Jezus, ze is ook diens geestelijke levensgezellin. Ze maakt het hem door haar begrip, haar geestkracht en haar onafgebroken toewijding en liefde mogelijk de grote opdracht te vervullen die hij op zich genomen heeft. Ze is de apostel der apostelen, legt de andere leerlingen uit wat de Meester bedoelt, maar doet dat voortdurend met bescheidenheid en respect, zonder verwijt. Maria Magdalena: in haar is de Christusgeest, die Jezus bezield heeft, tot leven gekomen. Zij is de mens die ons met haar leven laat zien, wat en hoe Jezus zijn leringen bedoeld heeft. In haar heeft het christendom zijn schoonste vervulling gevonden. 

4

Dat Maria Magdalena een volledig ingewijde was, lezen we niet alleen in de oude, buiten-bijbelse, christelijke geschriften, maar ook in de bijbelse geschriften zelf. In het Evangelie van Lucas staat een korte opmerking over Maria Magdalena, bestaande uit slechts zeven woorden, die echter in de loop der eeuwen mede het lot van Maria Magdalena bepaald hebben. De zeven woorden waar het over gaat, staan in het volgende tekstfragment:

En het geschiedde kort daarna, dat Hij van stad tot stad en van dorp tot dorp trok, verkondigende het evangelie van het Koninkrijk Gods, en de twaalven met Hem, en enige vrouwen, die genezen waren van boze geesten en van ziekten: Maria, met de bijnaam: van Magdala, van wie zeven boze geesten uitgegaan waren, en Johanna, de vrouw van Chusas, de rentmeester van Herodes, en Suzanna en vele andere, die hen dienden met hetgeen zij bezaten.23

Die zeven woorden over Maria Magdalena: 'van wie zeven boze geesten uitgegaan waren', zijn een technische formulering uit de inwijdingstraditie. Ze betekenen heel eenvoudig dat Maria Magdalena de zeven inwijdingen heeft volbracht. Want bij elke inwijding weet een mens een deel van het ego te transformeren. Die transformatie werd, versluierd, het uitdrijven van een boze geest genoemd. Logisch, want een negatief deel van het ego werd bij een inwijding afgelegd, 'uitgedreven', om op een nieuwe, getransformeerde manier weer geintegreerd te worden. Als van Maria Magdalena dan ook zeven boze geesten zijn uitgegaan, betekent dat, dat zij 'de zeven innerlijke blokkades in de mens, die ons afhouden van bevrijding of verlossing' heeft weten op te heffen.24 Dat deze zevenvoudige transformatie op deze versluierde manier wordt aangeduid, heeft alles te maken met de geheimhouding waartoe de ingewijden verplicht waren. Dus gebruikten zij termen die duidelijk waren voor de ingewijden, voor hen die 'oren om te horen' hebben, maar die voor anderen het geheim het geheim lieten.

Nu vertelde ik al dat in de tijd van Maria Magdalena de inwijdingstraditie begon uit te sterven. Dat proces van neergang werd in latere eeuwen nog eens gestimuleerd door de groeiende kerkelijk-christelijke traditie. Want de inwijdings-of mysterietraditie werd door de kerkvaders in toenemende mate als onchristelijk afgewezen en zo mogelijk uitgeroeid. Dat uitroeien van deze eerbiedwaardige en rijke oude traditie is met harde hand geschied en, helaas, met veel succes.

In het vorige hoofdstuk citeerde ik uit nogal wat oude christelijke geschriften. De meeste van die oude geschriften waren eeuwenlang onbekend en werden eerst in de laatste eeuwen in het woestijnzand of op de zwarte markt van Cairo teruggevonden. De grootste vondst van oude christelijke geschriften werd gedaan in 1945, in Nag Hammadi, Egypte. Dat deze geschriften zo veel eeuwen lang onbekend waren, is het directe gevolg van het werk van theologen en kerkvaders uit de eerste eeuwen: zij verboden het bezit van alle geschriften die ook maar iets te maken hadden met die oude inwijdingstraditie en gaven het bevel om die geschriften te vernietigen. Die vernietiging is zo radicaal gebeurd, dat wij eeuwenlang bijna geen enkel exemplaar van die geschriften meer in ons bezit hadden. Gelukkig kunnen wij in onze tijd eindelijk weer kennis nemen van de inhoud van die oude geschriften. En dat heeft nogal wat gevolgen: het christendom ondergaat een revolutie. Want het blijkt dat christelijke opvattingen, leerstellingen en inzichten op veel punten grondig gewijzigd dienen te worden. De oude opvattingen en inzichten blijken niet langer te handhaven in het licht van die oude geschriften die nu opnieuw aan het licht zijn gekomen.

Een van die eeuwenoude opvattingen die gewijzigd dienen te worden, is de visie op Maria Magdalena. Want wat gebeurde er? In de derde, vierde en latere eeuwen wisten de theologen niet meer wat dat kleine bijzinnetje uit het Evangelie van Lucas 'van wie zeven boze geesten uitgegaan waren' nu eigenlijk betekende. Ze wisten niet meer dat dat een term was uit de oude inwijdingstraditie. Dat was het directe gevolg van de vernietiging van al die oude geschriften die ons iets daarover vertelden. En met die geschriften werd ook alle kennis uit die oude traditie vernietigd. Toen dus de theologen de betekenis van dat kleine bijzinnetje niet meer wisten, zijn ze die paar woorden letterlijk gaan nemen: Maria Magdalena werd een bezeten vrouw. Degene die die boze geesten dan zou hebben uitgedreven, was natuurlijk Jezus. En het feit dat er niet een, maar wel zeven boze geesten werden uitgedreven, betekende volgens de kerkvaders en de theologen, dat de bezetenheid van Maria Magdalena wel heel ingrijpend en verregaand was geweest. Zo werd Maria Magdalena, 'de apostel der apostelen', van haar ereplaats beroofd en tot een van bezetenheid genezen vrouw verklaard.

Maar dat was nog niet alles. Want toen begon de ontluistering van Maria Magdalena pas goed. Hoe meer je er over nadenkt, hoe meer je beseft, dat dit alles eigenlijk te gek is voor woorden. Maar het is wel zo gebeurd. Want voorafgaand aan het bovenstaande citaat uit het Evangelie van Lucas, wordt ons een verhaal verteld over een vrouw die naar Jezus toekomt. Er staat: En zie een vrouw, die in de stad als zondares bekend stond, bemerkte, dat Hij aan tafel was in het huis van de Farizeeer. En zij bracht een albasten kruik met mirre, en zij ging wenende achter Hem staan, bij zijn voeten, en begon met haar tranen zijn voeten nat te maken en droogde ze af met haar hoofdhaar, en kuste zijn voeten en zalfde ze met mirre.25

Even later in het verhaal van Lucas zegt Jezus over deze vrouw:

Haar zonden zijn haar vergeven, al waren zij vele, want zij betoonde veel liefde; maar wie weinig vergeven wordt, die betoont weinig liefde.26

Toen Maria Magdalena eenmaal tot een bezeten en dus zondige vrouw was verklaard (want bezetenheid kan alleen maar het gevolg zijn van een behoorlijke hoeveelheid zonde), werd zij al spoedig gelijkgesteld met deze vrouw, over wie Lucas net tevoren verteld had. En dus werd Maria Magdalena een zondares, die met haar haren de voeten van Jezus afgedroogd had. Vandaar dat de zalfpot het vaste symbool van Maria Magdalena werd.

Maar dan zijn we nog niet klaar met de ontluistering van Maria Magdalena, zoals die in de kerkelijke traditie heeft plaatsgevonden. Want nu ging dat andere kleine zinnetje de theologen bezighouden:

'Haar zonden zijn haar vergeven, al waren zij vele, want zij betoont veel liefde.' Op welk gebied liggen dan die vele zonden van Maria Magdalena, en wat betekent het, dat zij 'veel liefde betoonde'?

Nu vertelt het Evangelie van Johannes over een vrouw die meerdere mannen had gehad en over een vrouw die overspelig was en die door Jezus van een steniging werd gered.27 En daarmee was de volgende stap in het ontluisteringsproces van Maria Magdalena gegeven: hoewel het Evangelie van Johannes geen enkele naam noemt, werden toch deze beide verhalen gezien als verhalen over Maria Magdalena. De vele liefde die Maria Magdalena betoond zou hebben, werd dus in seksuele zin uitgelegd. Nu werd Maria Magdalena behalve een bezeten vrouw ook nog eens een overspelige vrouw. Ten overvloede: er is geen enkel bewijs in de teksten te vinden, dat deze uitleg terecht zou zijn. Maar het lijkt alsof het ontluisteringsproces van Maria Magdalena een eigen wetmatigheid kent. En daarnaast: de kerk is altijd geobsedeerd geweest door seksualiteit. En daarom kon het niet anders dan dat, toen Maria Magdalena eenmaal als een grote zondares betiteld was, die zonde wel op het vlak van de seksualiteit moest liggen. Zo ontstond het beeld van Maria Magdalena, dat tot op de dag van vandaag gegrift staat in het hart en in het denken van zoveel mensen: Maria Magdalena is een overspelige vrouw, een hoer. Maar gelukkig werd ze door Jezus gered. Zij deed boete - in de vorm van het schoonwrijven van de voeten van Jezus en bekeerde zich. Dat ene bijzinnetje van zeven woorden uit het Evangelie van Lucas, bedoeld om Maria Magdalena te typeren als een volledig ingewijde, heeft geleid tot de grote ontluistering van deze bijzondere vrouw. Haar benaming - ik spreek in dit verband liever niet over haar eretitel - in de kerkelijke traditie wordt nu: Maria Magdalena van de Boetedoening.

Maar nog is de kerkelijke traditie niet klaar met Maria Magdalena. Want ze is nu wel van haar ereplaats beroofd en te kijk gezet als een zondares, een overspelige, maar nu moet ze ook nog tevreden zijn met deze nieuwe rol die haar wordt opgelegd. En dat gebeurde door er een andere Maria met de haren bij te slepen. Jezus had een vriend die in Bethanie

woonde, vlak bij Jeruzalem. Die vriend heette Lazarus. Deze Lazarus woonde er samen met zijn beide zusters, Marta en Maria. Die beide zusters worden ons als geheel verschillend geschilderd. Marta is altijd bezig, altijd druk. Maria is stil, haast teruggetrokken. Het Evangelie van Lucas vertelt over deze beide zusters het volgende:

Terwijl zij op reis waren, kwam Hij in een zeker dorp. En een vrouw, Marta geheten, ontving Hem in haar huis. En deze vrouw had een zuster, genaamd Maria, die, aan de voeten des Heren gezeten, naar zijn woord luisterde. Marta echter werd in beslag genomen door het vele bedienen. En zij ging bij Hem staan en zei: Heer, trekt Gij het U niet aan, dat mijn zuster mij alleen laat dienen?

Zeg haar dan, dat zij mij komt helpen. Maar de Here antwoordde en zei tot haar: Marta, Marta, gij maakt u bezorgd en druk over vele dingen, maar weinige zijn nodig of slechts een; want Maria heeft het goede deel uitgekozen, dat van haar niet zal worden weggenomen.28

Deze Maria uit dit verhaal van Lucas wordt nu gelijkgesteld aan Maria Magdalena.29 Alweer: het staat nergens, en je kunt dit alleen via een ingewikkelde constructie bedenken. En nu wordt het beeld van Maria Magdalena aangevuld met dit nieuwe beeld: zij zit stil en tevreden aan de voeten van Jezus, bijna letterlijk een voetveeg. Na de zalfpot is het nu de voetveeg die het nieuwe beeld van Maria Magdalena completeert. Zij vloeit over van dankbaarheid, omdat Jezus haar vergeven en genezen heeft. En ze is uiterst tevreden met die plaats aan de voeten van Jezus. Ze beseft dat ze behoort te zwijgen, dat ze alleen maar mag luisteren. Want zij, een voormalig overspelige en bezetene, heeft geen enkel recht tot spreken. Ik formuleer het wat sterk, maar ik doe dat opzettelijk, want, zij het onbewust, in wezen is het grote ontluisteringsproces zo verlopen. Dit ontluisteringproces van Maria Magdalena is zo grondig geweest, dat tot in onze tijd toe tehuizen voor 'gevallen' vrouwen (vrouwen die ongehuwd zwanger raakten) vaak de naam droegen van Maria Magdalena.

Ik beschrijf zo uitvoerig wat er met Maria Magdalena gebeurde, omdat ik denk dat in de lotgevallen van Maria Magdalena het lot van alle vrouwen in twintig eeuwen christendom wordt uitgedrukt. Als een vrouw sterker en groter blijkt te zijn dan de mannen om haar heen, dan wordt zij 'klein' gemaakt. Nog steeds zijn er kerken in Nederland, die de vrouwen voorhouden dat zij niet mogen stemmen, omdat dat een recht is dat alleen aan mannen is voorbehouden. Nog steeds zijn er vrouwen die bij hun huwelijk aan hun man gehoorzaamheid moeten beloven. Nog steeds zijn er kerken waar vrouwen geen priester of predikant mogen worden. Het argument dat in de Rooms-Katholieke kerk gebruikt wordt om vrouwen het priesterschap te onthouden, is dat Jezus alleen maar mannelijke leerlingen zou hebben gehad en geen vrouwelijke. Dat argument klopt niet. Het klopt alleen maar als je Maria Magdalena de plaats blijft onthouden die zij in werkelijkheid had: die van 'apostel der apostelen', de 'gezellin' van Jezus. Je vraagt je af: hoe heeft deze ontluistering van Maria Magdalena kunnen gebeuren? Hoe heeft deze geschiedvervalsing zich 'zomaar' kunnen voltrekken? En hoe hebben eeuwenlang de gelovigen deze devaluatie van Maria Magdalena kritiekloos geslikt? Dat hangt samen met het feit dat het optreden van Jezus naar vrouwen toe in zijn tijd revolutionair was. Jezus kent alleen maar mensen. En in alle mensen ziet hij die goddelijke geest belichaamd. Of dat nu in een mannenlichaam of een vrouwenlichaam is, is niet belangrijk. Het enige wat belangrijk was voor hem, was of de mensen bereid en in staat waren die goddelijke geest aan het licht te brengen.

Vrouwen mochten in de leerlingenkring van Jezus meepraten. Wat volstrekt ongebruikelijk was in die tijd: de vrouw behoorde niet deel te nemen aan gesprekken over geestelijke zaken, want daartoe was zij niet aangelegd. Alleen mannen, zo luidde de gangbare opvatting in Jezus' dagen, waren in staat na te denken over vragen van geestelijke inhoud. Alleen mannen konden zich buigen over religieuze vragen en zaken. Vrouwen konden dat niet, want de Schepper had hen dat vermogen onthouden.

Het zijn met name de Farizeeers die Jezus aanvallen op het feit dat voor hem man en vrouw volstrekt gelijkwaardig zijn. Op een keer komen ze naar Jezus toe, vertelt het (bijbelse) Evangelie van Matteus, en stellen hem de volgende, listige vraag:

Is het geoorloofd zijn vrouw weg te zenden om allerlei redenen?30

De vraag die zij stellen is niet zo maar een vraag: het is een regel uit de wetgeving van Mozes. De wetten van Mozes zijn heilig, ook in de dagen van Jezus en iedere jood heeft zich aan die wetten te houden. Nu heeft Mozes in zijn wetten gesteld, dat het een man geoorloofd is zijn vrouw weg te sturen als zij zich niet 'behoorlijk' gedraagt. De vraag die de Farizeeers stellen is dus daarom listig, omdat, wat Jezus ook antwoordt, hij altijd in een lastig parket terechtkomt. Zegt hij: 'Nee, het is de man niet geoorloofd zijn vrouw weg te sturen', dan zet hij daarmee de wet van Mozes opzij en roept hij de doodstraf over zich af. Dat is niet niks! Maar zegt Jezus: 'Ja, het is de man geoorloofd zijn vrouw weg te sturen', dan geeft hij daarmee de vrouwen in zijn omgeving een klap in het gezicht en blijkt die gelijkwaardigheid, waar hij altijd van uitgaat, toch niet waar te zijn als puntje bij paaltje komt. 

Voor we nu verder ingaan op het antwoord van Jezus wil ik toch eerst die wet van Mozes citeren, die de Farizeeers met hun strikvraag citeren. Mozes heeft namelijk geschreven:

Wanneer iemand een vrouw genomen en gehuwd heeft, dan zal, - als hij haar geen genegenheid toedraagt, omdat hij iets onbehoorlijks aan haar gevonden heeft, en hij een scheidbrief geschreven en haar die overhandigd heeft, waarna hij haar uit zijn huis heeft weggezonden... 31

Dat is dus de praktijk: als de man iets 'onbehoorlijks' in zijn vrouw aantreft, dan kan hij haar een scheidbrief geven en moet zij het huis verlaten. Dan rest de vrouw niets anders dan naar haar eigen familie terug te keren in de hoop, dat ze daar alsnog wordt opgenomen. Voor de rest van haar leven is ze dan een voetveeg voor iedereen, want een mislukte vrouw. Ze overleeft alleen nog maar.

Let in de tekst van de wet van Mozes op de volgende details: 'Wanneer iemand een vrouw genomen heeft...' Die iemand is natuurlijk een man. En die man 'neemt' een vrouw, zoals je een huisdier neemt. Treffend is ook de zinsnede: 'waarna hij haar uit zijn huis heeft weggezonden...' Dat huis is van de man, en klaarblijkelijk niet van de vrouw: zij heeft geen enkel eigendomsrecht.

In de joodse traditie werd natuurlijk uitgebreid gediscussieerd over de vraag wat nu wel dat 'onbehoorlijke' was, waarom de vrouw kon worden weggezonden. Dat was bijvoorbeeld, werd gezegd, wanneer de vrouw kinderloos bleef. Of wanneer zij met een andere man dan haar eigen man sprak. Maar een geldige reden was ook, wanneer zij de soep liet aanbranden!32 Met andere woorden: wanneer er iets was dat de man niet aanstond, dan had hij het recht zijn vrouw te verstoten. Dat was dus de vanzelfsprekende verhouding tussen man en vrouw, zoals die in de tijd van Jezus nog steeds geldig was en vanzelfsprekend gevonden werd. Wanneer we dit weten, worden we des te nieuwsgieriger naar het antwoord dat Jezus op die strikvraag van de Farizeeers zal geven. Is hij het eens met de wet van Mozes of niet? En als hij het er niet mee eens is, zal hij dan zijn hoofd weten te redden, of roept hij over zichzelf de doodstraf af? Het antwoord dat Jezus geeft luidt zo: Hebt gij niet gelezen, dat de Schepper hen van den beginne als man en vrouw heeft gemaakt?... Daarom zal een man zijn vader en zijn moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen en die twee zullen tot een vlees (= gemeenschap) zijn. Zo zijn zij niet meer twee, maar een vlees. Hetgeen God dan heeft samengevoegd, scheide de mens niet.33

Indrukwekkend en majestueus is dit antwoord! Jezus spreekt niet over de wet van Mozes, maar grijpt terug op het bekende scheppingsverhaal en citeert daaruit. Om zo'n citaat uit de Heilige Schrift valt hij niet te veroordelen! Dus is het antwoord van Jezus overduidelijk, en tegelijk weet hij het zo te formuleren, dat hem niets ten laste gelegd kan worden, namelijk dat hij zou breken met de wet van Mozes. Overduidelijk zegt Jezus intussen wel, dat de man het recht niet heeft om zijn vrouw 'zomaar' weg te sturen. Zo verzet hij zich tegen de rechteloosheid van de vrouw in zijn dagen.

De Farizeeers zijn geschokt, dat is wel duidelijk. Want zij beseffen heel goed dat dit antwoord van Jezus een radicale breuk inhoudt met de traditie en tegelijk kunnen ze Jezus niet aanklagen vanwege deze breuk met de traditie, omdat hij zijn antwoord zo koninklijk formuleert. Dus proberen ze het nog een keer. Ze vragen, ogenschijnlijk heel vriendelijk, maar waarschijnlijk knarsetandend:

Waarom heeft Mozes dan bevolen een scheidbrief te geven en haar (daarmee) weg te sturen?34

Nu moet Jezus wel iets zeggen over de wet van Mozes. Maar opnieuw is zijn antwoord zo koninklijk, duidelijk, en tegelijk zo geformuleerd, dat er tegen hem geen aanklacht in te dienen valt vanwege het opzijzetten van de wet van Mozes. Jezus antwoordt: Mozes heeft u met het oog op de hardheid van uw harten toegestaan uw vrouwen weg te zenden, maar van den beginne is het niet zo geweest. Doch Ik zeg u; Wie zijn vrouw wegzendt om een andere reden dan hoererij en een ander trouwt, die pleegt echtbreuk.35

Jezus zegt dus eigenlijk, dat er een hogere wet is dan de wet van Mozes, een kosmische wet. Maar de mensheid was in de dagen van Mozes nog niet in staat die kosmische wet te vatten en in zich op te nemen. En daarom heeft Mozes een wet gegeven, die de mensen van zijn dagen wel aan zouden kunnen. Maar nu, wil Jezus eigenlijk zeggen, nu is de tijd aangebroken om over te gaan op de kosmische wet, die van gelijkwaardigheid en liefde. We kunnen nauwelijks meer bevatten hoe revolutionair dit optreden en deze uitspraken van Jezus voor die tijd waren. Je mag het zonder meer een omkering van de bestaande orde noemen. Niet alleen de Farizeeers zijn geschokt, ook de mannelijke leerlingen van Jezus zijn verbijsterd om dit antwoord. Ze reageren op de woorden van Jezus met de uitroep:

Indien voor een man de zaak met zijn vrouw zo

staat, is het niet raadzaam te trouwen!36

Als Jezus zulke strenge eisen stelt aan het huwelijk, dan kun je maar beter helemaal niet trouwen, vinden de mannelijke leerlingen. Hun reactie maakt ons duidelijk hoe vernieuwend de inzichten zijn, die Jezus leert over de verhouding tussen man en vrouw. Je mag zeggen: wat Jezus zijn leerlingen en de Farizeeers probeert duidelijk te maken, is te vernieuwend voor hen om het te kunnen bevatten. En niet alleen de mannelijke leerlingen hebben dan ook grote moeite met deze inzichten omtrent de verhouding tussen man en vrouw, ook de latere kerkvaders en theologen hebben dat. Zij leven en denken alsof Jezus deze woorden niet gezegd heeft en gaan gewoon door in het oude spoor, waarin de vrouw aan de man ondergeschikt is. Het is daarom, dat Maria Magdalena van haar ereplaats beroofd wordt: ze mag niet aan mannen gelijkwaardig zijn en al helemaal niet boven hen uitsteken. Ze moet zich voegen in de plaats, die vrouwen was aangewezen: onderdanig, rechteloos, zwijgend, gehoorzamend. Maria Magdalena: in het lot dat haar werd toebedeeld door de kerkvaders en theologen (mannen!), zien we het lot weerspiegeld dat alle vrouwen nu al twintig eeuwen lang hebben moeten dulden en verdragen. En in haar eerherstel - moge dit boek daartoe bijdragen! - mogen we eindelijk de acceptatie zien van wat Jezus zijn leerlingen twintig eeuwen geleden al leerde: man en vrouw hebben dezelfde rechten en zijn gelijkwaardig aan elkaar. Want het gaat er niet om of wij man of vrouw zijn, het gaat er 'alleen' maar om, of wij in dit leven de goddelijke geest die in ons woont, aan het licht weten te brengen.

Maria Magdalena was geen hoer, geen overspelige. Ze was zeker ook geen zwijgzame vrouw die alleen maar aan de voeten van Jezus zat. Gelukkig niet! Ze is ook nooit bezeten geweest. Ze was een ingewijde, volledig ingewijd in de kosmische geheimen. En daarom, meer dan de andere leerlingen, de dragende kracht achter de Meester.

Wanneer wij aan Maria Magdalena de plaats teruggeven die haar toekomt, dan brengen wij daarmee eindelijk de boodschap van Jezus over de gelijkwaardigheid van man en vrouw ten uitvoer. Na twintig eeuwen beginnen we eindelijk te verstaan wat Jezus ons op dit punt wilde leren!

5

Uitgerekend Petrus...

De botte bijl van Petrus...

De mannelijke leerlingen van Jezus laten regelmatig blijken dat ze het niet eens zijn met de bijzondere plaats die Maria Magdalena in hun midden inneemt. Met name Petrus heeft daar grote moeite mee. Petrus is niet alleen tegen Maria Magdalena, hij is uitgesproken vrouw-onvriendelijk. In de Pistis Sophia staat deze opmerking van Petrus:

Petrus sprak: 'Mijn Heer, laat de vrouwen ophouden te vragen, opdat ook wij kunnen vragen.'37

Met deze opmerking laat Petrus zien dat de leerlingenkring volgens hem niet uit mensen bestaat, maar uit mannen en vrouwen. En hij waakt ervoor dat de mannen in die kring wel voldoende tot hun recht komen en dat de vrouwen hun (bescheiden) plaats kennen. Hij geeft met deze houding te kennen dat de leringen van Jezus op dit punt niet aan hem besteed zijn en niet tot hem zijn doorgedrongen. Hij is nog te zeer bepaald door het patroon van zijn tijd, dat mannen boven vrouwen plaatst, zodat hij niet in staat is op een nieuwe manier naar vrouwen (en mannen) te kijken.

Elders wordt in hetzelfde geschrift verteld hoe Maria Magdalena Psalm 69 reciteert. Ze krijgt daarvoor een compliment van Jezus. Daarna neemt Jezus zelf het woord en spreekt een korte rede (de tweede zang van de Pistis Sophia) uit. Maar zodra Jezus uitgesproken is, gebeurt er dit:

Nadat Jezus deze woorden tot zijn discipelen gesproken had, sprak hij: Verstaat ge hetgeen ik tot u zeg?

Hierop sprong Petrus naar voren en zei tot Jezus: Heer, deze vrouw is onverdraaglijk voor ons, daar zij ons de gelegenheid ontneemt om iets te zeggen, maar zelf meermalen het woord neemt.38

Kennelijk heeft Petrus na dat compliment van Jezus aan Maria Magdalena al die tijd zitten mokken, ook tijdens de toespraak van Jezus over de Pistis Sophia. Je mag aannemen, dat hij niets gehoord heeft van wat Jezus zei. Want zodra Jezus uitgesproken is en de vraag stelt: 'Begrijpen jullie wat ik jullie vertelde?', vliegt Petrus overeind en doet zijn uitval naar Maria Magdalena. Hij noemt haar onverdraaglijk; hij kan niet hebben dat Maria Magdalena zo gemakkelijk verstaat wat Jezus zegt en daar dus ook zo gemakkelijk op reageren kan. Hij vindt dat ze haar mond moet houden om de mannen gelegenheid te geven wat te zeggen.

Boeiend is het om te zien hoe Jezus op die uitval reageert. Er staat:

Jezus antwoordde zijn discipelen: Hij, in wie de kracht van zijn geest opwelt, waardoor hij mijn woorden kan verstaan, moge naar voren treden en spreken.39

Subtiel, maar o zo duidelijk, merkt Jezus dus op, dat Maria Magdalena niet anders doet dan spreken vanuit de inspiratie van de geest die in haar leeft en dat die inspiratie haar het recht geeft om te spreken. Overigens formuleert Jezus zo liefdevol, dat Petrus niet afgaat. De Meester houdt altijd rekening met het geestelijk niveau van elke leerling afzonderlijk. Meteen na deze woorden zet Jezus Petrus voor het blok. Hij doet dat door te zeggen:

Doch nu, Petrus, Ik zie uw kracht in u, dat zij de oplossing van het mysterie ... verstaat. Welnu, Petrus, spreek temidden van uw broeders de gedachten van uw hart uit.40

Nu krijgt Petrus dus de kans om zich uit te spreken. Maar nu moet hij ook laten zien dat hij wel iets begrepen heeft van de woorden van Jezus. Elders in datzelfde geschrift wordt verteld dat de uitvallen van Petrus Maria Magdalena te veel worden. Ze zegt: 

Mijn Heer, mijn verstand is steeds wijs, om iedere keer naar voren te treden en de verklaring van de woorden die zij (= Pistis Sophia) heeft gesproken, te verkondigen, doch ik vreesde voor Petrus, omdat hij mij dreigt en ons geslacht haat.41

Nu stelt Maria Magdalena eindelijk Petrus als een vrouwenhater aan de kaak. En nu kiest Jezus duidelijk partij voor haar: Een ieder die met de Lichtgeest vervuld zal zijn om naar voren te treden en de verklaring van wat Ik zeg te verkondigen, zal door niemand gehinderd kunnen worden. Dus nu, gij, o Maria, verkondig de verklaring van de woorden, die de Pistis Sophia gesproken heeft.42

Ook volgens andere geschriften heeft Petrus het moeilijk met de vooraanstaande positie van Maria Magdalena. In het Evangelie van Thomas staat de volgende logion (zoals een spreuk in dit Evangelie genoemd wordt):

Simon Petrus zei tegen hem:

Laat Maria bij ons weggaan,

want vrouwen

zijn het leven

niet waardig.43

De uitval van Petrus, zoals die in dit Evangelie beschreven staat, liegt er niet om! Ook hier zien we weer dat Petrus niet alleen moeite heeft met Maria Magdalena, maar met alle vrouwen die in zijn ogen hun ondergeschikte plaats niet kennen.

Ook in het Evangelie van Maria Magdalena (later meer over dit Evangelie) treffen we dat verzet van Petrus tegen de plaats van Maria Magdalena aan. Het begint ogenschijnlijk heel vriendelijk, maar er zit wel een addertje onder het gras van deze vriendelijkheid. Er staat: Petrus zei tegen Maria: Zuster, we weten dat de Verlosser meer van jou gehouden heeft dan van de andere vrouwen. Zeg ons de woorden van de Verlosser zoals jij je die herinnert, die jij kent maar die wij niet kennen en die we ook nog niet hebben gehoord.44

Nu geeft zelfs Petrus toe dat Maria een groter inzicht heeft in de leringen van Jezus dan de andere leerlingen. En bovendien erkent hij dat Maria woorden te horen gekregen heeft die de andere leerlingen niet te horen hebben gekregen. De adder onder het gras in deze zo ogenschijnlijk vriendelijke vraag van Petrus is zijn ongeloof dat Jezus werkelijk bepaalde inzichten en leringen aan Maria Magdalena gegeven heeft, die anderen niet gekregen hebben. Hij daagt haar als het ware uit: laat nu maar eens zien, Maria, wat je ons te vertellen hebt. Als antwoord op de vraag van Petrus begint Maria Magdalena onbevangen en enthousiast te vertellen. Als ze eindelijk uitgesproken is, wordt ons het volgende verteld: 

Maar Andreas nam het woord en zei tegen de broeders: 'Zeg eens, wat denken jullie over wat zij gezegd heeft? Ik voor mij geloof niet dat de Verlosser dit heeft gezegd, want het is duidelijk, dat het afwijkende ideeen zijn.'45

Niet alleen Petrus, ook Andreas blijkt zich tegen de plaats van Maria Magdalena in de leerlingenkring van Jezus te verzetten. Hij kwalificeert haar inzichten als 'afwijkende ideeen'. Andreas hanteert hiermee een oude en beproefde methode. Wanneer iemands opvattingen je niet aanstaan, maar je hebt geen argumenten om er tegen in te gaan, dan verklaar je die opvattingen gewoon tot ketterij en kom je er op die manier gemakkelijk vanaf. Petrus sluit zich ogenblikkelijk bij de woorden van Andreas aan. De tekst vervolgt dan ook zo:

Petrus nam het woord en sprak over deze zelfde dingen. Hij vroeg hun over de Verlosser:

'Zou hij werkelijk buiten ons om en niet openlijk met een vrouw gesproken hebben? Moeten wij ons soms omkeren en allemaal naar haar luisteren? Heeft hij aan haar de voorkeur gegeven boven ons?'46

Je kunt je voorstellen dat al deze laster, al dit wantrouwen en al die pogingen om haar integriteit ter discussie te stellen, Maria Magdalena op een zeker moment te veel worden. Je zult je dan ook maar steeds moeten verdedigen, alleen maar omdat je een vrouw bent. Was Maria Magdalena een man geweest, dan zou iedereen ogenblikkelijk naar haar geluisterd hebben en op haar woorden vertrouwd hebben. Maar nu moet ze zich steeds weer 'bewijzen', moet ze de betrouwbaarheid van haar woorden aantonen. De tekst vervolgt dan ook zo: Toen huilde Maria en zei tegen Petrus: 'Mijn broeder Petrus, wat denk je? Denk je dat ik het zelf in mijn hart bedacht heb of dat ik leugens vertel over de Verlosser?'

Levi nam het woord en zei tegen Petrus: 'Petrus, jij bent altijd zo heetgebakerd! En nu zie ik weer dat je met deze vrouw redetwist als met tegenstanders. Als de Verlosser haar waardig bevonden heeft, wie ben jij dan om haar te verwerpen? Zeer zeker kende de Verlosser haar erg goed en daarom heeft hij van haar meer gehouden dan van ons.'47

Gelukkig grijpt Levi in en neemt het op voor Maria Magdalena. Hij laat zien hoe Petrus Maria Magdalena behandelt als een gevaarlijke tegenstandster, in plaats van iemand met wie hij, door hun gezamenlijke verbondenheid met de Meester, in diepe liefde verbonden is.

Terwijl ik dit alles schrijf, voel ik hoe ik dat eindeloze gezeur van Petrus moe word. Maar als ik dat al voel, laat staan hoe Maria Magdalena, die dit haar leven lang moest meemaken, zich gevoeld moet hebben. Op een gegeven moment moet ze het spuugzat geweest zijn.

En bovendien: wat is dit patroon helaas tot op de dag van vandaag herkenbaar: dat vrouwen zich steeds maar moeten bewijzen, alleen maar omdat ze vrouw zijn!

Uit al deze teksten wordt een ding wel duidelijk: van alle mannelijke leerlingen is het Petrus, die het het moeilijkst heeft met het vrouwzijn van Maria Magdalena. Uitgerekend Petrus, de man die de eerste bisschop van Rome genoemd wordt en, zeg maar, gezien wordt als de eerste paus. Uitgerekend de man op wie de kerk gebouwd is. De Sint Pieter, de grote kathedraal in Rome, die geldt als het centrum van de macht van de Rooms-Katholieke kerk, is gebouwd op het graf van Petrus. En juist deze man, de grondlegger van het kerkelijke christendom, wordt ons getekend als een vrouwenhater, als een man, tot wie het maar niet doordringt dat mannen en vrouwen gelijkwaardig aan elkaar zijn. Tot wie het maar niet doordringt dat zijn Meester niets moet hebben van die achterstelling van vrouwen. Uitgerekend deze man wordt de grondlegger van de kerk. Hoe kan dat en hoe moeten we dat zien?

Een ding wordt eigenlijk meteen al duidelijk: de inzichten van Petrus als stichter van de kerk zijn maatgevend geworden voor de rooms-katholieke kerk. En nu beginnen we te begrijpen, waarom tot op de dag van vandaag vrouwen in de rooms-katholieke kerk het recht onthouden wordt op het priesterschap. Waarom dat priesterschap alleen aan mannen voorbehouden blijft: de rooms-katholieke kerk treedt daarmee in het voetspoor van haar stichter Petrus. Maar niet in het voetspoor van Jezus, de Meester, die van deze ongelijkwaardigheid niets moest hebben!

De houding van Petrus tegenover Maria Magdalena vindt een consequent vervolg in de houding van de rooms-katholieke kerk tegen vrouwen: vrouwen mogen dienstbaar zijn, maar niet meer dan dat. Ze moeten net als het beeld dat de kerkelijke traditie van Maria Magdalena geschapen heeft, zwijgend en bescheiden aan de voeten van de Meester zitten: van de man dus.

Duidelijk is dus dat de houding en opvatting van Petrus ten aanzien van de vrouwen tot op de dag van vandaag doorwerkt. En nu begrijpen we ook des te beter, waarom in de kerkelijke traditie Maria Magdalena beroofd moest worden van haar ereplaats als apostel der apostelen, en waarom zij werd gedegradeerd tot zondares, bezetene en overspelige. Daarmee zet de kerkelijke traditie eenvoudigweg het verzet van Petrus tegen Maria Magdalena voort. Zelfs tegen alle logica in. Want nog steeds wordt als argument van Rooms-Katholieke zijde voor de achterstelling van de vrouw aangevoerd, dat Jezus geen vrouwelijke leerlingen had. Hij had ze wel, dat is uit al die oude teksten wel duidelijk, maar ze werden net als Maria Magdalena 'klein' gemaakt en bezoedeld en uit de kring van de leerlingen weggemoffeld, zodat er alleen een kring van mannelijke leerlingen overbleef. Met andere woorden: alleen geschiedvervalsing maakt het mogelijk om de vrouw het priesterschap te onthouden!

De botte bijl van Petrus - er wordt nog steeds mee gehakt!

Drie manieren van verstaan...

Nog steeds blijft een vraag mij intrigeren: waarom werd nu juist deze man, Petrus, met zijn beperkte, om niet te zeggen bekrompen inzichten ten aanzien van de vrouw, de stichter van de kerk?

Om zicht op die vraag te krijgen wil ik eerst iets anders stellen: de leringen van Jezus waren zijn tijd ver vooruit. Misschien mag je wel zeggen: te ver. Vreemd is dat niet: elke grote Meester spreekt woorden en brengt inzichten die voor de mensen in die tijd nauwelijks te bevatten zijn en die pas vele eeuwen later, stap voor stap, tot in ons bewustzijn doorwerken. Ook Jezus brengt inzichten die voor zijn tijd nauwelijks te bevatten waren - uitgezonderd dan in de kring van ingewijden. Maar dat betekent dat de boodschap van een Meester in eerste instantie op een veel lager niveau wordt verstaan en opgevat, dan deze naar zijn wezen eigenlijk is: de mensen verstaan nu eenmaal naar hun eigen mate van begrijpen. Pas later, veel later, als de mensen gewend zijn geraakt aan de inzichten en waarheden van dat lagere niveau, wordt het mogelijk om de oorspronkelijke inzichten van de Meester op een hoger, wezenlijker en diepgaander niveau te verstaan. Dan wordt de boodschap als het ware naar een hoger niveau van begrijpen opgetild. En later herhaalt zich dat proces dikwijls nog een keer: er komt een groei naar een nog hoger niveau van verstaan. En dat derde niveau komt dan het dichtste bij wat de Meester ons eigenlijk wilde leren.

Dat is dus het gangbare patroon wanneer een Meester zijn boodschap in onze mensenwereld binnendraagt: het wordt eerst verstaan op een laag niveau, het basisniveau. Vervolgens vindt er - onder de stille leiding van de Goddelijke Geest - een groei plaats in verstaan en bevatten. In stilte groeien die inzichten dan vanuit dat basisniveau naar een nieuwe manier van verstaan. Deze groei gaat gepaard met een groei van ons bewustzijn. Dan ontstaat er als het ware een nieuw patroon, een nieuw zicht op de oude boodschap van de Meester. En dat patroon wordt vervolgens het uitgangspunt voor een nieuwe en verdere groei in inzicht en verstaan. Net zolang tot ons bewustzijn eindelijk kan raken aan de werkelijke bedoeling van de Meester. Nu mag je zeggen dat Petrus de vertegenwoordiger is van dat verstaan van de boodschap op het lagere basisniveau. Zijn naam betekent 'rots', het fundament waarop de kerk, die de boodschap van de Meester behoedt en doorgeeft, gebouwd is. Die rots, dat gesteente, symboliseert ook het verstandelijke denken. Petrus symboliseert dan ook het verstandelijke geloven en het geloven op gezag. En het boeiende is dat we dit laatste ook weer in de geschiedenis van de rooms-katholieke kerk weerspiegeld zien: eeuwenlang was het de leken, de 'gewone' gelovigen, verboden om de bijbel te lezen. Dat zou hen alleen maar in verwarring brengen. Het was voldoende dat zij, de gelovigen, aanvaarden en geloven zouden wat de priesters hen leerden. Pas in de twintigste eeuw werd het de gelovigen eindelijk toegestaan zelf de bijbel te lezen. Uit deze ontwikkeling zie je hoe lang de normen van dat basisniveau in de rooms-katholieke kerk geldig bleven: geloven op gezag. Het tweede niveau van verstaan wordt vertegenwoordigd door de apostel Paulus. In de zestiende eeuw kwam er in de rooms-katholieke kerk een hervormingsbeweging op gang, die uiteindelijk resulteerde in het ontstaan van de protestantse kerken. In die kerken stond de bijbel, en het zelf lezen van de bijbel, centraal. En de apostel Paulus werd als het ware het boegbeeld van die kerken. Hij symboliseert het tweede niveau van verstaan, het tussenniveau. Bij Paulus ligt de nadruk niet langer op geloven op gezag, maar wordt het een geloof dat uit het innerlijk opwelt en daarom van binnenuit beaamd wordt. Vandaar ook het belang van het lezen van de bijbel: het zelf lezen van de oude, heilige teksten moet die innerlijke beweging oproepen, die ons deze teksten gelovig en vertrouwend doet beamen. Vandaar ook dat de protestantse kerken zoveel gedaan hebben op het gebied van bijbelvertaling en bijbelverspreiding. Ook ten aanzien van de verhouding man-vrouw vertegenwoordigt Paulus het tussenniveau. Zo bot als Petrus is hij niet meer. Je voelt dat er bij hem ook op dit gebied van alles in beweging gekomen is. En in de diverse uitspraken die hij hierover doet, zie je hem als het ware heen en weer zwenken tussen de oude, patriarchale manier van denken, waarbij de vrouw ondergeschikt is aan de man, en de inzichten die Jezus bracht over de gelijkwaardigheid van die beiden. Paulus is nog niet in staat te kiezen tussen die beide opvattingen: hij is, en niet alleen op dit gebied, een verscheurd mens. Vandaar dat je van hem bijvoorbeeld uitspraken tegenkomt, waarin hij in een adem twee verschillende dingen zegt. Bijvoorbeeld deze twee: Ik wil echter, dat gij dit weet: het hoofd van iedere man is Christus, het hoofd der vrouw is de man, en het hoofd van Christus is God.48

Dat is dus de reeks: God - onder Hem staat Christus - onder Christus staat de man - en onder de man staat de vrouw. Het is een volstrekte herhaling van het oude, bekende standpunt, waar Jezus zich al zo fel tegen verzette. Maar even later zegt dezelfde Paulus dit: En toch, in de Here is evenmin de vrouw zonder man iets, als de man zonder vrouw. Want gelijk de vrouw uit de man is, zo is ook de man door de vrouw.49

Misschien moet u even door de moeizame formulering heenkijken, maar het is wel iets anders dan het bekende, oude standpunt, wat Paulus hier zegt. Het begint al met die woorden: 'En toch': die twee woorden duiden op die zwenking in Paulus, nu hij van het ene standpunt op het andere overgaat. De man is net zo afhankelijk van de vrouw, als de vrouw van de man afhankelijk is. Nu, dat is nieuw. Want het oude standpunt was, dat de vrouw de man wel nodig had, maar de man de vrouw niet. In deze 'en toch'-opmerking zien we hoe Paulus aanvoelt dat het oude standpunt, zoals hij dat zojuist geformuleerd heeft, niet de inzichten van Jezus weergeeft. Het is dan ook boeiend om ons te realiseren dat in de protestantse kerken, die veel meer met Paulus dan met Petrus verbonden zijn, de emancipatie van de vrouw zich grotendeels al voltrokken heeft. In de meeste protestantse kerken is de vrouw inmiddels gelijkwaardig aan de man en kan zij alle functies uitoefenen, die de man ook uitoefent. En dus kennen we in onze tijd heel wat vrouwelijke predikanten, en in een enkele Lutherse kerk ook al een vrouwelijke bisschop. Overigens is het dezelfde Paulus die, net als Petrus, aan Maria Magdalena haar rechtmatige plaats onthoudt. Op een zeker moment vertelt hij over alle mensen, die Jezus na zijn opstanding hebben gezien. We zagen al dat Maria Magdalena de eerste was aan wie de Meester in die tijd verscheen. Maar als Paulus dat rijtje van getuigen weergeeft, dan doet hij dat zo:

... en Hij is verschenen aan Kefas (= Petrus), daarna aan de twaalven (de twaalf mannelijke leerlingen). Vervolgens is Hij verschenen aan meer dan vijfhonderd broeders tegelijk, van wie het merendeel thans nog in leven is, doch sommigen zijn ontslapen. Vervolgens is Hij verschenen aan Jacobus, daarna aan al de apostelen; maar het allerlaatst is Hij ook aan mij verschenen...50

Ziet u hoe Maria Magdalena vakkundig weggewerkt is uit de rij van getuigen? Overigens moet ik hier wel dit aan toevoegen: ik weet niet of Paulus degene is die in dit rijtje aan Maria Magdalena haar rechtmatige plaats onthoudt, of dat latere bewerkers van zijn teksten haar eruit weggestreept hebben. Dat laatste zou ook goed kunnen, omdat deze oude teksten vaker werden gecorrigeerd en aangepast aan de theologische en kerkelijke opvattingen. Maar opnieuw zien we hier een voorbeeld van de manier waarop Maria Magdalena verdonkeremaand wordt. Nu zei ik dat Paulus het tussenstadium vertegenwoordigt. Het derde stadium of derde niveau van begrijpen wordt vertegenwoordigd door Maria Magdalena en Johannes. Bij hen is er sprake van een volstrekte en vanzelfsprekende gelijkwaardigheid van man en vrouw. En bij hen ligt de nadruk niet langer op geloven, maar op weten, innerlijk weten. Zij vertegenwoordigen de laatste en hoogste manier van verstaan van de boodschap van Jezus. Daarom moesten die beiden, en dan met name Maria Magdalena, eeuwenlang op de achtergrond blijven: hun tijd, en daarmee hun wijze van verstaan van de oude boodschap, was nog niet aangebroken. In onze tijd beleven we de geboorte van deze hogere vorm van verstaan. En deze hogere vorm kun je met een woord aanduiden: het woord 'liefde'. Zowel Maria Magdalena als Johannes leven vanuit het weten dat alleen nog maar liefde is. Zij leven de liefde. En brengen zo de boodschap van Jezus in de meest verheven vorm tot uitdrukking. Het eerherstel dat Maria Magdalena in onze tijd behoort te krijgen, houdt dus ook in dat wij toegroeien naar die hoogste vorm van verstaan die zij vertegenwoordigt: liefde, weten, gelijkwaardigheid. Wanneer wij ontdekken dat zij de apostel der apostelen was, die als geen ander de boodschap van Jezus kon en mocht uitleggen, dan komt daarmee ook haar uitleg, haar duiding, haar doorleving van die boodschap centraal te staan. Dan krijgt zij alsnog, en eindelijk, de kans om tot ons te spreken. En om met ons de rijkdom van haar innerlijke leven te delen. Uitgerekend Petrus, de vrouwenhater, was de man die in de begintijd van het christendom centraal kwam te staan. Nu begrijpen we waarom: zijn, soms zo onbeholpen manier (zouden we nu zeggen) van verstaan moest de basis leggen voor een verdere groei in inzicht, voor een verdere groei naar onbevangen liefde. Zijn tijd is allang voorbij. En een christendom, dat nog steeds vasthoudt aan de beperktheid van de inzichten van Petrus, heeft zichzelf afgesloten van de werking van de geest, die ons juist verder leidt, dieper tot in het hart van het geheim. Paulus, hij mocht als het ware de brug vormen tussen Petrus enerzijds en Maria Magdalena en Johannes anderzijds. Maar ook de tijd van Paulus is nu voorbij. Want nu wordt het eigenlijke christendom 76

geboren: dat van Maria Magdalena en van Johannes. En wij mogen ons met vallen en opstaan bekwamen in de weg van de liefde die zij ons voorhouden. Een liefde die het niet meer nodig heeft om Maria Magdalena van haar ereplaats te beroven, alleen maar omdat ze een vrouw is. Een liefde die in alle mensen, of ze nu man of vrouw, wit, zwart of geel zijn, de Goddelijke Geest ziet. Want echte liefde is liefde, die geen onderscheid maakt en die in al het levende een manifestatie van God Zelf ziet.

Ten slotte nog dit: Petrus is een vrouwenhater, zoveel is wel duidelijk. Maar hij heeft ook een andere kant: hij was in ieder geval, op zijn manier, zo ontvankelijk dat hij in staat was de boodschap van zijn Meester op dat eenvoudige basisniveau door te geven. Nog steeds profiteren wij daarvan: want daardoor is het ons mogelijk geworden om vanuit dat basis-niveau naar een steeds hogere vorm van verstaan toe te groeien. Zonder Petrus was het ons nu niet mogelijk om, vanbinnen, in ons hart, het christendom van Maria Magdalena en Johannes waar te maken: het spirituele christendom van het weten, het christendom van de liefde.

Wanneer we nu terugkijken naar Petrus en zijn opvattingen over de vrouw en Maria Magdalena in het bijzonder, dan kunnen de weerstanden die dat in ons oproept ons in de weg staan om ook eerlijk te kijken naar de wezenlijke bijdrage die hij geleverd heeft aan de verspreiding van de boodschap van zijn Meester.

Uitgerekend Petrus, de vrouwenhater. Maar ook degene die de basis heeft gelegd voor een groeiend verstaan van de boodschap van liefde van zijn Meester. 

6

De rol van Maria Magdalena in

de bijbelse geschriften

Maria Magdalena en Johannes

weggeretoucheerd...

In zijn vaak zo verbeten pogingen om de plaats van vrouwen in het leven en werk van Jezus te minimaliseren en te ontkennen, maakt Petrus wel school. Want ook in de bijbelse geschriften (behalve dan in het Evangelie van Johannes) en in het werk van de latere kerkvaders is de grote rol van Maria Magdalena in het leven van Jezus - en met haar de rol van bijna alle vrouwen in zijn leven - nauwelijks nog terug te vinden. In dit hoofdstuk vertel ik over Maria Magdalena en de bijbelse geschriften, en in het volgende over de manier waarop de kerkvaders met haar omgaan - en met vrouwen in het algemeen. In de bijbelse geschriften, anders dan in de spirituele christelijke geschriften, is Maria Magdalena meestal verdonkeremaand: haar bijzondere rol in de leerlingenkring van Jezus is daarin nauwelijks meer terug te vinden. We zagen al hoe Paulus haar zelfs niet meer noemt als getuige van de opstanding van Jezus, laat staan dat hij haar als eerste getuige noemt. Maar ook in veel andere bijbelteksten blijft haar werkzaamheid ongenoemd of is die later geschrapt onder invloed van de visie van de kerkvaders op Maria Magdalena als hoer. Toch vinden we ook in de bijbelse geschriften niet mis te verstane aanwijzingen voor de belangrijke plaats van Maria Magdalena in de leerlingenkring. Het betreft haar rol tijdens het lijden, het sterven en de opstanding van de Meester. Allereerst wordt in alle vier de bijbelse evangelien verteld, dat zij tijdens de kruisiging van Jezus bij het kruis staat. Maar wel wordt dat in de vier verschillende evangelien op uiterst tegengestelde wijze aangegeven. Johannes vertelt dat in zijn evangelie zo: En bij het kruis van Jezus stonden zijn moeder en de zuster zijner moeder, Maria van Klopas en Maria van Magdala.51

Bij deze zo ingrijpende gebeurtenis in het leven van Jezus, de kruisiging, staan volgens Johannes drie vrouwen aan de voet van het kruis. Ze staan er niet zomaar. Allereerst duidt Johannes daarmee op de centrale rol die deze drie vrouwen spelen in het leven van Jezus. De mannelijke leerlingen worden door Johannes bij deze gelegenheid zelfs niet genoemd, op een uitzondering na, die ik zo meteen zal toelichten. Je mag aannemen dat deze drie vrouwen met al hun geestkracht Jezus hebben bijgestaan: ze hebben hem omhuld met hun liefde, hun gebed en hun weten. Ze hebben hun onmacht verdragen, zijn niet gevlucht voor de zwaarte van het lijden van de Meester, maar dragen dat zonder woorden met hem mee. Ze zijn ook niet gevlucht voor de Romeinse soldaten, ze zijn niet bang om straks opgepakt te worden als handlangers van Jezus. Groter dan hun angst is hun liefde en hun solidariteit. Zwijgend, duldend en verdragend staan ze daar aan de voet van het kruis. Zwijgend laten ze zien dat de kracht van hun liefde groter is dan hun angst, de neiging tot zelfbehoud, of het eigenbelang. Hun stille aanwezigheid daar, aan de voet van het kruis, is een teken van die grote liefdeskracht, die in hen is open gebloeid, meer dan in de mannelijke leerlingen. Petrus, de grote tegenspeler van Maria Magdalena, heeft de Meester verloochend en is gevlucht. In deze beslissende uren was lijfsbehoud belangrijker voor hem dan de liefde die hem aan de Meester bond.52 Maria Magdalena is niet gevlucht: haar alles verdragende liefde brengt haar tot aan de voet van het kruis. Want juist nu heeft Jezus haar zo nodig. Zo zien we hoe Johannes in dit 'eenvoudige' beeld van de drie vrouwen aan de voet van het kruis in stilte ook de tegenstelling tussen Petrus en Maria Magdalena aangeeft.

Het tweede dat in deze paar woorden van Johannes opvalt, zijn de namen van de drie vrouwen: de moeder van Jezus, haar zuster Maria en Maria Magdalena. Als je er eens even in alle rust bij stilstaat, is er met die namen iets wonderlijks aan de hand: de moeder van Jezus, die wij kennen als Maria, heeft een zuster die ook Maria heet. Dat is vreemd! Want net zomin als tegenwoordig was het vroeger gebruikelijk om twee zusters uit een en hetzelfde gezin dezelfde naam te geven. Johannes suggereert daarmee in zijn evangelie, dat de moeder van Jezus dus niet Maria heet: want zo heet haar zuster al. Als je dan eens verder gaat zoeken om te kijken hoe Johannes de moeder van Jezus dan elders in zijn evangelie noemt, dan zie je dat hij haar nergens bij name noemt; hij spreekt alleen maar over 'de moeder van Jezus'. Waarom doet hij dat? Omdat Johannes daarmee iets wil aangeven voor mensen

'die oren hebben om te horen', voor de wetende ingewijden dus. Hij wil daarmee aangeven dat de moeder van Jezus een naam heeft, die voor de meeste mensen verborgen is, en slechts de ingewijden bekend is: Sophia. Deze naam, Sophia, is de aanduiding van de goddelijke wijsheid. In de moeder van Jezus is dus de goddelijke wijsheid belichaamd. En zo staat zij aan de voet van het kruis: als de wetende wijsheid, die inspireert, bemoedigt en kracht geeft. Jezus staat er in deze uren dus niet alleen voor, maar ontvangt van zijn moeder, maar ook van die beide andere vrouwen, de kracht om dit lijden innerlijk ongebroken te doorstaan. Het zijn dus de vrouwen, volgens het Evangelie van Johannes, die de Meester in deze uren bijstaan en het hem mogelijk maken zijn goddelijke opdracht te vervullen. Het moge duidelijk zijn hoezeer Johannes in dit eenvoudige beeld van de drie vrouwen aan de voet van het kruis hun geestelijke grootheid tekent, die zoveel groter is dan die van de mannelijke leerlingen in dit uur. 

De drie vrouwen staan er echter niet alleen: ook Johannes zelf staat daar. Dat worden we echter pas gewaar in het volgende wat Johannes vertelt, direct na de vermelding van die drie vrouwen. Er staat: Toen dan Jezus zijn moeder zag en de discipel, die Hij liefhad, bij haar staande, zei Hij tot zijn moeder: Vrouw, zie, uw zoon. Daarna zei Hij tot de discipel: Zie, uw moeder. En van dat uur af nam de discipel haar bij zich in huis.53

De discipel, 'die Hij liefhad', wie is dat? Dat is Johannes zelf. Die uitdrukking: 'de discipel die Hij liefhad' is een vaste term uit de inwijdingstraditie die gebruikt wordt om de relatie tussen de Meester en zijn/haar in de zesde graad ingewijde leerling mee aan te duiden. Johannes is door Jezus in de zesde graad ingewijd - en toen is hij 'de leerling die Hij liefhad' geworden. Ook elders in zijn evangelie duidt Johannes zichzelf zo aan. Het voert hier te ver om deze benaming van Johannes verder toe te lichten; elders heb ik dat uitvoerig gedaan.54 Hier is het voldoende om te weten dat Johannes het is, die naast de drie vrouwen aan de voet van het kruis staat. Hij completeert het drietal tot viertal. En dit viertal vormt ook een verwijzing naar de vier elementen: water, aarde, vuur en lucht. De Meester, zo wordt met deze verwijzing bedoeld, ontstijgt aan de vier elementen als de mens die het meesterschap over de elementen verworven heeft. Hij is daarmee de volkomen mens geworden, de voltooide mens. 

Ook dat ligt besloten in dat beeld van dat viertal aan de voet van het kruis.

Als Jezus tegen zijn moeder zegt: 'Vrouw, zie, uw zoon', en tegen Johannes: 'Zie, uw moeder', dan mogen we dat op (ten minste) twee manieren opvatten, letterlijk en geestelijk. Letterlijk genomen houden deze woorden in dat Johannes de moeder van Jezus later meeneemt naar Efeze, waar deze beiden gewoond hebben tot aan de dood van Maria. Maar deze woorden van Jezus hebben ook een geestelijke betekenis; Jezus wil hiermee tegen de leerling, die hijzelf in de zesde graad heeft ingewijd, nu zeggen dat deze de goddelijke Sophia, de goddelijke wijsheid, in zichzelf mag opnemen. 'Bij zich in huis nemen', staat er. Dat betekent: in zijn innerlijk opnemen. Want alleen zo kan Johannes de taak vervullen die de Meester hem heeft toebedacht. Alleen zo kan Johannes toegroeien - met hulp van Sophia - naar de zevende en laatste inwijding, die hem later op Patmos gegeven zal worden. Van de mannelijke leerlingen staat dus alleen Johannes aan de voet van het kruis, en van de vrouwelijke leerlingen staat daar Maria Magdalena. En deze beiden worden gesteund en gedragen door de moeder van Jezus en haar zuster. Het tekent hun bijzondere positie in de leerlingenkring dat zij beiden als enigen van alle leerlingen dit zo beslissende moment in het leven van Jezus van zo heel nabij meebeleven. Boeiend is het nu om te zien, wat de andere bijbelse evangelisten over deze gebeurtenis vertellen. Matteus vertelt het zo: 

En daar waren vele vrouwen, die uit de verte toeschouwden, welke Jezus gevolgd waren uit Galilea, om Hem te dienen. Tot dezen behoorden Maria van Magdala, en Maria, de moeder van Jacobus en Jozef, en de moeder der zonen van Zebedeus.55

Bij Matteus worden de drie vrouwen nu vele vrouwen, die echter niet aan de voet van het kruis staan, maar van verre toekijken. Van 'uit de verte': met die paar woorden is ineens de rol van de vrouwen, zoals die door Johannes zo beeldend en zo tekenend wordt neergezet, onschadelijk gemaakt. En Maria Magdalena moet haar unieke plaats op dit moment delen met 'vele vrouwen'.

Ook Marcus vertelt dat Maria Magdalena tijdens de kruisiging vanuit de verte toekeek en meeleefde. Ook hij ontneemt haar die bijzondere plaats aan de voet van het kruis. Lucas maakt het nog bonter. Hij vermeldt:

Al zijn bekenden nu stonden van verre, ook vrouwen, die Hem vanuit Galilea gevolgd waren en dit aanzagen.56

We zien hoe Maria Magdalena bij Lucas naamloos is ondergegaan in de korte vermelding dat er bij de toeschouwers ook vrouwen aanwezig waren. Het proces van ontkenning en van minimalisering van de rol van Maria Magdalena vindt bij Lucas een dieptepunt.

Nu zou je je kunnen afvragen: wie heeft er nu eigenlijk gelijk met zijn beschrijving, Johannes of de andere drie evangelisten? Stond Maria Magdalena daar aan de voet van het kruis, samen met Johannes en de moeder van Jezus en haar zuster, of stond ze samen met vele andere vrouwen van verre toe te kijken? Het antwoord op deze vraag - die misschien wel erg op muggenzifterij gaat lijken of op schriftgeleerdheid die ons nu ook niet erg veel verder helpt -

is belangrijk, omdat met de beantwoording van deze vraag niet alleen beslist wordt over de vraag welke positie Maria Magdalena nu eigenlijk had in het leven van Jezus en in de leerlingenkring, maar ook over de positie van alle vrouwen in het christendom. Neemt Maria Magdalena een centrale plaats in, en is dat een plaats die haar goed recht is - en hebben daarmee alle vrouwen het recht op een plaats in de directe nabijheid van Jezus - of heeft zij een plaats aan de rand van het grote gebeuren, terzijde, slechts vanuit de verte toekijkend? Anders geformuleerd: heeft de vrouw recht op een plaats in het centrum van het grote gebeuren, en is zij misschien zelfs de dragende kracht in dat gebeuren, of heeft de vrouw geen andere plaats dan lijdzaam toe te kijken en af te wachten wat anderen, mannen dus, beslissen? Met andere woorden: deze vraag beslist werkelijk over het lot en de plaats van de vrouw in het christendom.

Nu ben ik ervan overtuigd dat Johannes met zijn beschrijving het meest de werkelijkheid recht doet, en dat de andere evangelisten in de situatie die zij beschrijven, Maria Magdalena onrecht doen. Allereerst, omdat Johannes een hoge ingewijde is, die meer dan de andere evangelisten het geheim van Jezus en diens boodschap begrepen heeft. Het Evangelie van Johannes is dan ook een spiritueel evangelie, dat nog het meest verwant is met de andere spirituele christelijke geschriften, ook wel gnostische geschriften genoemd. Het heeft dan ook weinig gescheeld of het Evangelie van Johannes was niet opgenomen in de lijst van bijbelse geschriften, juist vanwege deze spirituele geladenheid van zijn evangelie. Een hoge ingewijde als Johannes heeft zich meer dan anderen losgemaakt van de gangbare oordelen van zijn tijd en is daardoor meer dan anderen in staat tot een grote mate van vrijheid in zijn beschrijving: hij past zich gewoon minder aan dan anderen. En bovendien heeft hij beter dan de andere evangelisten begrepen wat de bijzondere plaats is van Maria Magdalena in de leerlingenkring en hij heeft beter dan de anderen begrepen dat voor Jezus mannen en vrouwen volstrekt gelijkwaardig zijn. Als ingewijde wist hij immers dat alle mensen, mannen en vrouwen, de goddelijke geest in zichzelf meedragen en dat het erom gaat om die geest in dit leven aan het licht te brengen. Een opgave die in gelijke mate voor vrouwen en mannen geldt.

De andere drie evangelien zijn 'aardser', nemen een minder hoge geestelijke vlucht als het Evangelie van Johannes. Dat betekent niet dat zij minder zijn, want ook dat aspect is nodig. Het aardse is niet minder dan het geestelijke. Het betekent wel dat zij dichter bij de opvattingen van de mensen in hun tijd blijven en daar minder boven uitstijgen. Het betekent dus ook dat zij meer de neiging hebben zich aan te passen aan de oordelen en opvattingen van hun tijd, en dat zij dus de neiging hebben de plaats van Maria Magdalena af te zwakken en te minimaliseren: vrouwen zijn er immers alleen voor de voortplanting en om de man dienstbaar te zijn. Je kunt er op zich bewondering voor hebben hoe ze daar, door toevoeging van een paar woorden, in slagen: 'uit de verte'. Samenvattend: Maria Magdalena stond samen

met Johannes aan de voet van het kruis. Maar beiden worden zij door de andere evangelisten uit die centrale rol verdreven. Maria Magdalena, omdat zij een vrouw is, Johannes, omdat hij wijken moet voor Petrus. Niet hij, Johannes, krijgt in het beginnende christendom een centrale rol toebedeeld, maar Petrus. Daarom moet de rol van Petrus aangezet worden en die van Johannes geminimaliseerd. Maria Magdalena: was zij maar een mannelijke getuige geweest...

Het is boeiend om te zien hoe de verschillende evangelien vertellen over datgene wat Maria Magdalena bij de opstanding van Jezus ervaren heeft. Ontroerend is de beschrijving van Johannes. Hij vertelt hoe Maria Magdalena bij het open graf verschijnt. Ze kan het niet laten de nabijheid van Jezus te zoeken, al is het dan maar de nabijheid van zijn dode lichaam. Liefde drijft haar daar naartoe. Verblind door tranen kijkt ze in de lege grafruimte. Dan ziet ze daar twee engelen zitten. Wat er dan gebeurt vertelt Johannes als volgt: En zij zeiden tot haar: Vrouw, waarom weent gij?

Zij zei tot hen: Omdat ze mijn Here weggenomen hebben en ik weet niet, waar zij Hem neergelegd hebben. Na deze woorden keerde zij zich om en zag Jezus staan, maar zij wist niet, dat het Jezus was. Jezus zei tot haar: Vrouw, waarom weent gij? Wie zoekt gij? Zij meende, dat het de hovenier was, en zei tot Hem: Heer, als gij Hem weggedragen hebt, zeg mij dan, waar gij Hem hebt neergelegd en ik zal Hem wegnemen. Jezus zei tot haar: Maria! Zij keerde zich om en zei tot Hem in het Hebreeuws: Rabboeni, dat wil zeggen: Meester! Jezus zei tot haar: Houd Mij niet vast, want Ik ben nog niet opgevaren naar de Vader; maar ga naar mijn broeders en zeg hun: Ik vaar op naar mijn Vader en uw Vader, naar mijn God en uw God. Maria van Magdala ging heen en boodschapte de discipelen, dat zij de Heer had gezien en dat Hij haar dit gezegd had.57

Wat is Johannes teer en puur in zijn beschrijving!

Velen die een geliefde verloren hebben, weten hoe groot dat verlangen kan zijn om het graf te bezoeken. Ze weten dat ze er niets zullen vinden, en toch moeten ze er heen. Anderen willen er juist niet heen, omdat ze weten teleurgesteld te zullen worden, juist omdat ze daar niets zullen vinden. Maria Magdalena hoort bij die eerste groep: ze kan het niet laten om het graf van haar geliefde op te zoeken. Verblind door tranen meent ze in die schimmige gestalte de tuinman te zien. Maar zodra die gestalte haar naam uitspreekt, weet ze het: hij is het zelf, de Meester. Hij is het zelf die nu voor haar staat, in dat lichtlichaam waarin hij haar nu verschijnt, nu hij zijn fysieke lichaam afgelegd heeft. In al zijn schoonheid begint dat lichtlichaam op te lichten, nu het niet langer door het fysieke lichaam wordt omhuld en afgeschermd. Ja, de Meester is werkelijk als een vlinder, die zich uit zijn cocon heeft bevrijd en eerst nu de schoonheid vertoont die in de cocon van het lichaam nog verhuld werd. Het is haar liefde, die Maria Magdalena doet zien en begrijpen. Ze weet, met een ogenblikkelijk, intuitief weten. En met al de liefde van haar hart antwoordt ze hem: 'Meester'. Maria wil hem omhelzen, vasthouden. Maar dan zegt de Meester: 'Raak mij niet aan.' Die paar woorden zijn gevleugelde woorden geworden die ook veel misverstand hebben opgeroepen. Wijst de Meester die liefdesbetuiging van zijn intieme gezellin af? Klinkt in deze woorden een afwijzing door en wordt Maria Magdalena op haar plaats gezet? Dat bedoelen de woorden van de Meester echter niet. Zoals de vlinder, die net uit de cocon gekropen is, nog uiterst teer en kwetsbaar is en natte vleugels heeft die eerst moeten drogen voordat zij als vlinder kan opstijgen, zo is het ook met dat lichtlichaam van de Meester: het heeft zich nog maar net uit de omhulling van het fysieke lichaam losgemaakt, is nog uiterst kwetsbaar en teer en verdraagt daarom nog geen aanraking. Daarom zegt Jezus ook dat hij nog niet is opgevaren naar zijn Vader: hij kon nog niet de hogere dimensies van de lichtwereld binnengaan, omdat, zeg maar, zijn vleugels nog niet gedroogd waren en omdat zijn lichtlichaam zich eerst nog aan dit nieuwe, bevrijde leven moest aanpassen. Maria, met haar intuitieve weten, uit liefde geboren, begrijpt wat de Meester zegt. Daarom zijn er tussen hem en haar geen verdere woorden nodig.

Terzijde: een poosje later verschijnt Jezus in de kring van leerlingen. Dan is het Thomas, die niet gelooft dat deze lichtgestalte de Meester zelf is. Op zijn ongeloof reageert Jezus met de uitnodiging om hem aan te raken en de littekens van zijn verwondingen, die op zijn lichtlichaam zijn afgedrukt, te voelen. Nu is dat lichtlichaam van Jezus inmiddels zo gegroeid, zo sterk geworden, dat het wel een aanraking verdraagt. Onbegrip van latere bijbeluitleggers voor wat hier werkelijk aan de hand is, heeft van de woorden van Jezus tegen Maria Magdalena een afwijzing gemaakt, terwijl de uitnodiging aan Thomas dan gezien werd als een teken van bevoorrechting. Het laatste wat Johannes vertelt, is de boodschap die hij haar meegeeft voor de leerlingen. Ze moet de boodschap overbrengen dat de Meester leeft en uit de dood in een nieuw leven is overgegaan en ze moet hen vertellen wat hij haar gezegd heeft. Daarmee eindigt het verhaal zoals Johannes het ons vertelt. En zo tekent hij ons Maria Magdalena als kroongetuige, als degene die als eerste het geheim van de opstanding mocht ervaren, doorvoelen en aan de 91

andere leerlingen doorgeven. Zij was ook meer dan de andere leerlingen daarvoor geschikt, omdat zij door haar hoge inwijdingen sneller in staat was het geheim te bevatten en te doorgronden dan de andere leerlingen dat zouden kunnen doen. Juist nu heeft de Meester haar meer dan ooit nodig - want niemand verstaat zoals zij verstaat.

Johannes laat in zijn beschrijving zien dat Maria Magdalena ook werkelijk de eerste der apostelen is, de gezellin van de Meester die door haar grote liefde en inzicht begrijpt, verstaat en aan de anderen weet uit te leggen.

Nu is het zo dat in de joodse traditie vrouwen als getuigen niet geaccepteerd worden. En voor de Romeinse wetgeving golden vrouwen als zwak, onbetekenend, lichtzinnig en wispelturig.58 Maar Johannes trekt er zich bij zijn beschrijving niets van aan dat daarom dit getuigenis van Maria Magdalena als kroongetuige van de opstanding geen waarde zou hebben. Hij verheft zich boven het gangbare oordeel van zijn dagen en gaat er, ook niet zijdelings, verder op in. Zo is het gebeurd, en zo mag het de geschiedenis in gaan. Begrijpelijk dat de andere evangelisten, die meer dan Johannes waarde hechten aan de opvattingen en oordelen van hun tijd, wel rekening houden met de joodse en Romeinse wetgeving. Marcus bijvoorbeeld laat de engelen bij het graf van Jezus tegen Maria Magdalena en de andere Maria (want volgens Lucas is Maria Magdalena niet alleen naar het graf gegaan) zeggen:

... Maar gaat heen, zegt zijn discipelen en Petrus, dat Hij u voorgaat naar Galilea ...59

Hier zien we weer hoe de rol van Petrus benadrukt wordt; hij wordt als enige bij name genoemd. We mogen aannemen dat dit een latere toevoeging is, toen Petrus meer en meer in het kerkelijke christendom de centrale rol kreeg toebedeeld. Vervolgens staat er - het gaat nog steeds over de beide vrouwen bij het lege graf - in het Evangelie van Marcus:

En zij gingen naar buiten en vluchtten van het graf, want siddering en ontzetting hadden haar bevangen. En zij zeiden niemand iets, want zij waren bevreesd.60

Het lijkt erop alsof Marcus hier de angst en lafheid van Maria Magdalena wil tekenen: ze vlucht en zwijgt uit angst. Het lijkt bovendien alsof Maria Magdalena hier met man en macht gelijkgesteld wordt aan Petrus, die de Meester verloochende en uit angst voor eigen leven wegvluchtte. Niet alleen hij was bang, lijkt Marcus te willen zeggen, ook Maria Magdalena was bang! Het is een angst waar Johannes ons niets over vertelt, maar waarover we uit andere bronnen wel iets weten: steeds als een mens in aanraking komt met de goddelijke wereld, wanneer de dimensies van die wereld voor hem opengaan, is er sprake van angst. Die wereld is te groot, te omvattend voor ons dan dat wij dat zomaar, alsof het vanzelf spreekt, in ons zouden kunnen opnemen. Daarom staat er ook in de bijbel, dat, wanneer een engel aan een mens verschijnt, diens eerste woorden 'vrees niet' zijn. De angst van de beide vrouwen is dus iets 'gewoons': een siddering van eerbied voor die grotere wereld die zich aan hen onthult, en daarom vertelt Johannes er ook niets over. Maar Marcus zet in zijn verhaal die 'gewone' angst wel heel erg aan om Maria Magdalena op die manier op een lijn te krijgen met de vluchtende Petrus die bang was voor zijn eigen leven. Al met al komen we met het verhaal van Marcus wel in een heel andere sfeer terecht - een sfeer van angst - dan de sfeer van eerbied en respect, waarmee Johannes Maria Magdalena tekende.

Uiteindelijk blijkt Maria Magdalena toch niet blijvend te zwijgen, volgens Marcus. Want even later vertelt Marcus over haar: Zij ging heen en berichtte het [dat Jezus uit de dood was opgestaan] hun, welke bij Hem geweest waren, die treurden en weenden. En toen zij hoorden, dat Hij leefde en door haar gezien was, geloofden zij het niet.61

De mannelijke leerlingen geloofden niet wat Maria Magdalena hen vertelde... Welke waarde zul je ook hechten aan een vrouw als getuige? Ook hier zien we hoe Marcus zich door het oordeel van zijn dagen laat bepalen en het de mannelijke discipelen als het ware wil besparen, dat zij tegen alle tradities in geloof gehecht zouden hebben aan het getuigenis van een vrouw, zelfs al heet die vrouw Maria Magdalena. Lucas verwoordt het nog scherper en vertelt, nadat Maria Magdalena haar boodschap over de opstanding van Jezus aan de leerlingen heeft doorgegeven: En deze woorden schenen hun zotteklap en zij geloofden haar niet. (Doch Petrus stond op en liep snel naar het graf. En toen hij zich bukte, zag hij alleen de windsels. En hij ging weg, bij zichzelf verbaasd over wat er gebeurd mocht zijn.)62

De boodschap van Maria Magdalena wordt hier zelfs zotteklap genoemd. Wat een arrogantie van de mannelijke leerlingen, die inmiddels toch echt wel wisten welke grote betekenis de Meester zelf aan haar inzicht, wijsheid en weten toekende. Het lijkt alsof we met deze woorden weer terug zijn bij de scherpe verwijten van Petrus, zoals we die onder andere in de Pistis Sophia tegenkwamen. Boeiend is wel de latere toevoeging over Petrus. Deze toevoeging staat om die reden dan ook in onze vertaling tussen haakjes. Alweer een poging om het imago van Petrus op te vijzelen en om duidelijk te maken dat hij de centrale figuur is binnen de leerlingenkring. Pogingen echter, die wel erg doorzichtig zijn, als je leert zien hoe het werkelijk zat!

Concluderend mogen we zeggen dat Johannes de enige van de vier evangelisten is, die Maria Magdalena recht doet. Bij de andere drie vinden we allerlei pogingen om haar rol te minimaliseren en die van Petrus daarentegen te benadrukken. Ook Johannes draagt het lot van Maria Magdalena: ook zijn rol in het geheel wordt verdonkeremaand in een poging om de rol van Petrus te benadrukken.

7

Een totale vernedering

De geschiedvervalsing die van de hoogstaande Maria Magdalena, de belangrijkste leerling van Jezus, een bezetene en een hoer maakte, werkt tot in onze tijd door. Want nog steeds denken mensen, als de naam 'Maria Magdalena' valt, aan bezetenheid, erotiek, overspel, wulpsheid en ga zo maar door. Nog steeds denken we niet aan een vrouw, die ons de diepste en hoogste inzichten kan schenken die het christendom ooit heeft voortgebracht. En je vraagt je af hoe deze geschiedvervalsing zich zo heeft kunnen doorzetten en zich zo stevig heeft kunnen nestelen in het verborgene van onze ziel. Je gaat daar alleen maar iets van begrijpen, wanneer je het lot van Maria Magdalena ziet tegen de achtergrond van een nu al tweeduizend jaar oude geschiedenis van vrouwvijandigheid.

Want inmiddels ligt er een geschiedenis van tweeduizend jaar christendom achter ons. In vele opzichten een indrukwekkende geschiedenis. Maar in sommige opzichten ook een gruwelijke geschiedenis, met name wanneer je die geschiedenis bekijkt vanuit het oogpunt van wat deze voor vrouwen betekend heeft. Arminger schrijft: 'In onze tijd komt meer en meer aan het licht dat nauwelijks een andere religie vrouwen zoveel heeft aangedaan als de kerk van de vrouwvriendelijke Jezus.' 63

Een aantal citaten kan misschien nog het best iets weergeven van de manier, waarop in de loop der eeuwen in de christelijke traditie gedacht werd over vrouwen. De beroemde kerkvader Augustinus, die leefde van 354 tot 430 na Christus, gaf gehuwde christelijke mannen het volgende advies:

Hij bemint in haar dat ze mens is, en haat dat ze vrouw is.64

Het vrouwzijn, dat Augustinus kennelijk zoveel angst inboezemt dat hij oproept om dat vrouwelijke te haten (= afstand bewaren), staat voor hem gelijk aan seksualiteit en verleiding. En aangezien de man moet leren zijn seksuele driften te beteugelen, kan hij dat het beste doen door de vrouw, die in hem die seksuele lust wakker roept, te kleineren en van haar waarde te beroven. Over projectie gesproken... Niet zijn eigen seksuele drift ziet hij als het probleem, maar de vrouw, op wie die lust gericht is. Vrouwen moeten dus lijden onder de onmacht van de man om zichzelf in de hand te houden!

Elders zegt Augustinus over de vrouw:

Als de vrouw de man niet tot hulp bij het voortbrengen van kinderen is gegeven, tot welke hulp dan?65

In deze paar woorden zien we het latere patroon oplichten, dat bekend werd onder de term: 'de drie K's': de vrouw is alleen bestemd om zich te richten op kinderen, keuken en kerk. Zij heeft alleen nut voor het verwekken van kinderen en voor de huishouding. Voor het geestelijke leven van de man heeft de vrouw geen enkele betekenis, laat staan dat zij zelf enige geestelijke betekenis heeft. In zijn boeiende boek De mislukte man citeert Jacob Slavenburg de kerkvader Albertus Magnus, die leefde van 1206 tot 1280 en later heilig verklaard werd en de officiele titel van kerkleraar kreeg. Hij is dus een man met grote invloed op het denken van de kerk. Albertus Magnus schreef over de vrouw het volgende:

De vrouw is ongeschikter voor de deugdzaamheid dan de man omdat ze meer vloeistof bevat dan de man. Een eigenschap van vloeistof is nu: eenvoudig op te nemen en moeilijk vast te houden. Vloeistof is moeiteloos te beroeren. Het is daarom dat vrouwen wispelturig en nieuwsgierig zijn. Als de vrouw met een man geslachtsgemeenschap heeft zou zij als dat mogelijk zou zijn op dat moment ook onder een andere man willen liggen. De vrouw kent geen trouw... De vrouw is een mislukte man en bezit vergeleken met de man een gebrekkige en foutieve natuur. Daarom is zij onzeker van zichzelf.66

Het is wel duidelijk dat het een man is die dit schrijft! Ook hier zien we weer die projectie: de vrouw denkt bij het vrijen tegelijk aan een andere man. Terwijl het toch de man is, die, zoals onderzoeken uitwijzen, meestal minder monogaam is dan de vrouw! Maar het meest kwetsende is toch wel, denk ik, die uitdrukking 'een mislukte man'. De man verheft zich hierbij tot hoogste norm, en wie van die norm afwijkt, is dus mislukt. We zien uit dit citaat ook hoe in de loop der eeuwen de afwijzing en ontkenning van de vrouw steeds sterker wordt. De kerkvaders in latere tijd spraken dan ook over de vrouw als over een 'minus perfectum': een wanproduct of een misbaksel.67 Dezelfde Albertus Magnus verklaarde dan ook:

Het mannelijke zaad is volmaakt, geschikt om volmaakte wezens te verwekken. Gaat er bij de conceptie iets mis, dan kan ook een onvolmaakt wezen, d.w.z. een vrouw geboren worden.68

De kerkvader Tertullianus, die leefde van ongeveer 160 na Chr. tot 220, verklaarde:

Nog leeft Gods oordeel, ook in deze tijd nog, over jullie sekse voort en daarom kan het niet anders dat ook jullie schuld voortleeft. Jullie zijn de poort die de duivel toegang biedt, jullie hebben het zegel van de boom geschonden, jullie hebben het eerste goddelijke gebod genegeerd en jullie zijn het ook die hem [de man] voor wie de duivel angst had aan te vallen, hebt overgehaald. Jullie hebben het beeld van God, de man, op een al te gemakkelijke wijze vernietigd en wegens jullie ongehoorzaamheid, die de dood betekent, moest zelfs de zoon van God sterven.69

Een aantal dingen in deze tekst vallen op:

- God is een man en geen vrouw. Daarom vertegenwoordigt de man het beeld van God op aarde en de vrouw niet. Dat God misschien wel en man en vrouw is, kwam bij de kerkvaders niet op. Misschien begrijpelijk, omdat er in die tijd geen kerkmoeders waren, alleen kerkvaders. Dat God misschien wel veel meer en veel groter is dan een mens en alle denken ver te boven gaat, past in deze redenering evenmin. In feite is het uiterst hoogmoedig om de onvoorstelbare grootheid van God in het beeld van een mens, de man, te willen vangen. Staat er niet geschreven: Gij zult u geen gesneden beeld maken?

- De vrouw, lees Eva, krijgt de schuld van de zondeval: zij is ingegaan op de verleiding van de duivel en heeft vervolgens Adam, de man, verleid. Nu heeft deze geschiedenis van Adam en Eva een duidelijk esoterische betekenis, die vroeger ook wel vrij algemeen bekend was. Maar toen de esoterische traditie door de kerk werd vernietigd en uitgeroeid, ging ook die esoterische betekenis van dit verhaal verloren en werd dit verhaal letterlijk genomen. En in dit geval betekent het letterlijk nemen van zo'n verhaal zelfs, dat je in de grootst mogelijke onzin terechtkomt. De man, Adam, staat voor het gericht zijn op het geestelijke in ieder mens. De vrouw, Eva, staat voor de gerichtheid in ieder mens om zich te verbinden met de materie. Nu vond de mens het in die oude, zeer oude tijden, heel moeilijk om de directe verbinding met de goddelijke wereld te verliezen om verder in de wereld van de materie af te dalen. Toch was dat de opdracht van de mens. En in de mens waren toen als het ware twee strevingen: de ene, om zich intenser en nauwer met de wereld van de materie te verbinden, en de andere, om die weg van afdaling in de materie tegen te gaan om daardoor de verbinding met de geestelijke wereld niet te verliezen. Het vrouwelijke in de mens nam toen de leiding, en hielp ons stap voor stap bij onze opdracht om verder af te dalen in de wereld van de materie. De slang, die Eva verleidt, is simpelweg het symbool van de transformatie. Een symbool dat altijd opduikt aan het begin van een transformatie(weg). De slang is dan ook helemaal niet slecht - en evenmin goed. De slang is dan ook zowel het symbool van Christus, als van de duivel. In het paradijsverhaal staat hij symbool voor het feit dat de mens nu staat aan het begin van een belangrijke weg van omvorming. Een omvorming die juist in en door de verbinding met de materie totstandkomt. In de esoterische traditie wordt 'Eva', het vrouwelijke in de mens, hoog gerespecteerd om de moed die zij opbracht om Adam, het mannelijke in ons, voor te gaan op de weg naar en door de materie.

- Doordat het paradijsverhaal niet langer naar zijn oorspronkelijke, diepzinnige betekenis verstaan werd en letterlijk genomen werd, kreeg Eva, en in Eva alle vrouwen, de schuld van de zondeval. Maar niet alleen deze schuld kreeg zij te dragen, zij wordt in bovenstaande tekst zelfs schuldig verklaard aan de dood van Jezus: als Eva niet gezondigd had, had Jezus niet aan het kruis hoeven sterven (om die zonde weer te vereffenen). Zo krijgt de vrouw wel heel wat mee te dragen: zij verleidt de man tot lust, zij is rusteloos en stuurloos, zij heeft de zonde over ons gebracht (en doet dat nog steeds) en zij draagt de schuld van de dood van Jezus.

Dezelfde Tertullianus schreef ook nog:

Hoe brutaal zijn zelfs de vrouwen... Zij hebben de onbeschaamdheid te onderwijzen, te debatteren, te exorceren, genezingen te verrichten en waarschijnlijk ook nog te dopen!70

Als je bedenkt dat Tertullianus dit omstreeks het jaar 200 schreef, dan heb je tegelijk een redelijk beeld van de situatie in die tijd. In die begintijd van het christendom vormden de volgelingen van Jezus een heterogeen gezelschap: allerlei opvattingen en inzichten leefden vrolijk naast en met elkaar. Het oorspronkelijke christendom is dan ook veelkleurig en rijk aan inzichten. Maar langzamerhand begonnen zich twee grote groepen af te tekenen: de spirituele christenen (vaak gnostici genoemd) en de meer kerkelijk georienteerde richting. Nu beschikte de laatste richting, in tegenstelling tot de eerste, over een strakke organisatie. De spirituele richting had geen behoefte aan organisatie, omdat het uiteindelijk ging om de innerlijke beleving - en die wordt nu eenmaal door geen enkele organisatie gestimuleerd. De kerkelijke richting ging zichzelf steeds meer beschouwen als de enige legitieme vertegenwoordiger van het christendom en verklaarde andersdenkenden tot ketters. Zo werden de spirituele christenen verketterd. Later werden zij ook veroordeeld en werden hun geschriften verboden. Rond het jaar 200, waarin bovenstaand citaat geschreven werd, neemt de strijd tussen beide richtingen in hevigheid toe. Nu waren in de spirituele traditie van het christendom man en vrouw volkomen gelijkwaardig aan elkaar en werd daar het inzicht doorgegeven, dat ieder mens man en vrouw is. Daarom hadden de vrouwen in die traditie ook volkomen gelijkwaardige taken en verantwoordelijkheden als de mannen. En dus waren er vrouwen die doopten, die mensen van bezetenheid verlosten door demonen uit te drijven, die optraden als leraar, die genezingen verrichtten, onder andere door handoplegging (denk aan het magnetiseren in onze dagen!) en die deelnamen aan discussies met andere mannen en vrouwen. De kerkelijke richting was dit alles een doorn in het oog. In de kerkelijke traditie waren immers de inzichten van Petrus maatgevend, en die had, zoals we zagen, niet veel op met vrouwen.

Uiteindelijk werd de spirituele traditie bijna geheel en al uitgeroeid en alle spirituele christelijke geschriften, zoals het Evangelie van Maria Magdalena, werden vernietigd. De overwinning van de kerkelijke richting hield op meerdere terreinen een totale breuk in met de leringen van Jezus. Bijvoorbeeld dat het Koninkrijk Gods gezien werd als een uiterlijk iets, in plaats van als een staat van bewustzijn, die wij hier en nu verwerven kunnen. Jezus zelf werd vergoddelijkt, terwijl hij dat zelf nooit gewild of bedoeld heeft: hij was de mens in wie de goddelijke geest aan het licht kwam, de Christusgeest. En dat is al bijzonder genoeg! Maar ook en vooral voltrok de breuk met de leringen van Jezus zich op het vlak van de gelijkwaardigheid van man en vrouw. Het is eigenlijk heel leuk en ontroerend dat ook de bijbel tot op de dag van vandaag die gelijkwaardigheid duidelijk maakt. Maar dikwijls gebeurt dat zo subtiel dat wij er overheen lezen. Jezus heeft zijn opleiding voor een deel van de Essenen gekregen. De Essenen waren een groepering in wie de oude mysterietraditie voortleefde. En dus waren bij hen man en vrouw volkomen gelijkwaardig. En werden bij hen de taken die verricht moesten worden gelijkelijk over mannen en vrouwen verdeeld. Een prachtig voorbeeld daarvan vinden we in het Evangelie van Lucas; daar wordt verteld dat Jezus aan Petrus en Johannes de opdracht geeft om voorbereidingen te treffen voor de paasmaaltijd: En zij zeiden tot Hem: Waar wilt Gij, dat wij het gereed maken? Hij zei tot hen: Zie, wanneer ge de stad inkomt, zal u een man tegenkomen, die een kruik water draagt. Volg hem in het huis, dat hij binnengaat, en zeg dan tot de heer van dat huis: De Meester zegt u: Waar is het vertrek, waar Ik met mijn discipelen het Pascha kan eten?71

De man die Petrus en Johannes achterna moeten gaan, is een Esseen. Deze steunen Jezus op de achtergrond bij zijn werk. Het vertrek waar de man de twee leerlingen heenbrengt, bevindt zich in het ordehuis van de Essenen in Jeruzalem. Maar het meest opvallend in verband met ons onderwerp is de vermelding dat die man een kruik water draagt. Dat is wel bijzonder! Want een joodse man zal nooit een kruik water dragen omdat dat vrouwenwerk is. De enige mannen die een uitzondering op die regel vormen zijn de Esseense mannen, omdat bij hen man en vrouw gelijkelijk alle taken vervullen, zonder onderscheid in sekse te maken. Zo zien we in dit voorbeeld hoezeer Jezus gevormd is door deze Esseense traditie van gelijkwaardigheid en in al zijn optredens en in al zijn uitspraken houdt hij deze gelijkwaardigheid hoog. Daarom is de houding van de latere kerkelijke traditie ten opzichte van de vrouw een totale breuk met de leringen en inzichten van Jezus. Denk nu niet, dat dit soort citaten uitzonderingen zijn! Het is veel meer zo, dat in deze citaten de gangbare opvattingen uit de eeuwen die achter ons liggen, zichtbaar en voelbaar worden. En die tendens liegt er niet om! Om het nog eens op een rij te zetten:

- De vrouw heeft de zondeval veroorzaakt;

- zij heeft de dood van Jezus aan het kruis op haar geweten;

- zij is van zichzelf stuurloos en mateloos;

- zij is een zinnelijk wezen, dat mannen verleidt;

- zij beantwoordt niet aan het beeld van God, want God is een man;

- zij is slechts geschikt om kinderen te verwekken en huishoudelijk werk te verrichten; voor geestelijke arbeid is zij ongeschikt;

- zij behoort dan ook de man onderdanig te zijn om van hem de leiding te ontvangen die zij zichzelf niet geven kan;

- haar plaats is het om in alle nederigheid en met eerbied zwijgend te luisteren naar de man. Het is dit beeld waaronder vrouwen tweeduizend jaar lang te lijden hebben gehad. En nog altijd werken deze ideeen door en zijn er mannen (en vrouwen!) die zich door deze beelden laten leiden en bepalen. Het lijkt mij nu dan ook overduidelijk hoezeer het kerkelijke beeld van Maria Magdalena naar deze opvattingen over de vrouw gemaakt is: zij was bezeten, wordt gezegd - en dat is logisch, want een vrouw is nu eenmaal door haar stuurloosheid en mateloosheid veel vatbaarder voor de inwerking van demonen dan mannen. Ze was een overspelige -

en daarmee beantwoordt zij aan het beeld van het zinnelijke wezen, van de verleidster. Gelukkig is zij, zo zegt het kerkelijke beeld van Maria Magdalena, door Jezus bekeerd. En van toen af aan heeft zij zwijgend geluisterd naar wat de Meester te vertellen had, zittend aan zijn voeten. Zo wordt zij een brave vrouw, voorbeeld voor alle vrouwen die zich niet wensen te schikken in hun lot. Maria Magdalena: zij wordt door de kerkelijke traditie misvormd tot een onmogelijk wezen; zij wordt het model, naar wie alle vrouwen zich te richten hadden. En van haar feitelijke grootheid bleef niets meer over. Voelt u nu hoezeer met het eerherstel van Maria Magdalena het lot van alle vrouwen in het geding is? Als zij eindelijk mag worden wie zij werkelijk was, dan krijgen met haar alle vrouwen de kans om te worden zoals zij zijn: beeld van God, op hun eigen, unieke manier. 

8

Wie was Maria Magdalena?

Hoe meer ik mij innerlijk met Maria Magdalena bezighoud, hoe meer respect ik krijg voor haar geestelijke grootheid en hoe nieuwsgieriger ik word naar haar levensgang. Die nieuwsgierigheid is echter moeilijk te bevredigen, want feitelijk weten we maar heel weinig van haar af. We weten zelfs niet zeker waar ze geboren is en waar en wanneer ze gestorven is. Waarschijnlijk is ze afkomstig uit Magdala, een plaats aan het meer van Galilea, in de buurt van Tiberias.72 Magdala was een welvarende handelsstad. De Griekse naam van de stad was Tarichea, wat visdrogerij betekent. De stad heeft zwaar te lijden gehad onder het oorlogsgeweld van de Romeinen: in het jaar 53 voor Christus werden er bijvoorbeeld 30.000 inwoners en vluchtelingen gevangen genomen, die vervolgens als slaaf werden verkocht. Ook later, onder Herodes de Grote, werden vele inwoners van de stad vanwege hun opstandigheid ter dood gebracht. De verhalen over deze gebeurtenissen zullen zeker jaar in, jaar uit zijn doorverteld en Maria Magdalena zal ze als kind vaak te horen hebben gekregen.

Magdala lag niet ver van Nazareth, waar Jezus opgroeide; zo'n dertig kilometer ongeveer. Jezus zal de stad daarom wel gekend hebben, vooral omdat het lag aan de weg van Nazareth naar Tiberias. Nu weten we dat Maria Magdalena de verschillende inwijdingen heeft gekregen. Waarschijnlijk bij de Essenen, die in die tijd in Israel een belangrijke mysterieschool hadden. Ook Jezus heeft zijn opleiding van de Essenen gekregen en het ligt dan ook voor de hand dat Jezus en Maria Magdalena elkaar daar hebben leren kennen. Maria Magdalena moet een opvallende leerlinge geweest zijn: zelden gebeurde het immers, dat iemand tot in de zevende graad werd ingewijd. Zij leerde dus sneller en vlugger dan de andere leerlingen het ego te overwinnen en het meesterschap daarover te behalen. En al van jongs af aan moet zij innerlijk een directe verbinding met de geestelijke wereld ervaren hebben. Ook ligt het voor de hand dat Maria Magdalena, net als Jezus zelf, buitenlandse mysteriescholen heeft bezocht. Voor de hoogste ingewijden waren die contacten met het buitenland vanzelfsprekend. Daarnaast stonden in die tijd de verschillende inwijdingstradities in de diverse landen in nauw contact met elkaar. Jezus en Maria zullen daar, in India en Egypte bijvoorbeeld, beiden ondervonden hebben dat de essentie van wat de Essenen hen geleerd hadden, ook elders geleerd werd: hoe je de Goddelijke geest die in ons woont, stap voor stap aan het licht kunt brengen. Maria Magdalena moet dus al jong een sterk gevoel gehad hebben voor de essentie, die in alle godsdiensten en in alle mysterieopleidingen dezelfde was. Ze moet dus ook een sterk gevoel gekregen hebben voor de universele waarheid, die in al die tradities en godsdiensten geleerd werd. En ze zal al vroeg geleerd hebben om het hokjes-denken, ook het religieuze hokjes-denken, te overwinnen. Het ligt ook voor de hand om aan te nemen dat zij door de Essenen zelf met Jezus werd meegestuurd, toen deze begon aan zijn publieke en openbare optreden. De Essenen begrepen immers wat de opdracht was, die Jezus vanuit de geestelijke wereld gekregen had en zij wilden er alles aan doen om hem op de achtergrond bij zijn werk te steunen.73 Daarom, denk ik, stuurden ze Maria Magdalena, een van hun briljantste leerlingen, met hem mee. Vanaf het begin was ze ook werkelijk zijn gezellin, geestelijk nauw verwant en verbonden met hem. En natuurlijk begreep ze allerlei dingen die zijn latere mannelijke leerlingen niet konden begrijpen, omdat ze nog geen geestelijke scholing en vorming gekregen hadden. Vanuit de Esseense traditie kende ze het onderscheid tussen de leringen die in het openbaar mochten worden verkondigd: de exoterische leer en de geheime leringen die alleen in de besloten kring van de leerlingen mochten worden doorgegeven: de esoterische (of: verborgen) leer. En ze mocht meemaken, hoe Jezus de leerlingen, die hij bij het begin van zijn openbare optreden gekozen had, stap voor stap in de esoterische leer opleidde. Maar ook maakte ze mee hoe moeilijk het was om mensen die niet gewend waren om geestelijk te denken, in die esoterische leer te scholen. Ze zal voortdurend hebben meegemaakt dat er misverstanden ontstonden over de woorden die Jezus in de beslotenheid van de leerlingenkring sprak. En vaak moet het haar taak geweest zijn om de leerlingen inzicht te geven in de woorden van de Meester, die op het eerste gezicht zo onbegrijpelijk leken. Zo werd zij als vanzelf de eerste der apostelen, de eerste van de leerlingen. Zij had van zichzelf geen enkele behoefte om zich op de voorgrond te plaatsen: als ingewijde had ze die zo menselijke trekjes geheel en al leren overwinnen. Het ging haar immers niet (meer) om bevestiging, om erkenning of om macht, het ging haar alleen nog maar om wat vanuit de geestelijke wereld door Jezus heen verwerkelijkt wilde worden. Zo werd zij zijn stille kracht op de achtergrond, zijn werkelijke gezellin. Dat de mannelijke leerlingen haar soms met jaloezie bekeken en haar haar plaats misgunden, zal haar zeker wel pijn gedaan hebben: ook zij bleef een mens met alle menselijke gevoelens vandien, maar ze zal zich nooit door woede, wrok of verbittering daarover hebben laten leiden. Haar grootste vreugde was het om zelf vanuit de geestelijke wereld de bevestiging te ontvangen, dat de wijze waarop Jezus zijn goddelijke opdracht vervulde, geheel en al was zoals dat bedoeld werd. Ze zal ook zelf geworsteld hebben met de vraag of de gevangenneming en terechtstelling van Jezus ook tot dat goddelijke plan behoorde dat hij ten uitvoer bracht. Maar we mogen aannemen, dat zij ook hierin antwoord kreeg: het antwoord dat de weg van Jezus inderdaad zo bedoeld was en niet anders. En toen zij aan de voet van het kruis stond, zal er zoveel tegelijk door haar hart zijn heengegaan: het weten, dat Jezus zo, en niet anders, de wil van God vervulde. En daarom had zij op een bepaalde laag van haar ziel vrede, toen zij daar stond. Tegelijk verlangde zij ernaar haar Meester met al de geestkracht die in haar was, te steunen en hem mede daardoor de vervulling van de goddelijke opdracht op dit uiterste moment mogelijk te maken. En tegelijk zal zij gevoeld hebben hoe in het lijden van Jezus als het ware het lijden van heel de mensheid was samengebald. En juist dit aspect van het lijden van haar Meester zal haar tot in haar hart gekerfd hebben. En waarschijnlijk zal zij ook aangevoeld en innerlijk geweten hebben dat dit einde van het leven van Jezus tegelijk een nieuw begin was. Een nieuw begin niet alleen voor Jezus, maar ook voor heel de mensheid zelf. Ze zal het niet hebben kunnen verklaren -

en zijn wij al in staat om dat te bevatten? - maar met haar intuitieve weten zal zij het wel aangevoeld en met haar hart begrepen hebben.

En toen kwam daar die ontmoeting bij het lege graf. Ze zag hem opnieuw, haar geliefde, haar Meester, maar nu in zijn stralende en lichtende lichtlichaam. Toen, op dat moment, moeten voor haar alle stukjes van het onbegrepene van het levenslot van Jezus op zijn plaats gevallen zijn: ineens wist ze en begreep ze. En daarom kon ze het later ook aan de andere leerlingen uitleggen, die nog van niets wisten en niets begrepen. Zij, Maria Magdalena, was immers geschoold in de leer van de verschillende lichamen die een mens heeft. Ze wist wat een lichtlichaam was - en aan de opgestane Meester had ze mogen zien hoe een voltooid lichtlichaam eruit ziet. Zij was geschoold in de leer van karma en reincarnatie. Ze was ingewijd in de evolutieweg van de mens over de aarde. En zij wist dus ook dat de mensheid nu tot op het diepste punt van de materie was afgedaald en dat er nu een omkering nodig was. Een omkering die de mens zou brengen op de weg vanuit de materie naar de geestelijke wereld. Zij begreep hoe die omkering in Jezus werd bewerkstelligd en hoe hij als eerste die weg vanuit de materie, terug naar het licht van de geestelijke wereld, gegaan was. En hoe hij nu die weg in principe voor ieder mens mogelijk had gemaakt. En in dat stralende lichtlichaam zag ze voor zich hoe eens heel de mensheid met zo'n stralend lichtlichaam gezegend zou worden. Maria Magdalena begreep. En na de opstanding van de Meester wist ze dat het nu haar taak zou zijn om dit grote gebeuren aan iedereen uit te leggen die daarvoor open zou staan. Anders dan Petrus en Paulus heeft zij in stilte gewerkt aan haar opdracht. Ze heeft mensen om zich heen verzameld, die gevorderd waren op de inwijdingsweg en die haar daarom zouden kunnen begrijpen. Want ze wist dat wat zij te vertellen had, voor de ongeschoolden totaal onbegrijpelijk zou zijn en eerder een aanstoot dan een geschenk zou zijn. Werkten Petrus en Paulus in de volle openbaarheid, Maria Magdalena werkte in stilte en schonk haar inzichten aan hen, die ernaar toe gegroeid waren om dat te bevatten.

Er bestaan verschillende verhalen over de plaats en de manier waarop ze gestorven is. Sommigen vertellen dat ze met de moeder van Jezus en Johannes samen naar Efeze gereisd is en daar uiteindelijk gestorven is als martelares. Anderen zeggen dat ze naar Frankrijk gereisd is en daar lange tijd, in de buurt van Marseille, als kluizenaar geleefd zou hebben, tot ze ten slotte in Aix en Provence gestorven is. Maria Magdalena, zij, die de gezellin van Jezus was, heeft vooral diens geheime, esoterische leer doorgegeven. Je zou haar de moeder van de geheime christelijke traditie kunnen noemen. Een leer, die pas in onze tijd ook werkelijk openbaar begint te worden. Alsof wij eerst nu de geestelijke rijpheid bezitten om die geheime leringen in ons op te nemen en te begrijpen. De tijd van Maria Magdalena begint nu pas. Samen met Johannes staat ze aan de wieg van het vernieuwde, esoterische christendom dat in onze tijd geboren wordt.

In sommige opzichten kun je beter vertellen wat zij niet was, dan wat ze wel was: ze was geen hoer en evenmin een bezetene. Wat haar feitelijke levensgang was, weten we nauwelijks. Maar van haar geestelijke levensgang weten we des te meer. Want wat zij geestelijk aan schatten mocht ontvangen en veroveren, heeft ze ons als een geschenk nagelaten. Zij, de moeder van het esoterische christendom, zij, een hoge ingewijde, ze was en is het beeld van het christendom in zijn meest verheven vorm.

Er zijn vele omschrijvingen van Maria Magdalena in omloop, omschrijvingen, die allemaal een facet van haar geestelijke grootheid aangeven. Zo wordt van haar in de Legenda Aurea - een middeleeuws geschrift over de levens van heiligen dat in de Middeleeuwen populairder was dan de bijbel - gezegd, dat zij het Woord van God beter dan alle anderen vermocht te prediken. We begrijpen nu waarom dat zo was: omdat zij de grote geheimen dieper dan anderen mocht verstaan en omdat zij in staat was, juist omdat ze die geheimen met haar hart verstond, die met een grote overtuigingskracht en liefde uiteen te zetten. Ze sprak niet vanuit haar denken, verstandelijk, nee, ze sprak vanuit haar innerlijke weten. Ook wordt ze in dat geschrift 'de bijzondere vriendin' van Jezus genoemd. En uit deze omschrijving begrijpen we dat de middeleeuwers nog een bepaald gevoel hadden voor de unieke plaats die Maria Magdalena in de leerlingenkring innam. Andere omschrijvingen zijn deze:

- de representante van de oorspronkelijke leer van de Meester;

- de overleveraarster van de geheime leer van de Meester;

- de eerste pausin;

- de geestelijke moeder van een soort tegenkerk. In al deze omschrijvingen horen we iets doorklinken van het eigenlijke werk van Maria Magdalena: om haar diepe inzicht in de leringen van Jezus door te geven aan hen, die dat geestelijk bevatten konden. Verkondigden Petrus en Paulus de boodschap van de Meester aan iedereen die zich daarvoor maar interesseren wilde, en brachten zij daarmee het christendom in zijn meest eenvoudige vorm in de openbaarheid, Maria Magdalena kon niet anders dan haar diepe inzicht trouw blijven en haar inzicht en weten toevertrouwen aan hen, die gerijpt waren voor het geheim. Daarom werd zij als vanzelf de moeder van de esoterische traditie van het christendom. Behalve de moeder van de esoterische traditie was Maria Magdalena een vrouw. Op beide punten werd zij aangevallen: in het groeiende kerkelijke christendom werd geen plaats ingeruimd voor de esoterische traditie; het werd daarentegen met harde hand uitgeroeid. Maria Magdalena was dan ook verdacht, omdat zij bij uitstek de hoedster van die traditie was. Maar de aanvallen op haar richtten zich niet zozeer op wat zij te zeggen had: ze werd vooral aangevallen op het feit dat zij een vrouw was. Er werd, zogezegd, op de persoon gespeeld, en niet op de zaak. Een eeuwenoude truc die tot op de dag van vandaag gebruikt wordt: 'het domme blondje' wordt geacht niet zelf te kunnen denken. Paulus vond dat vrouwen zwijgen moesten: geestelijke zaken behoorden tot het terrein van de mannen en niet tot dat van de vrouwen. En daarmee verwoordde hij wat langzamerhand het geldende oordeel in het kerkelijke christendom werd. Zo werd Maria Magdalena monddood gemaakt. Alleen al vanwege het feit dat ze een vrouw was, was haar getuigenis ongeloofwaardig.

En toen dat niet genoeg was om haar klein te krijgen, werd ze tot bezetene en tot overspelige verklaard. Zo verschoof de aandacht zich van wat zij ons te zeggen had naar alle vragen rondom haar vrouwzijn.

Eeuwenlang bleef de boodschap van Maria Magdalena verborgen; eeuwenlang werd zij afgebeeld als een wulpse, losbandige vrouw. Eeuwenlang was zij de 'Maria Magdalena van de Boetedoening'. Maar de Geest werkt - niet snel misschien, maar toch. Na twintig eeuwen werden onder het zand van de woestijn de geschriften gevonden, die de oorspronkelijke, esoterische traditie van het christendom weer aan het licht brachten. Eindelijk werden de geschriften gevonden, die ons een ander zicht geven op Maria Magdalena en die ons haar grootheid weer in herinnering roepen. Eindelijk kan Maria Magdalena naar voren treden zoals zij werkelijk is. Eindelijk kunnen wij ons verrijken met wat zij ons te zeggen heeft.

Maria Magdalena was, net als Johannes, een ingewijde. Dat betekent dat die beiden denken en voelen tot een eenheid hebben omgesmeed. Zo hebben zij het mannelijke: het denken, verbonden met het vrouwelijke: het voelen. Of: zo hebben zij het mannelijke en het vrouwelijke in zichzelf tot een nieuwe eenheid omgevormd en zijn ze mens geworden. De mens die het eenzijdig mannelijke of het eenzijdig vrouwelijke overstegen heeft. En zo mogen zij worden gezien en aangesproken: als mens, meer dan als man of vrouw. Daarmee en daardoor hebben zij het 118

denken naar een hoger niveau verheven, het gemaakt tot een doorvoeld denken. Met die stap waren beiden hun tijd ver vooruit. Want twintig eeuwen geleden was de situatie nog zo, dat in de mensheid het denken op zich nog moest worden ontwikkeld. De mensheid stond als het ware aan het begin van de ontwikkeling van het denken tot de leidende kracht van het menszijn. Maria Magdalena en Johannes waren al een stap verder. Zij verbonden dat ontwikkelde denken met het voelen, en verhieven het tot de hoge vorm van het innerlijke weten. Omdat zij daarmee hun tijd ver vooruit waren, werden zij niet geduld, en moesten zij zich op de achtergrond houden. En omdat Maria Magdalena ook nog eens een vrouw was, moest zij zich nog meer dan Johannes laten welgevallen. Had Johannes nog het recht om te spreken als een man, Maria Magdalena werd gedwongen tot zwijgen. En dus sprak ze alleen in de kring van mensen, die verstaan konden. Een kring van ingewijden, van wetenden.

Nu wij in onze tijd aan de vooravond van die geweldige sprong voorwaarts in de menselijke evolutie staan, waarbij het ontwikkelde denken verbonden gaat worden met het voelen en zo tot innerlijk weten wordt, nu komen die twee eindelijk weer in beeld: Johannes en Maria Magdalena. Nu breekt eindelijk hun tijd aan. Voor Johannes is dat relatief gezien makkelijker dan voor Maria Magdalena. Johannes kon als man, zij het terughoudend, blijven spreken. Omdat hij een man was, konden van hem de geschriften worden opgenomen in de bijbel, ook al lokte dat de nodige discussie uit. Maria Magdalena moet, omdat ze een vrouw was, eerst bevrijd worden van al die aantijgingen, die haar monddood hebben gemaakt. Pas wanneer wij haar gaan zien zoals ze was, kunnen wij haar boodschap in ons opnemen. Maar wanneer wij dat doen, dan zullen wij, net zoals zij dat gedaan heeft in haar leven, denken en voelen met elkaar leren verbinden en zullen wij leren leven vanuit de dimensie van het innerlijke weten.

Maria Magdalena, zij heeft leven na leven hard gewerkt: aan zichzelf. Ze leerde zichzelf te reinigen en te zuiveren en overwon stap voor stap al die karakterzwakheden die ons mensen eigen zijn. Ze leerde de geest-in-haar te behoeden en aan het licht te brengen. Ze leerde luisteren naar de stilte en wat in de stilte haar gezegd werd. Ze leerde onvoorwaardelijk vertrouwen, overgave. Zo werd zij het zuivere instrument voor de Geest van God, werd zij zichzelf. En gaf zij daarmee het grootste geschenk dat een mens te geven heeft, aan Jezus, aan de aarde en aan de mensheid. Want wie zichzelf vindt, geeft daarmee het grootste geschenk dat maar mogelijk is. Zei Jezus al niet dat wie zichzelf overwint, sterker is dan wie een stad inneemt?

Maria Magdalena, in haar geestelijke allure een vrouw als geen ander mens. En zo mag zij ons tot voorbeeld zijn.

9

De boodschap van Maria

Magdalena

In 1896 werd in Cairo, in Egypte, het Evangelie van Maria Magdalena gevonden: eindelijk een evangelie dat niet op naam van een man, maar op dat van een vrouw staat. Het evangelie werd samen met drie andere oudchristelijke geschriften gevonden: de Openbaring van Johannes, de Wijsheid van Jezus Christus en de Handelingen van Petrus. Omdat deze vier geschriften later in Berlijn terechtkwamen, worden ze 'de Berlijnse codex' genoemd. Het duurde tot 1955 voordat er een vertaling van de Berlijnse codex verscheen, die deze vier geschriften, waaronder dus dit Evangelie van Maria Magdalena, voor geinteresseerden toegankelijk maakte. In 1945 werden in Nag Hammadi, eveneens in Egypte, de 'Nag Hammadi-geschriften' gevonden, eveneens oudchristelijke geschriften uit de eerste eeuwen van onze jaartelling. Tot de vondst van Nag Hammadi behoorden ook die al eerder gevonden geschriften uit de Berlijnse codex: de Openbaring van Johannes en de Wijsheid van Jezus Christus. Toen deze Nag Hammadi-geschriften in 1977 in een Engelse vertaling verschenen, nam de uitgever ook de twee andere geschriften van de Berlijnse codex 121

die niet in Nag Hammadi gevonden waren, desondanks in deze vertaling op. Ook in de Nederlandse vertaling, die in 1994 verscheen, is het Evangelie van Maria Magdalena in de Nag Hammadi-geschriften opgenomen. Pas toen begon een breder publiek van dit evangelie kennis te nemen en er belangstelling voor te krijgen. Dat het op naam staat van Maria Magdalena

hoeft niet te betekenen dat zij het zelf geschreven heeft. Wel mag je aannemen dat de inhoud het onderwijs van Maria Magdalena weerspiegelt en dat het in haar geest geschreven is. Dat hoeft ook daarom niet te verbazen, omdat het in dit evangelie onder andere gaat over de inwijdingsweg en de verschillende stappen die een mens kan en mag zetten op die weg. Als er iemand is die van binnenuit iets van die weg af weet, dan is het Maria Magdalena wel: zij is deze weg immers ten einde toe gegaan. En het is met name deze weg, waartoe zij ons uitnodigt - omdat deze het is, die de geest-in-ons aan het licht kan brengen. Helaas is het Evangelie van Maria Magdalena zwaar beschadigd gevonden: meer dan de helft van de tekst ontbreekt. Misschien dat het ontbrekende deel ooit nog eens gevonden wordt. Maar ook in deze geschonden vorm bevat het tal van wijze en wijsheid schenkende lessen. Het enige nadeel voor onze tijd is misschien, dat het niet makkelijk te lezen is; want wanneer je de woorden in dit evangelie letterlijk neemt, dan dring je niet door tot de eigenlijke betekenis die in en achter de woorden verborgen ligt. Het is als poezie: er staat meer dan er staat. En slechts wie geduld heeft en wie bereid is innerlijk te leven met de geschreven woorden van dit evangelie, zal er de rijke schat uit mogen opdelven, die erin besloten ligt. Daarnaast is dit evangelie ook daarom moeilijk te lezen, omdat het uitgaat van het geheime onderwijs van Jezus. In de bijbelse geschriften komen die geheime leringen op een meer versluierde wijze aan de orde; hier, in dit evangelie, vormen ze het uitgangspunt. Voor wie geen kennis heeft van dat geheime onderwijs van Jezus - dat onder meer uitgaat van karma en reincarnatie - blijft dit evangelie een ontoegankelijk boek. Maar juist omdat het van die geheime leringen uitgaat, biedt het tegelijkertijd een veel verder gaand inzicht in de werkelijke boodschap van Jezus, dan de bijbelse geschriften dat meestal doen -

uitgezonderd dan de geschriften van Johannes. Kort en bondig worden in dit Evangelie van Maria Magdalena - voor wie oren heeft om te horen -

een aantal thema's aangesneden. Een aantal van die thema's wil ik in dit hoofdstuk de revue laten passeren - niet alleen om u kennis te laten nemen van de inzichten (in de geest) van Maria Magdalena, maar ook als meditatiethema's op de wijze als bedoeld in de notities van dit evangelie.

1. Ontdek wie je eigenlijk bent!

In de tekst van het evangelie lezen we het volgende: Petrus vroeg: 'U legt ons steeds alles uit. Leg ons dus nu ook de vraag uit 'wat de zonde van de wereld is?'

De Verlosser zei: 'Er is geen zonde. Maar jullie maken zonde wanneer jullie datgene doen wat met overspel zou kunnen worden vergeleken. Dat wordt 'zonde' genoemd. Daarom is het Goede in jullie midden gekomen, om het wezenlijke in de natuur van ieder schepsel weer te verbinden met waar het uit voortkwam.'74

Een directe vraag en een fascinerend antwoord:

'Wat is zonde?' 'Er is geen zonde.' Nu is in onze beleving en in onze traditie zonde altijd nauw verbonden met schuld: 'zonde' betekent immers dat je bepaalde regels of normen overtreedt en je zo schuldig maakt aan een overtreding van de wet of van de heersende norm. En de (kerkelijke) christelijke traditie is getekend door dat begrip schuld: we zijn allemaal zondige en schuldige mensen. Hier, in dit evangelie, klinkt het onbevangen dat er geen zonde bestaat en dus geen schuld. Dat klinkt nogal bout, zeker voor wie gewend is aan een denken waarin zonde en schuld centraal staan. Maar als er geen zonde en geen schuld bestaan, wat is er dan wel? Is dan alles zomaar goed wat we doen? Is er dan niets verkeerd meer? Nee, in principe is niets verkeerd, althans in de zin van een oordeel: jij bent goed en jij bent fout, of: wat jij doet is fout en wat ik doe is goed. Er bestaat alleen maar de wet van oorzaak en gevolg, ofwel de wet van het karma. Alles wat ik doe, denk, verzwijg of nalaat, heeft onvermijdelijk gevolgen. Zowel in dit leven als in volgende levens word ik geconfronteerd met de gevolgen van al mijn handelingen uit het verleden. Niets gebeurt toevallig: er is een diepe en onverbrekelijke samenhang met wat ik in een vorig leven deed.

De aarde is een school, een levensschool. En hier mogen we in alle vrijheid ons stap voor stap de weg van de liefde eigen leren maken. Maar dat betekent dat ik ook 'fouten' mag maken, want zonder de mogelijkheid om die fouten te kunnen maken kan ik niets leren. In zijn antwoord: 'Er is geen zonde', bevrijdt Jezus ons allereerst van allerlei valse schuldgevoelens en plaatst hij ons leven in een groter verband: niets in dit leven overkomt ons toevallig. Probeer dus achter die schijnbare toevalligheid van het leven te zien naar de diepere, geestelijke lijn, naar de levensles die achter de toevalligheden zichtbaar wordt. En met deze stille opdracht, die in die paar woorden van Jezus besloten ligt, zijn we meteen al aanbeland bij de inwijdingsweg, die er immers mee begon om op een geestelijke wijze naar het leven te leren kijken. Jezus leert ons dus het leven te zien als een leerschool waar we heel veel kunnen leren. Daarom is de eigenlijke vraag die ons gesteld wordt, deze: of we zo leven, dat we ook werkelijk de leringen trekken uit alle levenslessen die wij in dit leven opdoen. En dat doen we alleen dan, wanneer we op een geestelijke wijze naar ons eigen leven leren kijken. Wanneer we gaandeweg ontdekken, waarom al die ervaringen ons overkomen, zoals ze ons overkomen. Helemaal zullen wij in dit leven dat verborgen patroon niet ontdekken. Maar we zullen wel ontdekken wat de opgave is die wij onszelf gesteld hebben, toen we aan dit leven begonnen. Bijvoorbeeld om in dit leven te leren 'loslaten'. Dat is misschien wel een van de moeilijkste dingen. Maar om dat te leren moeten we soms daadwerkelijk door verlieservaringen heen. Of we ontdekken dat we ervoor gekozen hebben om in dit leven te leren hoe we gevoelig kunnen worden voor wat er in anderen omgaat - en ook zulke levenslessen zijn meestal niet zachtzinnig van aard. Of we hebben ervoor gekozen om in dit leven onze hoogmoed, dat gevoel beter te zijn dan anderen, te leren beteugelen. Zoveel mensen, zoveel levenslessen. Maar hoe dan ook: geestelijk leren kijken naar je eigen leven betekent dus het verborgen patroon op het spoor komen en inzien voor welke levensles je in dit leven gekozen hebt.

Vervolgens zegt Jezus dat de enige zonde die bestaat, die van het 'overspel' is. Natuurlijk moet je dit woord niet letterlijk nemen: wie zo'n woord letterlijk neemt en denkt daarmee de tekst recht te doen, ontgaat de eigenlijke betekenis van dit woord. Letterlijk lezen is dikwijls oppervlakkig lezen. Want overspel, zoals het hier bedoeld wordt, betekent heel eenvoudig dat ik me als mens alleen maar bezighoud met aardse waarden. Dat ik me erop richt om rijkdom te verwerven, of macht, of aanzien. Dat is daarom overspel, omdat ik ten diepste een geestelijk mens ben - woont de goddelijke geest immers niet in mij? - en niet een aards mens. Zeker, mijn lichaam komt uit de aarde voort, en de verlangens van mijn lichaam: veiligheid, zekerheid, voorspoed, 126

macht, etcetera, behoren ook bij wat mijn lichaam en mijn karakter vaak eigen is. Maar als ik mij op die (aardse) waarden richt, en niet op de geestelijke waarden van liefde, vertrouwen, overgave, eenvoud, etcetera, dan verloochen ik de geest-in-mij, verloochen ik wie ik ten diepste ben. 'Zonde' heeft dan ook als grondbetekenis: niet tot je recht komen, niet beantwoorden aan het doel dat jouw leven heeft. Zeggen wij niet, als we een kopje breken: dat is zonde van dat kopje. Het is daarom zonde, omdat het kopje niet langer zijn bestemming vervullen kan. Zo is het ook met ons leven: wij zijn hier op aarde om de geest-in-ons aan het licht te brengen. Om te leren leven vanuit de waarden van de geest, en te leren om ons niet te verslingeren aan de waarden van deze aarde. Wanneer ik dat doe, dan beantwoord ik aan mijn bestemming en draag ik in de sfeer van de aarde iets van de goddelijke geest in. Is er eigenlijk iets mooiers dan dat om te mogen doen? Makkelijk is het niet: leren leven in het moment, zonder iets echt te bezitten. Je veiligheid alleen laten afhangen van dat innerlijke vertrouwen op God; weten wie je bent in Gods ogen, en daaraan je zelfvertrouwen ontlenen. Maar het is wel de moeite waard. Want alleen zo kunnen we 'het wezenlijke in onze natuur (de geest) weer verbinden met waar het uit voortkwam', zoals de tekst zegt. Alleen door zo te leven kunnen we de geest-in-ons verbinden met de grote goddelijke geest. Dat is onze grote menselijke opdracht!

2. Ziekte als gevolg van overspel

In het Evangelie van Maria Magdalena staan vervolgens deze woorden van Jezus: Jullie zijn onderhevig aan ziekte en verval en aan de dood, omdat jullie gehecht en gebonden zijn aan deze misleiding (van overspel). ... Zo raakt de hele menselijke belichaming ontregeld.75

Ziekte, dood en verval: het is de aarde eigen, het behoort tot de aardse cyclus. Omdat wij ons, leven na leven, aan de aardse waarden en normen hebben overgegeven, zijn we ook in de ban geraakt van wat de aarde eigen is: ziekte, dood en verval. Maar als wij leren ons aan die aardse waarden te onttrekken, wanneer wij ons innerlijk richten op de geestelijke waarden, dan zullen wij daardoor die ziekte, de dood en het verval te boven kunnen komen. Het is niet ons noodlot om te sterven: het is de keuze die wij maakten toen wij kozen voor de aardse waarden. Natuurlijk waren wij ons dat niet bewust en zijn we ons dat niet bewust: dat we met de aardse waarden ook gekozen hebben voor ziekte en dood. Maar het is wel zo! Onze 'hele menselijke belichaming is ontregeld geraakt' door die keuze voor de aardse waarden. We hoeven dus niet te sterven, we hoeven dus niet ziek te zijn. Wanneer we weer leren ons los te maken van die aardse waarden om ons te richten op die geestelijke waarden, dan zullen we daardoor ziekte en dood te boven komen. 

Het is niet gering wat ons hier gezegd wordt. Ziekte en dood hangen dus, behalve met ons karma, ook samen met onze gerichtheid op de materie. En karma wordt alleen veroorzaakt, doordat we de geestelijke wetten vergeten zijn. Dus karma is gerichtheid op de aarde. Kortom: wanneer wij leren ons te richten op de geestelijke waarden, dan zullen wij daardoor niet alleen ons karma, maar ook ziekte en dood overwinnen. Dat klinkt mooi, maar hoe doe je dat? Dat is inderdaad niet eenvoudig. En het zal ons nog best heel wat levens kosten voordat we dat bereiken -

want we zijn wel erg ver gegaan in de manier waarop we ons verslingerd hebben aan de aarde en haar genoegens. Maar we kunnen nu al beginnen. We kunnen leren om in vertrouwen te leven: op God, op de ander, op het leven. Dat gaat niet vanzelf. En we zullen er heel wat lessen voor nodig hebben om dat echt te leren. Maar als we de - vaak zo pijnlijke -

ervaringen van ons leven willen gaan zien als lessen die ons scholen willen in het aanleren van oprecht vertrouwen, dan zetten we de eerste stap op die weg. En behalve vertrouwen is er ook overgave: niet zelf het leven naar onze hand willen zetten, maar als het ware zorgvuldig volgend wat ons in het leven gewezen wordt. Want aanwijzingen komen er voldoende. We zijn er alleen niet in getraind om die aanwijzingen ook echt als aanwijzingen te zien, in plaats van als ongemakken. Waarom breek je je been? Waarom komt die ene mens in je leven? Waarom krijg je een tegenzin tegen bepaalde dingen? Allemaal ervaringen die boodschappen en aanwijzingen bevatten, mits we bereid zijn die te zien. Vertrouwen, overgave, en daarnaast zelfvertrouwen. Hoeveel doen we er niet voor om gezien en erkend te worden? Hoeveel dingen nemen we ongewild op ons, alleen maar om erkenning te vinden?

Maar de echte erkenning komt niet daarvandaan: uit wat we krampachtig zelf bewerken willen. Erkenning, de enig ware erkenning, komt voort uit het diepe weten dat God van mij houdt. En als ik dat echt tot mij laat doordringen, tot in het diepste van mijn wezen, dan is dat voldoende om vertrouwen in mijzelf en liefde voor mijzelf te krijgen. Wanneer wij er nu voor kiezen om zelf erkenning te bewerkstelligen, door bijvoorbeeld dingen te doen die ik eigenlijk niet wil, of zo hard te werken, zoals ik dat nooit uit mijzelf zou doen, dan word ik ziek. Want dan werk ik op de aardse manier, en niet op de geestelijke manier. En wanneer wij op de aardse manier ons leven veilig willen stellen, dan lopen wij vast en halen wij ons de ziektes op de hals, die bij het aardse leven behoren. Maar hoe meer ik leer naar geestelijke wetten te leven en geestelijke waarden te zoeken, hoe schoner en zuiverder mijn lichaam wordt, en hoe minder bevattelijk mijn lichaam voor ziektes is.

Uiteindelijk zullen wij mensen zelfs in staat zijn de dood te overwinnen. Dat is in het christendom al een heel oude gedachte: dat eens de tijd aanbreekt dat wij mensen de dood zullen hebben overwonnen.76 Maar die gedachte is niet maar een 'mooi' sprookje, het is diepe werkelijkheid. Eens zal dat echt gebeuren. Natuurlijk hebben wij nog een lange weg te gaan voordat het zo ver is. Maar we zouden vandaag vast kunnen beginnen. We kunnen onszelf bevragen naar de waarden en de doelen die wij onszelf in het leven stellen. En wanneer wij in onszelf aardse waarden tegenkomen, dan kunnen we beginnen die - met liefde! - los te laten, om over te gaan naar geestelijke waarden. Hoe eng dat in het begin ook is.

De vraag die ons in deze korte tekst dan ook gesteld wordt, is de vraag of wij bereid zijn kritisch naar onszelf te kijken. Of wij bereid zijn om eerlijk onder ogen te zien hoe en wanneer en op welke manier wij bezig zijn aardse waarden te bewerkstelligen, in plaats van de geest-in-ons aandacht te schenken en haar gang te laten gaan. 3. De ware schat ligt binnen in ons Volgens het Evangelie van Maria Magdalena zegt Jezus ook de volgende woorden:

Pas ervoor op dat niemand jullie misleidt door jullie aandacht naar dit of naar dat af te leiden. De Mensenzoon is binnenin jullie. Volg Hem!

Wie Hem zoekt, vindt Hem in zichzelf.77

Wij zoeken allemaal autoriteiten buiten onszelf, mensen die ons zeggen hoe wij leven kunnen. Mensen die ons hun waardering geven en die wij daarom volgen. Mensen die zoveel sterker of zoveel wijzer lijken dan wij ons dikwijls zelf voelen en die wij daarom gehoor geven. Wij praten elkaar na. We zeggen dikwijls wat wij geacht worden te zeggen. We zijn modegevoelig en volgen ook in ons denken dikwijls de trend van onze tijd.

En toch: wanneer we het steeds buiten onszelf zoeken, de antwoorden, de inzichten, de normen waarnaar we leven kunnen, dan zullen we het nooit vinden. Want de echte antwoorden die voor mij gelden, vind ik alleen in mijzelf. Alleen ik kan heel diep in mijn innerlijk de weg vinden die ik in dit leven heb te gaan en die heel vaak anders is dan wat anderen hopen of van mij verwachten. Alleen in mijn innerlijk hoor ik de stille fluistering van de geest die mij leidt en inzicht geeft. Ik mag dus steeds weer de weg naar binnen gaan, om daar de antwoorden te vinden op de vragen waarmee ik worstel. Ik mag wel eens anderen vragen: wat denk je daar en daar van? Maar ik mag de antwoorden die mij gegeven worden nooit tot de mijne maken, als mijn eigen innerlijk mij niet van de juistheid van die antwoorden heeft overtuigd.

Daarom mag ik ook nooit tegen anderen zeggen: je moet dit of dat doen. Want ik ben niet in het bezit van het juiste antwoord voor de ander. Dat juiste antwoord kent de ander alleen maar zelf, vanbinnen. Ik moet dus heel zorgvuldig leren omgaan met anderen om hen niet afhankelijk te maken van mijzelf. En ik mag hen helpen om het echte antwoord in henzelf te zoeken en te vinden.

Zo dikwijls doet het ons gevoel voor eigenwaarde goed, als een ander ons om raad en advies vraagt. Dan word ik immers gezien als iemand die alle antwoorden wel kent en weet. Maar als ik in die val trap en mij door de ander tot autoriteit laat maken, dan doe ik zowel de ander als mijzelf kwaad. Het enige antwoord dat ik geven mag, is het antwoord dat de ander helpt om zelf in het eigen innerlijk te zoeken. Mijn antwoorden zullen dus vaker bestaan uit vragen die de ander ertoe brengen verder in zichzelf af te dalen, dan dat ik de ander ertoe verleid zich vast te klampen aan mijn antwoorden en inzichten. Doe ik immers dit laatste, dan leid ik de ander af van die weg naar binnen en concentreer ik diens aandacht op mijn antwoorden en mijn inzichten. En dan maak ik mijzelf tot autoriteit voor de ander. Binnen in onszelf dragen wij een grote schat in ons mee: de Geest, of de Mensenzoon, zoals de tekst dat noemt. Die Mensenzoon, dat is mijn hogere, wetende ik, die vol vertrouwen is op God. Maar die Mensenzoon krijgt in de verwarring van het alledaagse leven dikwijls zo weinig kans. Zijn stem is onhoorbaar geworden, omdat de stemmen van de twijfel, de angst, het verdriet en mijn onzekerheid dikwijls zoveel luider klinken. Wat ik dus eerst moet leren is om de stem van de Mensenzoon weer van binnen te gaan horen. Om gevoelig te worden voor diens fluistering. Dat is niet gemakkelijk. Want zo dikwijls denken we: voel ik het nu goed, wat ik vanbinnen denk te voelen, of hoor ik het wel goed, wat ik van binnen denk te horen? En toch, wanneer we met vallen en opstaan die weg leren gaan, dan zal die stem steeds duidelijker gaan klinken, zullen onze echte gevoelens, die van de Mensenzoon, steeds krachtiger in ons gaan spreken. In meditatie bijvoorbeeld, of in een droom, of bij een wandeling in het bos.

Maak niemand tot autoriteit. En durf te luisteren naar die stille stem vanbinnen. En maak je voor niemand anders tot autoriteit, maar word diens geleide op de weg naar binnen. Wanneer we dat doen en zo leren leven, dan schenken we eindelijk, eindelijk, ruimte aan de geest-in-ons.

4. Jezelf en de ander vrijheid schenken Volgens het Evangelie van Maria Magdalena zegt Jezus ook dit:

Leg geen andere leefregels op dan die Ik jullie gegeven heb en vaardig vooral geen wetten uit zoals een wetgever dat doet, want dan word je er zelf aan gebonden.78

Vrijheid is het kostbaarste geschenk dat ons mensen hier op aarde verleend is. Vrijheid voor onszelf en voor de ander. Maar vrijheid vergt ook nogal wat: zelfbewustzijn, zelfvertrouwen, vertrouwen. Daarom geven wij onze vrijheid zo makkelijk uit handen en nemen wij zo makkelijk anderen hun vrijheid af. Wij binden onszelf en anderen aan regels die wij of zelf bedacht hebben of onszelf hebben laten opleggen. Leven volgens regels lijkt nu eenmaal makkelijker dan een leven in vrijheid. En toch zegt Jezus dat wij steeds weer ernaar streven moeten om onze innerlijke vrijheid te bewaren en te koesteren. Alleen de regels die Jezus ons zelf gegeven heeft, die zijn het waard om voor te leven. Maar Jezus gaf ons dan ook de kosmische wetten - en eigenlijk is er maar een kosmische wet: die van de liefde. Hij gaf ons geen aardse regels en legde ons geen aardse normen op en al helemaal geen burgerlijke fatsoensregels. Die zijn in feite allemaal gevaarlijk: ze leiden onze aandacht af van ons innerlijk, en richten dat op uiterlijke regels. Steeds weer mogen wij dus onszelf afvragen welke regels wij ons nu eigenlijk zelf opleggen, dikwijls zonder dat wij dat zelf doorhebben. Naar welke normen leven wij? En steeds weer mogen wij onszelf bevrijden van al die regels die wij ongemerkt onszelf opleggen en die anderen ons verlangen op te leggen. Slechts in vrijheid kan de geest-in-ons aan het licht komen, slechts in vrijheid kan de liefde in ons ontwaken en gedijen. Daarom is die vrijheid het hoogste goed dat God ons op aarde meegegeven heeft. Een vrijheid die alles waard is om te behoeden. 5. Mens worden

Op een gegeven moment vertelt het Evangelie van Maria Magdalena, dat de leerlingen zich bij haar beklagen over het mogelijke lot dat hen te wachten staat, wanneer ze de wereld intrekken om de boodschap van Jezus te gaan verkondigen. Ze verdrinken bijna in zelfbeklag: de geest-in-hen, die geest van vertrouwen, kan niet aan het woord komen omdat hun ego zo volop aan het woord is. Daarom worden ze alleen nog maar beheerst door angst en zelfmedelijden. Dat gebeurt er dus wanneer wij de geest-inons niet laten spreken en ons kleine ik alle kans geven om zich groot te maken in ons! Volgens het evangelie geeft Maria Magdalena dan de leerlingen het volgende antwoord - en let, terwijl u dit leest, op de innerlijke grootheid, die uit dat antwoord spreekt:

Stop met dat gejammer, beklaag je niet en wees niet zo besluiteloos. Weet toch dat Zijn kracht en genade geheel en al met jullie zal zijn en dat Hij jullie zal beschermen. Laten we dus Zijn grootheid loven en prijzen, want Hij heeft ons hierop voorbereid en echte mensen van ons gemaakt.79

Maria Magdalena probeert een beroep te doen op de geest-in-hen, zodat daardoor in de leerlingen het vertrouwen weer kan oplichten. Ze wijst erop wat Jezus met hen gedaan heeft: hij heeft de echte mens in hen aan het licht gebracht. Dat wil zeggen: hij heeft hen bewust gemaakt van de geest-in-hen en hij heeft hen geleerd om meer te luisteren naar de influistering van deze geest, dan naar alle angsten en twijfels van hun ego. Zo heeft hij echte mensen van hen gemaakt.

Door zo tegen hen te praten maakt Maria hen weer bewust van wie ze eigenlijk zijn en helpt zij hen sterker te worden dan hun angst en onzekerheid. 

Wat voor de leerlingen geldt, geldt ook voor ons: ook wij worden, wanneer wij ons daaraan toevertrouwen, vanuit de geestelijke wereld ertoe geleid om de geest-in-ons aan het licht te brengen. Wij worden ertoe geleid om meer gehoor te geven aan wat de geest-in-ons zegt, dan wat ons ego ons allemaal te vertellen heeft. En natuurlijk zullen we regelmatig, net als de leerlingen van Jezus, even terugvallen in onze 'oude' mens, maar dan worden we toch steeds weer geholpen om die oude mens te overwinnen en gehoor te geven aan de nieuwe mens in ons. Ja, ook wij worden in dit leven, mits wij dat ook zelf willen, tot echte mensen gemaakt. Het evangelie besluit deze passage dan ook met de woorden:

Door zo te spreken transformeerde Maria Magdalena hun innerlijke zwakte naar de kracht van het Goede en toen begonnen zij de woorden van de Verlosser te overwegen en te bespreken.80

Toen de leerlingen eenmaal weer waren 'ontwaakt'

uit de bewustzijnsvernauwing van hun ego, toen kregen zij weer zicht op waar het eigenlijk in het leven om gaat. En toen waren zij er ook weer aan toe om de woorden en inzichten van Jezus te overdenken en in hun ziel op te nemen. Van het Evangelie van Maria Magdalena ontbreekt het begin. Daarom vallen we met deze vijf overwegingen midden in het betoog van dit evangelie. We 

kennen dus ook de samenhang niet goed, waarin deze overwegingen geplaatst zijn. Maar ook al ontbreken die, toch geven deze paar citaten al een heel goed beeld van datgene, waartoe dit evangelie ons oproept en wat het in ons wil bewerken: dat wij echte mensen worden, dat wij de Mensenzoon in ons aan het licht brengen en dat wij bereid zijn al die innerlijke stappen te zetten, die ons daartoe leiden kunnen. Zoals: het behoeden van onze eigen innerlijke vrijheid en die van anderen, het kiezen voor de kosmische wet van de liefde, en het zicht krijgen op het geestelijke patroon van ons leven.

Maria Magdalena: ze toont zich in dit evangelie als een ware meesteres, die ons stap voor stap het echte, geestelijke leven binnenleidt.

10

De inwijdingsweg van Maria

Magdalena

of: haar nalatenschap aan ons

In het middengedeelte van het Evangelie van Maria Magdalena ontbreekt opnieuw een stuk. Daardoor missen we een gedeelte, waarin het evangelie begint te spreken over de inwijdingsweg. Maar gelukkig worden bij de vierde inwijdingsstap de eerste drie stappen (opnieuw) genoemd, zodat we ook weten waar het ontbrekende deel uit dit evangelie over gaat. Nu worden de inwijdingsstappen in dit evangelie 'knopen' genoemd: het zijn de knopen die een mens moet ontwarren om verder te komen. Daarmee worden de verwarde situaties of gevoelens bedoeld, die wij op zijn tijd allemaal meemaken en die een levensles voor ons inhouden. Ook worden de knopen in deze tekst wel 'machten' genoemd: de machten die een mens moet overwinnen om bevrijd te worden van de heerschappij van het ego. De vierde knoop (of macht) wordt zo beschreven: Zo passeerde de ziel de derde macht, Onwetendheid, en zij ging verder omhoog en zag de vierde macht, die zeven vormen had. Ten eerste Duisternis, ten tweede Begeerte, ten derde Onwetendheid, ten vierde Doodsangst, ten vijfde Gebondenheid aan de fysieke wereld, ten zesde de Bekrompenheid van het denken in fysieke termen en ten zevende de Kennis die oprijst in toorn en wrok. Dit zijn de zeven machten van Toorn. Zij stellen de ziel de vraag: 'Waar kom je vandaan, waar ga je naartoe, moordlustige veroveraarster?'81

De vierde 'knoop' die wij in dit leven mogen ontwarren, bestaat dus uit zeven verschillende stappen. De eerste drie daarvan zijn, zoals ik al schreef, een herhaling van de eerste drie knopen, die de inwijdeling bij deze vierde knoop al achter zich heeft liggen. Maar zoals altijd: wanneer een mens een bepaalde zwakheid heeft overwonnen, moet hij deze zelfde zwakheid dikwijls nog eens, op een dieper niveau, bestrijden en leren beteugelen. Uit mijn eigen leven weet ik hoe bepaalde zwakheden, die ik dacht overwonnen te hebben, soms plotseling weer levensgroot voor mij staan en opnieuw al mijn aandacht vergen. Vandaar dat bij deze vierde knoop de eerste drie knopen nog eens herhaald worden.

Deze vierde knoop bestaat dus uit zeven 'levensstappen', zeven gevechten met jezelf, op zeven verschillende terreinen. Het ene gevecht zal je makkelijker afgaan dan het andere, maar we hebben wel al die zeven stappen te zetten, willen we verder komen op de inwijdingsweg zoals dit evangelie dat beschrijft. Nu spelen in bovenstaande tekst allerlei inzichten een rol, die stammen uit de geheime leringen van Jezus en uit de inwijdingstraditie. Dat die geheime leringen van Jezus voor een groot deel overeenstemmen met de geheime leer van de mysterien of de inwijdingsscholen, hoeft ons niet te verbazen: zoals alle Meesters bouwt ook Jezus voort op de universele kennis en inzichten die in de mysterien doorgegeven werden omtrent het ontstaan van de mensheid en de aarde, over de bedoeling van het menselijk leven op aarde en over het leven na de dood. Vooral over dit laatste, het leven na de dood, was in de mysterien veel bekend. Zo werd bijvoorbeeld verteld dat de mens na het afleggen van het fysieke lichaam achtereenvolgens door de zeven gebieden of zeven werelden van de (astrale) machten moet reizen alvorens in de lichtwereld aan te komen. Bij elk van die zeven werelden staat dan een wachter, of 'een macht', die de gestorvene de doorgang kan beletten naar de volgende wereld. En wel dan, wanneer een mens nog iets van die astrale wereld die hij verlaten wil, in zich draagt: jaloezie, eigenbelang, machtswellust, begeerte, en ga zo maar door. Pas wanneer de overgegane aantoont dat hij die krachten in zichzelf overwonnen en losgelaten heeft, krijgt hij toestemming om verder te reizen naar de volgende wereld, waar hem opnieuw een wachter of een macht wacht, net zolang tot hij alle zeven werelden gepasseerd is en de doorgang naar de lichtwereld verkregen heeft. In de tekst van het evangelie gaat het om iemand die ook de machten van de vierde knoop in zichzelf overwonnen heeft en daarom niet vastgehouden kan worden, maar verder mag reizen. Daarom kan deze mens, de 'ziel' (die het fysieke lichaam heeft afgelegd) dan ook zeggen:

Wat mij ooit vastbond en gevangen hield, is nu dood, wat mij omringde is overwonnen. Mijn ambitie is tot een einde gekomen, onwetendheid is dood. Nu sta ik in een andere wereld en ik ben bevrijd van de ene wereld.82

De wachter in de astrale wereld kan de ziel niet tegenhouden in haar opgang naar de lichtwereld, omdat de ziel bij haar leven op aarde de machten overwonnen heeft. Zij heeft bij haar leven op aarde al geleerd de machten in zichzelf te overwinnen. Daarom kan ze zeggen: 'Wat mij ooit vastbond en gevangen hield, is nu dood.'

De tekst uit het Evangelie van Maria Magdalena over de zeven machten gaat dan ook terug op dit vrij bekende onderwerp uit de spirituele christelijke traditie, die wel 'de hemelreis' genoemd wordt. Je mag deze tekst dan ook lezen als een beschrijving van die tocht aan de overkant van de dood. Maar tegelijk is het ook een beschrijving van dit aardse leven: hoe wij in dit leven de inwijdingsweg kunnen gaan en stap voor stap bij ons leven op aarde de (rol van de) machten kunnen overwinnen. Want natuurlijk is het zo, dat wat wij in dit leven bewerken, bepalend is voor de reis die wij na onze dood maken.

De tekst beschrijft dus ook hoe wij stap voor stap die inwijdingsweg op aarde kunnen gaan, en hoe wij ons kunnen bevrijden van de machten (de 'knopen'

in ons leven) en hoe wij daardoor de macht van ons ego kunnen overwinnen om de geest-in-ons aan het woord te laten. Zeven stappen worden ons genoemd. En het is eigenlijk adembenemend, wanneer je beseft hoe deze bijna tweeduizend jaar oude inzichten nog steeds uiterst actueel voor ons zijn: ook voor ons vormen deze zeven stappen als het ware een handleiding voor ons leven.

1. De duisternis

De eerste macht die wij te overwinnen hebben is de duisternis van het leven op aarde. De overwinning op de duisternis betekent dat wij leren inzien, dat de aardse waarden van rijkdom, voorspoed, macht, bezit, veiligheid, etcetera, waarden zijn die ons in slaap kunnen brengen en ons kunnen doen vergeten waarom we eigenlijk op aarde zijn. Wanneer wij ons namelijk op die aardse waarden richten vergeten wij ons 'geweten', dat ons vertelt dat er nog andere waarden zijn in het leven, die de moeite waard zijn om na te streven. Waarden zoals naastenliefde, zelfopoffering, mededogen, eenvoud, zuiverheid, etcetera. Wanneer wij ons in slaap laten wiegen door de bekoringen van het aardse leven, en wanneer wij niet bereid zijn de stille stem van ons geweten te volgen, dan leven wij in de duisternis van de leugen: dan is ons leven een leugen. Het gaat er dus om ons geweten de ereplaats te leren geven in ons leven, die het behoort te hebben - wat ons dat ook zou kunnen kosten.

We zien, denk ik, dat deze eerste stap, deze eerste

'knoop' of 'macht', nauw verwant is met wat ik eerder, in hoofdstuk 2, beschreef als het 'geestelijk leren kijken': ontdekken waar het in dit leven eigenlijk om gaat, en niet alleen maar leven voor het eigen gewin. Ontdekken wat de eigenlijke opdracht van ons leven is, in plaats van het leven en wat het leven te geven heeft, nemen als iets dat mij toebehoort en waar ik recht op heb. Word wakker en geef je geweten de kans om een centrale rol in je leven te spelen. Luister nauwkeurig naar wat je geweten je vertellen wil - en handel daar zorgvuldig naar. Hoe moeilijk of hoe pijnlijk dat soms ook is. Dat is wat deze eerste stap op de inwijdingsweg van ons vraagt. 2. Begeerte

Begeerte is de tweede knoop of macht die wij op onze inwijdingsweg te overwinnen hebben. Begeerte: het verlangen naar iets dat ik nog niet bezit. Rijkdom, macht, de vrouw of de man van een ander, kinderen, gezondheid, verre vakanties, een betere baan of noem maar op. Als wij een ogenblik van stilte nemen en ons afvragen waar onze eigen begeerte onze aandacht op richt, dan weten we zelf ogenblikkelijk welke rol begeerte in ons leven speelt. Begeerte richt onze aandacht altijd op iets dat ik op dit moment niet heb, en verhindert mij op die manier om tevreden te zijn met het nu. Nu, op dit moment, met alles wat zich in mijn leven voordoet, met alle gemis en alle geluk, is mijn leven goed zoals het is! Dat is een moeilijke opgave om te leren: het leven als goed opnemen, zo, zoals het is. Gelukkig te leren zijn met het moment. Dat kan alleen, denk ik, als je in je leven ziet en ervaart hoe je gedragen en geleid wordt, ook in het gemis of de pijn, en wanneer je met je hart ervaren mag, dat je zo, en niet anders, stap voor stap geleid wordt naar een geestelijk zien en ervaren van het leven, dwars door alle soms ook zo verwarrende en pijnlijke ervaringen heen. Wanneer je dat gaat zien, dan kun je ondanks alles gelukkig zijn met het leven zoals het is en dan hoef je niet te vluchten in wat begeerte je als mogelijkheid om na te streven voorlegt. Dan ben je gelukkig in het nu: gelukkig in God.

Begeerte brengt ons dan ook in de sfeer van het (willen) hebben en verhindert ons om te zijn, gewoon maar te zijn. En verhindert ons daarmee om in het zijn het Zijn van God te ervaren. Want alleen in stilte, gericht op het moment van nu, kan ik de stille kracht van God in het moment van nu ervaren. Hoe zou ik immers, als ik met mijn aandacht gericht ben op wat ik eigenlijk zou willen hebben, kunnen doorvoelen wat het heden, het nu, mij geeft? Begeerte: een dodelijke kracht, want zij berooft ons van het eigenlijke, het geestelijke leven.

3. Onwetendheid

De derde knoop of macht is onwetendheid. Nu zou je denken dat dit onderwerp al bij de eerste stap op de inwijdingsweg aan de orde is geweest en overwonnen is, toen we leerden om de duisternis van de leugen te doorzien en toen we leerden kiezen voor geestelijke waarden. Maar de onwetendheid die bij deze derde macht bedoeld wordt, is deze: je weet wel dat er andere, geestelijke waarden bestaan, je kent wel de stem van je geweten, je weet wel van de weg van het offer, van de liefde die de ander belangrijker acht dan jezelf, maar je bent niet bereid om die weg te gaan. Omdat de prijs je te hoog lijkt, of omdat je geen zin hebt om afstand te doen van wat de aardse normen en waarden je lijken te brengen: macht, aanzien en bezit. Jezus zelf wist heel goed hoe groot de zuigkracht van die aardse waarden kan zijn. Hij zei immers eens:

Want het is gemakkelijker, dat een kameel gaat door het oog van de naald, dan dat een rijke het koninkrijk Gods binnengaat.83

Bezit maakt bezorgd en angstig. Het maakt je zeker niet vrij: integendeel. De angst om dat bezit weer te verliezen kan je in haar greep krijgen. En de dagelijkse zorg om dat bezit te behoeden kan je tot een bezorgd mens maken, die niet eens meer gelukkig kan zijn. Daarom zei Jezus ook eens, toen een rijke jongeman hem kwam vragen hoe hij het koninkrijk Gods (lees: de echte vrede, die door niets meer stuk te krijgen is) kon verwerven: verkoop eerst maar eens al wat je bezit en kom dan nog maar eens terug!

Pas wanneer je geen bezit meer hebt, of: wanneer je bezit als niet-bezittend, dan kun je eindelijk beginnen aan die weg naar de vrede.84 Want bezit is een groot obstakel op die weg. Bezitten als niet-bezitten, dat houdt overigens dit in: zo omgaan met je bezit, dat je het inzet voor anderen en dat je er zo mee omgaat, dat je er in het geheel niet aan gehecht bent. 

Dat het je dus niet echt zou raken, als je morgen al dat bezit weer kwijt zou zijn. Dat is bezitten als nietbezitten. Uit dit voorbeeld over bezit wordt, denk ik, wel duidelijk, dat het ons ook echt wat kost om te leren kiezen voor geestelijke waarden in plaats van aardse waarden. En er zijn mensen die deze prijs niet willen opbrengen en die daarom toch maar blijven kiezen voor de aardse waarden, hoewel hun geweten hen anders vertelt. Het is dit bewuste negeren van het eigen geweten, dat met deze derde knoop of macht bedoeld wordt: kiezen voor de onwetendheid. 4. De doodsangst

De dood eist van ons een totale overgave in goed vertrouwen. Het vergt van ons de moed om het oude los te laten om in vertrouwen het volkomen onbekende tegemoet te gaan. Dat is niet eenvoudig. Want wie van ons kent die volkomen overgave en zo'n volledig vertrouwen? Vandaar dat wij op de grens van leven en dood allemaal door de angst heengaan. Maar er is wel een verschil in de mate waarin die angst ons belaagt! Dat hangt namelijk af van wat we in het dagelijkse leven aan vertrouwen en overgave geleerd en opgebracht hebben. Hebben we ons bij ons leven nooit in goed vertrouwen, naakt en weerloos, aan een ander uit handen gegeven, dan zal het ons bij de dood al helemaal niet lukken. Hebben we bij ons leven echter wel geleerd om jezelf aan een ander uit handen te geven, dan wordt bij de dood de stap naar het onbekende land een stuk makkelijker. 

Met andere worden: ons leven is een leerschool, waarin we leren kunnen zoveel vertrouwen te verwerven en zo tot overgave te komen, dat wij bij de dood niet geteisterd worden door de doodsangst. Daarom vraagt deze inwijdingsstap aan ons, of we werkelijk overgave en vertrouwen willen leren, of dat we bij ons leven proberen de touwtjes zelf in handen te houden.

Overgave en vertrouwen zijn in dit leven niet gemakkelijk te verwerven, omdat we nogal eens gekwetst worden. En dikwijls, wanneer we gekwetst worden, besluiten we, bewust of onbewust, onszelf af te sluiten en ons nooit meer zo onbevangen, zo kwetsbaar, uit handen te geven. Maar wanneer we dat doen, dan sluiten we ons af voor het leven zelf, en laten de angst overheersen. We leren dan niet wat we hier op aarde eigenlijk zouden mogen leren, integendeel. En we bereiden ons evenmin voor op de overgave die de dood van ons vergt. En daarmee geven we de angst voor de dood alle kans om ons in zijn greep te krijgen.

Duidelijk is dus wel dat de angst voor de dood in feite angst voor het leven is: angst om onszelf in al onze kwetsbaarheid te laten kennen, angst om de greep op het leven te verliezen en zomaar meegenomen te worden door de stroom van het leven, zonder te weten waar we terecht zullen komen. Deze vierde inwijdingsstap vraagt dan ook van ons om kwetsbaar te durven zijn: onszelf niet af te schermen en ons te durven overgeven aan wat het leven met ons wil. Om niet zelf de gang van ons leven te willen bepalen, maar dat te durven overlaten aan de aanwijzingen die het leven zelf ons geeft. Zo leren wij onszelf aan het leven toe te vertrouwen, zo leren wij overgave, zo leren wij vertrouwen. Het leven zelf is dus de leerschool die ons helpt onze angst voor de dood te overwinnen.

In mijn werk als pastor heb ik vaak meegemaakt dat die mensen konden sterven, die de moed hadden om te leven. En dat diegenen die zich tot het uiterste tegen de dood bleven verzetten, mensen waren, die zichzelf nooit voor het leven geopend hadden. Zo zag ik hoe die oude wet, dat doodsangst verkapte levensangst is, bewaarheid werd.

Hier mag nog bij gezegd worden dat het dus ook niet erg is om levensfouten te maken: die horen er gewoon bij. Liever zulke fouten, dan dat je jezelf uit angst voor die fouten geraffineerd tegen het leven zelf beschermt; dat je niets waagt, niets durft. Durf in het leven te springen, durf je eraan over te geven -

en je beloning zal zijn dat je je straks ook aan de dood durft toe te vertrouwen!

Maar met de doodsangst van deze levensstap wordt ook nog iets anders bedoeld. Want wie tijdens haar of zijn leven niet 'wakker' geworden is, niet bewust geworden is, die zal bij het sterven door een grote angst overvallen worden. Omdat de ziel intuitief aanvoelt dat er geen innerlijk weten is, geen innerlijk licht dat ons als geleide dienen kan bij onze weg aan de overkant van de dood. Doodsangst overvalt dus degene die zich geheel en al aan het aardse leven verslingerd heeft, zonder datzelfde leven te leren doorzien en er de geestelijke waarden in te ontdekken, die achter het zichtbare verborgen liggen. Ik kan het ook heel eenvoudig zeggen: wie zich niet geoefend heeft in oprechte en waarachtige liefde, die wordt bij de laatste grens door de doodsangst overvallen. Want die ontbreekt het aan het licht van de liefde in de duisternis van de dood.

5. Gebondenheid aan de fysieke wereld

Deze 'knoop' of 'macht' wordt ook wel genoemd

'het koninkrijk van het vlees'.85 Bij deze stap gaat het (alweer) om een bepaalde levenshouding. Ben ik de baas van alle driften en verlangens die mijn lichaam mij aangeeft of laat ik mij er juist door meeslepen? Wil ik meteen te drinken hebben als ik dorst heb of ben ik in staat te wachten met drinken tot het juiste tijdstip? Allemaal hebben we wel iets van verwende kinderen, die meteen hun zin willen krijgen als er iets in hen opkomt. Alleen de wijze kent maat, zelfbeheersing en geestkracht om boven de verlangens van het lichaam te staan. Maar deze 'gebondenheid aan de fysieke wereld'

kent ook nog een ander aspect. Ben ik in staat om te zien dat alles wat vorm heeft hier op aarde: mensen, dieren, planten, stenen, bloemen, etcetera, bezield is door de Goddelijke Geest? Dat alles slechts manifestatie is van die Geest? Praten met bomen en planten is dus helemaal zo gek nog niet, want dat is praten van de Geest met de Geest. Alles leeft! En als ik leer om verder te kijken (en te voelen!) dan de buitenkant, dan zal ik ook in alles die Goddelijke Geest gaan ervaren. En dan worden zon, maan en sterren mijn broeders, en planten, dieren en bomen mijn zusters. Omdat zij allen bezield worden door dezelfde Geest die ook leeft in mij. Denk nu niet dat dit alleen maar een mooie gedachte is, want dit inzicht heeft grote gevolgen voor de manier waarop ik dan met al dat andere omga: met dezelfde eerbied die ik ook voor mijzelf wens. En als we praten over mensenrechten, mogen we met evenveel recht spreken over dierenrechten en over het recht van de natuur op een ongeschonden leven. Wie 'gebonden is aan de fysieke wereld', die denkt dat een steen 'alleen maar' een steen is. Maar wie verder heeft leren kijken en voelen, die weet dat ook die steen leeft en mijn zusje is.

6. De bekrompenheid van het denken in fysieke ter- men

Deze 'knoop' of 'macht' wordt ook wel 'de domme wijsheid van het vlees' genoemd.86 Er zijn in onze tijd nogal wat mensen die zich zozeer met de zintuigen van het lichaam vereenzelvigd hebben, dat voor hen alleen dat waar is en bestaat, wat door hun fysieke zintuigen wordt waargenomen. Alleen wat te bewijzen valt, bestaat. In feite is dat tragisch: er is daardoor geen ruimte meer in hun leven voor engelen, voor God, voor het leven na de dood en ga zo maar door. Dit denken is ook hoogmoedig: onze zintuigen maken we tot maatstaf van wat bestaat of niet bestaat, wat waar is of niet waar. Alsof er niet een hele wereld bestaat die zich aan onze zintuigen onttrekt, gewoon, omdat onze zintuigen niet verfijnd genoeg zijn. Behalve hoogmoedig is dit denken ook bekrompen of kortzichtig: het laat geen enkele ruimte voor het wonder, voor andere dimensies dan de derde dimensie waarin wij leven. Het laat geen ontroering toe over de dagelijkse hulp en leiding die wij vanuit de geestelijke wereld ontvangen: van onze beschermengel en van Christus zelf.

Dit denken in fysieke termen gaat altijd op de buitenkant af, op dat wat waarneembaar is, en kijkt niet tot voorbij de buitenkant, in het verborgene. Daarom pint dit denken mensen ook vast op allerlei eigenschappen of lichaamskenmerken, zonder oog te hebben voor het geheim dat zij in zich dragen. Want ieder mens draagt een geheim met zich mee, omdat in ieder mens de Goddelijke Geest op een heel eigen en unieke manier leeft en voelbaar wordt. Gelukkig valt er ook in dit opzicht in onze tijd een kentering waar te nemen en worden steeds meer mensen zich bewust van de armoede, die het denken in fysieke termen ons brengt.

7. De kennis die oprijst in toorn en in wrok De 'knoop' die hier bedoeld wordt hangt samen met onze emoties van verontwaardiging en boosheid. Wanneer ik boos word, raak ik al gauw in de greep van die emotie. En boosheid brengt wrok en wraak voort: boosheid vraagt van mij om mij te wreken. De kennis die ik dus opdoe bij boosheid, is een verkeerde kennis: het geeft mij inzicht in de werking van emoties. Maar nog erger is dat deze kennis mij afbrengt van de weg van de liefde en mij op een weg brengt, die tot vernietiging, tweedracht en egoisme leidt. Ja, ook egoisme, want mijn boosheid maakt dat ik mij helemaal concentreer op mijn eigen gevoelens en geen enkele ruimte meer over heb voor de gevoelens van een ander. Daarom kan bij boosheid het ene woord het andere uithalen en mensen nog meer uit elkaar drijven dan de aanvankelijke boosheid al deed. En dan zitten we bij de wortel van het kwaad: boosheid zaait tweedracht en drijft mensen uit elkaar. Nu is boosheid op zich niet verkeerd; wel verkeerd is het als ik helemaal in de greep van die boosheid kom. Ik moet leren om ook het meesterschap over mijn boosheid te verwerven, zodat ik kan voelen dat ik boos ben, maar mij tegelijkertijd kan afvragen wat de boodschap van die emotie is: dat ik bijvoorbeeld mijn eigen grenzen onvoldoende bewaakt heb, of dat ik bepaalde dingen nog niet goed verwerkt heb, zodat elk woord daarover mij boos maakt. Wanneer ik de boodschap van die emotie versta, dan kan ik daarmee aan het werk gaan. Dan kan ik met mijzelf aan het werk gaan. Want al mijn emoties zeggen altijd meer over mijzelf dan over de ander. Daarom is het ook niet eerlijk om mijn boosheid op anderen af te reageren. Het is werkelijk zo, zegt het Evangelie van Maria Magdalena, dat, wanneer ik aan het werk ga op deze zeven verschillende levensterreinen, en wanneer ik mij oefen om geestelijk verder te groeien, ik daardoor een ander mens word. Ik maak mij gaandeweg los van de wereld van fysieke zintuigen, van de buitenkant der dingen, van de louter aardse normen en waarden, en betreed een nieuwe wereld die mij tot dan toe onbekend was. Dan kan ik het evangelie naspreken en zeggen: Nu sta ik in een andere wereld en ben ik bevrijd van de ene wereld.87

Wie de weg gaat die Maria Magdalena ons wijst, die vindt een nieuwe wereld, die achter het zichtbare verborgen ligt. Die wereld vinden we niet met behulp van ons verstand - want het is een wereld die te groot is voor ons denken en die zich aan de greep van het denken onttrekt. Maar het is een wereld die zich in al haar fijnzinnigheid aan ons onthult naarmate wij zelf fijnzinniger worden. Het is een wereld vol geheimen, vol verwondering, een wereld die een diepe eerbied in ons wakker roept. En een wereld die ons werkelijke geborgenheid schenkt, en niet de schijngeborgenheid van de aardse wereld.

Maria Magdalena, zij brengt ons geen theorie, geen dogma of leerstelling. Zij wijst ons alleen maar een weg door dit leven. Geen gemakkelijke weg. Maar wel een weg die ons, zowel in dit leven als in het latere leven, voorbij de grens van de dood, vrede schenkt. De vrede die Jezus zelf noemde: een vrede die alle verstand te boven gaat. En wie Maria Magdalena volgt op haar weg, zal net als zij een wetende worden. Een mens in wie de liefde lichtend schijnt. Maria Magdalena: zij wijst ons de weg van de liefde. 

Noten

1. Zie daarvoor J. Slavenburg, Het Evangelie van Maria Magdalena, Uitg. Ankh-Hermes, Deventer, 1995, blz. 12 e.v.

2. Ook Paulus gebruikt het begrip: 'voltooide' in de zin van een volledig ingewijde; zie bijvoorbeeld 1 Korintiers 2: 6, waar hij schrijft: 'wij spreken wijsheid bij hen die daarvoor rijp zijn'; letterlijk staat er: 'onder de voltooiden'. 3. Zie over de inwijdingen van Johannes: Hans Stolp, Johan- nes de Ingewijde, Uitg. Ankh-Hermes, Deventer, 1999. 4. Zie Nag Hammadi geschriften I, vert. Jacob Slavenburg en Willem Glaudemans, Uitg. Ankh-Hermes, Deventer, 1994, blz. 248.

5. Zie voor een beschrijving van de zeven inwijdingen bij de Mythras-mysterien: J.G. Sutherland, De Bijbel en de Antieke Mysterien, Uitg. Servire, Wassenaar, 1975, blz. 80 e.v.; Rudolf Steiner, Het Johannes Evangelie, Uitg. Vrij Geestesleven, Zeist, 1976, blz. 99 e.v.; Dr. H.J. Vermaseren, Mythras, de geheimzinnige god, Uitg. Elsevier, Amsterdam, 1959, blz. 105 e.v. 6. Zie voor een uitvoerige beschrijving van de verschillende inwijdingen ook: Hans Stolp, Johannes de Ingewij- de, a.w., blz. 59 e.v.

7. Zie voor een beschrijving van deze zesde inwijding van Johannes ook: Hans Stolp, Jezus van Nazareth, Uitg. Ankh-Hermes, Deventer, 1998, blz. 78 e.v.

155

8. Handelingen 9: 9.

9. Zie voor de inwijding van Jona het gelijknamige boek uit het Oude Testament; en voor de inwijding van Hizkia: 2 Koningen 20: 1-11. 10. J. Slavenburg, Thomas en zijn Evangelie, Uitg. AnkhHermes, 1996, blz. 63, logion 21. 11. Matteus 18: 3.

12. J. Slavenburg, Thomas en zijn evangelie, a.w., blz. 64, 65, logion 21.

13. Gesprek met de Verlosser, a.w., vers 25, blz. 245 (zie noot 4).

14. J. Slavenburg, Het Evangelie volgens Filippus, Uitg. Ankh-Hermes, Deventer, 1997, blz. 54, 55, paragraaf 46.

15. Het Evangelie volgens Filippus, a.w., blz. 42, paragraaf 24.

16. Het Evangelie volgens Filippus, a.w., paragraaf 46, blz. 54.

17. Het Evangelie van de Pistis Sophia, Uitg. RozekruisPers, Haarlem, 1963, hoofdstuk 17, blz. 30, 31. 18. Idem, a.w., hoofdstuk 19, blz. 33.

19. Idem, hoofdstuk 43, blz. 59.

20. Idem, hoofdstuk 33, blz. 56.

21. Idem, hoofdstuk 121, blz. 309.

22. Johannes 20: 11-18.

23. Lucas 8: 1-3.

24. Paul G. van Oyen, Evangelie van Maria Magdalena, Coversion Productions, Deventer, 1998, blz. 14. 25. Lucas 7: 37, 38.

26. Lucas 7: 47.

27. Johannes 8: 1-11.

28. Lucas 10: 38-42.

29. Zie Esther de Boer, Maria Magdalena, Uitg. Meinema, Zoetermeer, 1996, blz. 22.

30. Matteus 19: 3.

31. Deuteronomium 24: 1.

156

32. Deze toelichting over de soep is van rabbi Hillel, een bekende tijdgenoot van Jezus

33. Matteus 19: 4-6.

34. Matteus 19: 7.

35. Matteus 19: 8, 9.

36. Matteus 19: 10.

37. Het Evangelie van de Pistis Sophia, a.w., hoofdstuk 146, blz. 386.

38. Idem, hoofdstuk 36, blz. 61.

39. Idem

40. Idem, blz. 61, 62.

41. Idem, hoofdstuk 72, blz. 165.

42. Idem.

43. Thomas en zijn Evangelie, a.w., logion 114, blz. 106. 44. J. Slavenburg, Het evangelie van Maria Magdalena, Uitg. Ankh-Hermes, Deventer, 1995, blz. 46. 45. Idem, blz. 50.

46. Idem, blz. 51.

47. Idem.

48. 1 Korintiers 11: 3.

49. 1 Korintiers 11: 11, 12.

50. 1 Korintiers 15: 5-8.

51. Johannes 19: 25.

52. Johannes 18: 15-27.

53. Johannes 19: 26, 27.

54. Zie hiervoor met name mijn boek: Johannes de Ingewij- de, a.w.

55. Matteus 27: 55, 56.

56. Lucas 23: 49.

57. Johannes 20: 13-18.

58. Esther de Boer, Maria Magdalena, a.w., blz. 60, noot 27.

59. Marcus 16: 7.

60. Marcus 16: 8.

61. Marcus 16: 10.

62. Lucas 24: 11, 12.

157

63. Margret E. Arminger, Maria Magdalena, Uitg. Bosch en Keuning, 1998, blz. 39.

64. Idem, blz. 41.

65. Idem.

66. Jacob Slavenburg, De mislukte man, Uitg. Alpha, Zutphen, 1996, blz. 27. 67. Jacob Slavenburg, Valsheid in geschrifte, Walburg Pers, Zutphen, 1995, blz. 127.

68. Idem.

69. Idem, blz. 128.

70. Idem.

71. Lucas 22: 8-11.

72. Esther de Boer, Maria Magdalena, a.w., blz. 34 e.v. 73. Zie hierover bijvoorbeeld: Anne en Daniel Meurois-Givaudan, Herinneringen van Essenen, Uitg. Ankh-Hermes, Deventer, 1987. 74. Paul G. van Oyen, Evangelie van Maria Magdalena, a.w., blz 31.

75. Idem, blz. 34.

76. Openbaring van Johannes 20

77. Paul G. van Oyen, Evangelie van Maria Magdalena, a.w., blz. 37.

78. Idem.

79. Idem, blz. 40.

80. Idem.

81. Idem, blz. 50.

82. Idem, blz. 52.

83. Lucas 18: 25.

84. Matteus 19: 16 e.v.

85. Jacob Slavenburg, Het Evangelie van Maria Magdale- na, a.w., blz. 49.

86. Idem.

87. Paul G. van Oyen, Evangelie van Maria Magdalena, a.w., blz. 51.

158

Deze bladzijde is met opzet leeg gelaten Over de auteur

Hans Stolp is pastor, auteur en redacteur van Ver- wachting, blad voor spirituele bewustwording van Stichting de Heraut (www.stichtingdeheraut.nl). Hij geeft in Nederland, Belgie, Zwitserland en Duitsland lezingen over het Nieuwetijdsdenken. Een aantal van zijn boeken is in het Duits en Engels vertaald. Website: www.hansstolp.nl

Enkele andere boeken van Hans Stolp

Waarom wij naar de aarde kwamen

Een (voor)leesboek voor kinderen van 10-100 jaar Met illustraties van Jeannette Eisses

7e druk, gebonden, 93 blz., isbn 978 90 259 5167 2

De verschijningen van Christus in onze tijd 2e druk, gebonden, 144 blz., isbn 978 90 259 5293 8

Het Engelenboek

voor kinderen van 10-100 jaar

Met illustraties van Peter Hoekstra

2e druk, gebonden, 96 blz., isbn 978 90 259 5388 1

Kijken met de ogen van je hart

Verzamelde gedichten

Gebonden, 128 blz., isbn 978 90 259 5453 6

De ziener van Patmos

Een vertelling naar de Openbaring van Johannes 2e druk, paperback, 220 blz., isbn 978 90 259 5454 3

De weg naar liefde

Gebonden, 96 blz., isbn 978 90 259 5602 8

Golgotha; geschreven en gesproken gedichten Gebonden, 96 blz., met cd, isbn 978 90 259 5772 8

Ik geloof in jou

Troostboek voor ieder die even wat troost en bemoediging nodig heeft Gebonden, 70 blz., isbn 978 90 259 5854 1