Kim Stanley Robinson

Zielony Mars

Dla Lisy i Davida

Część 1

Areoformowanie

Sedno sprawy nie polega na tym, aby stworzyć drugą Ziemię. Wcale nie chodzi o kolejną Alaskę czy Tybet, Vermont lub Wenecję, nie chodzi nawet o drugą Antarktydę. Trzeba powalać do życia coś zupełnie nowego i obcego wobec ziemskich wzorców, coś całkowicie marsjańskiego.

W pewnym sensie zresztą nasze intencje nie mają właściwie znaczenia. Gdybyśmy bowiem nawet spróbowali stworzyć replikę Syberii czy Sahary, i tak nam się nie uda. Nie pozwoli na to ewolucja, a proces przekształcania tej planety jest z gruntu ewolucyjny, jest aktem, który odbywa się niezależnie od naszych chęci, jak wówczas kiedy na Ziemi życie nagle, w sposób niemalże cudowny powstało z nieożywionej materii albo kiedy wydostało się z morza na ląd.

Tak czy owak, w chwili obecnej znowu walczymy o kształt nowego świata, tym razem świata naprawdę obcego. Pomimo wielkich, długich lodowców, które są skutkami gigantycznych powodzi roku 2061, świat ten nadal jest bardzo jałowy, mimo pierwszych prób tworzenia atmosfery — powietrze nadal bardzo rzadkie, a mimo wszystkich naszych dotychczasowych manipulacji ciepłem — przeciętna temperatura Marsa wciąż sytuuje się znacznie poniżej punktu zamarzania. Generalnie więc owe uwarunkowania wszystkie razem sprawiają, iż przeżyć tu mogą jedynie organizmy tolerujące warunki ekstremalne.

Życie jednakże jest wytrzymałe i potrafi się przystosowywać niemal do wszelkich warunków, to zielona siła, zwana viriditas, która wciska się w każdy dostępny zakamarek wszechświata… W dziesięcioleciu po katastrofach 2061 roku ludzie usiłowali przetrwać w popękanych kopułach i podartych namiotach; łatali, naprawiali i jakoś żyli. My w naszych sekretnych kryjówkach nadal staraliśmy się budować nowe społeczeństwo. Na zewnątrz natomiast, na mroźnej powierzchni — na stokach lodowców i w niżej położonych cieplejszych basenach — powoli, ale nieubłaganie rozrastały się nowe rośliny.

Oczywiście, wszystkie genetyczne wzorce naszej nowej bioty pochodzą z Ziemi; umysły ludzkie, które je zaprojektowały, są także ziemskie. Teren jest jednak marsjański, a ten bywa potężnym biotechnologiem. Potrafi zadecydować, który osobnik ma się rozwinąć, a który nie, wyzwala różnicowanie się organizmów, a zatem — w rezultacie — powoduje ewolucję nowych gatunków. Przemijają po sobie kolejne pokolenia i wszyscy przedstawiciele biosfery wspólnie się rozwijają, przystosowując się do swego terenu razem, w skomplikowany sposób, i korzystają z własnej twórczej umiejętności do samoprojektowania własnych cech. Proces ten, niezależnie od tego jak bardzo my, ludzie, chcemy w niego ingerować, jest ze swej natury absolutnie niemożliwy do kontroli. Geny mutują się, istoty się rozwijają: pojawia się nowa biosfera, a wraz z nią nowa noosfera. I w końcu również umysły twórców, podobnie jak wszystko wokół, nieodwracalnie się zmieniają.

I to właśnie jest proces areoformowania.

Pewnego dnia spadło niebo. Tafle lodu zaczęły pękać i wpadać do jeziora. Na plaży co rusz to rozlegały się trzaski. Dzieci rozproszyły się jak przerażone brodźce, a Nirgal pomknął po wydmach do osady i z krzykiem wpadł do oranżerii.

— Niebo spada! Niebo spada!

Peter wybiegł z cieplarni i popędził po wydmach tak szybko, że chłopiec nie mógł za nim nadążyć.

Piasek plaży pokrywały wielkie białe tafle, a w wodzie jeziora syczało kilka odłupanych kawałków suchego lodu. Wszystkie dzieci natychmiast stłoczyły się wokół Petera, który stał z zadartą głową i wpatrywał się w wiszącą wysoko nad nimi kopułę.

— Wracajcie do wioski — odezwał się wreszcie poważnym, nie znoszącym sprzeciwu tonem i zaraz potem wybuchnął śmiechem. — Niebo spada! — wrzasnął wesoło i potargał Nirgalowi włosy. Chłopiec zarumienił się, a Harmakhis i Jackie roześmiali się, szybko wyrzucając z ust zmrożone białe pióropusze oddechów.

Peter należał do ekipy, która natychmiast weszła na bok kopuły, aby ją naprawić. On, Kasei i Michel wspięli się nad osadę, przez jakiś czas więc byli dobrze widoczni dla mieszkańców, potem zawiśli nad plażą, następnie nad jeziorem, aż wreszcie — gdy tak wisieli w zrobionych z lin uprzężach, podwiązanych do haków wbitych w lód — wydawali się z dołu mniejsi niż dzieci. Opryskiwali pęknięcie w kopule wodą, aż zamarzła w nową, przezroczystą warstwę i pokryła biały, suchy lód. Kiedy zeszli, zaczęli rozmowę na temat ocieplania się powietrza na zewnątrz. W pewnej chwili ze swego małego bambusowego lokum nad jeziorem wyszła Hiroko i Nirgal spytał ją:

— Czy będziemy musieli stąd odejść?

— Kiedyś nadejdzie taki dzień, gdy będziemy musieli odejść — odparła. — Na Marsie nic nie trwa wiecznie.

Nirgalowi jednak podobało się pod kopułą. Następnego ranka zbudził się w swoim kolistym bambusowym pokoiku, położonym wysoko w części mieszkalnej, zwanej Półksiężycowym Dziecińcem, i wraz z Jackie, Rachel, Frantzem oraz innymi rannymi ptaszkami, natychmiast zbiegł na zamarznięte wydmy. Na przeciwległym brzegu dostrzegł Hiroko — szła po plaży, jak tancerka, unosząc się nad własnym odbiciem w wodzie. Chłopiec chciał do niej podejść, ale nie było już na to czasu — musiał wraz z innymi iść do szkoły.

Wrócili więc do osady i stłoczyli się w szkolnej szatni; powiesili kurtki i chwilę stali z rozczapierzonymi, posiniałymi z zimna dłońmi, grzejąc je nad piecykiem. Czekali na nauczyciela, który tego dnia miał z nimi odbyć lekcje. Mógł przyjść Dr Robot, który nudził ich nieprzytomnie, wyznaczając czas nie kończącymi się, rytmicznymi mrugnięciami oczu, niczym sekundy odmierzane na zegarze. Mogła się też pojawić Dobra Czarownica, stara i brzydka, a wówczas wróciliby na dwór i przez cały dzień budowaliby coś pod jej czujnym okiem, radośnie postukując narzędziami. Gdyby przybyła Zła Czarownica, wtedy spędziliby cały ranek przed mikrokomputerami, usiłując myśleć po rosyjsku i narażając się na kuksańca w ramię, jeśli zachciałoby się komuś zachichotać lub zasnąć. Zła Czarownica miała srebrzyste włosy, ogniste spojrzenie i haczykowaty nos. Przypominała jednego z rybołowów, które mieszkały w sosnach przy jeziorze i Nirgal bardzo jej się bał.

Toteż, podobnie jak inne dzieci, musiał opanować przerażenie, bowiem kiedy otworzyły się drzwi szkoły, weszła właśnie Zła Czarownica. Tego dnia wyglądała wszakże na zmęczoną i pozwoliła im zgodnie z planem wyjść ze szkoły, nie przedłużając lekcji, mimo że jej uczniowie kiepsko się sprawowali na arytmetyce. Z budynku szkoły Nirgal wyszedł za Jackie i Harmakhisem. Obeszli róg i dotarli do alei między Półksiężycowym Dziecińcem a tyłami kuchni. Tam, przy ścianie, Harmakhis zaczął siusiać. Jackie natychmiast zdjęła spodnie, chcąc pokazać, że również tak potrafi, a wówczas zza narożnika wyszła akurat Zła Czarownica. Wyciągnęła dzieci z alejki, ciągnąc je za ramiona (Nirgal i Jackie tkwili razem w jednym z jej szponów) i wyprowadziła na rynek, gdzie sprawiła lanie Jackie, jednocześnie wołając gniewnie do chłopców:

— Trzymajcie się obaj z dala od niej! To przecież wasza siostra!

Jackie krzyczała i wykręcała się, próbując naciągnąć spodnie, a wtedy dostrzegła, że Nirgal na nią patrzy. Próbowała uderzyć i jego i Maję za jednym wściekłym zamachem, ale upadła na gołe pośladki i zaskowyczała z bólu.

To nieprawda, Jackie nie była ich siostrą. Cała ta gromadka składała się z tuzina sansei, czyli dzieci trzeciego pokolenia. Mieszkali w osadzie o nazwie Zygota i znali się tak dobrze, jak bracia i siostry. Wielu spośród nich faktycznie było rodzeństwem, jednak nie wszyscy. Temat ten konfundował niektórych dorosłych, toteż rzadko go poruszano. Jackie i Harmakhis byli najstarsi, Nirgal sześć miesięcy od nich młodszy, reszta jeszcze sześć miesięcy za nim: Rachel, Emily, Reull, Steve, Simud, Nanedi, Tiu, Frantz i Huo Hsing. Hiroko powszechnie uważano za matkę wszystkich mieszkańców Zygoty, ale w rzeczywistości nią nie była — była jedynie matką Nirgala, Harmakhisa i sześciorga innych sansei, a także kilku z dorosłych nisei, czyli drugiego pokolenia. Dzieci bogini-matki.

Jackie była córką Esther, która po kłótni z Kaseiem, ojcem dziewczynki, wyprowadziła się z osady. Trzeba przyznać, że spośród dzieci Zygoty niewiele wiedziało, kim są ich ojcowie. Pewnego razu, jakiś czas temu, Nirgal skradał się po wydmie za jakimś krabem, kiedy akurat Esther i Kasei ukazali się nad jego głową. Esther płakała, a Kasei krzyczał: „Jeśli chcesz mnie opuścić, proszę bardzo, zrób to!” I także się rozpłakał.

Kasei nosił kieł z różowego kamienia. On również był dzieckiem Hiroko, a więc Jackie — jej wnuczką. Tak to wyglądało.

Jackie miała długie czarne włosy i biegała najszybciej ze wszystkich w Zygocie, wszystkich, oprócz Petera. Nirgal potrafił biec najdłużej i czasami obiegał trzy albo cztery razy pod rząd jezioro, ot tak, dla przyjemności, ale na krótszych dystansach Jackie go wyprzedzała. Przez cały czas się śmiała. Jeśli Nirgal kłócił się z nią o coś, mówiła: „W porządku, wujku Nirgalu” i długo się z tego zaśmiewała. Była jego bratanicą, chociaż o całą marsjańską porę roku starszą. Ale siostrą jego nie była.

Drzwi szkoły otworzyły się z trzaskiem i w progu stanął Kojot — nauczyciel tego dnia. Często podróżował po całej planecie i bardzo niewiele czasu spędzał w Zygocie. Kiedy więc przychodził uczyć dzieci, było to coś w rodzaju wielkiego święta. Oprowadzał ich wówczas po osadzie, wynajdując najprzeróżniejsze zajęcia, a równocześnie przez cały czas kazał jednemu z uczniów czytać na głos fragmenty niemożliwych do zrozumienia książek, napisanych przez dawno nieżyjących filozofów. Bakunin, Nietzsche, Mao, Buchin — myśli ludzi, które dzieciom udawało się pojąć z tego naukowego bełkotu, były jak perły nieoczekiwanie znalezione na długiej plaży pełnej potrzaskanych kamieni. Czytali też wybierane przez Kojota opowieści z „Odysei” czy Biblii. Może łatwiejsze do zrozumienia, ale z kolei niepokojące i straszne: ich bohaterowie ciągle ze sobą walczyli, a i nierzadko się zabijali. Hiroko mówiła, że to jest złe, ale Kojot śmiał się z niej i często bez powodu — podczas czytania przerażających opowieści — zaczynał wydawać z siebie osobliwe dźwięki, przypominające wycie, a potem zadawał im trudne pytania na temat tego, co przeczytali i spierał się z dziećmi, jak gdyby sądził, że jego młodzi uczniowie w ogóle wiedzą, o czym mówią. To również mogło niepokoić.

„Co byś zrobił? Dlaczego tak właśnie byś postąpił?” — pytał Kojot. Jednocześnie przez cały czas ich uczył, jak działa paliwowy przetwarzacz odpadów rickovera albo kazał sprawdzać hydrauliczny tłok nurnikowy w maszynie do wytwarzania fal na jeziorze, aż dłonie dzieci z sinobłękitnych stawały się białe, a zęby szczękały im tak bardzo, że nie mogły mówić wyraźnie. „Wy, dzieciaki, na pewno łatwo się przeziębiacie — mówił Kojot. — Wszystkie, z wyjątkiem Nirgala”.

Nirgal potrafił sobie rzeczywiście świetnie radzić z zimnem. Dobrze znał kolejne jego fazy i nie miał nic przeciwko temu, by je czasem czuć. Ludzie, którzy nie lubili chłodu, nie rozumieli, że można się do niego przyzwyczaić i że z jego wszystkimi złymi skutkami można się skutecznie uporać, wypierając je z własnego wnętrza. Nirgal umiał także, całkiem nieźle, obchodzić się z ciepłem. Twierdził, że jeśli wypchnie się ciepło wystarczająco mocno, wtedy zimno staje się tylko swego rodzaju niezbyt przyjemnym płaszczem, który człowiek ma na swoim ciele. W ten sposób zimno stanowi tylko bodziec, zachęcający do biegania.

— Hej, Nirgalu, powiedz, jaka jest w tej chwili temperatura powietrza?

— Dwieście siedemdziesiąt jeden.

Śmiech Kojota brzmiał przeraźliwie, przypominał zwierzęce rechotanie i mieścił w sobie jakby wszystkie możliwe najdziwaczniejsze odgłosy naraz. Zresztą za każdym razem był nieco inny niż poprzednio.

— Hej, dzieci, zatrzymajcie generator fal i popatrzcie na jezioro. Wygląda jak równina.

Woda w jeziorze nigdy nie zamarzała, natomiast spód kopuły zawsze był pokryty wodnym lodem. To wyjaśniało niemal wszystkie zjawiska pogodowe ich mezokosmicznego światka, jak nazywał go Sax; powodowało mgły i zamglenia, nagłe wiatry, marznącą mżawkę, a od czasu do czasu opady śniegu. Tego dnia maszyneria meteo ledwo się poruszała, gdyż duża półkula przestrzeni pod kopułą pozostawała prawie bezwietrzna. A kiedy wyłączyli również generator fal, jezioro wkrótce zmieniło się w krągłą, płaską tafle. Powierzchnia przybrała taki sam biały kolor jak kopuła, chociaż dno jeziora, pokryte zielonymi glonami, ciągle pozostawało widoczne poprzez białą poświatę. Jezioro było więc równocześnie czystobiałe i ciemnozielone. Na jego drugim brzegu, w tej dwubarwnej wodzie odbijały się — tak jak w lustrze — obrócone wydmy i karłowate sosny. Nirgal wpatrzył się z zachwytem w ten widok i wszystko, z wyjątkiem tej pulsującej zielono-białej wizji, przestało mieć dla niego jakiekolwiek znaczenie. Wówczas dostrzegł to po raz pierwszy: były tu dwa światy, a nie jeden — dwa światy w tej samej przestrzeni, oba widzialne, odrębne, o swoistych, indywidualnych cechach, ale tu spojone razem, a więc widoczne jako dwa tylko pod pewnym kątem. Wypchnij płaszcz tej wizji, powiedział sobie chłopiec, wypchnij go tak, jak wypychasz płaszcz zimna: po prostu wypchnij! A wtedy zobaczysz taaakie kolory!…

— Mars dla Nirgala! Mars oddaje się Nirgalowi! — krzyknął.

Śmiali się z niego. Powiedzieli mu, że stale się tak zamyśla. Dostrzegł w twarzach przyjaciół sympatię, ciepło. Kojot odłamał kilka płaskich kawałków z lodowego pasma i rzucił je w jezioro. Wszystkie dzieci poszły za przykładem nauczyciela, aż wyzwolili tak silne biało-zielone fale, że obrócony świat zadrżał i zatańczył.

— Spójrzcie na to! — zawołał Kojot. Między kolejnymi rzutami przemawiał do nich typowym dla siebie emfatycznym angielskim. Jego słowa niemal płynęły, brzmiały jak nieskończona, piękna pieśń: — Wy, dzieci, żyjecie w sposób najlepszy z możliwych. Większość ludzi to tylko trybiki w wielkiej machinie świata, a wy naprawdę uczestniczycie w narodzinach nowej rzeczywistości! To nie do wiary! Spotkało was prawdziwe szczęście, wierzcie mi! Nie rozumiecie tego, ponieważ nie macie porównania. A równie dobrze moglibyście się przecież urodzić w jakimś pałacu, w więzieniu albo w slumsach Port of Spain, ale mieszkacie tu, w Zygocie, sekretnym sercu Marsa! Cóż, wiem, że w tej chwili żyjecie niczym krety zagrzebane w ziemi, a nad wami krążą sępy, gotowe was zjeść, ale nadejdzie dzień, kiedy przejdziecie się swobodnie po tej planecie wolni od wszelkich więzów. Zapamiętajcie to, co wam mówię, ponieważ to prawdziwe proroctwo, moje dzieci! A tymczasem podziwiajcie to piękne miejsce, ten cudowny, mały lodowy raj.

Kojot podrzucił lodowy okruch pod kopułę, a wszystkie dzieci zaczęły za nim śpiewnie powtarzać:

— Lodowy Raj! Lodowy Raj! Lodowy Raj!

Aż wreszcie nie mogły się powstrzymać i jedno po drugim wybuchnęły śmiechem.

Tej nocy Kojot, przekonany, że nikt go nie słyszy, powiedział do Hiroko:

— Roko, musisz zabrać dzieci na zewnątrz i pokazać im świat. Nawet, jeśli mają go zobaczyć tylko pod kapturem mgły… Te dzieci są jak krety, zagrzebane w ziemi, na litość boską!

To powiedziawszy, ponownie odjechał, nie wiadomo dokąd, gdzieś daleko, może udał się w jedną ze swoich tajemniczych podróży do innego świata, tego, który znajdował się nad nimi.

Przez kolejnych kilka dni Hiroko przychodziła do osady uczyć dzieci. Dla Nirgala oznaczało to najszczęśliwszy okres w życiu, bowiem Japonka zawsze zabierała ich na plażę, a wyprawa z nią w to miejsce była jak dotyk boga. Ten świat należał do niej — zielony świat wewnątrz białego świata, o którym wiedziała wszystko; a kiedy w nim przebywała, subtelne, perłowe kolory piasku i kopuły pulsowały barwami obu światów naraz, jak gdyby próbowały się wyrwać z krępujących je więzów.

Siedzieli całą grupą na wydmach i obserwowali, jak przybrzeżne ptaki muskają wodę i popatrują w dół, kołując nad lodowym pasmem. Dzieci patrzyły na mewy krążące im nad głowami, Hiroko zadawała pytania, a jej czarne oczy wesoło przy tym migotały.

Mieszkała na wydmach w pobliżu jeziora, z małą grupą bliskich przyjaciół: Iwao, Ryą, Genem i Jewgienią; wszyscy w jednym małym bambusowym baraku. Spędzała też wiele czasu, odwiedzając inne tajemne kryjówki położone wokół bieguna południowego. Zawsze więc ciekawiły ją wiadomości z osady. Miała smukłą kobiecą sylwetkę i była wysoka jak na przedstawicielkę przybyłych z Ziemi issei. W kombinezonie wyglądała bardzo zgrabnie i poruszała się z gracją, właściwą ruchom przybrzeżnych ptaków. Była, rzecz jasna, stara, niewyobrażalnie wręcz starożytna, tak samo zresztą jak wszyscy issei, ale jej sposób bycia sprawiał, że wydawała się młodsza nawet od Petera czy Kaseia — właściwie niewiele starsza niż dzieci. Zachowywała się tak, jak gdyby cały świat stał przed nią otworem, nieznany i zachęcający, a ona pragnęła podziwiać wszystkie jego barwy.

— Spójrzcie na ślad wzoru, jaki pozostawiła ta muszelka: cętkowana spirala, zakręcająca do środka w nieskończoność. Taki też jest kształt całego wszechświata. Panuje w nim stałe napięcie, ciągle popychające ku temu wzorcowi. Materia potrafi rozwijać się, dążąc do coraz bardziej skomplikowanych form. Jest to coś w rodzaju wzorcowej grawitacji, święta zielona moc, którą nazywamy viriditas i która stanowi siłę napędową kosmosu. Rozumiecie? To jest życie. Jak te piaskowe pchły, skałoczepy i kryle — chociaż kryle właściwie są martwe, lecz pomagają pchłom. Tak jak my wszyscy — mówiła, wymachując ręką z gracją tancerki. — A ponieważ żyjemy, musimy mówić o wszechświecie, aby on także żył. Jesteśmy jego świadomością w takim samym stopniu, jak swoją własną. Wywodzimy się z wszechświata i dostrzegamy siateczkę jego form. To nas porusza, ponieważ jest piękne. Właśnie nasze uczucie jest najważniejszą sprawą w całym wszechświecie — jego kulminacją — jak kolor rozkwitającego kwiatu w wilgotny poranek. Uczucie to jest święte, a nasze zadanie w świecie polega na tym, by ze wszystkich sił je podsycać. Jedynym i najlepszym sposobem pielęgnowania go jest rozprzestrzenianie wszędzie życia. Aby pomóc mu zaistnieć tam, gdzie nigdy dotąd go nie było. Tak jak tutaj, na Marsie.

Hiroko uosabiała akt najdoskonalszej miłości i gdy mówiła im o tym wszystkim, nawet jeśli nie całkowicie rozumieli jej słowa, czuli tę miłość. Kolejne pchniecie, kolejne ciepło w zimnym płaszczu. Dotykała ich, kiedy mówiła, a oni słuchając, przekopywali piasek w poszukiwaniu muszelek.

— Błotne mięczaki! Antarktyczne skałoczepy. Szklana gąbka. Uważajcie, możecie przeciąć sobie ręce.

Samo patrzenie na Hiroko uszczęśliwiało Nirgala.

A pewnego ranka, kiedy wstali, zakończywszy kopanie i zabierali się za grabienie plaży, Hiroko również spojrzała na Nirgala, a on rozpoznał w wyrazie jej twarzy dokładnie tę samą minę, jaką on przybierał, gdy na nią patrzył. Poczuł to w sobie, w swoich mięśniach. A więc i ona dzięki niemu czuła się szczęśliwa!

Chwycili się za ręce i ruszyli na spacer po plaży.

— Ten ekoświat jest bardzo prosty — powiedziała, gdy uklękli, aby obejrzeć muszlę kolejnego mięczaka. — Jest mało gatunków, toteż łańcuchy pokarmowe są krótkie. Ale jakże bogate! I takie piękne. — Zbadała dłonią temperaturę jeziora. — Widzisz mgłę? — spytała. — Woda musi być dzisiaj ciepła.

Podczas gdy Hiroko przebywała z Nirgalem, inne dzieci kręciły się po wydmach albo zbiegały po lodowym paśmie. Nirgal schylił się i dotknął fali, która dotarła niemal do jego stóp, a potem odpłynęła, pozostawiając po sobie białą koronkę piany.

— Ma dwieście siedemdziesiąt pięć, może trochę więcej.

— Jesteś taki tego pewny…

— Zawsze potrafię ocenić temperaturę.

— No to sprawdź — zaproponowała. — Mam gorączkę?

Podniósł dłoń i dotknął jej szyi.

— Nie, jesteś chłodna.

— Zgadza się. Zawsze mam około pół stopnia za mało, poniżej normy. Wład i Ursula nie potrafią tego wytłumaczyć.

— Na pewno dlatego, że jesteś szczęśliwa.

Hiroko roześmiała się. Wyglądała w tej chwili dokładnie tak samo jak Jackie, zarumieniona z radości.

— Kocham cię, Nirgalu.

Poczuł w swoim wnętrzu ciepło, jak gdyby miał tam piecyk. Temperatura jego ciała wzrosła przynajmniej o pół stopnia.

— I ja cię kocham.

Po chwili poszli w dół plażą, trzymając się za ręce. W milczeniu podążali za spacerującymi brodźcami.

Po pewnym czasie wrócił Kojot i Hiroko oznajmiła mu:

— Okay. Zabierzmy je na zewnątrz.

Następnego ranka, kiedy dzieci spotkały się w szkole, Hiroko, Kojot i Peter wyprowadzili je przez śluzy powietrzne i powiedli w dół długim, białym tunelem, który łączył kopułę ze światem zewnętrznym. Przy drugim końcu tunelu znajdował się hangar, a nad nim skalny pasaż. W przeszłości dzieci biegały tym chodnikiem z Peterem i przez małe, zaciemnione okna patrzyły na zmieszany z lodem piasek i różowe niebo. Próbowały wówczas dojrzeć wielką ścianę suchego lodu, w której wydrążono ich osadę — południową czapę polarną, dno tego świata. Mieszkali tu w obawie przed ludźmi, którzy pragnęli ich uwięzić.

Dlatego zawsze docierali tylko do tego chodnika. Ale dziś weszli do komór powietrznych hangaru, nałożyli na małe ciałka obcisłe elastyczne kombinezony, podwinęli rękawy i nogawki, wsunęli ciężkie buty i obcisłe rękawice, a na końcu hełmy z wypukłymi szybkami na przodzie. Z każdą chwilą ich podniecenie rosło, aż zaczęło przeradzać się w strach, zwłaszcza gdy Simud się rozpłakała i powiedziała, że nie chce wychodzić. Hiroko przez jakiś czas uspokajała dziewczynkę, głaszcząc ją delikatnie.

— Nie bój się. Przecież będę tam z tobą.

W śluzie powietrznej dzieci nic nie mówiły i kuliły się do siebie. Rozległo się nagłe syczenie, a następnie otworzył się zewnętrzny luk. Dzieci, trzymając się kurczowo dorosłych, ostrożnie wyszły na zewnątrz. Idąc, co chwilę zderzały się ze sobą.

Wokół nich było zbyt jasno, by mogli patrzeć. Znajdowali się w lekko wirującej białej mgle. Powierzchnię pokrywały zawiłe lodowe wzory — kwiaty mrozu — i wszystko połyskiwało, tonąc w powodzi świateł. Nirgal jedną ręką trzymał Hiroko, drugą ściskał dłoń Kojota, aż nagle oboje pchnęli go do przodu i wypuścili z uścisku. Zatoczył się niepewnie od gwałtownego białego blasku.

— To jest kaptur mgły — wyjaśnił głos Hiroko przez interkom w uszach chłopca. — Trwa przez całą zimę. Ale teraz mamy Ls dwieście pięć, jest wiosna, i zielona siła, rozpalona przez słoneczne światło, mocniej naciera na świat. Spójrzcie na to!

Nirgal jednak nie widział niczego, poza białą, zwartą ognistą kulą. Nagle tę kulę przeszyło światło słoneczne i przekształciło ją w rozprysk koloru, zmieniając zmrożony piasek w wygładzony magnez, a kwiaty mrozu w rozżarzone klejnoty. Wiatr spychał na bok i rozdzierał mgłę; zaczęły się w niej pojawiać szczeliny i odległa kraina poczęła się rozstępować przed oczyma dzieci. Widok ten sprawił, że chłopiec aż zachwiał się z wrażenia. Jakie to duże! Takie duże — wszystko było takie duże. Ukląkł, przykładając jedno kolano do piasku, na drugiej nodze położył ręce, aby utrzymać równowagę. Kamienie i kwiaty mrozu wokół jego butów połyskiwały, jak próbki pod mikroskopem. Skały, tu i ówdzie, porastały kuliste kępki czarnych i zielonych porostów.

Dalej, na horyzoncie, znajdowało się niskie wzgórze o płaskim szczycie. Krater. W jego żwirze umiejscowiono szlak roverowy; był prawie całkowicie wypełniony szronem, jak gdyby trwał tu od miliona lat. Forma pulsująca w chaosie światła i skał, zielone porosty, wpychające się w biel tego świata…

Wszyscy mówili naraz. Dzieci zaczęły bezładnie obiegać okolicę, krzycząc z zachwytu, kiedy mgła się rozsunęła i dostrzegły ciemnoróżowe niebo. Kojot zaśmiał się głośno.

— Są jak urodzone zimą cielęta, które ktoś wypuścił z obory na wiosenną trawę. Zobacz, jak się potykają… Och, wy, biedne, kochane maluchy. Cha, cha! Roko, nie ma mowy, aby kazać im żyć tak, jak przedtem.

Rechotał, kiedy podnosił kolejne dzieci z piasku i stawiał na nogi.

Nirgal stał w miejscu, ostrożnie podskakując. Poczuł, że mógłby z łatwością oderwać się od powierzchni i odlecieć, toteż był zadowolony, że jego buty są takie ciężkie. Nagle zobaczył długą, wysoką do ramion hałdę, która schodziła w dal z lodowego urwiska. Po jej grzbiecie stąpała Jackie. Chłopiec, chwiejąc się i zataczając, próbował biec po gruzowisku leżących na powierzchni kamieni, aby przyłączyć się do przyjaciółki. Gdy dotarł na szczyt, wpadł w swój własny rytm biegu i wydawało mu się, że leci. Miał wrażenie, że mógłby tak biec bez końca.

Wreszcie stanął u boku dziewczynki. Popatrzyli za siebie, na lodową ścianę i krzyknęli ze strachu i radości. Cały świat ciągle podnosił się w mgłę. Snop porannego światła przesączył się nad dziećmi, jak topniejąca woda. Nie można było na nią patrzeć. Mocno załzawionymi oczami Nirgal dostrzegł, jak jego cień na tle mgły ociera się o sterczące pod nim skały i jest otoczony jaskrawą, kolistą wstążką tęczowego światła. Wrzasnął, a Kojot ruszył w górę do niego. Nirgal usłyszał jego krzyk:

— Co się stało? Czy coś jest nie w porządku?

Zatrzymał się, kiedy zobaczył cień.

— Hej, to aureola! To się nazywa aureola! To jest jak Widmo Brockenu. Zobacz sam! Pomachaj ramionami w górę i w dół! Spójrz na kolory! Boże Wszechmogący, ależ ty jesteś szczęśliwcem, dzieciaku.

Pod wpływem jakiegoś impulsu Nirgal stanął blisko Jackie i ich aureole stały się pojedynczym nimbem w połyskujących tęczowych barwach, które otaczały jeden podwójny, błękitny cień. Jackie roześmiała się wesoło i odeszła, by spróbować zrobić to samo z Peterem.

Mniej więcej w rok później Nirgal i inne dzieci wpadły na pomysł, jak sobie radzić ze szkolną nudą w te dni, kiedy prowadził zajęcia Sax. Za każdym razem rozpoczynał lekcję stojąc przodem do tablicy, a jego głos brzmiał jak wyjątkowo bezosobowe AI. Dzieci za jego plecami przewracały oczami i stroiły miny, kiedy perorował swoim monotonnym głosem na temat ciśnienia cząstkowego lub promieni podczerwieni. Nagle któreś z nich w stosownym momencie zaczynało grę, w której Sax zawsze przegrywał. Mówił na przykład coś takiego:

— W termogenezie niedrgającej ciało wytwarza ciepło za pomocą płytkich cykli…

Wówczas jedno z dzieci podnosiło rękę i pytało:

— Ale dlaczego, Sax?

Pozostali byli wpatrzeni w ekrany swoich komputerów, nawet na siebie nie zezując, a Sax marszczył brwi, jak gdyby miał pierwszy raz do czynienia z takim pytaniem i odpowiadał:

— No cóż, ciało niedrgające, by wytworzyć ciepło nie potrzebuje tak dużej energii, jak drgające. Proteiny w mięśniach kurczą się, ale zamiast podskakiwać, prześlizgują się jedynie nad sobą i w ten sposób tworzy się ciepło.

Jackie, tonem tak szczerym, że prawie cała klasa nie mogła się powstrzymać od śmiechu, pytała:

— Ale jak?

Sax przez chwilę mrugał oczyma, tak szybko, że dzieci nie nadążały za nim wzrokiem, po czym oświadczał:

— No cóż, aminokwasy zawarte w proteinach przerywają wiązania atomowe i te pęknięcia wyzwalają coś, co się nazywa energią dysocjacji wiązania.

— Ale dlaczego?

Mrugając jeszcze intensywniej, Sax wyjaśniał:

— No cóż, to po prostu kwestia fizyki. — Energicznie rysował na tablicy wykres. — Wiązania atomowe powstają wówczas, kiedy dwa orbitale atomowe łączą się ze sobą i tworzą jeden orbital wiążący. Są w nim elektrony z obu atomów. Przerwanie wiązania wyzwala od trzydziestu do stu kilokalorii energii akumulowanej.

W tym momencie kilkoro dzieci pytało chórem:

— Ale dlaczego?

To prowadziło nauczyciela do fizyki subatomowej, gdzie łańcuchy pytań („dlaczego?”) i odpowiedzi („ponieważ”) można było kontynuować przez pół godziny, podczas której Sax nie wymówił nawet jednego zdania, które jego uczniowie potrafiliby zrozumieć. Wreszcie dzieci zaczynały wyczuwać, że gra powoli dobiega końca.

— Ale dlaczego?

— No cóż — Sax, patrząc z ukosa, próbował wrócić do początku — atomy pragną zachować swoją stałą liczbę elektronów, a więc — kiedy zajdzie potrzeba — będą dzielić elektrony.

— ALE DLACZEGO?!

Ich nauczyciel już wpadł w pułapkę.

— W taki sposób po prostu wiążą się atomy. To jest jeden ze sposobów…

— Ale dlaczego?!!

Wzruszenie ramionami.

— Tak działa siła atomu. Taka jest natura rzeczy…

A wszyscy jego słuchacze odkrzykiwali chóralnie:

— … w Wielkim Wybuchu.

Wyli z radości, a Sax marszczył czoło, ponieważ uświadamiał sobie, że jego uczniowie po raz nie wiadomo już który zrobili mu ten sam dowcip. Wzdychał i wracał do tego miejsca swego wykładu, w którym dzieci rozpoczęły grę. Ale za każdym razem, kiedy zaczynały ją znowu, zdawał się o niej nie pamiętać, o ile pierwsze „dlaczego” było wystarczająco wiarygodne. A nawet kiedy stwierdzał, co się dzieje, zupełnie nie potrafił powstrzymać zabawy. Jedynym sposobem obrony, jaki znał, było pytanie z lekkim zmarszczeniem brwi: „Dlaczego co?” To zatrzymywało grę, ale tylko na jakiś czas, bowiem dość szybko Nirgal i Jackie nauczyli się odgadywać, co w poprzednim zdaniu Saxa najbardziej zasługiwało na pytanie „dlaczego” i póki im się to udawało, Sax potrafił jedynie odpowiadać na kolejne pytania. Łańcuch kolejnych „dlatego” docierał więc za każdym razem aż do Wielkiego Wybuchu albo, czasami, do pomruku naukowca: „Tego nie wiemy”.

— Nie wiemy!? — odkrzykiwała klasa w pełnym szyderstwa przerażeniu. — A dlaczego tego nie wiemy?

— Bo nie zostało wyjaśnione — odpowiadał Sax, marszcząc brwi. — Jeszcze nie.

Tak upływały dobre poranki z Saxem; zresztą zarówno Sax, jak i dzieci najwyraźniej zgadzali się co do tego, że taka lekcja jest lepsza niż te, które zdarzały się w złe poranki, kiedy ich nauczyciel nie pozwalał się wciągnąć w zabawę i protestował, mówiąc: „To jest bardzo ważna kwestia”, po czym nieprzerwanie kontynuował wykład monotonnym głosem. A kiedy na chwilę odwracał się od tablicy, widział przed sobą rząd głów leżących na biurkach. Niektóre dzieci po prostu spały.

Pewnego ranka, myśląc o marszczącym brwi Saxie, Nirgal poczekał w szkole po lekcjach tak długo, aż zostali sami i spytał go z całą powagą:

— Czemu nie lubisz, gdy nie potrafisz odpowiedzieć na pytanie „dlaczego”?

Sax znowu zmarszczył brwi. Długo milczał, następnie powoli odpowiedział:

— Próbuję zrozumieć. Zwracam uwagę na różne rzeczy, wiesz, bardzo dokładnie je analizuję. Tak uważnie, jak umiem. Koncentruję się na specyfice danej chwili. Pragnę pojąć, dlaczego coś dzieje się w taki sposób, w jaki się dzieje. Jestem ciekawy. Sądzę po prostu, że wszystko dzieje się z jakiegoś określonego powodu. Wszystko. I uważam, że powinniśmy zawsze potrafić odgadnąć te powody. Kiedy nie możemy tego zrobić… No cóż. Nie lubię tego. To mnie irytuje. Czasami to nazywam… — Spojrzał nieśmiało na Nirgala i ten zrozumiał, że Sax nigdy nikomu jeszcze się nie zwierzał ze swoich myśli: — Nazywam to Wielką Niewyjaśnioną.

To jest zupełnie biały świat, uświadomił sobie nagle Nirgal. Biały świat wewnątrz zielonego, świat absolutnie przeciwstawny wobec świata Hiroko, wobec jej zielonego świata, znajdującego się wewnątrz bieli. Sax i Hiroko zupełnie inaczej odczuwają, pomyślał. Gdy, patrząc z zielonej strony, Hiroko stawała w obliczu czegoś tajemniczego, kochała tę tajemnicę i tajemnica tają uszczęśliwiała — to była jej viriditas, jej święta siła. Natomiast kiedy Sax, patrząc z punktu widzenia bieli, miał do czynienia z tajemnicą, nazywał ją Wielką Niewyjaśnioną i uważał za niebezpieczną oraz przerażającą. Saxa interesowała prawda, Hiroko natomiast rzeczywistość. A może chodzi o coś zupełnie innego — słowa są takie areoformowanie zwodnicze… Lepiej chyba powiedzieć po prostu, że ona kocha zielony świat, a on — biały.

— Ależ tak! — odparł mu Michel, kiedy Nirgal wspomniał o swej obserwacji. — Bardzo dobrze, Nirgalu. Twoje spostrzeżenie jest bardzo wnikliwe. W terminach archetypicznych możemy zielone nazwać „mistycznym”, białe natomiast — „naukowym”. Oba światy są niezwykle potężne, sam kiedyś zrozumiesz. Jednak to, czego potrzebujemy, jeśli chcesz usłyszeć moje zdanie, to kombinacja owych dwóch czynników, coś, co nazwałbym „alchemicznym”.

Zieleń i biel.

Popołudnia dzieci miały wolne i mogły robić wszystko, na co miały ochotę. Czasami zostawały z nauczycielem, który uczył je tego dnia, ale częściej biegły na plażę albo bawiły się w osadzie leżącej w skupisku niskich wzgórz, w pół drogi między jeziorem i wejściem do tunelu. Wspinały się na spiralne schody dużych, bambusowych domów na drzewach i bawiły się w chowanego w pomieszczeniach magazynowych, konarach drzew i łączących je wiszących mostach. Sypialnie bambusowe tworzyły półksiężyc, w którym znajdowała się niemal cała pozostała część wioski; każdy z większych konarów miał wysokość pięciu albo siedmiu segmentów. Kolejny segment, umieszczony wyżej, był mniejszy od tego, nad którym się znajdował. W szczytowych segmentach miały swoje pokoiki wszystkie dzieci — ozdobione oknami pomieszczenia w kształcie pionowych walców, szerokie na cztery, pięć kroków, niczym wieże z czytanych na lekcjach opowieści. Pod pomieszczeniami dzieci znajdowały się pokoje dorosłych. Były przeważnie jedno-, czasem dwuosobowe. Natomiast najniższe segmenty pełniły funkcję salonów.

Z okien szczytowych pokoików dzieci mogły spojrzeć na dachy wioski, skupione w kręgu wzgórz, bambusów i oranżerii, jak małże na płyciźnie jeziora.

Jeśli dzieci pozostawały na plaży, szukały muszli, grały w dwa ognie albo ponad wydmami rzucały strzałkami w skupiska piany. Zabawy te zwykle wybierali Jackie i Harmakhis; przewodzili też zespołom, jeśli decydowano się na gry zespołowe. Za najstarszą dwójką ślepo podążał Nirgal i grupki młodszych dzieci. Łączyły je rozmaite przyjaźnie, dzieliły różnego rodzaju hierarchiczne podziały, podkreślane bez końca w codziennej zabawie. Mały Frantz wytłumaczył kiedyś dość brutalnie Nadii: „Harmakhis bije Nirgala, Nirgal mnie, a ja dziewczyny”. Często Nirgala męczyły te gry, w których i tak zawsze zwyciężał Harmakhis, toteż zdarzało się, iż odsuwał się od reszty i — co sprawiało mu większą przyjemność — ruszał, by obiec kilka razy jezioro. Czynił to powoli, pewnie i spokojnie, a po jakimś czasie wpadał w swój miarowy, optymalny rytm biegu. W tym tempie mógł obiegać jezioro aż do wieczora. Sprawiało mu to radość i ożywiało go. Tak po prostu biec, biec i biec…

Pod kopułą zawsze było zimno, oświetlenie jednakże stale się zmieniało. Latem kopuła przez cały czas jarzyła się bielą i błękitem, a snopy rozświetlonego powietrza rozchodziły się promiennie spod umieszczonego wysoko świetlika. Zimą było ciemno, kopuła natomiast lśniła odbitym światłem lamp, niczym we wnętrzu muszli małża. Wiosną i jesienią popołudniowa jasność bywała przytłumiona aż do szarości i osobliwych barw upiornego mroku, pełnego rozmaitych odcieni szarości; bambusowe liście i igły sosen wyglądały niczym tknięte tuszem na tle kredowej bieli kopuły. W te popołudnia oranżerie przypominały ogromne lampiony na wzgórzach; dzieci, jak mewy dreptały do domu na przełaj lub kierowały się do łaźni. Tam, w długim budynku obok kuchni, zdejmowały ubrania i wskakiwały do głównej wanny, pełnej parującej wody. Ślizgały się po kafelkach dna basenu i w miarę jak z coraz większym ożywieniem opryskiwały się wodą wokół moczących się starców o żółwich twarzach i pomarszczonych owłosionych ciałach, zaczynały odczuwać ogarniające je przyjemne ciepło.

Po tej „mokrej” godzinie ubierały się i szły całą grupą do kuchni, gdzie kolejno napełniały talerze, a potem siadały przy długich stołach, rozstawionych między stołami dorosłych.

Osada liczyła stu dwudziestu czterech stałych mieszkańców, ale zwykle pomieszkiwało w niej około dwustu osób.

Kiedy wszyscy się usadowili, podnosili dzbany z wodą i nalewali sobie nawzajem, a następnie z apetytem zajadali gorący posiłek: ziemniaki, tortille, spaghetti, tabouli, chleb, sto rodzajów warzyw, a od czasu do czasu rybę lub drób. Po jedzeniu dorośli wdawali się w rozmowy o roślinach uprawnych, o rickoverze, starym prędkim reaktorze całkowym, który bardzo lubili, albo o Ziemi, dzieci natomiast sprzątały ze stołów, po czym przez godzinę bawiły się przy włączonej muzyce, aż wreszcie wszyscy powoli zaczynali się gotować do snu.

Pewnego dnia, tuż przed kolacją, z okolic czapy polarnej przybyła do osady grupa dwudziestu dwóch osób. Ich mała kopuła straciła ekosystem, co Hiroko nazwała spiralnym kompleksem utraty równowagi. Skończyły się również zapasy, toteż potrzebowali nowego schronienia.

Hiroko umieściła nowo przybyłych w trzech, będących jeszcze w budowie, domach na drzewach. Goście wspięli się na spiralne schody na zewnątrz mocnych, zaokrąglonych konarów i zaczęli protestować przeciwko surowym cylindrycznym segmentom z wyciętymi w nich drzwiami i oknami. Hiroko skłoniła ich więc, aby ukończyli budowę tych pomieszczeń oraz by postawili nową oranżerię na skraju osady. Dla wszystkich było oczywiste, że Zygota nie dysponowała tak dużymi zapasami jedzenia, by starczyło dla wszystkich potrzebujących. Dzieci jadły najskromniej jak tylko mogły, naśladując w tym dorosłych.

— Powinniśmy nazwać to miejsce Gametą — odezwał się do Hiroko Kojot podczas swej następnej bytności. Zaśmiał się przy tym zgrzytliwie.

Japonka w odpowiedzi machnęła tylko dłonią. Może po prostu jakieś zmartwienia oddalały ją od realnego świata. Spędzała teraz całe dnie przy pracy w oranżeriach i rzadko uczyła dzieci. A jeśli już tak się zdarzyło, uczniowie podążali za nią z powrotem ku cieplarniom, gdzie dla niej pracowali: zbierali plony, rozrzucali kompost, pielili.

— Ona zupełnie o nas nie dba — gniewnie oświadczył Harmakhis. Było to pewnego popołudnia, gdy schodzili po plaży, a on skierował swoją skargę do Nirgala. — Zresztą tak naprawdę wcale nie jest naszą matką.

Poprowadził wszystkie dzieci do laboratoriów obok wypukłego tunelu oranżerii. Stale je przy tym popędzał, co — jak zawsze — dawało pozytywne rezultaty.

Gdy znaleźli się wewnątrz, wskazał na szereg magnezowych zbiorników, przypominających lodówki i oświadczył:

— To są nasze prawdziwe matki. Tu właśnie dorastaliśmy. Powiedział mi o tym Kasei… potem spytałem Hiroko, a ona potwierdziła. Jesteśmy ektogenami. Nie urodziliśmy się, ale zostaliśmy de-kan-to-wa-ni! — Spojrzał z triumfem na grupę dzieci — przerażonych, a jednocześnie zafascynowanych. Następnie pięścią uderzył Nirgala prosto w pierś, aż chłopiec zatoczył się i cofnął o kilka kroków, po czym wyszedł ze strasznymi słowami na ustach: — Nie mamy rodziców.

Przybysze stanowili obecnie nie lada obciążenie dla kolonii, ale ich wizyty nadal wzbudzały zainteresowanie stałych mieszkańców. Już pierwszego dnia wielu spośród nich do późna towarzyszyło odwiedzającym. Z ciekawością i podnieceniem chłonęli wszelkie informacje na temat innych ukrytych osad. W strefie południowo-polarnej istniała cała ich sieć. Na mapie w komputerze Nirgala zostały zaznaczone czerwonymi kropkami wszystkie trzydzieści cztery. Nadia i Hiroko podejrzewały jednak, że jest ich znacznie więcej: w innych sieciach na północy albo w całkowitej izolacji. Skoro jednak wszyscy utrzymywali ciszę radiową, nie mogli się upewnić co do tej kwestii. Tak czy owak, nowiny były w cenie — stanowiły zwykle najwartościowszą rzecz, jaką mogli zaoferować przejeżdżający goście, nawet jeśli przybywali obładowani prezentami (a zwykle tak było). Rozdawali wszystko, co zdołali sami wytworzyć, lub otrzymać w poprzednim miejscu, wszystko, co ich gospodarze mogliby uznać za użyteczne.

Podczas tych wizyt Nirgal uważnie słuchał długich ożywionych nocnych rozmów; zwykle siedział na podłodze lub chodził po pomieszczeniu, napełniając herbatą filiżanki dorosłych. Coraz częściej potwierdzał swoje odczucia, że zupełnie nie rozumie zasad tego świata. Nie pojmował zwłaszcza postępowania ludzi. Oczywiście, rozumiał ogólnie sytuację — wiedział, że na Marsie istnieją dwie, rywalizujące ze sobą strony, które walczą o przejęcie kontroli nad planetą, że Zygota jest przywódcą „ich” strony, co wydawało mu się pozytywne, i że areofania w końcu zatriumfuje. Przerażający natomiast wydawał mu się sam fakt udziału w tej walce, poczucie, że się jest jedną z decydujących cząsteczek historii. Często nie mógł z tego powodu zasnąć — kiedy wreszcie trafiał późno w nocy do łóżka, jego umysł wirował aż do świtu, atakując go rozmaitymi wizjami. On sam był w nich bohaterem, który przyczyniał się do zakończenia wielkiego dramatu, zadziwiając Jackie i wszystkich mieszkańców Zygoty.

Czasami, pragnąc się dowiedzieć czegoś więcej, podsłuchiwał nawet rozmowy dorosłych. Leżał wówczas na tapczanie w rogu i patrzył w ekran komputera, udając, że rozmyśla lub czyta. Dość często siedzący w pobliżu dorośli nie zdawali sobie sprawy z tego, że chłopiec słucha. Zdarzało się nawet, że rozmawiali przy nim o dzieciach Zygoty, choć przeważnie było to wówczas, gdy Nirgal czaił się w holu.

— Zauważyłeś, że większość z nich jest leworęczna?

— Hiroko musiała się zabawiać ich genami, jak pragnę zdrowia.

— Ona twierdzi, że nie.

— Wszystkie są już prawie tak wysokie jak ja.

— To tylko kwestia grawitacji. Hm, spójrz na Petera i resztę nisei. Urodzili się w sposób naturalny, a również większość z nich jest słusznego wzrostu. Ale leworęczność… To musi mieć związek z genetyką.

— Pewnego dnia Hiroko powiedziała mi, że istnieje prosta wstawka transgeniczna, która powoduje wzrost rozmiaru ciała modzelowatego w mózgu. Może przy nim majstrowała i leworęczność jest rezultatem tego działania.

— Sądziłem, że przyczyną leworęczności jest uszkodzenie mózgu.

— Tego nikt nie wie. Myślę, że fakt, iż dzieci mają sprawniejszą lewą rękę, także zaskoczył Hiroko.

— Nie mogę uwierzyć, że mogła się zabawiać chromosomami po to tylko, aby rozwinąć mózg.

— Pamiętaj, że najwcześniejszy etap rozwoju tych dzieci przebiegał ektogenicznie… Miała łatwiejszy dostęp…

— Słyszałem, że ich kości są słabe.

— Zgadza się. Na Ziemi miałyby problemy. Nie poradziłyby sobie.

— To znowu kwestia ciążenia. I problem nas wszystkich, szczerze mówiąc.

— Nie musisz mnie przekonywać. Złamałem przedramię, lekko machając rakietą tenisową.

— Leworęczni giganci, ludzie-ptaki, oto co nam tutaj wyrasta. Jeśli chcecie znać moją opinię, uważam że jest to dziwaczne. Wystarczy popatrzeć, jak biegają po wydmach, sprawiają wrażenie, że lada chwila uniosą się w powietrze i zaczną latać.

Tej nocy Nirgal, jak zwykle, miał kłopoty z zaśnięciem. „Ektogeni”, „transgeniczny”… Słowa te sprawiły, że poczuł się bardzo dziwnie. Światy biały i zielony, spiralnie skręcone w jedno… Chłopiec niespokojnie przewracał się w pościeli i godzinami rozmyślał, skąd u niego ten niepokój. Zastanawiał się też, co właściwie powinien odczuwać.

W końcu, kiedy wyczerpany zasnął, przyśnił mu się sen. Przed tą nocą wszystkie jego sny dotyczyły Zygoty, teraz jednak śnił, że leci w powietrzu, ponad powierzchnią Marsa. Leżący pod nim ląd był pocięty olbrzymimi, czerwonymi kanionami, a wulkany wyrastały wysoko, niemal do poziomu jego lotu. W powietrzu goniło go jakieś stworzenie, coś dużo większego i szybszego niż on sam, coś, co miało skrzydła, które głośno trzepotały, zwłaszcza gdy tajemnicza istota opadła ze słońca i ogromnymi szponami usiłowała chwycić Nirgala. Lecąc, chłopiec wyciągnął ku stworzeniu ręce i z jego paznokci wystrzeliły wiązki błyskawic. Stwór zachwiał się, po czym zaczął się gotować do kolejnego ataku. I wtedy Nirgal się obudził. Czuł, jak pulsują mu palce, a serce wali niczym generator fal. Ka-tam, Ka-tam, Ka-tam.

Następnego popołudnia generator fal „zakołysał zbyt dobrze”, jak to wyłuszczyła Jackie. Dzieci bawiły się na plaży i wydawało im się, że dobrze oceniają wielkość fal, potem jednak przez lodowy filigran przepłynęła naprawdę spora fala, która uderzyła Nirgala, ścinając go z nóg i pchnęła w tył lodowego pasma, jednocześnie gwałtownie ciągnąc stopy chłopca ku przodowi. Nirgal bronił się, rozpaczliwie chwytając powietrze, ale mimo wszystko upadł w szokująco lodowatą wodę. Nie udało mu się w porę uciec, toteż przykryła go woda, po czym zalała kolejna pędząca fala.

Jackie chwyciła go za ramię i za włosy, próbując wyciągać z powrotem na lodowe pasmo. Harmakhis pomógł im obojgu wstać, krzycząc w kółko:

— Nic wam nie jest? Nic wam się nie stało?

W Zygocie panowała taka zasada, że jeśli ktoś zmókł, musiał jak najszybciej wracać do osady, dlatego też Nirgal i Jackie starali się natychmiast wstać, a gdy im się udało, popędzili przez wydmy, prosto na ścieżkę prowadzącą do wioski; reszta dzieci wlokła się daleko za nimi. Lodowaty wiatr bezlitośnie smagał mokre ciałka dwojga pechowców. Biegli prosto do łaźni, zmarznięci na kość wpadli do pomieszczenia i drżącymi rękoma zaczęli z siebie zrywać zesztywniałe ubrania. Pomagali im w tym Nadia, Sax, Michel i Rya, którzy przyszli się akurat wykąpać.

Kiedy dorośli wpychali go wraz z Jackie na płyciznę dużej wspólnej wanny, Nirgal przypomniał sobie swój sen i powiedział:

— Czekajcie, chwileczkę… czekajcie.

Wszyscy osłupieli. Chłopiec zamknął oczy i wstrzymał oddech. Kurczowo ściskał zimne ramię Jackie. Oczyma wyobraźni zobaczył się ponownie we śnie i poczuł, jak płynie po niebie. Gorące wiązki z paznokci. Biały świat w zielonym.

Poszukał w środku siebie miejsca, które zawsze było w nim i zawsze pozostawało ciepłe. Znalazł je i z każdym kolejnym oddechem wypychał ciepło coraz bardziej na zewnątrz, ku skórze. Nie było to łatwe, ale poczuł, że próba zaczyna się udawać: ciepło jak ogień wchodziło mu w żebra, a następnie rozchodziło się po ramionach i nogach, ku dłoniom i stopom. Lewą ręką nadal trzymał Jackie. Popatrzył na jej gołe, białe ciało, pokryte gęsią skórką i skoncentrował się mocno, by wysłać nieco ciepła w jej kierunku. Po chwili zadrżał lekko, choć już nie z zimna.

— Jesteś ciepły — krzyknęła nagle Jackie.

— Poczuj to ciepło — odparł i dziewczynka na kilka sekund znalazła się w jego uścisku. Potem spłoszyła się, spojrzała na niego uważnie, uwolniła się i weszła do wanny. Nirgal stał na krawędzi basenu, aż drżenie ustało.

— Uff — sapnęła Nadia. — To jest coś w rodzaju rozgrzania metabolicznego. Słyszałam o tym, ale nigdy dotąd nie widziałam nikogo, kto potrafiłby je zastosować.

— Czy wiesz, jak to zrobiłeś? — spytał go Sax. Podobnie jak pozostali — Nadia, Michel i Rya — bacznie się wpatrywał w Nirgala. Wszyscy byli tak zaciekawieni, że chłopiec, speszony, nic nie mógł z siebie wydusić.

Potrząsnął więc tylko przecząco głową. Potem usiadł na betonowym progu wanny. Czuł się bardzo wyczerpany. Wsunął stopy do wody, która wydała mu się gorąca niczym płynny ogień. Ryba w wodzie, uwalnianie się, start w powietrze, ogień wewnątrz ciała, białe w zielonym, alchemia, szybowanie wraz z orłami… błyskawice strzelające z paznokci!

Od tej pory ludzie zaczęli bacznie go obserwować. Ilekroć się roześmiał albo powiedział coś niezwykłego, nawet mieszkańcy Zygoty posyłali mu sondujące spojrzenia, zwłaszcza gdy wydawało się im, że Nirgal tego nie dostrzega. Zresztą rzeczywiście łatwiej było mu udawać, że niczego nie zauważa.

Niestety, przyjezdni byli bardziej bezpośredni.

— Och, to ty jesteś Nirgal — powiedziała znacząco pewna niska kobieta o rudych włosach. — Słyszałam, że jesteś bardzo bystry. — Niezupełnie zrozumiawszy, co miała na myśli, chłopiec zarumienił się i potrząsnął głową, podczas gdy kobieta spokojnie mu się przypatrywała. Wreszcie dokonała chyba jakiejś oceny, ponieważ uśmiechnęła się i również potrząsnęła głową. — Miło cię poznać.

Pewnego dnia, kiedy mieli mniej więcej po pięć marsjańskich lat, Jackie przyniosła ze sobą do szkoły stary przenośny komputer. Tego dnia uczyła ich Maja. Lekceważąc piorunujące spojrzenia nauczycielki, Jackie pokazała wszystkim urządzenie.

— To AI mojego dziadka. Jest w nim zarejestrowane wiele słów, które wypowiedział. Dał mi to Kasei.

Kasei opuścił Zygotę, aby się przeprowadzić do innej kryjówki, choć niestety nie do tej, w której mieszkała Esther.

Jackie włączyła mikrokomputer i powiedziała:

— Pauline, odtwórz nam coś, co mówił mój dziadek.

— A więc wreszcie tu przylecieliśmy — odezwał się męski głos.

— Nie, nie to. Coś innego. Odtwórz coś, co powiedział na temat ukrytej kolonii.

Ponownie usłyszeli ten sam męski głos:

— Ukryta kolonia musi się ciągle kontaktować z koloniami powierzchniowymi. Istnieje zbyt wiele rzeczy, których nie można wytworzyć w schronie. Przede wszystkim, jak sądzę… atomowych prętów paliwowych. Łatwo je wykryć, toteż dowody ich istnienia wskazałyby natychmiast miejsce ukrycia kolonii.

Dalej nie mogli słuchać. Maja kazała Jackie odstawić komputer i zaczęła kolejną lekcję historii. Opowiadała po rosyjsku o dziewiętnastym wieku. Zdania, które wypowiadała, były tak krótkie i chropowate, że aż wywoływały drżenie głosu. Potem uczyła ich algebry. Ten przedmiot szczególnie sobie ceniła, ciągle przypominając dzieciom, aby poświęcały mu wiele czasu i uwagi.

— Nie otrzymujecie tu najlepszej edukacji — mówiła ze smutkiem i dezaprobatą. — Jeśli jednak dobrze opanujecie podstawy matematyki, w przyszłości będziecie mogli nadrobić wasze braki.

Skarciła spojrzeniem siedzące przed nią dzieci i zażądała odpowiedzi na następne pytanie.

Nirgal, patrząc na nią przypomniał sobie, że kiedyś nazywał ją Złą Czarownicą. Byłoby dziwnie być nią, pomyślał, niekiedy taką zawziętą, a innym razem wesołą. Gdy patrzył na poszczególne osoby z Zygoty, potrafił się wczuć w ich rolę i wiedział, jak to jest być którąś z nich. Widział to w ich twarzach, tak samo jak umiał dostrzec drugi kolor wewnątrz pierwszego. Był to rodzaj daru, podobny jego wyczuleniu na temperaturę. Zupełnie jednak nie rozumiał Mai.

Zimą wyjeżdżali na powierzchnię i udawali się do pobliskiego krateru, gdzie Nadia budowała nowy schron. Zza niego wyłaniały się mroczne, pobłyskujące lodem wydmy. Kiedy jednak kaptur mgły się podnosił, mieszkańcy Zygoty musieli pozostawać pod kopułą albo — w najlepszym razie — udawało się im wyjść jedynie na oszklony pasaż, ponieważ nie mogli sobie pozwolić na to, by dostrzeżono ich z powietrza. Właściwie nikt nie był pewien, czy nadal powierzchnię planety monitoruje policja z przestrzeni kosmicznej, ale nie należało ryzykować. Tak przynajmniej uważali starzy issei. Peter często wypuszczał się na dalekie wyprawy, podczas których szukał potwierdzenia na to, że mieszkańcy kryjówek mogą się wreszcie ujawnić. Żaden z tych wypadów nie przynosił jednak oczekiwanych rezultatów.

— Istnieją partyzanckie kolonie, które wcale się nie ukrywają. Jest teraz tyle hałasu. Wszyscy jawnie się ogrzewają i porozumiewają przez radio — wyjaśniał. — Tamci nigdy nie będą w stanie sprawdzić wszystkich otrzymywanych sygnałów.

Dla Saxa sprawa nie była taka prosta, wprost przeciwnie.

Odpowiedział krótko:

— Algorytmiczne programy poszukiwawcze są bardzo dokładne i skuteczne.

Również Maja nalegała, by stale pozostawać w ukryciu, a system energetyczny kolonii nieustannie udoskonalać i zwiększać jego moc. System wysyłał całą nadwyżkę ciepła głęboko w serce czapy polarnej. Hiroko zgadzała się z Mają w tej kwestii i mimo nagabywań Petera, wszystko pozostawało bez zmian.

— My, to co innego — mówiła do niego Maja i wyglądała przy tym na przestraszoną.

Kiedyś na lekcji Sax powiedział dzieciom, że około dwustu kilometrów na północny zachód od ich kryjówki znajduje się mohol. Chmura, którą czasami widzimy z tamtej strony, mówił, to jego pióropusz. Bywa duży i zbity w niektóre dni, w inne — rozprasza się na wschód w rzadkich strzępach. Następnym razem, gdy do osady przyjechał Kojot, spytali go przy kolacji, czy odwiedził tamto miejsce, a on potwierdził i powiedział, że wielki szyb moholu dociera prawie do samego środka Marsa, toteż jego dno jest niczym innym, jak tylko bulgoczącą, ciekłą, ognistą lawą.

— To nieprawda — wtrąciła pogardliwie Maja. — Mohole schodzą w dół jedynie dziesięć czy piętnaście kilometrów. Ich dna to twarda skała.

— Ale bardzo gorąca — mruknęła Hiroko. — A teraz, jak słyszałam, drążą je i na dwadzieścia kilometrów.

— Wykonują za nas całą robotę — poskarżyła się Japonce Maja. — Nie sądzisz, że pasożytujemy na koloniach powierzchniowych? Twoje viriditas nie dotarłoby daleko bez ich techniki.

— To udowadnia jedynie wartość symbiozy — odparta spokojnie Hiroko. Patrzyła na Maję tak długo, aż Rosjanka nie wytrzymała, wstała i odeszła. Japonka była jedyną osobą w Zygocie, która potrafiła doprowadzić do tego, że Maja w pewnym momencie traciła pewność siebie.

Hiroko, pomyślał Nirgal, przyglądając się matce po tej wymianie zdań, jest bardzo dziwna. Zwracała się do niego i do wszystkich innych, jak do równych sobie i najwyraźniej dla niej wszyscy byli naprawdę równi. Ale też nikt nie cieszył się u niej specjalnymi względami. Chłopiec doskonale pamiętał, że kiedyś było inaczej. Oni dwoje byli jak połówki jednej całości. Teraz jednak Hiroko traktowała go tak samo obojętnie, jak pozostałych. Nie zmieniłaby swego zachowania, pomyślał, niezależnie od tego, co przydarzyłoby się jej synowi. Nadia, a nawet Maja, bardziej się o niego troszczyły i niepokoiły. A przecież to Hiroko była matką ich wszystkich!

Nirgal, jak większość stałych mieszkańców Zygoty, nadal chodził do jej małego bambusowego lokum, kiedy potrzebował czegoś, czego nie mógł otrzymać od innych… na przykład pocieszenia albo porady…

Jednak coraz częściej, gdy się tam znalazł, trafiał na okres, kiedy Hiroko i jej mała sekretna grupka akurat „trwali w milczeniu” i jeśli chciał z nimi pozostać przez jakiś czas, musiał także zachować milczenie. Niekiedy taka sytuacja trwała przez kilka dni z rzędu, aż chłopiec rezygnował i nie ponawiał odwiedzin. Innym razem zdarzało się, że przychodził podczas areofanii i wówczas włączał się w ekstatyczne wyśpiewywanie nazw Marsa. Czuł wtedy integralną więź z zespołem i to, że jest w samym sercu świata, obok Hiroko. Jej ramię trzymało go w mocnym uścisku.

Była to nadal swego rodzaju miłość, bo Nirgal, mimo wszystko, kochał matkę. Chociaż czuł, że nie jest już tak jak kiedyś, gdy spacerowali razem po plaży.

Pewnego ranka wszedł do szkoły i przyłapał Jackie i Harmakhisa w szatni. Aż podskoczyli, kiedy wszedł i do czasu, aż zdjął kurtkę i ruszył do klasy, wiedział już, że się całowali.

Po lekcjach wyszedł samotnie i obiegł jezioro w błękitno-białej poświacie letniego popołudnia, obserwując, jak generator fal pulsująco podnosi się i opada, tak szaleńczo jak uczucia nękające chłopca. Atakował go dziwny ból, przypominając poruszające się nad wodą fale. Nic nie mógł na to poradzić, mimo że nawet jemu własna reakcja wydała się śmieszna. Ostatnio dzieci często całowały się w łaźni, opryskując się przy tym wodą, a także szarpiąc, popychając i łaskocząc. Dziewczęta całowały jedna drugą, ale była to tylko tak zwana „nauka całowania”, która się nie liczyła; czasami trenowały również na chłopcach. Nirgala wiele już razy pocałowała Rachel, a także Emily, Tiu i Nanedi, a pewnego razu ostatnie dwie przytrzymały go i całowały po uszach, próbując zawstydzić erekcją w publicznej kąpieli. Kiedyś Jackie odciągnęła go od nich, a potem, gdy się siłowali, kopnęła w pośladki i ugryzła w ramię. A były to tylko najbardziej pamiętne ze stu śliskich, mokrych, ciepłych, nagich kontaktów, dzięki którym właśnie kąpiel stawała się takim ważnym punktem danego dnia.

Jednak poza łaźnią przedstawiciele obu płci zmieniali się w dwie, niemal wrogie siły i byli wobec siebie bardzo powściągliwi. Chłopcy i dziewczęta zbierali się w osobne grupki, które częściej bawiły się oddzielnie niż wspólnie. Pocałunki w szatni oznaczały więc dla Nirgala coś zupełnie nowego i poważnego. Zresztą także spojrzenia, jakie chłopiec dostrzegł na twarzach Jackie i Harmakhisa były tak nieodgadnione, że przyszło mu do głowy, iż tych dwoje wie coś, o czym on nie miał jeszcze pojęcia. Miał świadomość tej prawdy. Te dwie rzeczy właśnie najbardziej go zabolały: wykluczenie z „gry” i ta ich tajemnicza wiedza. Poza tym uświadomił sobie jeszcze jedną kwestię: był pewien, że już doszło między nimi do zbliżenia. W każdym razie ich spojrzenia mówiły, że są kochankami. A więc piękna, wiecznie roześmiana Jackie nie była już jego. Choć właściwie… przecież nigdy do niego nie należała.

W następne noce spał kiepsko. Pokój Jackie znajdował się w konarze obok jego lokum, natomiast pomieszczenie Harmakhisa było w przeciwległym końcu, jako drugie z kolei. Od chwili tajemnych pocałunków każdy nocny trzask lub skrzypnięcie wiszącego mostu słyszalne było dla Nirgala jak czyjeś kroki; czasami też łukowe okno pokoju dziewczynki połyskiwało migającym, pomarańczowym światłem lampy. Dlatego zamiast pozostawać w pokoju i torturować się niepewnością, chłopiec zaczął każdego wieczoru przesiadywać do późna w salonie. Czytał lub podsłuchiwał rozmowy dorosłych.

Również tam był, kiedy zaczęli rozmawiać o chorobie Simona. Był on ojcem Petera, małomównym mężczyzną, który zwykle przebywał daleko, na wyprawach z matką Petera, Ann. Teraz się okazało, że cierpiał na coś, co nazywano odporną białaczką. W pewnym momencie Wład i Ursula zorientowali się, że Nirgal przysłuchiwał się ich rozmowie, wobec czego próbowali go uspokoić i pocieszyć, ale chłopiec i tak wiedział, że nie mówią mu całej prawdy. Przypatrywali się mu i mówili z osobliwym zastanowieniem. Później, gdy wspiął się wreszcie do umieszczonego wysoko na drzewie pokoiku, dotarł do łóżka i włączył komputer, sprawdził od razu słowo „białaczka” i zapoznał się ze streszczeniem hasła. „Zasadniczo, choroba nieuleczalna, choć obecnie zwykle podlegająca leczeniu”, przeczytał. „Zasadniczo, choroba nieuleczalna”. Wstrząsające stwierdzenie, pomyślał. Tej nocy rzucał się niespokojnie na łóżku; aż do szarego, odśpiewanego przez ptaki świtu trapiły go sny. Dotąd w jego życiu umierały rośliny, umierały także zwierzęta, ale nigdy ludzie. A przecież również jesteśmy zwierzętami, powiedział sobie.

Następnej nocy znowu został do późna z dorosłymi. Czuł się wyczerpany i jakiś nieswój. Obok niego na podłodze siedzieli Wład i Ursula. Powiedzieli mu, że Simonowi mógłby pomóc przeszczep szpiku kostnego, a oni dwaj: Simon i Nirgal mieli tę samą, bardzo rzadką grupę krwi. Nie posiadali jej ani Ann, ani Peter, ani nikt spośród braci i sióstr czy też współmieszkańców Nirgala. Nikt inny. Chłopiec musiał ją otrzymać poprzez swego ojca, ale nawet jego ojciec jej nie miał, kimkolwiek był. Tak po prostu. Tylko on i Simon ze wszystkich lokatorów wszystkich znanych ukrytych kolonii. Nie było w tym nic dziwnego. Łącznie w kryjówkach mieszkało tylko mniej więcej pięć tysięcy osób, a grupę krwi Simona i Nirgala notowano u jednego człowieka na milion. Dlatego Wład i Ursula spytali chłopca, czy nie podarowałby Simonowi trochę swojego szpiku kostnego.

W salonie siedziała również Hiroko. Obserwowała go. Rzadko spędzała wieczory w wiosce. Nie musiał na nią patrzeć, aby wiedzieć, co sądzi na ten temat. Zostali stworzeni, by dawać, zawsze powtarzała dzieciom. A to byłby najwspanialszy i najpotężniejszy z darów. Akt czystej viriditas. — Dam, oczywiście, że dam — odparł, zadowolony, że ma okazję pomóc i pokazać się matce z najlepszej strony.

Szpital znajdował się tuż obok łaźni i szkoły. Był mniejszy niż szkoła i liczył tylko pięć łóżek. Na jednym z nich położono Simona, na drugim spoczął Nirgal.

Leżący obok starzec uśmiechnął się do chłopca. Nie wyglądał na chorego, a tylko na starego. W gruncie rzeczy wyglądał dokładnie tak, jak cała reszta „starożytnych”. Simon w ogóle bardzo rzadko się odzywał, a i teraz szepnął jedynie:

— Dzięki, Nirgal.

Chłopiec skinął głową, ale Simon ku jego zaskoczeniu mówił dalej:

— Doceniam to, co robisz dla mnie. Ekstrakcja jest bolesna. Przez tydzień, a może i dwa będziesz czuł promieniujący ból w układzie kostnym. Nie jest to coś, co każdy człowiek zrobiłby dla kogoś innego.

— Ależ nie, jeśli ktoś naprawdę tego potrzebuje — odparł Nirgal.

— Cóż, to jest dar, który, oczywiście, spróbuję spłacić…

Wład i Ursula znieczulili Nirgala zastrzykiem w ramię.

— Obu operacji nie musimy robić teraz, ale wskazane jest, byście pozostawali ze sobą w stałym kontakcie. Jeśli zostaniecie przyjaciółmi, to wspomoże leczenie.

Toteż zostali przyjaciółmi. Po szkole Nirgal szedł do szpitala, a Simon wychodził powoli drzwiami i razem schodzili ścieżką po wydmach na spacer po plaży. Tam obserwowali marszczące się na białej powierzchni fale, które podnosiły się i załamywały na lodowym paśmie. Simon był o wiele mniej rozmowny niż ktokolwiek, z kim Nirgal kiedykolwiek spędzał czas. Było to jak milczenie z grupą Hiroko, tyle że to się nigdy nie kończyło. Na początku ten stan rzeczy niepokoił chłopca, ale po jakimś czasie stwierdził, że dzięki temu ma czas naprawdę przypatrzeć się swemu otoczeniu: mewom krążącym pod kopułą, półkolistym krabom zagrzebanym w piasku, piaszczystym okręgom otaczającym każdą kępkę wydmowej trawy. Peter przyjechał teraz na dłużej do Zygoty i wiele razy towarzyszył im w spacerach, a od czasu do czasu nawet Ann przerywała swe ciągłe podróże, odwiedzała Zygotę i przyłączała się do rodziny. Peter i Nirgal biegali po okolicy, bawiąc się w berka albo w chowanego, podczas gdy Ann i Simon w milczeniu spacerowali po plaży.

Jednakże pomimo leczenia Simon ciągle był słaby, a z dnia na dzień stawał się jeszcze słabszy. Działania przyjaciół okazały się nieskuteczne, co dawało im poczucie moralnej klęski; Nirgal nigdy nie chorował i uważał samo pojęcie choroby za coś okropnego. Może się zdarzyć tylko starym, myślał teraz. Chociaż nawet ich powinna uratować kuracja gerontologiczna, którą przeszli wszyscy wiele lat temu, mówił sobie. Nikt tu przecież nigdy nie umierał. Umierały tylko rośliny i zwierzęta. Z drugiej jednak strony ludzie także są zwierzętami, myślał. No… ale my odkryliśmy przecież kurację… Nocami, usiłując rozwikłać te sprzeczności, Nirgal studiował w swoim komputerze opis białaczki, mimo że hasło było zawiłe i długie niczym powieść. Rak krwi. Białe krwinki rozmnażają się w szpiku kostnym i atakują cały organizm. Simonowi podawano leki, naświetlano go rozmaitymi promieniami, serwowano mu pseudowirusy, które miały zabić białe krwinki oraz próbowano zastąpić jego chory szpik nowym, pochodzącym od Nirgala. Trzykrotnie poddano go także kuracji powstrzymującej starzenie. O niej również chłopiec przeczytał. Należało obejrzeć genom, znaleźć chore chromosomy i je naprawić, tak aby nigdy już się nie powtórzył błąd podziału komórkowego. Samonaprawczym komórkom trudno jednak było przeniknąć przez kość i w przypadku Simona najwyraźniej za każdym razem pozostawały nietknięte małe szczelinki zaatakowanego przez nowotwór szpiku. „Dzieci mają większą szansę wyzdrowienia niż dorośli”, przeczytał Nirgal w komputerze. Był jednak pewny, że Simon poddawany gerontologicznym kuracjom i transfuzjom szpiku kostnego, wyzdrowieje. To jest tylko kwestia czasu, myślał, i wielkości „daru”. Kuracje leczą przecież w końcu wszystko.

— Potrzebujemy bioreaktora — powiedziała do Włada Ursula. Pracowali nad przemianą jednego z ektogenicznych zbiorników w inny — pragnęli nafaszerować Simona gąbczastym białkiem zwierzęcym, a szczepiąc go komórkami ze szpiku Nirgala, mieli nadzieję, że organizm starca wytworzy wiele limfocytów, histiocytów i granulocytów. Nie posiadali jednak pracującego właściwie układu krążenia, a może forma nie była odpowiednia. Nie byli tego pewni. Dość, że Nirgal pozostał ich żywym bioreaktorem.

Sax uczył teraz dzieci chemii gleby i nawet czasem zabierał je ze szkoły do laboratorium chemicznego, gdzie badali glebę, wprowadzali do piasku biomasę, a potem na taczkach wieźli mieszaninę do oranżerii albo na plażę. Była to zabawna praca, ale wszelkie wrażenia przepływały obok Nirgala, nie wywołując żadnych emocji. Na zewnątrz widywał Simona, który uparcie spacerował i Nirgal natychmiast zapominał, co ma robić na lekcji.

Mimo kuracji kroki Simona były powolne i sztywne. Jego dziwnie kabłąkowate nogi robiły wypady do przodu, ledwie się zginając. Pewnego razu Nirgal dogonił mężczyznę i stanął obok niego, na ostatniej wydmie przed plażą. W dół i w górę mokrego pasma biegały brodźce, ścigane przez białe arrasy spienionej wody. Simon wskazał na stado czarnych owiec, skubiących trawę między wydmami. Jego ramię podniosło się jak bambusowa poprzeczka. Zmrożony oddech owcy dotarł do trawy.

Starzec powiedział coś, czego Nirgal nie dosłyszał; jego wargi były teraz dziwnie zesztywniałe, co utrudniało mu właściwe wymawianie wielu słów. Może właśnie z tego powodu był teraz jeszcze większym milczkiem niż zwykle. Spróbował znowu, a potem jeszcze raz, ale niezależnie od tego, jak bardzo się starał, Nirgal nie mógł go zrozumieć. W końcu Simon zrezygnował, wzruszył ramionami i przez długą chwilę stali patrząc na siebie, niemi i bezradni.

Kiedy Nirgal przebywał z innymi dziećmi, one niby się z nim bawiły jak dawniej, ale jednocześnie trzymały go na dystans. Nic nie mówił, ale bardzo dotkliwie odczuwał tę izolację. Z kolei Sax nieustannie, chociaż łagodnie, strofował go za roztargnienie na lekcjach.

— Skoncentruj się na chwili obecnej — mówił, zmuszając Nirgala, by recytował pierścienie cyklu azotowego albo by zagłębiał ręce głęboko w wilgotną, czarną glebę, której właściwości akurat omawiali. Pouczał go, by ugniatał ziemię lekko, rozdrabniając długie sznureczki meszków okrzemkowych oraz wyodrębniając z rdzawych grudek piasku grzyby, porosty, glony i wszelkie niewidoczne dla oka mikrobakterie, wyhodowane w Zygocie. — Rozdziel glebę tak regularnie, jak tylko potrafisz. Zwróć uwagę, o co tu chodzi. Skup się na tym, co robisz, na niczym więcej. Umiejętność koncentracji na bieżącej chwili jest niezwykle ważna. Spójrz na kształty na ekranie mikroskopu. To jasne wygląda jak ziarno ryżowe w chemolitotrofie. Nazywa się Thiobacillus dentrificants. A tam jest grupka siarczków. No, jaki będzie rezultat, jeśli pierwszy zje drugiego?

— Bakterie utlenią siarkę.

— I?

— I zdenitryfikują ją.

— Co to znaczy?

— Azotany w azot. Z ziemi w powietrze.

— Bardzo dobrze. To bardzo użyteczna bakteria.

A więc Saxowi udało się zmusić Nirgala do większej koncentracji, jednak cena była wysoka. W środku dnia, kiedy lekcje się kończyły, chłopiec czuł się prawdziwie wyczerpany. Po południu trudno mu się było zająć czymkolwiek. Potem poproszono go, żeby oddał jeszcze trochę swego szpiku Simonowi, który czekał już w szpitalu — niemy i zażenowany. Oczy starca patrzyły na Nirgala przepraszająco, a chłopiec uzbroił się w uśmiech i zacisnął palce na sztywnym jak bambus przedramieniu starszego mężczyzny.

— Wszystko w porządku — odparł z pozorną beztroską i położył się na łóżku. Wydawało mu się, że skoro Simon nie zdrowieje, starzec musiał zrobić coś źle, może był zbyt słaby lub leniwy, albo z jakiegoś powodu po prostu chciał być chory. Chłopiec nie widział innego wytłumaczenia.

Po chwili Nirgalowi wbito igłę w ramię, które całe zdrętwiało. Na grzbiecie jego dłoni pojawiła się igła z płynem typu „IV” i w chwilę później dłoń również zdrętwiała. Nirgal leżał na plecach, niczym część szpitalnego wyposażenia, i starał się zachować w tej pozycji całkowity bezruch. Czuł, jak wielka igła naciera na kość jego ramienia, ale bez bólu, dając tylko wrażenie lekkiego ucisku. Potem nacisk złagodniał i Nirgal wiedział, że igła wniknęła do miękkiego wnętrza jego kości.

Operacja, niestety, nie pomogła. Simon był bardzo słaby i stale już pozostawał w szpitalu. Chłopiec odwiedzał go tam od czasu do czasu i grali wówczas w komputerową grę meteorologiczną. Przyciskali guzik, dzięki któremu toczyła się trójwymiarowa kostka, a czasem wykrzykiwali głośno, gdy wyrzucenie jedynki lub dwunastki nagle przenosiło ich na kolejny marsjański kwadrant, do zupełnie nowego klimatu. Śmiech Simona, nigdy nie głośniejszy od chichotu, teraz zmienił się w bezgłośny, lekki uśmieszek.

Nirgala bolało ramię i sypiał kiepsko, rzucając się nocami w pościeli; często budził się rozgorączkowany, spocony, z poczuciem narastającego lęku. Pewnej nocy, z głębi niespokojnego snu wyrwała go Hiroko i poprowadziła krętymi schodami w dół, a potem do szpitala. Nirgal chwiał się na słabych nogach, opierając o matkę, niezdolny całkowicie się rozbudzić. Hiroko była tak samo niewzruszona jak zawsze, ale otaczała go ramieniem i trzymała z zaskakującą siłą. Kiedy dotarli do celu, Nirgal dostrzegł Ann siedzącą w zewnętrznej sali szpitala. Coś dziwnego w pochyleniu jej ramion spowodowało, że Nirgal zastanowił się, dlaczego Hiroko przebywa nocą w wiosce. Tknięty przerażeniem starał się całkowicie obudzić.

Sypialnia szpitala była mocno oświetlona. Przedmioty miały w tym świetle ostre krawędzie i pulsowały, jak gdyby usiłował się z nich wyrwać blask. Simon leżał z głową na białej poduszce. Jego skóra była bardzo blada i woskowa. Wyglądał na tysiąc lat.

Nagle odwrócił głowę i dostrzegł Nirgala. Jego ciemne oczy uporczywie się w niego wpatrywały, jakby szukając potwierdzenia, że istnieje jakiś sposób, znany chłopcu, dzięki któremu starzec będzie mógł wejść w jego ciało. Nirgal zadrżał na całym ciele, lecz przez chwilę wytrzymywał mroczne, intensywne spojrzenie Simona. Pomyślał: „Okay, wejdź we mnie. Zrób to, jeśli chcesz. Proszę bardzo, zrób to”.

Ale na szczęście nie istniał sposób takiego przejścia. Obaj o tym wiedzieli, a uświadomiwszy sobie tę prawdę, obaj odczuli ulgę. Nieznaczny uśmieszek przeciął twarz Simona. Mężczyzna wyciągnął z wysiłkiem rękę i chwycił dłoń Nirgala. Teraz wpatrywał się w chłopca z zupełnie innym wyrazem twarzy. Może próbował znaleźć słowa, które pomogłyby Nirgalowi w dalszym życiu, może chciał mu przekazać to, czego sam się w życiu nauczył.

Jednakże to również było niemożliwe. Obaj zdali sobie z tego sprawę. Simon musiał pozwolić Nirgalowi przeżyć życie tak, jak było mu pisane. W żaden sposób nie mógłby mu pomóc.

— Bądź dobrym człowiekiem — wyszeptał tylko i Hiroko wyprowadziła syna z sali.

Kiedy Nirgal znalazł się z powrotem w swoim pokoju, położył się i natychmiast zapadł w głęboki sen. Tej nocy, nieco później, Simon umarł.

To był pierwszy pogrzeb w Zygocie, a dla wszystkich dzieci w ogóle pierwsze takie wydarzenie w życiu. Okazało się jednak, że dorośli świetnie wiedzieli, co robić. Wszyscy zebrali się w jednej z oranżerii, między warsztatami i usiedli w kręgu wokół długiego pudła, w którym znajdowało się ciało Simona. Wśród grupy krążyła butla z winem ryżowym i każda osoba napełniała filiżankę sąsiada. Wszyscy wypili palący płyn, po czym starzy obeszli pudło trzymając się za ręce, a następnie usiedli wokół Ann i Petera. Maja i Nadia przysiadły obok Ann, otaczając ją ramionami. Ann była oszołomiona, Peter zrozpaczony. Jürgen i Maja zaczęli opowiadać historie o legendarnej małomówności Simona.

— Pewnego razu — mówiła Maja — gdy jechaliśmy roverem, wybuchł zbiornik z tlenem i wyrwał dziurę w dachu kabiny. Wszyscy zaczęliśmy biegać w kółko z krzykiem, a Simon po prostu wyszedł na zewnątrz, podniósł odpowiedni kamień, wsadził go w dziurę i w ten sposób ją zatkał. Potem wszyscy gadaliśmy, jak szaleni jedno przez drugie i pracowaliśmy, chcąc sporządzić prawdziwą zatyczkę, aż nagle uświadomiliśmy sobie, że Simon ani razu się nie odezwał. Przerwaliśmy więc pracę i spojrzeliśmy na niego, a on zauważył jedynie: „Było blisko”.

Wszyscy się roześmiali, po czym odezwał się Wład:

— Kiedyś przyznawaliśmy sobie, dla zabawy, nagrody w Underhill. Simona uhonorowano za najlepszy film wideo. Przyszedł odebrać nagrodę i powiedział: „Dziękuję”, po czym zaczął wycofywać się na swoje miejsce, aż nagle się zatrzymał i wrócił z powrotem na podium, jak gdyby przyszło mu do głowy coś jeszcze, co koniecznie trzeba w tym momencie powiedzieć. Oczywiście, przyciągnęło to naszą uwagę, a on odchrząknął i mruknął: „Naprawdę bardzo dziękuję”.

Ann prawie się roześmiała, wstała, inni uczynili to samo i wyszli z oranżerii. Powietrze na zewnątrz było lodowate. Starzy nieśli skrzynię w dół plaży, a pozostali mieszkańcy osady podążali za nimi. Śnieżyło i była mgła. Starzy wyjęli ciało z trumny i zakopali je głęboko w piasku, tuż obok znacznika wysokości poziomu wody. Oderwali deskę z wierzchołka długiej skrzyni, wypalili na niej imię Simona lutownicą Nadii, a potem wbili deskę w pierwszą wydmę. Teraz Simon stał się częścią cyklu węglowego, pokarmem dla bakterii i krabów, a przez to dla brodźców i mew; w ten sposób miał się więc powoli zmieszać z biomasą wybudowanej pod kopułą wioski. Dlatego właśnie zakopano go w taki sposób. W sposób, który niósł jakieś pocieszenie. Być czymś, co wrośnie w świat innych, rozproszyć się w tym świecie. A jednak do końca pozostać sobą, jaźnią, która odejdzie na zawsze…

Zakopawszy Simona w piasku, uczestnicy pogrzebu krążyli przez jakiś czas pod mroczną kopułą. Próbowali zachowywać się tak, jak gdyby nic się nie stało, jak gdyby rzeczywistość wcale nie rozpadła się i nie pochłonęła jednego z grupy. Nirgal nie mógł w to uwierzyć. Wracali do osady, chuchając w ręce i rozmawiając stłumionymi głosami. Nirgal wlókł się obok Włada i Ursuli, pragnąc jakiegokolwiek ukojenia. Ursula również była smutna i Wład usiłował ją pocieszyć.

— Żył ponad sto lat, nie powinniśmy traktować jego śmierci jako przedwczesnej. Pomyśl, ilu ludzi umarło w wieku lat pięćdziesięciu, dwudziestu albo nawet w pierwszym roku swego życia.

— A jednak była przedwczesna — odparła uparcie Ursula. — Dzięki leczeniu, kto wie, może dożyłby tysiąca lat.

— Nie jestem tego taki pewien. Najwyraźniej kuracje nie są w stanie przeniknąć do każdej części naszych ciał. A z powodu całej tej dawki promieniowania, którą przyjęliśmy kiedyś, możemy mieć więcej problemów, niż sądziliśmy na początku.

— Może i tak. Ale gdybyśmy znajdowali się w tej chwili w Acheronie, w pełnej obsadzie, z bioreaktorem i całym naszym sprzętem, uratowalibyśmy go. Mogę się o to założyć. Nie wiadomo, ile lat moglibyśmy mu ofiarować. Dlatego uważam, że jego śmierć jest przedwczesna.

Odeszła, aby pobyć przez jakiś czas sama.

Tej nocy Nirgal w ogóle nie mógł zasnąć. Czuł się tak, jakby jego ciało zostało poddane kolejnym zabiegom; w myślach odtwarzał, ze szczegółami, cały przebieg transfuzji i wyobrażał sobie, że nastąpiła swego rodzaju wymiana płynów organicznych między nim i Simonem i że zaraził się chorobą starca. Mogło to także nastąpić nawet przez kontakt z nim. Albo choćby to ostatnie spojrzenie Simona! Na pewno złapałem chorobę, powtarzał sobie, chorobę, której rozwoju nikt nie potrafi powstrzymać. Umrę. Zesztywnieję, oniemieję, zastygnę i odejdę z tego świata. Taka była przecież śmierć. Serce Nirgala szaleńczo łomotało, pot zalewał mu oczy. Krzyczał przerażony wizją śmierci. To potworne. Śmierć była straszna, niezależnie od tego, kiedy przychodziła. I straszne było także to, że cykl życia musiał przebiegać w taki sposób, w jaki przebiegał — że życie wciąż krążyło i krążyło, nieustannie się odradzając, podczas gdy oni żyli tylko raz, a potem odchodzili na zawsze. Po co więc w ogóle żyć? Chłopcu wydawało się to upiornie absurdalne. Przez całą nie kończącą się noc wstrząsały nim dreszcze, osaczał porażający lęk przed śmiercią.

Od dnia pogrzebu Nirgal miał jeszcze większe problemy z koncentracją niż przedtem. Wszystko wokół odbierał jako dalekie i obce; czuł się tak, jakby niepostrzeżenie wślizgnął się w biały świat i zupełnie nie mógł dostrzec zielonego.

Hiroko zauważyła jego dziwne zachowanie i zaproponowała mu, żeby pojechał z Kojotem na jedną z wypraw poza Zygotę. Chłopca początkowo zaszokował ten pomysł, ponieważ nigdy nie oddalał się daleko od osady, ale Hiroko bardzo nalegała. Masz siedem lat, mówiła, czas stać się mężczyzną. Czas, abyś zobaczył kawałek powierzchniowego świata.

Kilka tygodni później zjawił się w Zygocie Kojot, a kiedy wyjeżdżał ponownie, towarzyszył mu Nirgal. Siedział w fotelu współ-pilota kamiennego pojazdu i przez nisko umieszczone okienko wybałuszał oczy na purpurowy łuk wieczornego nieba. Przez jakiś czas Kojot jeździł w kółko wokół bieguna, aby chłopiec mógł obserwować wielką, połyskującą różową ścianę czapy polarnej, której owal widniał na horyzoncie niczym ogromny, wschodzący księżyc.

— Trudno uwierzyć, że coś tak dużego może się kiedykolwiek stopić — zauważył Nirgal.

— Cóż, z pewnością trochę to potrwa.

Jechali na północ w spokojnym tempie. Kamienny rover był niemal nie do wykrycia, dzięki pokrywie z wydrążonej skalnej skorupy, której temperatura regulowała się automatycznie, toteż zawsze była równa temperaturze otoczenia. Pojazd miał również, na przedniej osi, urządzenie do zacierania śladów, które odczytywało rodzaj terenu, po czym przekazywało informacje tylnej osi, gdzie zgarniarko-wygładzarki likwidowały ślady kół, przywracając piasek i skałę do takiego kształtu, jaki miały przed ich przejazdem. Podróżnicy nie musieli się więc ani spieszyć, ani niczego obawiać.

Przez długi czas jechali w ciszy. Nirgal zauważył, że milczenie Kojota jest zupełnie inne niż małomówność Simona. Kojot nucił cicho, mamrotał coś do siebie lub śpiewnym szeptem zwracał się do swojego AI w języku, który brzmiał jak angielski, ale nie był całkowicie zrozumiały. Nirgal próbował się skupiać na ograniczonym widoku z okna; był skrępowany i onieśmielony. Region dokoła południowej czapy polarnej pocięty był serią szerokich, płaskich skalnych tarasów i podróżnicy zjeżdżali z jednej terasy na następną szlakami, które wcześniej zaprogramowano pojazdowi, ciągle w dół, terasa po terasie, aż Nirgalowi przyszło do głowy, że czapa polarna musi się znajdować na olbrzymim piedestale. Patrzył w ciemność, oszołomiony rozmiarem wszystkiego, co widział, ale równocześnie szczęśliwy, że nie czuje się tak bardzo przytłoczony wielkością otaczającego go krajobrazu, jak na swoim pierwszym spacerze. Wydarzenie to miało wprawdzie miejsce dawno temu, ale chłopiec nadal doskonale pamiętał szok i zaskoczenie, które wówczas przeżył.

Teraz, na szczęście, czuł się zupełnie inaczej.

— Nie jest tak duża, jak sądziłem — odezwał się. — Zapewne musi to sprawiać krzywizna planety. Mars jest przecież bardzo mały. — Tak twierdził jego komputer. — Horyzont nie znajduje się wcale dalej niż wynosi odległość z jednego końca Zygoty do drugiego!

— No, no, no — odparł Kojot, patrząc na niego bacznie. — Lepiej nie pozwól, aby Wielki Człowiek usłyszał, jak mówisz takie rzeczy. — Po chwili spytał: — A kto jest twoim ojcem, chłopcze?

— Nie wiem. Moją matką jest Hiroko.

Kojot prychnął.

— Hiroko podchodzi do tych spraw za bardzo matriarchalnie, jeśli chcesz znać moje zdanie.

— Powiedziałeś jej to?

— Wyobraź sobie, że Hiroko słucha mnie tylko wtedy, gdy mówię jej coś, co sama chce usłyszeć. — Zachichotał. — Podobnie jak my wszyscy, prawda?

Nirgal pokiwał głową; mimowolny uśmiech przełamał jego postanowienie, by pozostać równie niewzruszonym, jak matka.

— Chcesz się dowiedzieć, kim jest twój ojciec?

— Jasne, że tak. — Ale, w gruncie rzeczy, wcale nie był pewien, czy pragnie poznać tę tajemnicę. Pojęcie ojca znaczyło dla niego niewiele. Obawiał się także, że mógłby się nim okazać Simon. Peter był dla niego, w pewnym sensie, starszym bratem.

— W Vishniacu mają odpowiedni sprzęt do sprawdzania. Możemy spróbować, jeśli chcesz. — Kojot potrząsnął głową. — Hiroko to bardzo dziwna osóbka. Kiedy ją poznałem, nigdy nie zgadłbym, że do czegoś takiego dojdzie. Rzecz jasna, byliśmy wtedy bardzo młodzi… prawie tak młodzi jak ty teraz, chociaż zapewne trudno ci w to uwierzyć.

To była prawda.

— Kiedy ją poznałem, była właśnie świeżo upieczoną, młodziutką studentką ekoinżynierii, bystrą jak strumyczek i seksowną jak kotka. Żadna tam bogini-matka całego świata. Chociaż po jakimś czasie rzeczywiście zaczęła czytać książki, które z pewnością niewiele miały wspólnego z jej kierunkiem studiów. Czytała coraz więcej tekstów i coraz różniejszych. A do czasu, gdy przylecieliśmy na Marsa, była już naprawdę stuknięta. Tak, tak… właściwie to się zaczęło już na Ziemi… Dla mnie był to szczęśliwy zbieg okoliczności, dzięki czemu się tutaj znalazłem. Ale, co do Hiroko… Mój Boże, była przekonana, że już na początku ludzkiej historii popełniono kardynalny błąd. U zarania cywilizacji, jak mi to wyłuszczała z wielką powagą, istniały dwa państwa: Kreta i Sumeria. Kreta była krajem pokojowym i spokojnym. Ludność zajmowała się handlem, rządziły tam kobiety, a życie całego narodu wypełniały sztuka i piękno. Co za utopia! Miejscowi mężczyźni byli akrobatami: całymi dniami ujeżdżali byki, a nocami — swoje kobiety. Czynili swe kobiety ciężarnymi, darzyli szacunkiem i wszyscy byli szczęśliwi. Brzmi to dobrze, choć może nie dla byków… Sumerią natomiast władali mężczyźni. Odkryli wojnę i walczyli ze wszystkim, co się pojawiło w zasięgu ich wzroku. Jako pierwsi stworzyli wielkie niewolnicze imperium, których od tamtej pory w historii świata było tak wiele. Nikt nie wie, jak mawiała Hiroko, co by się zdarzyło, gdyby te dwie cywilizacje miały szansę podyskutować na temat zasad rządzących światem, ponieważ na Krecie wybuchł wulkan, spora część mieszkańców zginęła, a światek ten przeszedł w ręce Sumerii, która do dzisiejszego dnia nie wypuściła go ze swego uścisku. Twoja matka wiecznie mi powtarzała: „Gdyby tylko ten wulkan znajdował się w Sumerii, wszystko byłoby inaczej”. Może to i prawda, trudno bowiem sobie wyobrazić, by historia ludzkości mogła się potoczyć jeszcze gorzej niż miało to miejsce.

Nirgala bardzo zaskoczyła ta opowieść.

— Ale teraz — zaryzykował wypowiedzenie własnego zdania — zaczynamy na nowo.

— To prawda, chłopcze! Jesteśmy pierwszymi przedstawicielami nieznanej cywilizacji. I żyjemy w naszym własnym technominojskim matriarchacie. Ha! Podoba mi się brzmienie tego określenia, muszę przyznać. Przede wszystkim wydaje mi się, że siła, którą mają w sobie nasze kobiety, nigdy nie była tak bardzo interesująca… A siła to połowa jarzma. Pamiętasz te książki, które kazałem wam czytać na lekcjach? Pan i niewolnik niosą razem swe brzemię. Jedyna prawdziwa wolność to anarchia. Hm, no cóż, jakkolwiek postąpią kobiety, wydaje się to obracać przeciwko nim samym. Jeśli są tylko „samicami” mężczyzn, pracują, dopóki nie padną. A kiedy są naszymi królowymi i boginiami, wtedy pracują jeszcze ciężej, ponieważ muszą wykonać swą fizyczną powinność wobec mężczyzn i jeszcze, na dodatek, pracę umysłową! Ha! Nie ma na to ratunku. Więc, mój chłopcze, bądź losowi wdzięczny, że urodziłeś się mężczyzną, gdyż dzięki temu jesteś wolny jak ptak.

To jest dziwaczny sposób pojmowania spraw, pomyślał Nirgal. Ale rzeczywiście, był to jeden ze sposobów, aby sobie poradzić z trudną kwestią pięknej Jackie, z jej ogromną siłą, dzięki której tak bardzo zawładnęła jego umysłem. Toteż Nirgal zapadł się nisko w siedzenie i patrząc przez okno na białe gwiazdy, znaczące czarne tło, myślał: „Wolny jak ptak! Wolny jak ptak!”

Nadeszło Ls cztery, 22 drugiego marca, Mroku trzydziestego drugiego i południowe dni robiły się coraz krótsze. Co noc kojot ostro prowadził pojazd przez zawiłe i niewidoczne ścieżki, przez teren, który stawał się coraz bardziej nierówny i dziki, w miarę, jak oddalali się od czapy polarnej. W ciągu dnia zatrzymywali się na odpoczynek, a nocą jechali. Nirgal usilnie bronił się przed zaśnięciem, ale i tak przeważnie przesypiał większą część każdej jazdy, a także każdego dziennego postoju, aż zupełnie mu się pomieszały czas i przestrzeń.

Jednakże kiedy nie spał, prawie bez przerwy wyglądał przez okno, widząc coraz to inną powierzchnię Marsa. Ciągle nie mógł się napatrzeć i wszystko go dziwiło. Warstwowy teren obfitował w nieskończone bogactwo form; tarasowe stosy piasku tak mocno żłobił wiatr, aż przyciął każdą wydmę, jak skrzydło ptaka. A kiedy teren warstwowy się skończył i wyjechali na obnażone podłoże skalne, łupkowe wydmy zmieniły się w pojedyncze wysepki piasku, rozproszone na wyboistej równinie odkrywek i skalnych skupisk. Wszędzie, gdzie tylko spoglądał Nirgal, rozpościerała się czerwona skała; czerwone kamienie rozmaitej wielkości, od drobnego żwiru aż po ogromne eratyczne głazy, przypominające budynki, zalegały aż po horyzont. Piaszczyste wysepki wypełniały każdą pochyłość i każdą kotlinkę czerwonej skały; skupiały się również wokół podnóży dużych grup głazów narzutowych, na zawietrznych stronach niskich skarp i we wnętrzach kraterów.

A kratery znajdowały się tu wszędzie. Przed oczyma chłopca wyrastały najpierw dwa guzki — w miarę jazdy coraz bardziej się powiększające — umiejscowione na horyzoncie, które następnie dość szybko okazywały się dwoma najwyższymi punktami niskiego pagórka. Kojot i Nirgal minęli dziesiątki takich wzgórz, o płaskich szczytach; niektóre opadały stromo i ostro, inne były niskie i prawie zakopane w ziemi, stożki jeszcze innych — popękane z powodu późniejszych uderzeń mniejszych meteorytów. Można było niemal wejrzeć w wypełniający je nawiany piasek.

Pewnej nocy, tuż przed świtem, Kojot zatrzymał pojazd.

— Coś nie tak?

— Nie. Dotarliśmy do Widoczku Raya i chcę, abyś coś zobaczył. Słońce wzejdzie mniej więcej za godzinę.

Spędzili ją na fotelach pilotów.

— Ile masz lat, chłopcze?

— Siedem.

— Ile to ziemskich? Trzynaście? Czternaście?

— Tak mi się zdaje.

— Uff! Jesteś już teraz wyższy ode mnie.

— Hm. — Nirgal ugryzł się w język i nie powiedział, że wcale nie jest to wysoki wzrost. — A ile ty masz lat?

— Sto dziewięć. Cha cha cha! Najlepiej zamknij oczy, inaczej wyskoczą ci z głowy. Nie patrz tak na mnie. Byłem stary już tego dnia, kiedy się urodziłem, a w dniu, w którym umrę, i tak nadal będę młody.

Drzemali, kiedy barwa nieba na wschodnim horyzoncie zaczęła się zmieniać w nasycony purpurą błękit. Kojot nucił cicho jakąś melodyjkę. Brzmiało to tak, jak gdyby połknął tabletkę megaendorfiny, co zresztą często czynił podczas wieczorów w Zygocie. Patrząc na wschód, Nirgal stopniowo zdawał sobie sprawę z faktu, że próg nieboskłonu znajduje się bardzo daleko od niego i bardzo wysoko nad nim. Nigdy nie widział przed sobą tak odległego lądu i teraz miał wrażenie, że powierzchnia wokół niego lekko się wygina — widział ciemny, zakrzywiony mur, który leżał ponad czarną kamienną równiną, w znacznej odległości od ich rovera.

— Hej, Kojot! — wykrzyknął. — Co to jest?!

— Ha! — odparł Kojot. W tonie jego głosu czuć było satysfakcję.

Niebo rozjaśniło się; słońce nagle rozłupało górną krawędź dalekiej ściany, niwecząc na moment wizję Nirgala. Kiedy jednak podniosło się wyżej, cienie na ogromnym, półkolistym urwisku ustąpiły trójkątom światła, które ujawniło ostre, poszarpane zatoki, wcinające się w większą krzywiznę ściany tak dużej, że Nirgalowi aż dech zaparło z wrażenia. Zafascynowany widokiem przycisnął nos do okna i patrzył przez długą chwilę. Wielkość urwiska niemal go przeraziła. Jakież to ogromne, pomyślał.

— Kojot, co to jest?!

Pytany dał popis jednego ze swoich zatrważających wybuchów śmiechu. Na moment jego osobliwy chichot całkowicie wypełnił pojazd.

— No… sam widzisz, że ten świat nie jest wcale taki mały, co, chłopcze? A to? To jest dno Basenu Prometeusza, jednego z największych basenów pouderzeniowych na Marsie, prawie tak dużego jak Argyre. Meteoryt spadł tutaj bardzo blisko bieguna południowego, toteż mniej więcej połowa jego obrzeża została już od tamtej pory zagrzebana pod czapą polarną i terenem warstwowym. Druga połowa to ta łukowa skarpa, którą widzisz. — Zatoczył szeroko ręką. — Coś w rodzaju superdużej kaldery, ale ponieważ pozostała tylko jej połowa, można więc bez trudu w nią wjechać. A niewielkie wzniesienie, na którym się znajdujemy, to najlepsze znane mi miejsce, z jakiego można ją zobaczyć. — Wywołał na ekran mapę regionu i zaczął pokazywać Nirgalowi wszystko po kolei. — Jesteśmy na przedpolu tego małego krateru, o tutaj… to krater Vt… i patrzymy na północny zachód. Urwisko nazywa się Promethei Rupes, o tu. Ma około kilometra wysokości. Rzecz jasna, skalna ściana Echus ma trzy kilometry wysokości, a urwisko Olympus Mons — sześć. Słyszałeś może o tym, drogi młodzieńcze, który nazywasz Marsa małą planetą? Dzisiejszego ranka to maleństwo chyba ci trochę urosło, nie uważasz?

Słońce podniosło się jeszcze wyżej, oświetlając wielką krzywiznę skalnej ściany. Była głęboko pocięta wąwozami i mniejszymi kraterami.

— Ukryta kolonia o nazwie Prometeusz leży na boku tego dużego wcięcia, o tutaj — dodał Kojot i wskazał na lewy bok krzywizny. — Krater Wj.

Podczas całodniowego czekania Nirgal wpatrywał się w gigantyczne urwisko niemal bez przerwy i zauważył, że za każdym razem, gdy skracały się i zmieniały cienie, wyglądało coraz to inaczej. Pojawiały się nowe cechy, znikały stare. Aby dostrzec wszystkie szczegóły, pomyślał chłopiec, trzeba by patrzeć latami. Stwierdził także, że nadal trudno mu przezwyciężyć pierwsze wrażenie: skalna ściana wydawała mu się nienaturalnie, a nawet wręcz niewyobrażalnie gigantyczna. Kojot miał rację — to ten wąski horyzont omamił Nirgala, po prostu chłopiec nie wyobrażał sobie do tej pory, że ten świat może być aż tak duży.

Tej nocy wjechali do Krateru Wj, jednego z największych wcięć w gigantycznej ścianie. Następnie dotarli do wykrzywionego urwiska Promethei Rupes. Górowało nad nimi niczym pionowy stok całego wszechświata; w porównaniu z tą skalną masą czapa polarna była niczym. Fakt ten oznaczał, że ściana skalna Olympus Mons, o której wspomniał Kojot, musi być tak duża jak… Nirgal nie potrafił sobie wyobrazić jej rozmiaru.

Na dnie urwiska, w miejscu, gdzie spadł ogromny blok litej skały i prawie pionowo wbił się w piaskową równinę, znajdował się, schowany w niszy, luk śluzy powietrznej. Wewnątrz znajdowała się kryjówka, zwana Prometeuszem, rząd szerokich pomieszczeń, uszeregowanych jak pokoje bambusowego domu, z wypukłymi, zaciemnionymi oknami, które dawały widok na Krater Wj i leżący za nim większy basen. Mieszkańcy ukrytej osady mówili po francusku i tego samego języka używał w rozmowach z nimi Kojot. Nie byli tak „starożytni” jak Kojot czy inni issei, byli jednak dość starzy i zaledwie wzrostu Ziemian, co oznaczało, że większość z nich musiała podnosić głowy, by spojrzeć na wysokiego Nirgala. Powitali go bardzo uprzejmie, w płynnym angielskim z francuskim akcentem:

— Więc to ty jesteś ten Nirrgal! Enchante! Słyszeliśmy o tobie i jesteśmy naprawdę bardzo szczęśliwi, że możemy cię poznać!

Grupka mieszkańców Prometeusza oprowadziła chłopca po osadzie, podczas gdy Kojot zajmował się swoimi sprawami. Tutejsza kryjówka nie przypominała Zygoty, prawdę mówiąc, nie było tu niczego, z wyjątkiem pomieszczeń mieszkalnych. Rząd bardzo dużych pokoi uszeregowano przy ścianie, a na ich tyłach znajdowały się mniejsze sale. Trzy z nich, te z oknami, pełniły funkcję oranżerii, a we wszystkich, w całej osadzie, utrzymywano wysoką temperaturę. Były wypełnione roślinami, draperiami ściennymi, rzeźbami i fontannami. Nirgalowi wydały się przesadnie ścieśnione, o wiele za gorące, a jednocześnie niezwykle fascynujące.

W Prometeuszu zatrzymali się jednak tylko na jeden dzień, a potem ruszyli pojazdem Kojota do dużej windy, którą posuwali się mniej więcej przez godzinę. Kiedy Kojot wyjechał przez przeciwległe drzwi, znaleźli się na szczycie nieregularnego płaskowyżu, który leżał za Promethei Rupes. Po raz kolejny Nirgala zaszokowało to, co zobaczył. Gdy bowiem znajdowali się na dole, przy Widoczku Raya, wielkie urwisko znaczyło granicę ich pola widzenia i chłopiec był w stanie objąć wzrokiem i umysłem tylko to, co rozpościerało się przed nim. Natomiast teraz, na szczycie tej skalnej ściany, spojrzawszy za siebie w dół, dostrzegł odległości tak ogromne, że nie potrafił ogarnąć tego, co naprawdę widzi. I, w zasadzie, rzeczywiście nie widział nic, poza rozmazanymi, przyprawiającymi o zawrót głowy kleksami barwnych plam: bieli, purpury, ciemnego i jasnego brązu i, trudnej do określenia, jasności. Widok ten przyprawił go prawie o mdłości.

— Nadciąga burza — odezwał się Kojot i nagle Nirgal uświadomił sobie, że odległe plamy w górze, to sznur wysokich, ciężkich chmur, żeglujących po fioletowym niebie.

Słońce znajdowało się już na zachodzie. Nad głowami podróżników bielały chmury; tworząc nie kończącą się, strzępiastą, ciemnoszarą od spodu, bryłę. Ich dolne części wisiały tak nisko, że były bliższe głowom stojących ludzi niż dno basenu; sunęły w poziomych warstwach bardzo regularnie, jak gdyby przetaczały się po jakiejś przezroczystej podłodze. Świat pod obłokami nie był aż tak równy, a ponadto był pocętkowany brązami i czekoladowymi plamami… No tak, to cienie chmur, pomyślał chłopiec, i dlatego też się poruszają. A ten biały półksiężyc w środku całości to czapa polarna! Można było stąd zobaczyć niemal całą drogę do domu! Rozpoznanie lodowej masy dało chłopcu ostateczną perspektywę, dzięki której umiał już odgadnąć znaczenie tego, co widział — kolorowe kleksy ukształtowały się przed jego oczyma w wyboisty, nierówny, pokryty pierścieniami krajobraz, nakrapiany plamami poruszających się cieni chmur.

Ten przyprawiający o zawrót głowy akt poznania pochłonął Nirgala jedynie na kilka sekund. Gdy odwrócił wzrok, zauważył, iż Kojot obserwuje go ze szczerym uśmiechem zadowolenia na twarzy.

— Hm, jak daleko naprawdę potrafimy widzieć, Kojot? Na ile kilometrów?

Kojot zachichotał.

— Spytaj Wielkiego Człowieka, chłopcze. Albo sam oblicz! Trzysta kilometrów? Coś w tym rodzaju. Jeden skok czy sus dla kogoś dużego. Tysiąc imperiów dla maluczkich.

— Chciałbym to przebiec.

— Jestem pewien, że tak. Och, spójrz, spójrz tam! Z chmur nad lodową czapą coś leci! Piorun, widzisz? Te małe iskierki świecą.

Rzeczywiście tak było: jaskrawe promyczki światła, jeden lub dwa, pojawiały się i znikały bezgłośnie, co kilka sekund, łącząc czarne chmury z białym terenem. Wreszcie widzę błyskawicę, pomyślał Nirgal. Na własne oczy! Biały świat z iskrzeniem wchodzący w zielony, i wstrząsający nim.

— Nie ma to, jak wielka burza — mówił Kojot. — Nic jej nie dorównuje. Och, być na zewnątrz, poddać się wiatrowi! To wspaniałe! I… to my wywołaliśmy tę burzę, chłopcze. Chociaż, jak sądzę, moglibyśmy spowodować jeszcze większą.

Jednak tej większej Nirgal nie był już w stanie sobie wyobrazić; to, co leżało pod nim było kosmicznie olbrzymie — elektryzujące, mieniące się kolorami, pełne hulających wiatrów po przestroniach. W gruncie rzeczy, gdy Kojot zawrócił pojazd i odjechali, chłopiec odczuł ulgę. Zamglony krajobraz zniknął, a krawędź urwiska stała się nowym horyzontem obok nich.

— Czym właściwie jest piorun?

— Cóż, błyskawica… niech to cholera! Muszę ci się przyznać, że jest to jeden z tych fenomenów świata, których wyjaśnienia nigdy nie mogę sobie przypomnieć. Mnóstwo razy mi powtarzano tę historię, ale zawsze ją zapominam. Wyładowania elektryczne, oczywiście, coś z elektronami lub jonami, dodatnimi i ujemnymi… ładunki gromadzą się w kowadłach burzy… wyładowują się do podłoża czy coś takiego… A może równocześnie i w górę, i w dół… O ile sobie dobrze przypominam. Kto to wie. Hej Ka! Popatrz no! Niezła błyskawica, co?

Biały świat i zielony, ścierające się ze sobą, warkoczące, trzaskające, nacierające na siebie… Oczywiście.

Na północ od Promethei Rupes, na płaskowyżu, znajdowało się sporo sekretnych kolonii. Niektóre ukryto w ścianach skarp i stożkach kraterów, podobnie jak zaprojektowany przez Nadię tunel poza Zygotą, inne po prostu tkwiły w kraterach, pod przezroczystymi kopułami namiotów i łatwo mógł je dostrzec każdy powietrzny patrol policji. Kiedy Kojot wjechał na obrzeże jednego z tych ostatnich i Nirgal spojrzał w dół, na leżącą pod gwiazdami osadę, był bardzo zaskoczony tym, co zobaczył, prawie tak, jak podczas wcześniejszych obserwacji marsjańskiego krajobrazu. Budynki, takie jak szkoła, łaźnia, kuchnia, a także drzewa czy oranżerie były podobne, ale dlaczego mieszkańcy osady postawili je na otwartej przestrzeni, tego nie rozumiał.

Osady były gęsto zaludnione, pełne obcych ludzi. Nirgal słyszał o tym, że w południowych kryjówkach żyje wielu — pięć tysięcy, jak twierdzili niektórzy — buntowników pokonanych w 2061 roku, ale co innego słyszeć, a co innego spotkać wielu z nich i przekonać się osobiście, że zasłyszane opowieści okazały się prawdziwe.

Przebywanie w odkrytej kolonii wprawiało chłopca w stan nerwowego podniecenia.

— Jak mogą tak postępować? — spytał Kojota. — I dlaczego nikt ich nie aresztuje i nie zabierze stąd?

— Tu mnie masz, chłopcze. Z pewnością można by ich aresztować, gdyby ktoś zechciał. Ale, jak na razie, nikogo nie aresztowano, a więc tutejsi mieszkańcy uważają, że szkoda fatygi, że nie warto się ukrywać… Sam wiesz, jakim straszliwym wysiłkiem jest życie w ukryciu — przez cały czas konieczne jest maskowanie ciepła i wzmacnianie elektroniki. Bez przerwy trzeba się mieć na baczności. To meczące i nieprzyjemne. I niektórzy nie chcą tak żyć. Tak jak ci tutaj. Nazywają siebie „półświatem”. W razie niebezpieczeństwa — dostrzeżenia ich lub najazdu — większość z nich zamierza uciec tunelami, takimi jak nasze, a niektórzy ukrywają w domach broń. Uważają też, że skoro stale mieszkają na powierzchni, ich wrogom nawet nie przyjdzie do głowy sprawdzać jawne kolonie. A na przykład ludzie z Christianopolis zawiadomili Organizację Narodów Zjednoczonych wprost, że przyjeżdżają tutaj, aby wyjść z sieci. Ale… zgadzam się z Hiroko co do jednej kwestii. Niektórzy z nas, rzeczywiście, muszą być nieco ostrożniejsi od innych. ONZ pragnie dostać w swoje łapy pierwszą setkę. Takie jest moje zdanie. Jej przedstawicieli i członków ich rodzin, a więc, niestety, także was, dzieci. Jakkolwiek jest, obecnie ruch oporu obejmuje i podziemie, i ten tak zwany półświat. A musisz wiedzieć, że otwarte miasta stanowią dużą pomoc dla ukrytych kolonii, więc ja się cieszę, że niektórzy zdecydowali się żyć w taki sposób. W wielu kwestiach jesteśmy od nich zależni.

Kojota bardzo entuzjastycznie powitano w tym mieście, podobnie jak wszędzie, niezależnie od tego, czy kolonia była ukryta, czy jawna. Zaparkował pojazd w narożniku dużego garażu, na kraterowym stożku i zaczął prowadzić nie kończącą się, bardzo ożywioną, wymianę wszelakich towarów: od zapasów nasion, poprzez oprogramowanie komputerowe, żarówki i części zapasowe, aż po małe maszyny. Te ostatnie wydał po długich naradach z mieszkańcami, zawzięcie się targując, czego Nirgal zupełnie nie rozumiał. Potem, po krótkim zwiedzeniu osady na dnie krateru pod wspaniałą, purpurową kopułą — zdumiewająco podobnej do Zygoty — znowu odjechali.

Podczas jazdy między kolejnymi kryjówkami Kojot niezbyt przekonywająco wyjaśniał przyczyny targowania się.

— Ratuję tych ludzi przed ich własnym, absurdalnym, wyobrażeniem gospodarki, oto co robię! Ekonomia daru to niezła teoria, jeśli chodzi o założenia, niestety, nie przystaje do naszych realiów. Na liście towarów istnieją „pozycje krytyczne”, które muszą posiadać wszyscy, więc ludzie muszą je sobie dawać. To sprzeczność, nie sądzisz? Więc próbuję wypracować system racjonalny. W obecnej chwili pracują zresztą nad tym Wład i Marina. Ja tylko usiłuję wprowadzać ich teorie w życie, co oznacza, że na mnie skupia się cały żal i rozgoryczenie.

— A ten system…

— No cóż, mamy w nim do czynienia ze swego rodzaju dwutorowością. Wciąż możemy rozdawać wszystko, co tylko chcemy, ale artykuły pierwszej potrzeby uważa się za wartości, które trzeba odpowiednio rozdzielać. I, dobry Boże, nie uwierzyłbyś, w jakich sporach czasami biorę udział. Ludzie potrafią być takimi głupcami… Usiłuję sprawić, aby to wszystko przyczyniało się do ekologicznej stabilizacji, tak jak każdy z systemów Hiroko, żeby w każdej kryjówce wszyscy żyli tak, jak trzeba i zajmowali się wyspecjalizowaną produkcją. A co dostaję w zamian? Złorzeczenia i obelgi, oto co dostaję! Straszliwie mi złorzeczą! Gdy próbuję odzwyczaić ich od prezentów, nazywają mnie królem złodziei, a kiedy proszę, by przerwali nieustanne gromadzenie zapasów, krzyczą, że jestem faszystą. Co za głupcy! Ciekaw jestem, jak zamierzają żyć, skoro żadna kolonia nie może być samowystarczalna, a połowa z tych ludzi to paranoicy? — Kojot westchnął teatralnie. — Cóż, tak czy owak, robimy postępy. Christianopolis produkuje żarówki, Mauss Hyde hoduje nowe gatunki roślin, jak sam widziałeś, w Bogdanów Vishniac wykonuje się skomplikowane urządzenia, takie jak pręty do reaktorów, „niewykrywalne” pojazdy czy większość spośród naszych dużych robotów, twoja Zygota zajmuje się opracowaniami naukowymi, i tak dalej. A ja rozwożę to wszystko po całej planecie.

— Jesteś jedynym, który się tym zajmuje?

— Poniekąd tak. W pewnym sensie są samowystarczalni, pominąwszy sprawę „pozycji krytycznych”. Wszyscy otrzymują programy komputerowe i nasiona, to są artykuły podstawowe… Poza tym, co jest ważne, tylko nieliczni znają miejsca, w których znajdują się wszystkie ukryte kolonie.

Tej nocy, podczas jazdy, Nirgal zastanawiał się nad słowami Kojota. Starszy mężczyzna mówił właśnie o wzorcach nadtlenku wodoru i azotu oraz o nowym systemie Włada i Mariny, ale choć Nirgal ze wszystkich sił starał się zrozumieć słowa Kojota, momentami przekraczało to jego możliwości: albo dlatego, że pojęcia były za trudne, albo z tego powodu, że Kojot, chcąc coś wyjaśnić, często odbiegał od tematu, czynił rozmaite dygresje albo rozwodził się nad trudnościami, które przyszło mu pokonywać. Chłopiec postanowił, że po powrocie do domu wypyta o wszystko Saxa lub Nadię i przestał słuchać swego towarzysza, uciekając w świat swoich myśli.

Kraina, przez którą właśnie przejeżdżali, była gęsto usiana pierścieniami kraterów; nowsze częściowo pokrywały, a nawet całkowicie grzebały starsze.

— Coś takiego nazywamy kraterowaniem nasyconym. To bardzo stary teren.

Nirgal zauważył, że wiele kraterów w ogóle nie miało stożków, tkwiły po prostu w powierzchni i wyglądały, jak płytkie, koliste wgłębienia o płaskich dnach.

— Co się przydarzyło tym stożkom?

— Zwietrzały.

— Z jakiego powodu?

— Ann twierdzi, że sprawiło to działanie lodu i wiatru. Mówiła mi też, że, w pewnym momencie, na południowych wyżynach zniknął aż kilometr powierzchniowego płaszcza.

— Mogło zniszczeć wszystko!

— Ale potem wróciło tego jeszcze więcej. To bardzo stary grunt.

Między kraterami ziemię pokrywały pojedyncze kamienie, toteż droga była wyboista. Wszędzie znajdowały się tu pochyłości i wzniesienia, kotliny i kopce, bruzdy i rowy tektoniczne, wypiętrzenia, wzgórza i doliny. Teren był płaski jedynie na stożkach kraterów i sporadycznie spotykanych, niskich, podłużnych szczytach. Kojot, kiedy tylko mógł, wykorzystywał owe płaszczyzny, jako drogi. Jednakże szlak, którym podążali po bryłowatej powierzchni, miał tyle zakrętów, że Nirgal nie mógł uwierzyć, iż możliwe jest zapamiętanie takiej trasy. Powiedział o tym Kojotowi, który roześmiał się, ubawiony:

— Co masz na myśli, mówiąc „zapamiętanie”? Przecież już się zgubiliśmy!

Na szczęście, nie była to cała prawda. Niebawem na horyzoncie pojawił się pióropusz moholu i Kojot raźno ruszył w jego kierunku.

— Wiedziałem od samego początku — wymamrotał. — To mohol Vishniaca. Pionowy szyb, szeroki na kilometr, wydrążony prosto w dół, w skalne podłoże. W pasie na siedemdziesiątym piątym stopniu szerokości areograficznej wykopano cztery takie mohole, ale dwa z nich zostały opuszczone, usunięto z nich nawet roboty… Vishniac to właśnie jeden z tych dwóch. Obecnie przejęła go grupka bogdanowistów, którzy zamieszkali na jego dnie. — Kojot znowu się roześmiał. — To wspaniały pomysł, ponieważ można się wbić w boczną ścianę wzdłuż drogi, prowadzącej na dno, a tam na dole można do woli wytwarzać ciepło i nikt tego nie zauważy, a jeśli nawet zauważy, uznaje tylko za uboczny produkt odgazowania moholu. Mieszkańcy mogą się tam zajmować wszystkim, czym chcą… na przykład przetwarzaniem uranu do prętów paliwowych reaktorów. Teraz jest to przemysłowe miasteczko. A także jedno z moich ulubionych miejsc, ponieważ odbywają się tu naprawdę wspaniałe przyjęcia.

Kojot wjechał do jednego z licznych małych rowów, które przecinały powierzchnię, po czym zahamował i dotknął ekranu. Duża skała rowu odsunęła się na bok, odsłaniając czarny tunel. Kiedy tylko wjechali, natychmiast zamknęły się za nimi kamienne wrota. Nirgal, oszołomiony wrażeniami, sądził, że podczas tej wyprawy nic go już nie może zaskoczyć — Teraz jednak, z szeroko otwartymi ze zdumienia oczyma, obserwował, jak rover Kojota zjeżdża, tunelem, którego surowe, skalne ściany niemal dotykały obudowy kamiennego pojazdu. Zjazd wydawał się trwać bez końca.

— Wykopali tu wiele tuneli dojazdowych, aby nie było widać najmniejszego poruszenia przy samym moholu. Mamy do przejechania około dwudziestu kilometrów.

W końcu Kojot wyłączył reflektory. Ich pojazd wytoczył się w ciemną jak bakłażan ciemność nocy. Znajdowali się na stromej drodze, najwyraźniej spiralnie schodzącej w dół ściany moholu. Światła z tablicy przyrządów pomiarowych pojazdu połyskiwały niczym maleńkie latarenki i Nirgal, wypatrując poprzez odbity w oknie obraz swej twarzy, widział drogę i ocenił, że jest teraz cztery, a może pięć razy szersza, niż rover. Niemożliwością było określenie rozmiarów samego moholu, ale widząc krzywiznę drogi, chłopiec zorientował się, że musi być ogromny.

— Jesteś pewien, że nie skręcamy ze zbyt dużą prędkością? — spytał niespokojnie swego towarzysza.

— Ufam automatycznemu pilotowi — odrzekł, lekko poirytowany pytaniem, Kojot. — A w ogóle… dyskusja na ten temat przynosi pecha.

Pojazd toczył się drogą w dół ponad godzinę, zanim na tablicy przyrządów pomiarowych rozległo się ciche piknięcie i rover skręcił w lewo, w kierunku krętej, skalnej ściany. Przy zewnętrznym luku śluzy powietrznej pojazdu znajdował się teraz tunel garażowy.

Wewnątrz garażu grupka mniej więcej dwudziestu osób najpierw powitała podróżników, a następnie poprowadziła ich obok rzędu wysokich pomieszczeń do komory, przypominającej jaskinię. Pokoje, które bogdanowiści wydrążyli w boku moholu, były duże, o wiele większe niż te w Prometeuszu. Tylne pomieszczenia miały zwykle dziesięć metrów wysokości i niektóre były nawet na dwieście metrów głębokie. Główna jaskinia wielkością mogła się równać całej Zygocie; jej duże okna wychodziły na wydrążony dół. Patrząc na boki przez okna, Nirgal pomyślał sobie, że szyby widziane z zewnątrz wyglądały zapewne jak kamienna płaszczyzna; filtracja warstw musiała być naprawdę pomysłowa, ponieważ kiedy nadchodził poranek, do środka wsączało się bardzo jasne światło słoneczne. Widok z okien ograniczał się do dalszej ściany moholu i wypukłego nieboskłonu nad głowami ludzi — pokojom udało się nadać cudowne wrażenie przestronności i jasności. Nirgal miał uczucie, że znajduje się pod niebem na wolnym powietrzu. Zygota z pewnością nie dorównywała temu miejscu.

Tego pierwszego dnia Nirgalem zajmował się ciemnoskóry mężczyzna imieniem Hilali, który prowadził go przez kolejne pomieszczenia i przerywając ludziom pracę, przedstawiał chłopca kolejnym osobom. Wszyscy odnosili się do niego bardzo serdecznie.

— Musisz być jednym z dzieci Hiroko, co? Ach, to ty jesteś Nirgal!? Bardzo mi miło! Hej, John, Kojot jest tutaj, dziś wieczorem urządzimy przyjęcie!

Pokazywali mu, co robią, a potem prowadzili go na tyły, do mniejszych pokoi, usytuowanych za tymi wychodzącymi na mohol, gdzie — oświetlone jaskrawym światłem — znajdowały się farmy, a także fabryczki, które wydawały się bez końca rozciągać w dal. Powietrze tu było tak ciepłe jak w łaźni, toteż Nirgal ciągle się pocił.

— Gdzie składujecie całą tę wydobytą skałę? — spytał w pewnej chwili Hilaliego, ponieważ przypomniał sobie, jak Hiroko opowiadała mu o wycinaniu kopuły pod czapą polarną, wspominając, że wykopany suchy lód zwykle szybko się odpowietrza.

— Układamy ją w rzędach na drodze, obok dna moholu — odparł Hilali, zadowolony z pytania. Sprawiał zresztą wrażenie, że nie drażnią go nagabywania chłopca; podobnie, jak pozostałych. Mieszkańcy Vishniaca w ogóle wydawali się szczęśliwi; hałaśliwy tłumek, który zawsze organizował przyjęcie, aby świętować przyjazd Kojota. Nirgal wywnioskował, że był to tylko, jeden z wielu, pretekst do zabawy.

Hilali odebrał na nadgarstku informację od Kojota, po czym zaprowadził Nirgala do laboratorium, gdzie pobrano mu z palca kawałek skóry. Potem powoli wrócili do dużej jaskini i dołączyli do tłumu zebranego przy kuchennych oknach.

Podano jedzenie — obfity, pikantny posiłek, przyrządzony z fasolki i ziemniaków — a następnie rozpoczęło się w pomieszczeniu Jaskiniowym” właściwe przyjęcie. Duży, niezbyt zgrany zespół perkusyjny, o stale wymieniającym się składzie, grał w rytmie staccato, a ludzie godzinami tańczyli, przystając zaledwie od czasu do czasu, aby się napić okropnego w smaku napitku zwanego kavajava lub przyłączyć się do różnych gier, jakie organizowano z boku sali.

Spróbowawszy kavajavy i połknąwszy tabletkę megaendorfiny, którą otrzymał od Kojota, Nirgal zaczął dreptać w miejscu w rytm basowej perkusji, a potem usiadł na szczycie małego, trawiastego kopca w środku pomieszczenia. Był pijany, nie mógł utrzymać się na nogach. Kojot natomiast pił ostro, ale czuł się znakomicie, bowiem tańczył bez opamiętania, podskakując wysoko, z nieustającym śmiechem.

— Nigdy nie zaznasz radości z powodu swego własnego ciążenia, chłopcze! — krzyknął do Nirgala. — Nigdy ci się to nie uda!

Podchodzili do niego różni ludzie, przedstawiali się, a czasem prosili g» by zaprezentował swój słynny rozgrzewający dotyk; kilka dziewcząt, rówieśniczek Nirgala, kładło jego ręce na swoje policzki, które najpierw oziębiały, a kiedy poczuły ciepło, śmiały się im okrągłe ze zdziwienia oczy i zachęcały go, aby ogrzał im również inne części ciała. Chłopiec jednak wolał z nimi tańczyć. Czuł się swobodnie, chociaż mąciło się mu w głowie, zwłaszcza że kręcił się jak fryga, chcąc wyładować zgromadzoną w sobie energię. Kiedy zasapany wrócił na pagórek, podszedł nieco chwiejnym krokiem Kojot i ciężko usiadł obok niego.

— Jakże wspaniale się tańczy w tej grawitacji. Nie mogę przestać!

Przez długą chwilę przyglądał się Nirgalowi, siwe dredloki niesfornie okalały mu głowę. Chłopcu twarz starszego mężczyzny wydała się, po raz kolejny, dziwacznie rozłupana, jak gdyby została złamana tuż przy szczęce, przez co jedna strona wyglądała na szerszą niż druga. W każdym razie coś w tej twarzy wzbudziło jego niepokój, graniczący z lękiem, aż poczuł ściskanie w gardle.

Kojot chwycił go pod pachy i potrząsnął nim mocno.

— Zdaje się, że to ja jestem twoim ojcem, chłopcze! — krzyknął.

— Żartujesz! — Od góry do dołu przebiegł Nirgala gwałtowny, elektryczny dreszcz, a na twarzy zadrgały mu wszystkie mięśnie. Ojciec i syn przez długi czas wpatrywali się w siebie. Chłopca chyba najbardziej zdumiał fakt, że biały świat może wstrząsnąć zielonym tak bardzo, wedrzeć się w niego ostro i gwałtownie, niczym błyskawica przenikająca ciało. Poklepali się po ramionach.

— Nie żartuję! — odparł Kojot.

Znowu popatrzyli na siebie.

— Trudno się dziwić, że jesteś taki bystry — mruknął Kojot i roześmiał się wesoło. — Cha, cha, cha! Hej Ka! Mam nadzieję, że ta wiadomość cię nie zaszokowała.

— Jasne, że nie — odrzekł Nirgal. Wyszczerzył zęby, niby w uśmiechu, ale mimo wszystko czuł się nieswojo. Nie znał zbyt dobrze Kojota, a pojęcie ojca było dlań jeszcze bardziej mgliste niż pojęcie matki, więc naprawdę wcale nie był pewien, co czuje. Dziedzictwo genetyczne, jasne, ale co to naprawdę oznacza? Każdy człowiek otrzymuje skądś swoje geny, chociaż — jak się mówiło — geny ich, dzieci ektogenicznych, tak czy owak, były sztucznie przekształcane.

Kojot jednakże, chociaż przeklinał Hiroko na sto różnych sposobów, wydawał się zadowolony.

— Ta megiera, ten babski tyran! I ten jej cały matriarchat, niech go trafi szlag… To wariatka! Ale zadziwiają mnie jej poczynania i, choć niechętnie, muszę przyznać, że to ma sens. Tak to jest… Hiroko i ja byliśmy kiedyś parą… dawno temu, u zarania czasu… kiedy byliśmy młodzi… w Anglii. Z tego powodu jestem na Marsie. Pasażer na gapę, pół życia przeżyłem w jej szafie, pół całego mojego pieprzonego, długiego życia. — Zaśmiał się i znowu poklepał Nirgala po ramieniu. — No cóż, chłopcze, kiedyś zrozumiesz, będziesz wiedział, co o tym myśleć.

Wrócił z powrotem do roztańczonego kręgu, zostawiwszy Nirgala samemu sobie. Obserwując wirującego w tańcu Kojota, chłopiec był w stanie jedynie niedowierzająco potrząsać głową; zupełnie nie wiedział, co o tym sądzić, był tak oszołomiony, że w ogóle nie mógł zebrać myśli. Lepiej potańczę albo poszukam łaźni, zdecydował.

W Vishniacu nie było jednak publicznych łaźni. Nirgalowi pozostało więc tylko bieganie w kółko po parkiecie (był to jego własny, „biegający” rodzaj tańca); następnie wrócił na swoje stare miejsce, a wówczas wokół niego i Kojota zgromadziła się grupka miejscowych.

— Czy czujesz się, jak gdybyś był ojcem dalajlamy? Nie podoba ci się?

— Nie kpij sobie, człowieku! Hm, jak wam mówiłem, Ann twierdzi, że wstrzymano drążenie moholi siedemdziesiątego piątego stopnia, ponieważ litosfera, tu na południu, jest cieńsza. — Kojot pokiwał głową złowieszczo. — Chcę pojechać do jednego z zamkniętych moholi, uruchomić ponownie jego roboty i zobaczyć, czy został wykopany na tyle głęboko, aby ożywić wulkan.

Wszyscy się roześmiali, tylko jedna kobieta potrząsnęła głową.

— Zrób to, a zaraz pojawi się policja, żeby sprawdzić, co się dzieje. Jeśli już musisz, pojedź na północ i zajmij się jednym z moholi, leżących na sześćdziesiątym stopniu. One również wciąż są zamknięte.

— Tak, tylko że tam litosfera jest grubsza. Tak twierdzi Ann…

— Na pewno, ale też mohole są głębsze.

— Hmm… — zastanowił się Kojot.

Potem zaczęli omawiać poważniejsze kwestie. Przede wszystkim pojawił się nieunikniony temat braku pewnych towarów i rozwoju północnych terenów Marsa. Jednak pod koniec tygodnia, kiedy dwaj podróżnicy opuścili Vishniac i przejechawszy inny, jeszcze dłuższy tunel, skierowali się na północ, Kojot zarzucił wszystkie poprzednie plany.

— To jest historia mojego życia, chłopcze.

Piątej nocy jazdy po wyboistych wyżynach południa Kojot wyhamował rovera i objechał krawędź dużego starego krateru, zerodowanego niemal do poziomu otaczającej go równiny. Z przełęczy w starym stożku można było zobaczyć, że piaszczyste dno krateru szpeci gigantyczna, kolista czarna dziura. Tak najwidoczniej wygląda z powierzchni mohol, pomyślał Nirgal. Kilkaset metrów ponad wgłębieniem unosił się w powietrzu, niczym wyczarowany przez iluzjonistę, pióropusz zmrożonej mgły. Krawędź moholu została skantowana, zmieniając się w obręcz betonowego komina, ściętą pod kątem mniej więcej czterdziestu pięciu stopni; trudno było powiedzieć, jak duża jest ta wieńcząca obręcz, ponieważ ogrom moholu sprawiał, iż wyglądała na nie większą niż listewka. Przy jej zewnętrznym brzegu znajdowała się wysoka druciana siatka.

— Hmm… — bąknął Kojot, wypatrując przez okno. Wycofał pojazd w górę na przełęcz i tam zatrzymał, a potem ubrał się w walker. — Wkrótce wrócę — powiedział tylko i wskoczył w komorę powietrzną.

To była dla Nirgala długa, przepełniona niepokojem noc. Prawie nie spał i przeżywał coraz większe katusze, zamartwiając się, aż do następnego ranka, zanim dostrzegł, jak Kojot pojawia się przed zewnętrznym lukiem śluzy kamiennego pojazdu. Było tuż przez siódmą i lada chwila powinno wzejść słońce. Chłopiec już miał się poskarżyć, że tak długo pozostawał sam, ale kiedy Kojot znalazł się w środku i zdjął hełm, zorientował się, że ojciec jest w fatalnym nastroju. Potem cały dzień spędził przed AI, zaabsorbowany jakąś konferencją. Co rusz przeklinał, nie zwracając uwagi na syna — zmęczonego i głodnego. Nirgal zajął się więc sobą: najpierw podgrzał posiłki dla nich obu, a potem położył się spać. Drzemał niespokojnie i obudził się dopiero wtedy, gdy rover ruszył naprzód.

— Zamierzam spróbować przedostać się przez bramę — wyjaśnił mu Kojot. — Zostawili w tej dziurze niezły system zabezpieczeń. Jeszcze jedna noc i się przekonamy.

Objechał krater, zaparkował na dalekim stożku, po czym o zmierzchu po raz kolejny ubrał się w skafander i już go nie było.

Wyszedł na całą noc i Nirgal znowu miał trudności z zaśnięciem. Zastanawiał się, co zrobi, jeśli Kojot nie wróci.

Nie wrócił do świtu ani następnego dnia. Był to chyba najdłuższy dzień w życiu Nirgala. Pod wieczór chłopiec zupełnie nie wiedział, co robić. Spróbować ratować Kojota? Spróbować wrócić roverem do Zygoty albo do Vishniaca? Zjechać do moholu i zająć się tym tajemniczym systemem bezpieczeństwa, którym pasjonował się ojciec? Jednak każdy z tych pomysłów wydawał mu się niemożliwy do zrealizowania.

Na szczęście, godzinę po zachodzie słońca, Kojot zapukał w pojazd swoim charakterystycznym „stuk, stuk, stuk”, po czym wszedł do środka. Jego twarz pałała hamowaną z trudem wściekłością. Wypił prawie dwa litry wody, wydął usta z oburzeniem.

— Wynośmy się z tego pieprzonego miejsca — zaklął.

Po paru godzinach jazdy w całkowitym milczeniu Nirgalowi przyszło do głowy, aby zacząć rozmowę na jakiś temat, ale nie związany z aktualnymi wydarzeniami. Chciał po prostu przerwać tę męczącą ciszę, poza tym czuł potrzebę mówienia.

— Kojocie, jak długo, twoim zdaniem, będziemy musieli jeszcze pozostawać w ukryciu?

— Nie nazywaj mnie Kojotem, nie jestem nim! Kojot jest na zewnątrz, na wzgórzach. Oddycha już powietrzem i robi to, na co ma ochotę, drań jeden. Mam na imię Desmond i tak mnie nazywaj, rozumiesz?

— Okay — szepnął przestraszony Nirgal.

— A co do twojego pytania, moim zdaniem, zawsze.

Pojechali z powrotem na południe do moholu Rayleigha, ponieważ Kojot (zupełnie nie wyglądał na Desmonda) tak postanowił. Ten mohol naprawdę był opuszczony, stanowił nieoświetlone wgłębienie na wyżynach, zwieńczone pióropuszem cieplnym, który stał nad nim jak upiorny pomnik. Kojotowi udało się wjechać prosto na pusty, zasypany piaskiem parking i garaż na stożku. Tam zaparkował rovera między grupką automatycznych pojazdów osłoniętych brezentami, które pokrywał nawiany piasek.

— Ten jest lepszy — mruknął Kojot. — No, musimy zajrzeć do wnętrza. Dalej, zakładaj walker.

Dziwnie było stać na wietrze, na obrzeżu takiej olbrzymiej szczeliny wydrążonej w ziemi. Dwaj podróżnicy spojrzeli ponad wysoką do piersi ścianą i zobaczyli ściętą betonową obręcz, obrzeżającą otwór, która opadała pod kątem przez mniej więcej dwieście metrów. Aby popatrzeć w dół właściwego szybu, Kojot i Nirgal musieli zejść około kilometra krętą drogą, wyciętą w betonowej obręczy. Tam mogli się wreszcie zatrzymać i spojrzeć ponad krawędzią drogi w czerń. Kojot stanął na samym brzegu, a Nirgal, nieco wystraszony, ostrożnie przykucnął i wpatrzył się w głębię. Nie zobaczył nawet zarysu dna, równie dobrze mógłby zaglądać do wnętrza planety.

— Dwadzieścia kilometrów — wyjaśnił Kojot przez interkom. Wyciągnął dłoń ponad krawędź i Nirgal zrobił to samo. Poczuł idący z dołu ciąg powietrza. — No dobra, sprawdźmy, czy uda nam się uruchomić roboty. — Tą samą drogą wrócili na górę.

W poprzednich dniach Kojot spędzał wiele godzin, studiując stare programy w swoim AI i teraz, przepompowawszy nadtlenek wodoru z przyczepy rovera w dwie ogromne, automatyczne maszyny na parkingu, podłączył się do ich tablic kontrolnych i zaczął intensywnie nad nimi pracować. Gdy skończył, był zadowolony, ponieważ działały jak trzeba na dnie moholu. Podróżnicy przez chwilę obserwowali, jak oba roboty toczą się w dół krętą drogą, na kołach cztery razy wyższych niż cały pojazd Kojota.

— W porządku — ocenił Kojot. Jego twarz znowu się rozpogodziła. — Wykorzystają moc swoich ogniw słonecznych i z pomocą nadtlenku wytworzą materiały wybuchowe oraz paliwo dla siebie, a potem będą się powoli i równomiernie posuwać, aż dotkną czegoś gorącego. Cóż… Być może, właśnie wyzwoliliśmy wybuch wulkanu!

— Czy to dobrze?

Kojot roześmiał się dziko.

— Nie wiem! Ale ponieważ nikt nigdy przedtem jeszcze tego nie próbował, czas już wreszcie się przekonać.

Wrócili do poprzedniego harmonogramu, jeżdżąc między ukrytymi i jawnymi koloniami, gdzie Kojot kręcił się wśród ludzi i pytał:

— Uruchomiliśmy w zeszłym tygodniu mohol Rayleigha. Czy widzieliście już wulkan?

Nikt niczego nie widział. Wyglądało na to, że w Rayleighu nic się nie działo, mohol wyglądał tak samo jak przedtem, a jego cieplny pióropusz nadal trwał nie zmieniony.

— No cóż, może się nie udało — stwierdził Kojot — a może potrzeba na to trochę czasu. Z drugiej strony, jeśli ten mohol pokrył się teraz stopioną lawą, to skąd moglibyśmy o tym wiedzieć?

— Ależ na pewno wiedzielibyśmy — odpowiadali ludzie. A niektórzy dodawali: — Dlaczego zrobiłeś coś tak głupiego? Równie dobrze mogłeś od razu zatelefonować do biura Zarządu Tymczasowego ONZ i poprosić ich, aby przyjechali nas załatwić.

Kojot przestał więc poruszać ten temat. Ruszyli dalej, odwiedzając kolejne ukryte osady: Mauss Hyde, Gramsci, Overhangs, Christianopolis… Na każdym postoju Nirgala witano bardzo serdecznie, przeważnie dlatego, że ludzie słyszeli o nim już wcześniej. Chłopca bardzo zaskakiwała różnorodność i liczba kryjówek, które razem tworzyły dziwny, na wpół sekretny, a na wpół jawny świat. A jeśli ten świat stanowi tylko cząstkę całej marsjańskiej cywilizacji, jakie są miasta powierzchniowe na północy, zastanawiał się Nirgal. Nie potrafił tego pojąć, chociaż wydawało mu się, że z każdym kolejnym cudem, jaki towarzyszył ich podróży, rozumiał coraz więcej. W końcu człowiek nie może nieustannie reagować na wszystko zaskoczeniem, wmawiał sobie.

— No cóż — mruknął Kojot podczas jazdy (zdążył już nauczyć Nirgala prowadzić). — Może potrafimy wyzwolić wulkan, a może nie potrafimy. Ale to nowy pomysł, w każdym razie. To, chłopcze, jedna z najbardziej charakterystycznych cech całego projektu marsjańskiego. Tu wszystko jest nowe!

Skierowali się znowu na południe, aż na horyzoncie pojawiła się zacieniona ściana czapy polarnej. Wkrótce mieli ponownie znaleźć się w domu.

Nirgal rozmyślał o wszystkich kryjówkach, które widział.

— Czy naprawdę sądzisz, że zawsze już będziemy się musieli ukrywać, Desmondzie?

— Desmond? Powiedziałeś do mnie „Desmond?” A kim jest Desmond? — wybuchnął Kojot. — Och, chłopcze, nie wiem. Nikt nie może tego wiedzieć na pewno. Ludzie, którzy się tutaj ukrywają, trafili do tego świata w dziwnym czasie, kiedy ich życie było zagrożone i nie jestem wcale pewien, w jaki sposób żyje się obecnie w naziemnych miastach, które tamci budują na północy. Może szefowie na Ziemi zmienili się, a może ludzie na północy chcą żyć wygodniej. A może chodzi tylko o to, że nie zainstalowano jeszcze drugiej windy.

— Więc może nie być następnej rewolucji?

— Naprawdę nie wiem.

— Ale nie wybuchnie, zanim nie zacznie kursować kosmiczna winda?

— Nie wiem, naprawdę nie wiem! Ale winda się zbliża, a oni budują także duże nowe zwierciadła… Można je czasami zobaczyć w nocy, jak lśnią, albo bezpośrednio wokół Słońca… Coś się więc może zdarzyć, jak mi się zdaje. Tyle że… rewolucja to coś wyjątkowego, zdarza się rzadko. A wielu z bojowników to w gruncie rzeczy reakcjoniści. Chłopi mają swoją tradycję, rozumiesz, wartości i zwyczaje, które pozwalają im przetrwać. Żyją jednak tak blisko krawędzi, że nagła zmiana może ich wypchnąć poza nią i obecnie nie chodzi o politykę, ale o to, by przetrwać. Sam to widziałem, kiedy byłem w twoim wieku. Ludzie, których tu przysłano, nie są biedni, ale mieli swoją własną tradycję i tak samo jak biedni w całej naszej historii, okazali się bezsilni. I kiedy w latach pięćdziesiątych dwudziestego pierwszego wieku zaczęły napływać tu tłumy, ich tradycja została zniszczona. Zaczęli więc walczyć o to, co posiadali. Prawda jest taka, że przegrali. Nie można bowiem zwalczyć takich sił, jakie zostały im przeciwstawione, zwłaszcza tutaj, ponieważ potencjał tamtych jest zbyt wielki, a nasze schrony zbyt kruche. Musielibyśmy sami się nieźle uzbroić, innego wyjścia nie ma. Więc chyba rozumiesz… Ukrywamy się, a tamci zalewają Marsa kolejnymi falami kolonistów i to jest innego rodzaju tłum, są to ludzie, którzy na Ziemi przyzwyczaili się do naprawdę surowych warunków, więc to, co widzą tutaj, raczej ich nie szokuje. Otrzymują kurację i ona wystarcza im do szczęścia. Znacząco spadł odsetek osób, które próbują uciec do ukrytych kolonii, co za naszych czasów, przed sześćdziesiątym pierwszym, stanowiło poważny problem. Jest ich trochę, ale nie tak wielu. Póki ludzie mają swoje własne rozrywki, wiesz… swoją własną małą tradycję, nie ruszą palcem.

— Ale… — zaczął Nirgal i zawahał się.

Kojot dostrzegł jego minę i roześmiał się.

— Hej, kto wie? Niedługo na Pavonis Mons zacznie działać następna kosmiczna winda, a potem jest bardzo prawdopodobne, że tamci zaczną się znowu coraz bardziej panoszyć na całej planecie, zachłanni dranie. A wy, młodzi ludzie, może nie będziecie chcieli, aby Ziemia kontrolowała sytuację tutaj. Kiedy nadejdzie czas, zastanowimy się. Tymczasem bawmy się, zgoda? Jak to mówią, podtrzymujmy ogień.

Tej nocy Kojot zatrzymał pojazd i polecił Nirgalowi, by nałożył skafander. Wyszli na zewnątrz, stanęli na piasku, po czym Kojot kazał chłopcu wykonać obrót, tak że jego twarz była skierowana na północ.

— Spójrz na niebo.

Nirgal stał i patrzył. Nad północnym horyzontem zobaczył narodziny nowej gwiazdy, która w ciągu kilku sekund urosła w długą kometę o białym ogonie, lecącą z zachodu na wschód. Kiedy znajdowała się mniej więcej w pół drogi, jej jaskrawa kula rozerwała się i na wszystkie strony rozproszyły się płomienne iskry. Białe na czarnym tle.

— Jedna z lodowych asteroid! — krzyknął Nirgal.

Kojot parsknął.

— Nic cię nie jest w stanie zaskoczyć, co, chłopcze?! Hm, powiem ci więc coś, czego z pewnością nie wiesz. To była lodowa asteroida 2089 C. Widziałeś, jak się w końcu rozerwała? Była pierwsza. Zrobili to celowo. Jeśli wysadzają je w powietrze po wejściu w atmosferę, mogą wykorzystać większe asteroidy, nie narażając powierzchni na niebezpieczeństwo. I wiesz, co jeszcze ci powiem? To był mój pomysł! Sam im to zasugerowałem. Podsunąłem im tę myśl anonimowo, wprowadzając ją do AI w Punkcie Grega, kiedy pojechałem tam uszkodzić ich system łączności. Rzucili się na ten pomysł, jak sępy. Zamierzają teraz tak postępować przez cały czas. Tylko tak dalej, to jeszcze jeden czy dwa sezony i szybko zagęszczą atmosferę. Widzisz, jak migoczą gwiazdy? Na Ziemi przez całe noce tak drżą. Ach, chłopcze… Któregoś dnia to wszystko zdarzy się też tutaj. Otoczy nas powietrze, którym będzie można oddychać. Jak ptaki na niebie. Może to nam pomoże zmienić któregoś dnia porządek tego świata. Nigdy nie wiadomo…

Nirgal zamknął oczy. Czerwone powidoki lodowego meteorytu nacierały na jego powieki. Meteory, jak białe fajerwerki, dziury drążone bezpośrednio w płaszczu planety, aktywne wulkany… Odwrócił się i zobaczył, jak Kojot skacze po równinie, niepozorna figurka w osobliwie ogromnym hełmie na głowie. Wyglądał jak mutant albo szaman, który nałożywszy sobie na czoło łeb świętego zwierzęcia, wykonuje szaleńczy taniec na piasku. To był Kojot, nie było co do tego wątpliwości. Kojot, jego ojciec!

Potem objechali planetę, dość wysoko, na południowej półkuli. Polarna czapa rosła i rosła na horyzoncie, póki dwaj podróżnicy nie znaleźli się pod lodowym nawisem, który już nie wydawał się Nirgalowi tak wysoki, jak na początku podróży. Objechali lód, znaleźli wjazd do hangaru, wjechali, wysiedli z małego kamiennego pojazdu, który Nirgal tak dobrze poznał w ubiegłych dwóch tygodniach. Potem ruszyli przez śluzy powietrzne i długim tunelem dotarli do kopuły, aż nagle znaleźli się wśród wielu znajomych twarzy. Ludzie ściskali ich, przytulali i zarzucali pytaniami. Nirgal był bardzo speszony tą wylewnością, ale na szczęście nie musiał się odzywać, ponieważ Kojot opowiadał o wszystkim za niego, toteż chłopiec tylko czasem zaśmiał się i gestem pokazał, że nie ponosi odpowiedzialności za żadne czyny swego ojca. Stojąc obok Kojota, rozglądał się wokół i zauważył, jak mały jest naprawdę ten jego świat; kopuła nie miała nawet pięciu kilometrów szerokości, a w najwyższym punkcie — nad jeziorem — mierzyła zaledwie dwieście pięćdziesiąt metrów wysokości. Taki mały świat.

Po powitaniu Nirgal wyszedł obejrzeć wczesnoporanną łunę. Czuł się szczęśliwy, wdychając mroźne powietrze i spoglądając z uwagą na budynki i bambusowe baraki osady, położonej w gnieździe wzgórz i drzew. To wszystko było takie dziwaczne i wyglądało na takie małe.

Potem wyszedł na wydmy i z mewami krążącymi nad głową ruszył do miejsca, gdzie mieszkała Hiroko. Zatrzymywał się często i przypatrywał różnym osobliwościom swego rodzinnego świata. Wdychał mroźne powietrze plaży, pachnące jodem i solą; intensywna swojskość zapachu wyzwoliła w chłopcu milion wspomnień naraz i teraz już wiedział, z całą pewnością wiedział, że jest w domu.

Jednakże dom się zmienił. A może zmienił się Nirgal… Pomiędzy próbą uratowania Simona i wycieczką z Kojotem bardzo się oddalił od młodych mieszkańców Zygoty; później przeżył niepowtarzalne przygody, których kiedyś tak pragnął, ale w ich rezultacie już całkowicie odrzucili go dawni przyjaciele. Jackie i Harmakhis stali się sobie znacznie bardziej bliscy niż kiedykolwiek przedtem i wciąż postępowali w taki sposób, jak gdyby między nimi i wszystkimi młodszymi sansei znajdowała się trudna do przekroczenia bariera. Już po krótkim czasie przebywania w ich towarzystwie Nirgal stwierdził, że w gruncie rzeczy wcale nie chce być inny niż oni. Pragnął jedynie wtopić się z powrotem w ten mały tłumek, zakosztować jego bliskości, pozostać jednym z grupki swego rodzeństwa.

Ale kiedy pojawiał się wśród nich, milkli, a Harmakhis odciągał młodsze dzieci od Nirgala, czemu towarzyszyły tak żenujące słowne utarczki, jakie tylko można sobie wyobrazić. Chłopiec zostawał więc sam, co zmuszało go do powrotu w krąg dorosłych, którzy, jak się okazało, zaczęli go coraz chętniej zatrzymywać popołudniami przy sobie. Być może, ich intencje były dobre — zapewne chcieli go uchronić przed niechęcią towarzyszy z grupy — jednakże „naznaczali” go w ten sposób jeszcze bardziej. Nie było na to rady. Pewnego dnia, gdy nieszczęśliwy szedł po plaży w szaro-cynowym mroku późnego popołudnia, wydało mu się nagle, że jego dzieciństwo już się skończyło, już odeszło na zawsze. Tak czuł; był teraz kimś innym — ni to dorosłym, ni to dzieckiem, samotną istotą, wyobcowaną ze środowiska. Uświadomił sobie przy tym, że melancholia towarzysząca temu stwierdzeniu sprawiła mu osobliwą przyjemność.

Pewnego dnia po obiedzie Jackie nie wyszła wraz z innymi dziećmi. Została z Nirgalem i Hiroko, która uczyła ich tego dnia, i zażądała, aby włączyć ją do popołudniowej lekcji chłopca.

— Dlaczego masz go uczyć, a mnie nie? — spytała dziewczyna.

— Bez powodu — odparła beznamiętnie Hiroko. — Zostań, jeśli chcesz. Weź swój komputer i włącz temat „Problemy termoinżynierii”, strona tysiąc pięćdziesiąt. Będziemy dla przykładu kształtować kopułę Zygoty. Powiedzcie mi, jaki jest najcieplejszy punkt pod kopułą?

Nirgal i Jackie zaczęli roztrząsać problem, rywalizując ramię w ramię. Chłopiec był tak bardzo szczęśliwy, że dziewczynka przebywa wraz z nim w klasie, że ledwie mógł się skupić na nauce, a Jackie już podnosiła palec, zanim Nirgal choćby zdołał się zastanowić nad daną kwestią. I śmiała się z niego, trochę pogardliwie, ale w gruncie rzeczy przyjaźnie. Mimo ogromnych zmian, jakie dokonały się w nich obojgu, Jackie nadal potrafiła zarażać swoją radością, śmiechem, który jeszcze boleśniej uświadamiał Nirgalowi własne „wygnanie”…

— Zastanówcie się nad taką sprawą do następnej lekcji — oświadczyła na koniec Hiroko. — Wszystkie imiona Marsa, wyśpiewywane w areofanii, to nazwy nadane planecie przez Ziemian. Niemal co druga oznacza „ognistą gwiazdę” w językach, z których pochodzą, i jest to za każdym razem nazwa nadana przez ludzi, którzy nie postawili nogi na Marsie. Pytanie brzmi, jaka jest własna nazwa samego Marsa?

Kilka tygodni później do osady znowu przyjechał Kojot. Nirgal był z tego powodu jednocześnie szczęśliwy i zdenerwowany. Rankami Kojot przychodził uczyć dzieci, ale na szczęście traktował Nirgala tak samo jak całą resztę.

— Ziemia jest w bardzo złym stanie — mówił, gdy zajmowali się pompami próżniowymi przy zbiornikach z płynnym sodem w rickoverze — a będzie jeszcze gorzej. Z tej przyczyny ich kontrola nad Marsem jest dla nas jeszcze bardziej niebezpieczna. Będziemy musieli się ukrywać tak długo, aż uda nam się całkowicie od nich uwolnić, a i potem trzeba się będzie trzymać bezpiecznie na uboczu, podczas gdy tamci będą popadać w coraz większe szaleństwo i chaos. Zapamiętajcie moje słowa, bowiem ta przepowiednia jest absolutnie prawdziwa.

— John Boone mówił coś zupełnie innego — odezwała się Jackie. Wieczorami spędzała całe godziny przesłuchując AI swego dziadka. Teraz z kieszeni na udzie wyjęła maleńkie pudełko i po bardzo krótkim poszukiwaniu odpowiedniego ustępu, z komputerka zabrzmiał miły głos: „Mars nigdy nie stanie się naprawdę bezpieczny, póki Ziemia również nie będzie bezpieczna”.

Kojot roześmiał się ochryple.

— Tak, rzeczywiście John Boone mówił właśnie takie rzeczy. Jednakże zauważ, że on nie żyje, a ja wciąż jestem cały i zdrowy.

— Każdy potrafi się ukrywać — oznajmiła ostrym tonem Jackie. — A John Boone wszedł między ludzi i poprowadził ich. I dlatego jestem booneistką.

— Nazywasz się Boone i na dodatek jeszcze jesteś booneistką! No, no! — krzyknął szyderczo Kojot. — Tylko że uproszczenia Boone’a nigdy nikomu nic dobrego nie przyniosły. Widzisz, dziewczyno, jeśli chcesz nazywać siebie booneistką, musisz lepiej poznać i zrozumieć poglądy swojego dziadka. Traktując je wybiórczo i powierzchownie, zafałszowujesz obraz jego życia. Na zewnątrz widuję tych tak zwanych booneistów i ich zachowanie zawsze mnie śmieszy, chyba że doprowadza mnie do pasji. Wyobraź sobie, że gdyby John Boone spotkał się z tobą i porozmawiał choć przez godzinę, to z pewnością stałby się w efekcie jackieistą. A gdyby posiedział i pomówił z Harmakhisem, zostałby harmakhistą, a może nawet maoistą… Taki już był twój dziadek. I musisz wiedzieć, że była to dobra praktyka, ponieważ zrzucała odpowiedzialność za myślenie z powrotem na nas. Zmuszał nas w ten sposób, byśmy go wsparli, ponieważ bez naszej pomocy nie potrafiłby działać. Taki był jego punkt widzenia: nie tylko twierdził, że każdy może coś zrobić, ale że każdy powinien robić to, co do niego należy.

— Włącznie ze wszystkimi ludźmi na Ziemi — dorzuciła Jackie.

— Zaraz, zaraz, znowu za bardzo się rozpędzasz! — krzyknął Kojot. — Och, moja panno, dlaczego nie zostawisz tych wszystkich swoich chłopców i nie wyjdziesz za mnie, potrafię całować jak ta pompa próżniowa… No, chodź — zafalował w jej kierunku pompą, ale Jackie kopnęła ją, odepchnęła Kojota i pobiegła w dal, ot tak, dla samej przyjemności biegania. Biegała teraz najszybciej ze wszystkich w Zygocie, bez wyjątku; nawet Nirgal, choć bardzo wytrzymały, nie potrafił pędzić w takim tempie jak ona. Dzieci śmiały się więc z Kojota, który ruszył za dziewczyną; był dość szybki, jak na tak starego człowieka, co jakiś czas się odwracał, robił uniki i gonił kolejno każde z nich, aż w końcu zaryczał dziko i upadł na pośladki, po czym zaczął zawodzić: — Och, moja noga, ojej, jeszcze mi za to zapłacicie. Chłopaki, jesteście po prostu zazdrośni o mnie, ponieważ chcę wam ukraść waszą dziewczynę. Och! Stop! Och! Wystarczy!

Jego ironiczna wypowiedź sprawiła, że Nirgal poczuł się nieswojo. Hiroko najwyraźniej także nie podobało się to, co mówił, gdyż kazała Kojotowi przestać, on jednak w odpowiedzi tylko parsknął śmiechem.

— Powołałaś do życia ten kazirodczy tłumek — powiedział. — A teraz chcesz te wszystkie dzieci wykastrować? — Roześmiał się na widok ponurej miny Hiroko. — Wkrótce będziesz je musiała wypuścić spod swoich skrzydeł i skierować w różne strony, to właśnie będziesz musiała zrobić… Może więc mógłbym otrzymać kilkoro z nich.

Hiroko z pozorną obojętnością pominęła milczeniem jego słowa, a wkrótce potem Kojot ponownie wyjechał na kolejną wyprawę. Jednak gdy następnym razem ich nauczała, zabrała wszystkie dzieci do łaźni. Weszli za nią do wanny i usiedli na śliskich kafelkach płycizny. Moczyli się w gorącej, parującej wodzie, a Hiroko w tym czasie mówiła. Nirgal siedział obok nagiej Jackie, czując bliskość jej ciała, które znał tak dobrze, włącznie z tymi wszystkimi frapującymi zmianami z ostatniego roku i teraz stwierdził, że nie jest w stanie podnieść na nią oczu.

Jego stara, naga matka mówiła:

— Wiecie, jak funkcjonuje genetyka, sama was tego nauczyłam. I wiecie, że wielu spośród was jest dla siebie półbraćmi i półsiostrami, wujami, bratanicami, kuzynami i tak dalej. Ja jestem matką lub babką większości z was… Nie powinniście się więc ze sobą wiązać węzłem małżeńskim ani mieć ze sobą dzieci. To właśnie chciałam wam powiedzieć, jest to bowiem najbardziej podstawowe prawo genetyki.

Podniosła dłoń, jak gdyby chciała jeszcze dodać: „Oto jest nasze wspólne ciało”.

— Prawda jest taka, że wszystkie żyjące istoty przepełnia viriditas — kontynuowała po chwili — ta zielona siła, tworząca zewnętrzny świat. Jest więc normalne, że wielu z was się zakocha, zwłaszcza teraz kiedy wasze ciała zaczęły się rozwijać. Nie ma w tym nic zdrożnego, niezależnie od tego, co mówi Kojot… On zresztą jedynie żartuje. Ale co do jednej rzeczy ma rację: wkrótce spotkacie wiele nowych osób w waszym wieku i to oni w końcu zostaną waszymi małżonkami, partnerami. To z nimi będziecie płodzić wasze dzieci. Staną się oni dla was bliscy, bliżsi nawet niż przedstawiciele własnego rodu, których znacie zbyt dobrze, aby kiedykolwiek ich pokochać tak, jak pokochacie obcych. Tutaj wszyscy jesteśmy fragmentami jednej jaźni, a prawdziwą miłość zawsze odczuwa się do innych.

Nirgal z pozoru nie przestawał obojętnie wpatrywać się w matkę, ale bardzo dobrze wiedział, kiedy siedząca obok niego Jackie złączyła nogi, gdyż poczuł w tym momencie przez sekundę zmianę w temperaturze wody wirującej między nim i nią. Pomyślał, że jego matka myli się co do pewnych kwestii, o których teraz opowiadała. Chociaż bowiem znał ciało Jackie bardzo dobrze, dziewczynka ciągle w wielu sprawach pozostawała dlań odległa niczym daleka, ognista gwiazda, jaskrawo i władczo połyskująca na ciemnym niebie. Jackie była królową ich małej grupki i potrafiła go uciszyć lub speszyć jednym zaledwie spojrzeniem, gdy tylko miała na to ochotę. Zdarzało się to zresztą dość często, mimo że Nirgala, przez całe życie studiującego jej rozmaite nastroje, nic nie powinno zaskakiwać. Wydawała mu się inna niż pozostałe dzieci i ciągle pragnął poznać ją lepiej. No i kochał ją, wiedział, że tak. Tyle że Jackie nie odwzajemniała jego uczucia, a w każdym razie nie kochała go w taki sposób, w jaki on kochał ją. Nie kocha też w ten sposób Harmakhisa, pomyślał, przynajmniej już nie; musiał przyznać, że to go trochę pocieszyło. Ale istniał ktoś, kogo obserwowała z taką uwagą, z jaką Nirgal wpatrywał się w nią: Peter. Peter, który przebywał daleko od osady przez większość czasu. W samej Zygocie natomiast nie kochała nikogo, nie tak jak Nirgal kochał ją. Może poczuła już to, o czym mówiła Hiroko, może dla niej Harmakhis, Nirgal i reszta grupy byli już po prostu istotami zbyt dobrze znanymi. Najwyraźniej uważała ich wszystkich za braci i siostry, bez względu na to, czy naprawdę łączyły ich geny.

Potem pewnego dnia naprawdę spadło niebo. Cała najwyższa warstwa wodnego lodu na kopule odłupała się od suchego lodu, przedarła zabezpieczającą siatkę i zapadła się na jezioro, plażę i otaczające je wydmy. Szczęśliwym trafem zdarzyło się to wczesnym rankiem, kiedy nikogo tam jeszcze nie było, ale pierwsze huki i odgłosy pękania dało się słyszeć w całej osadzie bardzo głośno, toteż wszyscy pospieszyli do okien, skąd obejrzeli większą część widowiska: gigantyczne białe kawały lodu spadały jak bomby albo wirowały ku powierzchni niczym wypuszczone z ręki talerze, a następnie cała powierzchnia jeziora wybuchła i woda rozlała się na wydmy. Ludzie pędem wybiegali ze swych pokojów, a Hiroko wraz z Mają w hałasie i panice zgromadziły dzieci i zabrały je do szkoły, która miała oddzielny system powietrzny. Po kilku minutach, gdy się okazało, że sama kopuła z pewnością wytrzyma, Peter, Michel i Nadia — posuwając się w dziwacznych podskokach, aby się nie potknąć o nierówne, potrzaskane białe płyty — pobiegli po gruzowisku wokół jeziora do rickovera, chcąc się upewnić, że reaktor nadal równomiernie działa. Gdyby stało się inaczej, ich misja z pewnością zmieniłaby się dla nich w wyprawę po śmierć, a wszyscy inni znaleźliby się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Z okna szkoły Nirgal widział przeciwległy brzeg jeziora, zasypany lodowymi górami. Powietrze aż wirowało od wrzasków mew. Trzy małe ludzkie figurki przez moment jeszcze chwiejnie biegły przed siebie po wąskiej, wysoko położonej ścieżce tuż pod krawędzią kopuły, aż w końcu zniknęły we wnętrzu rickovera. Jackie ze strachu gryzła kłykcie dłoni. Wkrótce troje śmiałków oddzwoniło do szkoły z raportem, że wszystko jest w porządku. Lód nad reaktorem wspierała rama ze szczególnie gęstą siatką i struktura ta przetrzymała oberwanie lodowych płatów z części kopuły nad jeziorem.

Mieszkańcy Zygoty poczuli się bezpieczni. Jednak w ciągu paru następnych dni, które wszyscy spędzili nie ruszając się na krok z osady i trwając w nieprzyjemnym stanie napięcia, badanie przyczyny upadku ujawniło, że cała masa suchego lodu nad osadą od jakiegoś już czasu nie trzymała się zbyt mocno i co rusz odłupywała się warstewka wodnego lodu, a jej fragmenty spadały przez oczka siatki. Najwyraźniej, odkąd atmosfera nieco zgęstniała i planeta ogrzała się, sublimacja na powierzchni czapy znacznie się przyspieszyła.

Podczas następnego tygodnia góry lodowe na jeziorze powoli się stopiły, ale tafle rozproszone na wydmach nadal tam leżały, topniejąc w bardzo powolnym tempie. W związku z tym dzieciom nie pozwalano już wychodzić na plażę, gdyż nie było wiadomo, jak mocna i stabilna jest pozostała część lodowej warstwy.

Dziesiątej nocy po tamtym zdarzeniu odbyli całą dwusetką wioskowe zebranie w jadalni. Nirgal rozejrzał się wokół siebie, patrząc na swoje małe plemię; najmłodsi sansei wyglądali na przerażonych, nisei — na gotowych do walki, issei — na oszołomionych. Starzy żyli w Zygocie od czternastu marsjańskich lat i bez wątpienia trudno im było przypomnieć sobie inne życie. Dzieci natomiast nawet nie mogłyby tego zrobić, bowiem innego życia po prostu nigdy nie zaznały.

Nie było więc potrzeby, by wypowiadać na głos zapewnienia, że mieszkańcy Zygoty nie zamierzają się ugiąć przed światem powierzchniowym. Prawda była jednak taka, że powoli uświadamiali sobie fakt, iż kopuła na dłuższą metę jest niemożliwa do utrzymania, a oni stanowili zbyt wielką grupę, aby mogli się przeprowadzić do którejś z sąsiednich ukrytych kolonii. Rozdzielenie się mogłoby ten problem rozwiązać, ale pomysł ten jakoś nikomu nie przypadł do gustu.

Omówienie wszystkich tych kwestii zajęło im godzinę.

— Moglibyśmy spróbować pojechać do Vishniaca — zauważył Michel. — Osada jest duża, a jej mieszkańcy niejednokrotnie zapraszali nas do siebie.

Tak, ale to był dom bogdanowistów, a nie ich własny. Takie stwierdzenie w każdym razie można było wyczytać z twarzy starych ludzi. Nagle Nirgalowi wydało się, że to właśnie oni są najbardziej ze wszystkich przerażeni, zaproponował więc:

— Moglibyście cofnąć się dalej pod lód.

Wszyscy spojrzeli na niego pytająco.

— Chodzi ci pewnie o to, aby stopić nową kopułę — podpowiedziała Hiroko.

Nirgal wzruszył ramionami. Mimo że była to jego własna propozycja, czuł, że pomysł ten wcale mu się nie podoba.

Nadia jednak podjęła temat.

— Tam dalej w tyle czapa jest grubsza niż tutaj. Minie wiele czasu, zanim wyparuje tak bardzo, aby pojawił się problem, jaki mamy tutaj. A potem może wszystko się zmieni.

Zapadło milczenie, a po chwili Hiroko oceniła:

— To dobry pomysł. W trakcie topienia nowej kopuły wytrzymamy tu jakoś, a gdy pomieszczenia będą się nadawały do zamieszkania, przeprowadzimy się. To powinno zająć nie więcej niż kilka miesięcy.

— Shikata ga nai — oświadczyła z ironią Maja. „Nie ma innego wyjścia”. Oczywiście, istniały inne wyjścia. Ale Mai, tak samo jak Nadii, najwidoczniej podobała się perspektywa nowego, dużego projektu budowlanego. A pozostali mieszkańcy Zygoty poczuli prawdopodobnie ulgę, że istnieje taka opcja, dzięki której mogą nadal trzymać się razem, a jednocześnie pozostawać w ukryciu. Wszystkich issei bowiem, jak sobie nagle uświadomił Nirgal, perspektywa ujawnienia się straszliwie przerażała. Przez pozostałą część zebrania w milczącym skupieniu zastanawiał się nad całą tą sprawą i rozmyślał o otwartych miastach, które odwiedzał z Kojotem.

Aby stopić kolejny tunel do hangaru, a potem długi tunel pod czapę, używano parowych węży zasilanych przez rickovera. W końcu lód nad nimi osiągnął trzysta metrów szerokości, a wówczas rozpoczęto sublimację nowej zaokrąglonej jaskini pod kopułą i kopanie płytkiego koryta na nowe jezioro. Większość lotnego dwutlenku węgla wyłapywano, oziębiano do temperatury zewnętrznej i uwalniano; resztę rozbijano na tlen i węgiel, a następnie magazynowano do późniejszego wykorzystania.

Podczas gdy trwało pogłębianie, mieszkańcy osady wykopali leżące płytko rozłogowe korzenie dużych śnieżnych bambusów, dźwignęli je z ziemi, odarli na całej długości z liści i na największej ciężarówce przetransportowali tunelem w dół, do nowej groty. Zdemontowali także budynki starej osady i przemieścili je w podobny sposób. Automatyczny spychacz i ciężarówki jeździły w tę i z powrotem, dniem i nocą, zgarniając zbity piasek starych wydm i przewożąc go z na tyły do nowej groty; było w nim zbyt dużo biomasy (włączając w nią ciało Simona), aby go zostawić. W istocie osadnicy zabierali ze sobą wszystko, co znajdowało się pod szkieletem kopuły Zygoty. Kiedy skończyli, stara grota była już tylko pustą bańką na dnie czapy polarnej, ze sklepieniem z piaszczystego lodu i podłogą w postaci zmrożonego piasku. Powietrze, które koloniści pozostawili za sobą, nie miało już w sobie nic więcej, niż otaczająca kopułę marsjańska atmosfera: ciśnienie wielkości stu siedemdziesięciu milibarów, przeważający udział dwutlenku węgla w postaci gazowej, temperatura dwieście czterdzieści stopni Kelvina. Jednym słowem, rzadka trucizna.

Pewnego dnia Nirgal przyjechał z Peterem, aby po raz ostatni rzucić okiem na stare miejsce. Szokujący był widok jedynego domu, jaki kiedykolwiek posiadał, zredukowanego teraz do takiej skorupy — wszędzie w górze z trzaskiem pękał lód, cały piasek pod stopami ich dwóch był rozryty, w setkach miejsc wioski niczym straszliwe rany zionęły wielkie dziury po wyrwanych korzeniach, koryto jeziora było oskrobane do czysta, pozbawione nawet glonów… Osada wyglądała jak małe, zrujnowane legowisko jakiegoś zrozpaczonego zwierza. „Jesteśmy niczym krety w dziurze, niczym krety ukrywające się przed szakalami” — powiedział kiedyś Kojot.

— Wynośmy się stąd — oznajmił ze smutkiem Peter, po czym ruszyli długim, nagim, kiepsko oświetlonym tunelem w dół, do nowej kopuły. Szli wzdłuż betonowej drogi, którą zbudowała Nadia, wszędzie mijając ślady kół — tropy niedawnej przeprowadzki.

Nową kopułę zaprojektowali w nowy sposób: wioska znajdowała się teraz z dala od śluzy powietrznej tunelu, blisko tunelu awaryjnego, który ciągnął się daleko pod lodem, wychodząc na górną część Chasma Australe. Oranżerie umiejscowili bliżej świateł obwodowych, a ponieważ grzebienie wydm były tu wyższe niż w starym miejscu, sprzęt do badań meteorologicznych ulokowali tuż obok rickovera. Wprowadzili tu wiele tego rodzaju małych usprawnień, dzięki czemu nowa kopuła z pewnością nie była dokładną repliką ich starego domu.

Każdy ich dzień wypełniała tak intensywna praca na budowie, że nikt nie miał wolnej chwili na myślenie o czymkolwiek innym. Od czasu pęknięcia starej kopuły skasowano poranne lekcje w szkole i dzieci pełniły jedynie funkcję jednego z wymieniających się zespołów roboczych, przydzielanego do pomocy najbardziej tego potrzebującym starszym osobom. Czasami ktoś z dorosłych, nadzorujących działania dzieci, próbował zamienić ich pracę w lekcję — dobre w tym były zwłaszcza Hiroko i Nadia — ale pozostawało do zagospodarowania tak niewiele czasu, że starczało jedynie na dodatkowe wyjaśnienia własnego postępowania, które w zasadzie było zbyt proste, by wymagało omówienia, dość trudno więc je było uznać za naukę: ściskanie ściennych fragmentów kluczami Allena, przenoszenie sadzonek i słojów z glonami do oranżerii i temu podobne. Była to po prostu praca, a dzieci stanowiły tylko część siły roboczej, część zbyt małą na takie zadania, nawet z pomocą wszechstronnych robotów, które wyglądały jak pozbawione karoserii rovery. Nirgal musiał jednak przyznać, że biegając bez końca i wykonując wyznaczoną mu pracę, przez większą część czasu czuł się szczęśliwy.

Jednak pewnego razu, kiedy wyszedł z budynku szkolnego, spojrzał na jadalnię, która zajmowała miejsce dużych konarów Półksiężycowego Dziecińca, i widok ten wywołał refleksje: stary, znajomy świat zniknął na zawsze. Nieuchronnie przeminął. Poczuł nagły ból na samą tę myśl, w oczach pojawiły mu się łzy i przez resztę dnia był miotany dziwnymi uczuciami, czuł się tak, jak gdyby przez cały czas stał o metr czy dwa za samym sobą i obserwował wszystko, co się działo: wyprany z emocji, podobnie obojętny, jak po śmierci Simona, czuł się wygnany do białego świata znajdującego się o jeden krok od zieleni. Nie wiedział, w jaki sposób mógłby się wyrwać z tego stanu melancholii. Czy mógł mieć pewność, że kiedykolwiek się z niego otrząśnie? Wszystkie dni mojego dzieciństwa odeszły wraz z samą Zygotą i nigdy nie wrócą, myślał, a ten dzień także zniknie i przeminie, ta kopuła także powoli wyparuje i również zacznie pękać. Nic nie trwa wiecznie. Więc co robić? Godzinami trapiło go to pytanie, pozbawiając codzienne życie smaku i koloru, aż Hiroko zauważyła, jak dziwnie niemrawy i smutny jest jej syn i zapytała go, co się dzieje, a on wówczas po prostu i otwarcie zadał jej wszystkie gnębiące go pytania. To była największa zaleta Hiroko: można było ją zapytać o wszystko, zadać jej każde pytanie, łącznie z tymi najbardziej podstawowymi.

— Po co my to wszystko robimy, Hiroko? Przecież bez względu na nasze wysiłki, w końcu i tak wszędzie zapanuje biel, prawda?

Popatrzyła na niego, po ptasiemu przekrzywiając głowę. Pomyślał, że może to wygięcie głowy uosabia jej uczucie dla niego, ale nie był pewien; im był starszy, tym częściej miał wrażenie, że — podobnie jak wszyscy inni — rozumie ją coraz mniej.

— To rzeczywiście smutne, że rozpadła się stara kopuła — odpowiedziała synowi Hiroko. — Musimy się jednak skupić na przyszłości. To także jest viriditas. Musimy się skoncentrować nie na tym, co już zbudowaliśmy, ale na tym, co dopiero stworzymy. Tamta kopuła była jak kwiat, który więdnie, usycha i opada, ale zawiera przecież nasienie nowej rośliny, która również wyrośnie i wyda nowe kwiaty i nowe nasiona. Przeszłość odchodzi. Nie zastanawiaj się nad tym, takie myśli powodują jedynie melancholię. Wyobraź sobie, że kiedyś byłam młodą japońską dziewczyną! Mieszkałam na wyspie Hokkaido i tak… byłam tak młoda jak ty! Wręcz nie potrafię ci wyjaśnić, jak bardzo obecnie oddaliłam się od siebie z tamtych lat. Jednakże teraz jesteśmy tutaj, ty i ja, wśród tych roślin i tych ludzi, i jeśli będziesz zwracał na nich uwagę i zastanawiał się, jak możesz im pomóc, roślinom we wzroście, a ludziom w pomyślnym rozwoju… wtedy poczujesz, że życie ma sens. Musisz czuć karni wewnątrz każdej rzeczy. To wszystko, czego ci potrzeba. Zawsze najważniejsza jest tylko dana chwila, w której żyjemy.

— A przeszłość?

Hiroko roześmiała się na to słowo.

— Hm, najwyraźniej dorastasz. Widzisz… od czasu do czasu trzeba wspominać przeszłość. Minione dni były przecież dobre, prawda? Miałeś szczęśliwe dzieciństwo, to błogosławieństwo. Ale kiedyś uznasz aktualny okres za równie dobry. Weź ten moment — teraz i tutaj — i spytaj siebie: Czego mi brakuje? Hmm?… Wiesz, Kojot mi mówił, że chciałby zabrać ciebie i Petera na kolejną wyprawę. Może powinieneś pojechać i ponownie znaleźć się pod gołym niebem, co o tym sądzisz?

Nirgal zaczął się więc przygotowywać do następnej wycieczki z Kojotem, a jednocześnie wraz z innymi kontynuował prace przy budowie nowej Zygoty, nieformalnie przechrzczonej na Gametę. W nocy w nowej jadalni przez długi czas dorośli omawiali sytuację grupy. Sax, Wład i Ursula bardzo chcieli wrócić na powierzchnię. W ukrytych koloniach nie mogli w sposób ich satysfakcjonujący wykonywać swojej dotychczasowej pracy. Pragnęli całkowicie oddać się medycynie, terraformowaniu, tworzeniu.

— Nigdy nie będziemy się w stanie zamaskować — tłumaczyła im Hiroko. — Nikt nie może zmienić swego genomu.

— Nie nasze genomy powinniśmy zmieniać, ale dane w policyjnych aktach — odparł Sax. — I to właśnie robi Spencer. Przelał swoje cechy fizyczne na nową — wedle ich danych — osobowość.

— A my zrobiliśmy mu operację plastyczną twarzy — dodał Wład.

— Tak, ale taki zabieg musi być minimalny ze względu na nasz wiek, prawda? Żadne z nas nie wygląda już tak samo jak kiedyś. Tak czy owak, gdybyście zrobili mi coś takiego jak Spencerowi, mógłbym przyjąć nową tożsamość.

— No dobrze, ale czy Spencer rzeczywiście dotarł do wszystkich plików? — spytała Maja.

Sax wzruszył ramionami.

— Został w Kairze po sześćdziesiątym pierwszym i udało mu się dostać do wielu spośród tych, którymi obecnie posługują się siły bezpieczeństwa. To wystarczy. Chciałbym spróbować zrobić coś podobnego. Zresztą… poczekajmy na opinię Kojota. Jego dane w ogóle nie znajdują się w żadnych plikach, musi więc wiedzieć, jak to się robi.

— Ależ Kojot ukrywał się od samego początku — zauważyła Hiroko. — To co innego.

— Tak, ale może ma jakieś pomysły.

— Moglibyśmy się po prostu przenieść do półświata — zaproponowała Nadia — i żyć, mając w nosie wszelkie akta. Sądzę, że chciałabym tego spróbować.

Maja pokiwała głową.

Noc po nocy w kółko wałkowali te kwestie.

— Cóż, niewielka zmiana w wyglądzie mogłaby pomóc. Tylko… wiecie, że wróciła Phyllis. Musimy o tym pamiętać.

— Ciągle nie mogę uwierzyć w to, że przeżyli. Phyllis ma chyba do swej dyspozycji z dziewięć żywotów.

— W każdym razie przez nią znajdujemy się obecnie w dużo większym niebezpieczeństwie, niż dotąd. Musimy być bardzo ostrożni.

Budowa Gamety powoli dobiegała końca, ale Nirgal jakoś nie czuł się w niej dobrze, niezależnie od tego, jak bardzo próbował się skupiać na codziennej pracy. Najwidoczniej nie tu było jego miejsce.

Któryś z podróżników przywiózł wiadomość, że wkrótce do osady przyjedzie Kojot. Kiedy Nirgal myślał o nim, czuł, jak przyspiesza jego tętno: tak, wrócić znowu pod gwiazdy, znowu jechać nocami kamiennym pojazdem ojca, przemieszczając się od osady do osady…

Jackie patrzyła na niego z uwagą, kiedy jej o tym opowiadał. Pewnego popołudnia, po skończonej pracy, poprowadziła go na nowe wysokie wydmy, a gdy się zatrzymali, niespodziewanie go pocałowała. Chwilę trwało, zanim chłopiec odzyskał rezon, a wtedy oddał jej pocałunek. Przez jakiś czas całowali się namiętnie, przytulali do siebie, ciepłą parą oddechów chuchając sobie w twarze. Potem klęknęli w rowie między dwiema wysokimi wydmami, pod bladą, rzadką mgłą, a następnie ułożyli się razem w kokonie zrobionym z własnych kurtek. Przez jakiś czas całowali się i dotykali, po czym zaczęli sobie nawzajem zdejmować spodnie; wydychając parę, tworzyli małą otoczkę własnego ciepła. Mróz na piasku pod ich kurtkami trzeszczał, a cały akt odbył się bez jednego słowa, scalając ich ciała w jeden wielki obwód elektryczny, na przekór Hiroko i na przekór całemu światu. Więc to się właśnie wtedy czuje, pomyślał Nirgal. Pod pasemkami czarnych włosów Jackie niczym klejnoty połyskiwały ziarenka piasku, jak gdyby na ułamek sekundy zakwitały w nich lodowe wzory, kwiaty mrozu. Cały świat połyskiwał dziwnym blaskiem.

Gdy było już po wszystkim, podpełzli w górę, aby spojrzeć ponad wydmą, czy nikogo nie ma w pobliżu, a później wrócili do swego małego gniazdka i — ponieważ było im zimno — nałożyli ubrania. Potem przytulili się mocno do siebie i znowu się całowali: zmysłowo i bez pośpiechu. W pewnej chwili Jackie przyłożyła palce do jego piersi i powiedziała:

— Teraz należymy do siebie.

Nirgal był tak oszołomiony szczęściem, że tylko skinął głową i zatracił się w namiętnym pocałunku; jego twarz zatonęła w długich, czarnych włosach Jackie.

— Teraz należysz do mnie — dodała.

Miał szczerą nadzieję, że to prawda. Odkąd tylko pamiętał, pragnął tego z całego serca.

Jednakże jeszcze tego samego wieczoru w łaźni Jackie przeszła przez cały basen, chwyciła Harmakhisa i uściskała go. Ich ciała były bardzo blisko siebie. Potem odsunęła się i popatrzyła obojętnie na Nirgala. Jej ciemne oczy wyglądały jak przepastne dziury, wydrążone w twarzy. Nirgal zastygł na mieliźnie, sparaliżowany tym widokiem i poczuł, że jego ciało sztywnieje, jak gdyby przygotowując się na przyjęcie ciosu. Jądra ciągle miał obolałe po stosunku, a Jackie stała tuląc się do Harmakhisa, czego nie robiła od miesięcy, i wpatrywała się w Nirgala wzrokiem bazyliszka.

I wtedy na moment owładnęło nim bardzo dziwne uczucie — zrozumiał, że jest to chwila, którą będzie pamiętał do końca życia, moment decydujący: właśnie ten w nasyconej parą, przyjemnej kąpieli tuż pod okiem posągowej Mai o spojrzeniu rybołowa, której Jackie nienawidziła szczerą, namiętną nienawiścią. Maja patrzyła teraz bacznie na nich troje, jakby coś podejrzewając. Więc taka jest Jackie, pomyślał chłopiec. Ona i Nirgal mogliby do siebie należeć i on zapewne rzeczywiście do niej należał, chociaż samo pojęcie przynależności wcale mu nie odpowiadało. Kiedy uświadomił sobie prawdziwe oblicze Jackie, szok pozbawił go nagle oddechu; czuł się tak, jakby w jednej chwili coś się w nim załamało i przestał pojmować wiele rzeczy, które dotąd wydawały mu się całkiem jasne. Jeszcze raz popatrzył na swą dziewczynę. Był oszołomiony, zraniony i czuł coraz większy gniew — ona coraz mocniej ściskała Harmakhisa — i wreszcie zrozumiał. Najwyraźniej „anektowała” sobie ich obu. Tak, to miało sens, więcej: to było pewne. A Reull, Steve i Frantz byli jej równie oddani — może seks był dla niej po prostu dodatkiem, kolejnym środkiem, za pomocą którego rządziła swym małym „gangiem”. A może nie… Może kolekcjonowała ich wszystkich. I najwyraźniej, skoro Nirgal był im w pewien sposób obcy, lepiej czuła się z Harmakhisem. Został więc wygnany nie tylko z własnego domu, ale także z serca ukochanej dziewczyny, o ile Jackie w ogóle miała serce!

Nie wiedział, na ile trafne są jego przeczucia i nie miał pojęcia, jak to sprawdzić. Nie był zresztą pewien, czy w ogóle chce poznać prawdę. Bez słowa wyszedł więc z wanny i wrócił do męskiej szatni. Idąc, czuł, jak wzrok Jackie wwierca mu się w plecy. Podobnie zresztą jak spojrzenie Mai.

W męskiej szatni w jednym z luster pochwycił spojrzenie dziwnej, obcej twarzy. Zatrzymał się na krótko i rozpoznał tę twarz, wykrzywioną bólem.

Długo wpatrywał się we własne odbicie. I nagle przyszło mu do głowy, że on sam nie stanowi centrum wszechświata ani jego jedynej świadomości, że jest taką samą osobą, jak reszta, że inni postrzegają go z zewnątrz w taki sam sposób, w jaki on widzi ich. Spojrzał więc na siebie z zewnątrz i zobaczył, że ten dziwny „Nirgal w lustrze” to przyciągający oko, czarnowłosy, brązowooki chłopiec, silny i wzbudzający szacunek, prawie bliźniak Jackie z tymi gęstymi, czarnymi brwiami i z tym… władczym i gniewnym — jak jej — spojrzeniem. Mimowolnie i jakby wbrew samemu sobie poczuł moc, płonącą w opuszkach palców, przypomniał sobie wzrok, z jakim patrzą na niego ludzie i zrozumiał, że dla Jackie on, Nirgal, może stanowić tego samego rodzaju niebezpieczną siłę, którą ona uosabiała dla niego. To wyjaśniałoby jej kontakt z Harmakhisem — mogła to być próba utrzymania Nirgala na dystans, próba zachowania równowagi, próba okazania własnej siły. Jackie chciała mu zapewne pokazać, że pasują do siebie, że są godnymi siebie przeciwnikami. I nagle napięcie opuściło ciało Nirgala i chłopiec zadrżał, a potem szeroko się uśmiechnął. Tak, tak… Oni dwoje naprawdę do siebie należeli. Tyle że on był nadal sobą.

Tak więc, kiedy przyjechał Kojot i spytał Nirgala, czy chce mu towarzyszyć w następnej wyprawie, chłopiec zgodził się natychmiast, szczerze ucieszony tą propozycją. Jackie, usłyszawszy tę nowinę, wpadła w gniew. Jej reakcja sprawiła chłopcu ból, choć — z drugiej strony — cieszyła go własna inność i możliwość ucieczki przed tą dziewczyną czy też przynajmniej odsunięcia jej na pewną, bezpieczną odległość. Czuł się bardzo zmęczony i potrzebował odpoczynku.

Kilka dni później, pewnego wieczoru, Nirgal, Kojot, Peter i Michel, pozostawiając za sobą ogromne cielsko polarnej czapy, wjechali w krainę o nierównym terenie, czarno połyskującą pod osłoną gwiazd.

Chłopiec spoglądał za siebie na lśniące, białe urwisko, pełen sprzecznych uczuć. Głównie jednak czuł ulgę. Wydawało mu się, że jego współmieszkańcy, żyjąc w kopule pod południowym biegunem „zagrzebywali się” coraz głębiej pod lód, podczas gdy czerwony świat wirował w kosmosie, w szaleńczym tańcu wśród gwiazd. I nagle Nirgal uświadomił sobie, że nigdy już nie zechce mieszkać pod kopułą, że nigdy już do niej nie wróci, chyba tylko na krótkie wizyty. Nie była to dlań kwestia wyboru, ale po prostu całkiem jasne przekonanie, iż tak się nieuchronnie musi stać, zgodnie z przeznaczeniem. Przeczucie to było tak konkretne, jak drobiny czerwonej skały trzymane w ręku. Wiedział, że od tej chwili będzie bezdomny, tak długo, aż któregoś dnia cała planeta stanie się jego domem, aż każdy krater i kanion będą mu znane, aż będzie doskonale znał każdą roślinę, każdą skałę i każdą osobę — wszystko, zarówno w świecie zielonym, jak i w tym białym. Ale to, pomyślał (przypominając sobie burzę widzianą z krawędzi Promethei Rupes), jest zadanie niewykonalne, ponieważ zajęłoby mu wiele ludzkich żywotów. Tak czy owak, musiał się zacząć uczyć.

Część 2

Ambasador

Asteroidy o orbitach eliptycznych, które przecinają się wewnątrz orbity Marsa to asteroidy typu Amor. (Te, których orbity przecinają się wewnątrz orbity ziemskiej, nazywane są Trojańczykami.) W2088 roku asteroida typu Amor, znana jako 2034 B przecięła trajektorię Marsa mniej więcej osiemnaście milionów kilometrów za planetą, a wkrótce zadokował na asteroidzie zespół automatycznych lądowników, wysianych z ziemskiego Księżyca. 2034 B była nierówną kulą o średnicy około pięciu kilometrów i masie mniej więcej piętnastu miliardów ton. Gdy lądowniki osiadły na jej powierzchni, asteroida przyjęła miano Nowego Clarke’a.

Wraz z formalną zmianą nazwy błyskawicznie zaczęła się też zmieniać sama asteroida. Niektóre lądowniki natychmiast wryły się w zapyloną powierzchnię i zaczęły w niej wiercić i drążyć, a następnie tłoczyć, sortować i zwozić zebrane materiały w wyznaczone miejsca. Ruszyła elektrownia jądrowa i na odpowiedniej pozycji ustawiły się pręty paliwowe reaktorów; w innych miejscach zostały uruchomione piece i przygotowani do załadunku automatyczni palacze. W niektórych lądownikach otworzyły się towarowe przegrody kadłubowe, a na powierzchnię stoczyły się skomplikowane roboty, które następnie zakotwiczyły się w nieregularnych uskokach skały. Maszyny do drążenia tuneli przystąpiły do wierceń. Podczas ich pracy pył wzlatywał wysoko w przestrzeń wokół asteroidy, potem z powrotem opadał, wreszcie znikał na zawsze. Z ładowników rozwijały się cienko — i grubościenne rurki, które połączyły ze sobą maszyny siecią przewodów. Skała asteroidy była węgłowym chondrytem, o sporej zawartości wodnego lodu, który krążył w trzewiach Amora i wypełniał wszelkie zagłębienia. Wkrótce powstały ze sczepionych ze sobą automatycznych lądowników kombinat wytwórczy rozpoczął produkcję rozmaitych materiałów, opartych na bazie węglowej, a także pewnych materiałów złożonych. Wyodrębniono także ciężką wodę, która stanowiła jedną sześciotysięczną część wodnego lodu i wytrącono z niej deuter. Z kolei w wytwórniach elementy wykonane z miejscowych materiałów węglowych połączono z przywiezionymi przez lądowniki. Niebawem pojawiły się armie nowych robotów, które w większości zbudowane zostały na bazie surowców samego Clarke’a. I tak rosły szeregi maszyn, a komputery na ładownikach koordynowały budowę gigantycznego kompleksu przemysłowego.

Kiedy wreszcie ukończono prace wstępne i kompleks był gotowy, produkcja rozwijała się przez wiele lat bez żadnych przeszkód. Główna fabryka na Nowym Clarke’u stworzyła kabel z węglowych włókien nanoprzewodowych. Nanoprzewody zostały wykonane z atomów węglowych, związanych w łańcuchach, a wiązania te trzymały się tak mocno, jak wyprodukowane przez ludzi. Włókna miały jedynie kilkadziesiąt metrów długości, ale były zwinięte w kłębek, o nawijających się na poprzednią warstwę końcach, póki kabel nie osiągnął dziewięciu metrów średnicy. Fabryki były w stanie wytwarzać włókna i zwijać je w kłębek w tempie, które pozwalało im tłoczyć kabel z szybkością około czterystu metrów na godzinę, czyli dziesięciu kilometrów dziennie. Praca odbywała się bez przerwy, godzina po godzinie, dzień po dniu, rok po roku.

Podczas gdy cienki pas skręconych włókien węglowych, wirując rozwijał się w przestrzeń, roboty w innej części asteroidy konstruowały automatyczne urządzenie naprowadzające, silnik, który wykorzystywał deuter wytworzony z miejscowej ciężkiej wody, aby wyrzucać roztartą na proch skałę, wydrążoną z asteroidy z prędkością dwustu kilometrów na sekundę. Wokół powierzchni asteroidy rozmieszczono również sporo mniejszych tego typu urządzeń, a także standardowych silników rakietowych, które ze zbiornikami pełnymi paliwa czekały na chwilę odpalenia, od niej bowiem miały zacząć pełnić funkcję dyszy korygujących. Inne wytwórnie skonstruowały długie pojazdy kołowe, zdolne jeździć w tył i w przód po rosnącym kablu, toteż kiedy kabel zaczął się odwijać ku planecie, podążały wraz z nim przymocowane doń małe rakietowe dysze i masa innej przeróżnej maszynerii.

Pewnego dnia automatyczne urządzenie naprowadzające odpaliło i asteroida poczęła wchodzić na nową orbitę.

Upłynęło kilka kolejnych lat. Nowa orbita asteroidy przecięła się z orbitą Marsa, tak że asteroida znalazła się w odległości dziesięciu tysięcy kilometrów od niego. System jej silników odpalił w taki sposób, że przyciąganie Marsa wychwyciło lecącą asteroidę i zatrzymało ją na orbicie planety, początkowo bardzo eliptycznej. Dysze nadal odpalały, regulując orbitę. Dalej trwało wytłaczanie kabla. I tak mijał rok za rokiem.

Mniej więcej po dziesięciu latach od czasu, jak pierwsze lądowniki osiadły na powierzchni asteroidy, kabel liczył już w przybliżeniu trzydzieści tysięcy kilometrów długości. Masa asteroidy wynosiła wówczas jakieś osiem miliardów ton, masa kabla natomiast około siedmiu miliardów. Asteroida znajdowała się na orbicie eliptycznej z peryapsydą około pięćdziesięciu tysięcy kilometrów. Teraz jednak wszystkie silniki rakietowe i automatyczne urządzenia naprowadzające, zarówno na Nowym Clarke’u, jak i samym kablu, zaczęto odpalać, niektóre nieprzerwanie, jednak większość zrywami. W towarowej przegrodzie kadłubowej któregoś z lądowników znajdował się jeden z najdoskonalszych komputerów, jakie kiedykolwiek skonstruowano; koordynował stamtąd dane, docierające z czujników i decydował, jakie silniki i kiedy należy odpalić. Kabel, skierowany w tym czasie w stronę Marsa, zaczął się posuwać ruchem wirowym ku powierzchni planety, jak gdyby obracał się na którejś z czułych części chronometru. Orbita asteroidy stawała się coraz ciaśniejsza i bardziej regularna.

Na Nowym Clarke’u osiadły teraz następne automatyczne transportowce i znajdujące się w nich roboty rozpoczęły budowę portu kosmicznego. Końcówka kabla zaczęła coraz bardziej opadać ku Marsowi, a wtedy obliczenia prowadzone przez komputer osiągnęły niemal metafizyczną zawiłość, dzięki czemu grawitacyjny taniec asteroidy i kabla z planetą stał się o wiele precyzyjniejszy, poruszały się one jakby w takt muzyki w ciągłym ritardando. Toteż im dokładniej wielki kabel wpasowywał się we właściwą sobie pozycję, tym jego ruch stawał się powolniejszy. Gdyby ktoś był w stanie obserwować to zjawisko od początku do końca, mógłby sądzić, że jest to jakaś widowiskowa fizyczna demonstracja paradoksu Zenona, w którym biegacz zbliża się do końcowej linii, stosując metodę stałego podziału pozostałego dystansu na połowę… Ale nikomu nigdy nie udało się objąć umysłem pełni spektaklu, ponieważ nikt z potencjalnych świadków nie miał odpowiednio doskonałych zmysłów. Proporcjonalnie, kabel był o wiele cieńszy niż ludzki włos, choć gdyby nawet zredukować go do średnicy włosa, i tak nadal miałby setki kilometrów długości, a więc dla człowieka widoczne były tylko króciutkie fragmenty j ego całej rozpiętości. Być może, jeśli w ogóle tak można powiedzieć, najpełniej czuł ten fenomen tylko komputer sterujący kablem…

W każdym razie dla obserwatorów na dole, na powierzchni Marsa, w mieście Sheffield, na wulkanie Pavonis Mons (czyli Pawiej Górze), kabel pojawił się po raz pierwszy jako bardzo mała rakieta, obniżająca się wraz z przyczepioną doń cieniutką linką przytrzymującą; całość wyglądała stąd jak jaskrawa przynęta na cienkiej wędce, z pomocą której łowili ryby jacyś bogowie z następnego wszechświata położonego nad naszym. Z tej perspektywy, jakby z dna oceanicznego, sam kabel podążał w dół — w ślad za swoją linką holowniczą — do ogromnego, betonowego zbiornika na wschód od Sheffield, w tak niewiarygodnie powolnym tempie, że w końcu większość osób po prostu przestała zwracać uwagę na tę pionową czarną kreskę, wiszącą w górnej warstwie atmosfery.

Nadszedł jednak dzień, w którym końcówka kabla, odpalając dysze, aby utrzymać pozycję w porywistym wietrze, wpadła w otwór w dachu betonowego bunkra i wpasowała się w jego kołnierz. Teraz kabel pod punktem areosynchronicznym przyciągała marsjańska grawitacja, natomiast część nad tymże punktem próbowała podążać za Nowym Clarke’iem w locie odśrodkowym z planety; węglowe włókna kabla utrzymywały konieczne napięcie i cala aparatura obracała się z tą samą prędkością co planeta, trwając nad Pavonis Mons i wahliwie wibrując, aby ominąć Deimosa. Nad wszystkim nadal sprawował nadzór komputer z Nowego Clarke’a i długa bateria silników zamontowanych na węglowym włóknie.

W ten sposób winda wróciła. Wagoniki podnoszono z boku kabla w Pavonis, a inne równocześnie spuszczano z Nowego Clarke’a, aby przez przeciwwagę maksymalnie zmniejszyć energię, potrzebną dla obu operacji. Statki kosmiczne przybywały do portu kosmicznego na Nowym Clarke’u, a kiedy go opuszczały, byt to odlot jak z procy. Dzięki temu została znacznie złagodzona niewygoda, spowodowana grawitacyjną studnią Marsa, a co za tym idzie, kontakty mieszkańców planety z Ziemianami i resztą Układu Słonecznego stały się mniej kosztowne. Zerwana na długo pępowina została ponownie związana.

Od dość dawna jego życie było spokojne i doskonale ustabilizowane, kiedy nagle go odkomenderowano i wysłano na Marsa.

Wezwanie przyszło faksem, a wiadomość pojawiła się na aparacie w mieszkaniu, wynajętym przez Arta Randolpha zaledwie miesiąc wcześniej, tuż po rozstaniu z żoną, która zdecydowała się na separację potwierdzoną orzeczeniem sądu. Treść faksu była krótka: „Drogi Arthurze Randolph! William Fort zaprasza Pana do wzięcia udziału w swoim prywatnym seminarium. Samolot odlatuje z lotniska w San Francisco o godzinie dziewiątej rano, 22 lutego 2101 roku”.

Randolph spojrzał na kartkę z zaskoczeniem. William Fort był założycielem Praxis, ponadnarodowego konsorcjum, które przejęło firmę Arta kilka lat temu. Fort był już bardzo stary i obecnie jego pozycja w konsorcjum była podobno czymś w rodzaju statusu honorowego półemeryta. Ciągle jednak prowadził prywatne seminaria, o których powszechnie rozmawiano, choć nikt nie miał o nich żadnych pewnych informacji. Mówiło się, że staruszek zaprasza ludzi ze wszystkich przedsiębiorstw wspomagających konsorcjum, że „wybrańcy” zbierają się w San Francisco i odlatują prywatnymi odrzutowcami w jakieś tajemnicze miejsce. Nikt nie wiedział, co działo się dalej, bowiem ludzi, którzy uczestniczyli w seminariach, zwykle natychmiast po powrocie gdzieś przenoszono, a jeśli nawet zostawali na swych dawnych stanowiskach, zapytani, milczeli w osobliwy sposób, który ucinał wszelkie kolejne pytania ciekawskich. Wszystko to otaczała aura intrygującej tajemnicy.

To niespodziewane zaproszenie zaskoczyło Arta i poczuł lekki niepokój, chociaż właściwie był zadowolony. Zanim przedsiębiorstwo, którego był współzałożycielem, zostało przejęte przez Praxis, Art piastował w nim stanowisko dyrektora technicznego. Dumpmines było małą firmą, która zajmowała się wyszukiwaniem i przetwarzaniem surowców ze starych wysypisk oraz odzyskiem najwartościowszych materiałów, które w poprzednich, bardziej rozrzutnych epokach po prostu wyrzucano. Kiedy tę małą firmę nabyło Praxis, wszyscy byli zaskoczeni. Zaskoczenie to było jednak bardzo miłe, jako że dzięki tej transakcji każdy pracownik Dumpmines, dotąd zatrudniony w małym, niepozornym przedsiębiorstwie, stawał się pracownikiem-akcjonariuszem jednej z najbogatszych organizacji na świecie: był opłacany jej akcjami, posiadał głos w kwestii jej polityki, a przede wszystkim mógł korzystać ze wszystkich jej dobrodziejstw. Była to zmiana porównywalna z nadaniem szlachectwa.

Art oczywiście również był zadowolony, podobnie jego żona, choć ona poczuła jednocześnie smutek. Niedawno zatrudnił ją bowiem zarząd Mitsubishi, a duże konsorcja ponadnarodowe, jak twierdziła, są niczym odrębne światy. Skoro oni dwoje zaczęli pracować dla różnych koncernów, nieuchronnie musieli się od siebie odsunąć, o wiele bardziej niż kiedykolwiek dotąd, tłumaczyła mężowi. Nie potrzebowali już siebie nawzajem, aby otrzymać kurację przedłużającą życie, bowiem „ponadnarodowcy” dostarczali je o wiele rzetelniej niż rząd. Jesteśmy więc, powiedziała Artowi żona, jak ludzie na różnych statkach, które wyruszają z Zatoki San Francisco, by popłynąć w odmiennych kierunkach. W gruncie rzeczy, jak statki mijające się w nocy.

Randolph pomyślał, że ich statki mogłyby mieć ze sobą częstszy kontakt, gdyby jego żona nie zainteresowała się jednym z pasażerów, który płynął wraz z nią: wiceprezesem Mitsubishi, odpowiedzialnym za sprawy rozwoju wschodniego Pacyfiku. Jednakże Art szybko przestał się zastanawiać nad swoimi sprawami prywatnymi, ponieważ natychmiast wciągnął go program arbitrażowy Praxis; zaczął teraz często podróżować, prowadząc wykłady lub mediując w sporach między różnymi małymi firmami, wspierającymi konsorcjum, które zajmowały się odzyskiem zasobów. Kiedy jednak przebywał w San Francisco, widział, że Sharon bardzo rzadko bywa w domu. Nasze statki odpływają na odległość uniemożliwiającą porozumienie, wyjaśniła mu, a on nie miał ochoty się z nią spierać w tej kwestii, toteż niebawem się wyprowadził, zresztą na wyraźną sugestię żony. Cóż, ktoś mógłby też powiedzieć, że został po prostu wyrzucony.

Taak, Art potarł śniady, nie ogolony podbródek i po raz czwarty przeczytał faks. Art Randolph był wysokim, potężnie zbudowanym mężczyzną; poruszał się nieco ospale, by nie powiedzieć wręcz, że ociężale. Sharon nazywała go niezgrabiaszem, chociaż on osobiście wolał określenie, którego używała jego sekretarka w Dumpmines: „niedźwiedziowaty”. Miał rzeczywiście wygląd potężnego, nieco niezdarnego i powolnego niedźwiedzia, ale niekiedy bywał również zaskakująco zwinny i manifestował prawdziwie zwierzęcą siłę. Kiedy był studentem, grał w drużynie Uniwersytetu Waszyngtońskiego na pozycji fullbacka i wprawdzie był fullbackiem może nie najszybszym, ale za to umiejącym pewnie rozgrywać piłkę i na boisku naprawdę trudno było go pokonać. Nazywali go wtedy człowiekiem-niedźwiedziem. Walcz z nim, mawiali starzy wyjadacze boiskowi, ale na własne ryzyko.

Art skończył studia inżynieryjne, a potem pracował na polach naftowych Iranu i Gruzji, gdzie wymyślił wiele innowacji, związanych z produkcją ropy naftowej, z teoretycznie mało opłacalnego iło-łupku. W trakcie tej pracy zrobił dyplom na Uniwersytecie Teherańskim, a następnie przeprowadził się do Kalifornii i wraz z przyjacielem założył firmę, która produkowała sprzęt do nurkowania głębinowego, używany początkowo w przybrzeżnych wierceniach ropy, a później — gdy dostępniejsze pokłady zostały wyczerpane — na wodach głębszych. Tu również Randolph opracował wiele rozwiązań racjonalizatorskich w sprzęcie do nurkowania i technice podwodnych wierceń, ale, praktycznie, parę lat musiał spędzić w komorach kompresyjnych i na szelfie kontynentalnym, co go bardzo męczyło. W pewnym momencie uznał więc, że już wystarczy tych cierpień, odsprzedał swe udziały wspólnikowi i zajął się czymś innym. Wkrótce założył przedsiębiorstwo zajmujące się budową mieszkalnych kesonów dla terenów o zimnym klimacie, pracował dla firmy produkującej płytki ogniw słonecznych i budował przesuwnie rakietowe. Każdą z tych prac uważał za wspaniałą, ale wraz z upływem czasu uświadomił sobie, że w rzeczywistości bardziej go interesują nie problemy techniczne, ale ludzkie. Zaczął coraz bardziej angażować się w działalność związaną z planowaniem, aż wreszcie zajął się arbitrażem; lubił zajmować się rozmaitymi spornymi kwestiami i doprowadzać do pozytywnych rozwiązań ku zadowoleniu wszystkich zainteresowanych stron. To także była inżynieria, tyle że innego rodzaju, bardziej absorbująca i satysfakcjonująca niż technika, choć zarazem o wiele trudniejsza. Wiele przedsiębiorstw, dla których pracował przez ostatnie lata, należało do różnych konsorcjów ponadnarodowych i w ten sposób Art wplątał się nie tylko w arbitraż dwustronny między którąś ze swoich firm i spółkami obcymi, wspierającymi dane konsorcjum, ale także w bardziej skomplikowane spory, wymagające arbitrażu trójstronnego. Randolph nazywał swe działania inżynierią społeczną i uważał tę dziedzinę za absolutnie fascynującą.

Kiedy założył Dumpmines, przyjął stanowisko dyrektora technicznego i skupił się na projekcie o nazwie „SuperRathjes” — rzecz dotyczyła gigantycznych pojazdów automatycznych, które zajmowały się wydobyciem i sortowaniem materiałów z wysypisk. Równocześnie jednak, bardziej niż kiedykolwiek dotąd, wciągnął się wówczas w najrozmaitsze spory pracownicze i finansowe. A nasiliły się one znacznie po nabyciu firmy przez Praxis. Toteż obecnie, kiedy praca szła mu dobrze, zawsze wracał do domu z przekonaniem, że powinien być z zawodu sędzią albo dyplomatą. Tak, tak, w głębi duszy czuł się prawdziwym dyplomatą.

Z jednym małym wyjątkiem — za żenujący uważał fakt, że nie potrafił pomyślnie wynegocjować warunków rozwiązania swojego małżeństwa. Przyszło mu do głowy, że wiadomość o rozpadzie jego związku musiała już dotrzeć do Forta lub któregoś z jego współpracowników, być może tego, który zaprosił Arta na seminarium. Ba, istniała nawet możliwość, że założyli w jego starym mieszkaniu podsłuch i słyszeli wszystkie te kompromitujące rozmowy, jakie toczyli z Sharon podczas ostatnich wspólnych miesięcy. Na samą myśl o tym, aż poczuł skurcz w środku. Poszedł do łazienki, włączył przenośny grzejnik wody i popatrzył w lustro. Twarz mężczyzny o zmęczonym, niepewnym spojrzeniu, wyrażająca zdumienie, a może nawet strach. Nie, pomyślał Art, nerwowo pocierając szorstką brodę, z pewnością nie wyglądam jak ktoś, kto mógłby otrzymywać faksy od Williama Forta.

Akurat wtedy zadzwoniła jego żona, a właściwie eks-żona, i podobnie jak on, nie mogła uwierzyć w usłyszaną informację.

— To na pewno pomyłka — oświadczyła, kiedy Art o wszystkim jej opowiedział.

Zadzwoniła zresztą w sprawie jednego z obiektywów kamery, którego nie mogła znaleźć w domu; podejrzewała, że Art zabrał go w trakcie wyprowadzki.

— Poszukam — odparł krótko Randolph i ruszył do szafy, aby zajrzeć do dwóch nadal nie rozpakowanych walizek.

Wiedział, że nie ma tam obiektywu, ale tak czy owak głośno przetrząsnął cały bagaż. Miał świadomość, że gdyby próbował oszukiwać, Sharon zorientowałaby się od razu. Podczas jego poszukiwań kobieta nadal mówiła, a jej głos rozchodził się w pustym mieszkaniu z dziwnym, metalicznym pogłosem:

— To zupełna tajemnica, jaki jest naprawdę ten Fort. Może cię wysłać do jakiegoś Shangri-La. Będzie trzymał buty w kartonach po papierowych chusteczkach i mówił po japońsku, a tobie każe sortować jego śmieci i uczyć się lewitacji. I nigdy więcej cię nie zobaczę. Znalazłeś?

— Nie. Nie ma go tutaj. — Kiedy się rozstawali, podzielili ich wspólne mienie: Sharon zatrzymała mieszkanie, zestaw komputerowy wraz z notebookiem, sprzęt fotograficzny, rośliny, łóżko i w ogóle wszystkie meble. Art wziął ze sobą tylko patelnię teflonową. Nie, nie, z pewnością nie była to najlepsza z jego mediacji. Dzięki temu jednak niewiele było w tej chwili miejsc, w których mógłby znaleźć zagubiony obiektyw.

Sharon wydała z siebie tylko jedno, przeciągłe westchnienie, wyrażające ogólne oskarżenie.

— Nauczą cię japońskiego i nigdy już się nie zobaczymy. Czego mógłby od ciebie chcieć William Fort?

— Może porady w sprawach małżeńskich? — spytał z ironią Art.

Wiele z zasłyszanych wcześniej plotek o seminariach Forta okazało się prawdą, co Art skonstatował z wielkim zdziwieniem. Na międzynarodowym lotnisku w San Francisco wsiadł na pokład dużego, zaopatrzonego w potężne silniki, prywatnego odrzutowca wraz z sześciorgiem innych mężczyzn i kobiet, a po starcie okna samolotu, najwyraźniej podwójnie polaryzowane, stały się całkowicie czarne. Drzwi do kabiny pilota szczelnie zamknięto. Dwóch mężczyzn spośród towarzyszy Arta zaczęło się bawić w zgadywankę orientacyjną, próbując zgadnąć, dokąd leci samolot, i po tym, jak odrzutowiec wykonał szereg łagodnych przechyłów w lewo i w prawo, zgodzili się co do tego, że pilot obrał kurs w jakimś kierunku między południowym zachodem a północą. Całą siódemkę pochłonęła ożywiona rozmowa; wszyscy byli dyrektorami technicznymi lub specjalistami od arbitrażu w ogromnej sieci przedsiębiorstw Praxis. Przylecieli do San Francisco z całego świata. Niektórych ogarnęło nerwowe podniecenie wywołane samym faktem zaproszenia ich na spotkanie z żyjącym na odludziu założycielem konsorcjum ponadnarodowego, inni wydawali się nieco zalęknieni.

Lot trwał sześć godzin i „zgadywacze” prawie cały ten czas spędzili na ustalaniu docelowego miejsca podróży, zakreślając maksymalnie zewnętrzne jego granice. Wytyczony przez nich obwód obejmował swoim obszarem Juneau, Hawaje, Mexico City i Detroit, chociaż mógł być większy, jak zauważył Art, jeśli lecieli jednym z nowych odrzutowców typu „powietrze-przestrzeń kosmiczna”: równie dobrze mogli się znajdować gdziekolwiek na całej półkuli, a może nawet i w jakimś punkcie na drugiej. Kiedy wreszcie wylądowali, całą grupę przeprowadzono miniaturowym tunelem lotniczym, po czym wsiedli do sporej ciężarówki o równie zaciemnionych, jak w samolocie oknach i ciemnej, nieprzenikalnej przegrodzie między pasażerami a siedzeniem kierowcy. Drzwi zamknięto z zewnątrz.

Jechali przez pół godziny. Potem ciężarówka zatrzymała się i drzwi otworzył kierowca — starszy mężczyzna ubrany w szorty i koszulkę z krótkim rękawem, reklamującą wyspę Bali.

Zamrugali oczyma w słońcu. Nie, z pewnością to nie była Bali. Znajdowali się na małym, asfaltowym parkingu, otoczonym przez drzewka eukaliptusowe, na dnie wąskiej przybrzeżnej doliny. Na zachodzie, w odległości mniej więcej mili, błyszczał ocean albo bardzo duże jezioro; widoczny był tylko mały trójkącik wody. Od doliny odchodziła zatoczka, wpadając do laguny za plażą. Boczne ściany doliny zarastała od strony południowej zasuszona trawa, od północnej zaś — kaktusy; grzbiety gór nad głowami przybyszów stanowiła sucha brązowa skała.

— Baja w Meksyku? — odezwał się jeden ze „zgadywaczy”. — Ekwador? Australia?

— San Luis Obispo? — dorzucił Art.

Kierowca poprowadził ich pieszo w dół. Wąską drogą dotarli do małego osiedla, na które składało się siedem dwupiętrowych drewnianych budynków, wybudowanych wśród pinii na wybrzeżu morskim przy dnie doliny. Dwa budynki przy zatoczce okazały się domami mieszkalnymi. Gdy złożyli bagaże w przydzielonych pokojach jednego z nich, kierowca zaprowadził ich do jadalni, która znajdowała się w drugim. Tam pół tuzina osób z obsługi kuchennej, wszyscy w raczej podeszłym wieku, nakarmili przybyłych prostym posiłkiem złożonym z sałatki i gulaszu. Następnie zabrano ich z powrotem do rezydencji i pozostawiono samym sobie.

Zebrali się wokół kominka w centralnej sali. Na zewnątrz było ciepło, toteż w palenisku nie palił się ogień.

— Fort ma sto dwanaście lat — zaczął jeden ze „zgadywaczy”, imieniem Sam. — Ale kuracje nie działają na jego mózg.

— Nie działają na żaden — odparł Max, drugi „zgadywacz”.

Rozmawiali przez chwilę na temat Forta. Każdy z nich słyszał różne rzeczy o tym człowieku, ponieważ William Fort był jednym z najsłynniejszych ludzi sukcesu w historii medycyny, Pasteurem ich epoki, człowiekiem, który pokonał raka, jak spekulowały ilustrowane magazyny, człowiekiem, który pokonał przeziębienie. Założył Praxis w wieku dwudziestu czterech lat, aby wprowadzić na rynek wiele nowych leków zwalczających wirusy i dzięki ich przełomowemu znaczeniu został multimiliarderem, zanim skończył dwadzieścia siedem lat. Potem poświęcił swój czas na rozbudowę Praxis w jedno z największych konsorcjów ponadnarodowych. Osiemdziesiąt nieprzerwanych lat metastazy, jak to wyłożył Sam. Podczas tego okresu sam Fort zmieniał się w swego rodzaju hiper-Howarda Hughesa (tak się w każdym razie mówiło), stając się człowiekiem coraz bogatszym i coraz potężniejszym, aż nagle niczym czarna dziura zniknął całkowicie w natłoku doniesień ze swojego gigantycznego imperium.

— Mam tylko nadzieję, że nie zrobił się zbyt dziwaczny — oznajmił Max.

Inni uczestnicy seminarium — Sally, Amy, Elizabeth i George — wyrażali w tej kwestii większy optymizm. Wszystkich jednak zaskoczyło specyficzne powitanie czy też raczej jego zupełny brak, toteż kiedy do późnego wieczora nikt nie przyszedł się z nimi spotkać, rozeszli się do swoich pokojów, wymieniając na pożegnanie pełne niepokoju spojrzenia.

Art spał jak zawsze dobrze, a o świcie obudziło go basowe pohukiwanie sowy. Pod jego oknem falowały wody zatoczki. Był szary świt, unosząca się kurtyna lekkiej mgły odsłaniała nadmorskie sosny. Z jakiegoś miejsca w osiedlu dotarł do jego uszu stukoczący dźwięk.

Randolph ubrał się i wyszedł. Wokół czuło się specyficzną wilgoć porannej rosy. Na dole wąskie płaskie tarasy pod budynkami wypełniały grządki sałaty i rzędy jabłonek, tak przyciętych i przywiązanych do drewnianych podpórek, że wyglądały na niewielkie krzewy o zabawnym kształcie.

Świat stał się jeszcze bardziej barwny, gdy Art dotarł do dolnej części małej farmy, leżącej nad samą laguną. Pod dużym starym dębem rozciągał się niczym dywan spory trawnik. Art podszedł do drzewa, zafascynowany jego wyglądem. Dotknął nierównej, chropowatej, popękanej kory i wówczas usłyszał jakieś głosy — dochodziły ze ścieżki przy lagunie. Następnie dostrzegł grupkę ludzi, ubranych w czarne piankowe stroje nurków. Nieśli deski do surfingu lub długie pofałdowane lotnie. Kiedy go mijali, rozpoznał twarze osób z obsługi kuchennej, widziane ubiegłego wieczoru, a także kierowcę. Ten ostatni zamachał Artowi ręką, po czym podążył dalej ścieżką w górę. Randolph natomiast zszedł do laguny. Niski odgłos fal szumiał w słonym powietrzu, ptaki pływały w trzcinach.

Po chwili Art wrócił w górę szlakiem. Gdy dotarł do jadalni osiedla, dostrzegł, że ekipa starszych ludzi zdążyła już się znaleźć z powrotem w kuchni i teraz z werwą trzaskała patelniami. Kiedy Art i reszta gości zjedli śniadanie, kierowca poprowadził ich schodami w górę do wielkiej sali konferencyjnej. Usiedli na ustawionych w kwadracie tapczanikach. Przez duże okna widokowe na wszystkich czterech ścianach wsączało się do pomieszczenia sporo szarego, porannego światła. Kierowca usiadł na krześle ustawionym wśród tapczanów.

— Nazywam się William Fort — odezwał się. — Cieszę się, że mogę tu gościć wszystkich państwa.

Wyglądał osobliwie: jego twarz była poorana zmarszczkami, jak gdyby przez sto lat rzeźbiły ją ciężkie przeżycia, ale teraz wyrażała pogodny spokój. Wygląda jak szympans, pomyślał Art, szympans, który spędził życie w doświadczalnym laboratorium, a teraz studiuje zeń. Albo po prostu jak bardzo stary surfer czy lotniarz, ogorzały od słońca i wiatru, łysy, o okrągłej twarzy i zadartym nosie. Fort uważnie lustrował swych gości, przypatrując się każdemu z osobna. Sam i Max, którzy lekceważyli go wcześniej w roli kierowcy i kucharza, sprawiali wrażenie bardzo zdenerwowanych, ale Fort zdawał się nie zwracać na to uwagi.

— Istnieje pewien współczynnik — zaczął starzec — który wyraża, jak bardzo pełny jest świat ludzi i efektów ich działalności. To procentowy odpowiednik produktu netto, opartego na bazie fotosyntezy roślin lądowych.

Sam i Max skinęli głowami, jak gdyby takie stwierdzenie było naturalnym sposobem rozpoczynania spotkania.

— Można notować? — spytał Art.

— Proszę — odparł Fort. Skinął ku małemu stolikowi do kawy ustawionemu w środku kwadratu tapczanów. Stoliczek był pokryty papierami i zastawiony komputerami. — Chcę później państwu zaproponować pewne gry, tam są komputery i inne przybory do pracy… co tylko zechcecie.

Większość przybyłych przywiozła ze sobą własne mikrokomputery i teraz, na krótką chwilę, zapadło milczenie, przerywane jedynie odgłosami przygotowywania sprzętu do pracy. Podczas gdy wszyscy byli tym zajęci, Fort wstał i zaczął się przechadzać po obwodzie za tapczanikami. Mówiąc, co kilka zdań robił obrót.

— Zużywamy obecnie około osiemdziesięciu procent pierwotnego produktu netto, którego bazę stanowi fotosynteza roślin lądowych — oświadczył. — Stuprocentowe zużycie jest mało prawdopodobne, ale ponieważ na początku nasze możliwości szacowaliśmy na mniej więcej trzydzieści procent, i tak więc… ostro się rozpędziliśmy, jak to mówią. Obecnie upłynniamy nasz naturalny kapitał, jak gdyby był to dochód trwale pozostający do naszej dyspozycji, wobec czego niedługo wyczerpiemy pewne zapasy surowcowe, takie jak: ropa, drewno, gleba, metale, świeża woda, ryby i zwierzęta. Dalsza ekspansja ekonomiczna będzie tym samym bardzo trudna.

„Trudna!” — zanotował Art. „Dalsza?!”

— Jednakże musimy ją kontynuować — mówił Fort, świdrując spojrzeniem Randolpha, który dyskretnie przysłonił ramieniem swój komputer — bowiem nieprzerwana ekspansja stanowi fundamentalną zasadę ekonomii, a więc jest także jednym z podstawowych nakazów samego wszechświata. Ponieważ wszystko jest ekonomią… Fizyka to ekonomia kosmiczna, biologia — ekonomia komórkowa, nauki humanistyczne są ekonomią społeczną, psychologia — ekonomią psychiki i tak dalej.

Słuchacze pokiwali smutno głowami.

— Tak więc wszystko się rozprzestrzenia. Ale nie może się to odbywać w sprzeczności z prawem zachowania materii-energii. Niezależnie od tego, jak skuteczna jest wasza wydajność, nigdy nie otrzymacie mocy wyjściowej większej niż moc wejściowa.

Art zapisał w swoich notatkach: „Moc wyjściowa większa niż moc wejściowa — wszystko jest ekonomią — naturalny kapitał. Ostro się rozpędziliśmy!”.

— W związku z tym grupa ludzi tu, w Praxis, pracuje nad czymś, co nazywamy ekonomią pełnego świata.

— Czy nie chodzi czasem o ekonomię przepełnionego świata? — spytał Art.

Fort pominął jego słowa milczeniem, jak gdyby w ogóle ich nie usłyszał.

— Hm, jak powiedział Dały, kapitał wytworzony przez człowieka i kapitał naturalny w żadnym razie nie są wymienialne i równoważne. To jest oczywiste, ale ponieważ wielu, a może nawet większość ekonomistów jest odmiennego zdania i uparcie przy nim obstaje, musimy je stale weryfikować. Zapamiętajcie to sobie na takim przykładzie: nie można wybudować większej liczby tartaków przy zmniejszających się obszarach leśnych. Jeśli budujecie dom, możecie manipulować liczbą pił maszynowych i cieśli, co oznacza, że są oni „zastępowalni”, ale nie zdołacie zbudować całości, posiadając jedynie połowę budulca, niezależnie od tego, jak wiele będziecie mieli do swej dyspozycji narzędzi czy ludzi. Spróbujcie, a otrzymacie dom z powietrza. Taki, w jakim właśnie obecnie mieszkacie.

Art potrząsnął głową, po czym spojrzał na stronę w komputerze i dopisał: „Zasoby naturalne i kapitał niemożliwe do zastąpienia — piły elektryczne/cieśle — dom z powietrza”.

— Przepraszam — odezwał się Sam. — Czy pan użył określenia „naturalny kapitał”?

Fort drgnął, po czym odwrócił się gwałtownie, by spojrzeć na Sama.

— Taaa…?

— Myślałem, że kapitał jest z definicji pochodną działalności człowieka. „Wytworzony środek produkcji”, takiej definicji nas uczono.

— Zgoda. Jednak w świecie kapitalistycznym słowo „kapitał” przybiera coraz to więcej możliwych znaczeń. Mówi się, na przykład, o kapitale ludzkim, czyli wartościach, które klasa pracująca gromadzi w sobie poprzez edukację i doświadczenie w pracy. Ludzki kapitał różni się od klasycznego tym, że nie można go otrzymać w spadku i można go jedynie wynająć, ale nie kupić czy sprzedać.

— Chyba że weźmiemy pod uwagę niewolnictwo — rzucił Randolph.

Fort zmarszczył czoło.

— Pojęcie „naturalnego kapitału” w istocie bardziej przypomina tradycyjne określenie niż definicję kapitału ludzkiego. Kapitał naturalny można posiadać i zapisać go w testamencie, a także podzielić na odnawialny i nieodnawialny, rynkowy i nierynkowy.

— Ale jeśli wszystko określimy tego czy innego typu kapitałem — oświadczyła Amy — nietrudno będzie wówczas zrozumieć, dlaczego niektórzy ludzie uważają, iż jeden typ można zastąpić drugim. Jeśli udoskonalamy kapitał wytworzony przez człowieka, aby zużyć mniej kapitału naturalnego, czy to nie jest swego rodzaju „zastępowaniem”?

Fort potrząsnął głową.

— To jest tylko podnoszenie wydajności. Kapitał jest wartością wejściową, a wydajność to stosunek mocy wyjściowej do wejściowej. Niezależnie od tego, jak wydajny jest kapitał, nie można wytworzyć czegoś z niczego.

— Nowe źródła energetyczne… — zasugerował Max.

— Tak, tak, ale nie stworzysz gleby z elektryczności. Energia termojądrowa i maszyneria samoregenerująca dały nam ogromną ilość mocy, ale musimy mieć do swej dyspozycji jakieś naturalne zasoby, aby zastosować wobec nich tę moc. I w ten sposób docieramy do granicy, za którą żadne zastępowanie nie jest już możliwe.

Fort wpatrywał się w całą grupę wciąż z tym samym, godnym podziwu opanowaniem, które Art zauważył na początku. Randolph zerknął na ekran swego komputera: „Naturalny kapitał” — zapisał — „kapitał ludzki — tradycyjny kapitał — energia kontra materia — elektryczna gleba — niemożliwe żadne zastępstwa…”. Skrzywił się i zaczął nową stronę.

Fort mówił dalej:

— Na nieszczęście, większość ekonomistów wciąż porusza się wewnątrz modelu ekonomii pustego świata.

— Model pełnego świata wydaje się oczywisty — odezwała się Sally. — To jedyna zdroworozsądkowa teoria. Dlaczego wobec tego niektórzy ekonomiści ją ignorują?

Fort wzruszył ramionami i po raz kolejny w milczeniu okrążył pokój. Arta zaczęła boleć szyja od ciągłego obracania.

— Pojmujemy świat poprzez wzorce. Przejście z ekonomii pustego świata do ekonomii świata pełnego to główny wzorzec przemiany. Max Planck powiedział kiedyś, że nowy wzorzec pokonuje stary nie wtedy, gdy przekona się jego przeciwników, ale wówczas, kiedy jego przeciwnicy w końcu wymrą.

— Tyle tylko, że teraz się nie umiera — zauważył Art.

Fort skinął głową.

— Tak. Rzeczywiście, kuracje utrzymują ludzi przy życiu w nieskończoność. A wielu z nich posiada dożywotnią kadencję lub stanowisko.

Sally wyglądała na zdegustowaną.

— W takim razie będą chyba musieli się nauczyć zmieniać swoje podejście do pewnych spraw, prawda?

Fort popatrzył na nią bacznie.

— Wypróbujemy to od razu. Przynajmniej w teorii. Chcę, żebyście wymyślili strategie ekonomii pełnego świata. To jest gra, w którą sam często grywam. Jeśli podłączycie wasze komputery do stolika, będę mógł przekazać wam wstępne dane.

Wszyscy pochylili się nad pulpitami i zaczęli wsuwać wtyczki w umieszczone wokół stołu gniazdka.

Pierwsza gra, którą zaproponował Fort, zakładała oszacowanie maksymalnych możliwości ludzkiej populacji.

— Czy to nie zależy od założonego stylu życia? — spytał Sam.

— Stworzymy cały szereg tego typu założeń.

Wcale nie żartował. Na początek wyszli od scenariusza, w którym z każdego akra gleby uprawnej na Ziemi uzyskiwano maksymalną wydajność, a następnie analizowali scenariusz, który zawierał, między innymi, powrót do polowania i zbieractwa. Od powszechnie rzucającej się w oczy hiperkonsumpcji przeszli do powszechnych diet żywieniowych. W komputerach grupy pojawiły się wszystkie wstępne założenia, a później cała siódemka zaczęła stukać na klawiaturach. Jedni wyglądali na znudzonych lub zdenerwowanych zabawą, inni nie kryli zniecierpliwienia, niektórych bardzo ona wciągnęła. Używali formuł dostarczanych przez „stół” lub, przeciwnie, wzbogacali teorię o własne odkrycia.

Gra zajęła im czas do obiadu, a następnie całe popołudnie. Art lubił wszelkie gry, podobnie jak Amy, toteż zawsze kończyli szybciej niż pozostali. W końcu okazało się, że rezultaty grupy dla maksymalnych możliwości populacji sięgają od stu milionów (model „nieśmiertelnego tygrysa”, jak go nazwał Fort) do trzydziestu miliardów (model „mrówczej farmy”).

— To jest ogromna rozpiętość — zauważył Sam.

Fort tylko pokiwał głową cierpliwy i wyrozumiały.

— Tak, ale jeśli wybierzesz jedynie modele z najbardziej realistycznymi warunkami — stwierdził Art — znajdziesz się między trzema i ośmioma miliardami.

— A aktualna populacja wynosi około dwunastu miliardów — zauważył Fort. — Więc, powiedzmy, że i w tym względzie za bardzo się rozpędziliśmy. Jak sobie z tym poradzicie? W końcu mamy przecież przedsiębiorstwa, którymi trzeba kierować. Biznes nie skończy się tylko dlatego, że Ziemia jest przeludniona. Ekonomia pełnego świata to nie koniec ekonomii, to tylko koniec tradycyjnego biznesu. Chcę, aby Praxis znalazła się na czele krzywej. Więc… hmm… Jest odpływ i zamierzam odpocząć. Możecie pójść w moje ślady. A jutro będziemy grać w grę o nazwie „Przepełnienie”.

Z tymi słowami opuścił pokój, a grupie znowu nie pozostało nic innego, jak wyłącznie własne towarzystwo. Wrócili do pokojów, a potem — kiedy nadszedł czas kolacji — ruszyli do jadalni. Forta nie było, ale ekipa jego starszych towarzyszy z ubiegłego wieczoru trwała na swoich miejscach. Wspomagał ich tym razem również tłumek młodych mężczyzn i kobiet. Wszyscy byli szczupli, mieli inteligentne twarze i wyglądali jak przysłowiowe okazy zdrowia. Mogli reprezentować „Klub młodego biegacza” albo zespół pływacki; większość stanowiły kobiety. Sam i Max na przemian to unosili, to opuszczali brwi, wyrażając w tym prostym alfabecie Morse’a kolejne sylaby: „Och! Ach! No, no, no!”. Młodzi ignorowali te spojrzenia, podając siódemce przybyłych kolację, a potem wrócili do kuchni. Art jadł szybko, zastanawiając się podczas posiłku, czy podejrzenia Sama i Maxa są słuszne. Po jedzeniu zaniósł talerz do kuchni i zaczął go wkładać do zmywarki, a wówczas spytał jedną z młodych kobiet:

— Co was tu sprowadza?

— Coś w rodzaju programu dla stypendystów — odparła. Na imię miała Joyce. — Wszyscy jesteśmy „uczniami”, którzy „wstąpili” do Praxis w ubiegłym roku. Wybrano nas i przyjechaliśmy tu się uczyć.

— Czy przypadkiem nie zajmowaliście się dzisiaj ekonomią pełnego świata?

— Nie, raczej siatkówką.

Art wyszedł na zewnątrz. Żałował, że uczestniczy w swoim programie, a nie w ich. Zastanowił się, czy nie ma tu gdzieś jakiegoś basenu z podgrzewaną wodą i widokiem na ocean. Uważał to za wielce prawdopodobne — ocean był tutaj chłodny, a jeśli wszystko sprowadzano do ekonomii, takie udogodnienie można by uznać za swego rodzaju inwestycję, powiedzmy: inwestycję dla utrzymywania ludzkiej infrastruktury w dobrej kondycji.

Wrócił do rezydencji, gdzie jego towarzysze omawiali właśnie miniony dzień.

— Nienawidzę takiego gówna — oznajmił Sam.

— Tkwimy w nim po uszy — dodał ponuro Max. — Przyłączasz się do grona wyznawców albo żegnaj się z pracą.

Nie wszyscy byli aż takimi pesymistami.

— Może Fort czuje się po prostu samotny — zasugerowała Amy.

Sam i Max znacząco spojrzeli w kierunku kuchni.

— Może zawsze chciał być nauczycielem — zasugerowała Sally.

— A może chce utrzymać wzrost Praxis na poziomie dziesięciu procent rocznie — dorzucił George — niezależnie od tego, czy świat jest pełny czy nie.

Sam i Max pokiwali głowami, ale Elizabeth wyglądała na zirytowaną.

— A może po prostu chce ocalić świat! — powiedziała podniesionym głosem.

— Na pewno — przytaknął ironicznie Sam, a Max i George zachichotali.

— Hm, a może… może założył w tym pokoju podsłuch, co? — mruknął Art. Jego stwierdzenie ucięło rozmowę.

Mijały kolejne dni, bliźniaczo podobne do pierwszego. Siedmioro przybyszów codziennie siadywało w salce konferencyjnej, a Fort krążył po pomieszczeniu i przemawiał przez całe ranki, czasami w sposób logiczny i zrozumiały, a czasami wręcz przeciwnie. Pewnego ranka przez trzy godziny perorował na temat feudalizmu: że był to najbardziej klarowny politycznie wyraz dynamiki dominacji rzędu naczelnych, że tak naprawdę nigdy nie zniknął, że ponadnarodowy kapitalizm to oczywisty feudalizm, że światowa arystokracja ekonomiczna musi się dowiedzieć, w jaki sposób dopasować stały wzrost produkcji do stanu niezawodnej stabilności modelu feudalnego. Innego ranka znów mówił o kalorycznej teorii wartości zwanej ekoekonomią, podobno wypracowanej przez wczesnych osadników marsjańskich. Sam i Max reagowali na te wiadomości przewracając oczyma, a Fort monotonnie kontynuował wykład o równaniach Taniejewa i Tokariewej, gryzmoląc coś nieczytelnie na tablicy w rogu.

Jednak po kilku dniach od ich przylotu wszystko się zmieniło, ponieważ z południa nadeszła duża fala. Fort zawiesił spotkania z gośćmi i spędzał całe dni surfując na desce albo ślizgając się ponad falami w kombinezonie lotniarza — lekkim stroju z szerokimi skrzydłami, o giętkiej strukturze i z systemem sztucznej stateczności i sterowania; system ten reagował na ruchy mięśni lecącego i wprawnemu śmiałkowi umożliwiał wykonanie półsztywnych powietrznych układów zapewniających kontrolowane ewolucje. W górze przyłączała się do Forta większość młodych stypendystów. Opadali nad wodę niczym flotylla Ikarów, a następnie — gdy już, już mieli uderzyć w jej taflę — wzlatywali szybko w górę na prądach powietrznych, wytworzonych przez łamiące się fale i surfowali w powietrzu, jak pelikany, prawdziwi „wynalazcy” tego sportu.

Art również przychodził na plażę i pływał na desce, ciesząc się wodą, która była dość zimna, ale nie na tyle, by niezbędny był strój nurka. Zbliżał się do fal, na których surfowała Joyce i gawędził z nią między kolejnymi ślizgami. Dowiedział się od niej między innymi, że starzy pracownicy kuchni to dobrzy przyjaciele Forta, a zarazem jego współpracownicy z pierwszych lat świetności Praxis. Młodzi stypendyści mówili o nich „Osiemnastka Nieśmiertelnych”. Niektórzy spośród tych osiemnaściorga mieszkali w tutejszym obozie, inni natomiast przylatywali na systematycznie organizowane narady, podczas których omawiano rozmaite problemy i radzili aktualnym szefom Praxis w kwestii polityki konsorcjum; prowadzili też seminaria i lekcje, a poza tym uprawiali popularne sporty wodne. Ci, którzy tego nie lubili, pracowali w ogrodach.

Randolph przyjrzał się bacznie tym ogrodnikom podczas swoich powrotów z plaży do osiedla. Pracowali niespiesznie, jakby w zwolnionym tempie i przez cały czas rozmawiali. Można było odnieść wrażenie, że głównym zadaniem, jakie postawili przed sobą, było zrywanie owoców z mocno przyciętych karłowatych jabłonek.

Po kilku dniach duża południowa fala opadła i Fort ponownie zebrał grupę Arta. Kolejny temat zajęć brzmiał: „Możliwości pełnoświatowego biznesu” i Art zaczynał rozumieć, dlaczego jego samego i sześcioro jego towarzyszy wybrano do uczestnictwa w tym seminarium — Amy i George zajmowali się antykoncepcją, Sam i Max — projektowaniem przemysłowym, Sally i Elizabeth — technologią rolnictwa, a on sam wykorzystaniem odpadów. W gruncie rzeczy więc cała siódemka pracowała już wcześniej w swego rodzaju „biznesach pełnoświatowych” i w popołudniowych grach naprawdę dobrze im szło projektowanie w nowych tego typu dziedzinach.

Któregoś dnia Fort zaproponował następną grę: mieli rozwiązać problemy pełnego świata poprzez powrót do świata pustego. Punktem wyjścia miało być założenie, że wywołują zarazę, uśmiercając w ten sposób wszystkich ludzi na świecie, poza tymi którzy poddali się kuracji gerontologicznej. „Jakie widzicie «za» i «przeciw» takiego działania?” — skonkretyzował na koniec zadanie Fort.

Skonsternowani wpatrzyli się w ekrany swoich komputerów. Elizabeth otwarcie oświadczyła, że nie będzie uczestniczyć w grze opartej na takim potwornym założeniu.

— Rzeczywiście, pomysł jest potworny — zgodził się z nią Fort. — Ale taka sytuacja nie jest niemożliwa. Zrozumcie, słyszałem różne głosy na ten temat… Rozmowy w różnych kręgach. Na przykład… przywódcy dużych ponadnarodowych konsorcjów organizują rozmaite dyskusje. Czasem zdarzają się kłótnie. Można tam usłyszeć wiele — przedstawianych poważnie — pomysłów, dotyczących eliminacji czynnika ludzkiego, włącznie z takimi jak ten. Wszyscy je odrzucają, po czym ktoś zmienia temat. Wszakże nikt nie twierdzi, że nie są technicznie możliwe. A niektórzy nawet wydają się sądzić, iż rozwiązaliby w ten sposób pewne problemy, z którymi inaczej nie można sobie poradzić.

Przygnębieni członkowie grupy przez długą chwilę rozważali w myślach sens tej koncepcji. Wreszcie Art zasugerował, że w takim przypadku zabrakłoby pracowników rolnictwa.

Fort wyjrzał na ocean.

— To jest podstawowy problem tego typu działania — odparł zamyślony. — Jeśli zaczniesz robić coś takiego, trudno znaleźć punkt, w którym wszyscy zgodnie uznają, że już można przerwać, że wystarczy… Kontynuujmy, bardzo proszę.

Kontynuowali więc, choć nie czuli się na tym polu zbyt pewnie. Grali w grę pod nazwą „Redukcja populacji” i biorąc pod uwagę alternatywę, którą dopiero co rozważali, trzeba przyznać, że pracowali nad tą kwestią z niemałą intensywnością. Każde z nich przyjęło rolę Władcy Świata, jak to określił Fort, i nakreślało swoje plany dość szczegółowo.

Kiedy nadeszła kolej Arta, powiedział:

— Dałbym każdemu spośród żyjących prawo do spłodzenia i wychowania trzech czwartych dziecka.

Wszyscy się roześmiali, także Fort. Art jednak nie żartował. Wyjaśnił, że każda para rodziców miałaby w ten sposób prawo do utrzymania jednego dziecka i połowy drugiego; posiadając jedno mogliby sprzedać swe prawo do połowy drugiego lub zorganizować sobie kupno brakującej połówki od jakiejś innej pary i mieć dwójkę dzieci. Ceny połówek zmieniałyby się w klasycznym wzorcu „popyt-podaż”. Społeczne konsekwencje takiego posunięcia byłyby pozytywne: ludzie, którzy chcieliby mieć dodatkowe dzieci, musieliby za nie zapłacić, toteż ci, którzy nie posiadaliby odpowiedniego dochodu na utrzymanie jednego, otrzymywaliby wsparcie finansowe na wychowanie tego jedynego, na które się zdecydowali. Gdyby dzięki tej polityce populacje zmniejszyły się wystarczająco skutecznie, Władca Świata mógłby rozważyć zmianę tego prawa na posiadanie jednego dziecka na osobę, co byłoby bliskie stanowi równowagi demograficznej; biorąc jednakże pod uwagę istniejące kuracje przedłużające życie, limit „trzy czwarte” musiałby trwać przez bardzo długi czas.

Kiedy Art skończył szczegółowe omówienie swojej koncepcji, podniósł wzrok znad notatek, zapisanych na ekranie komputera. Wszyscy patrzyli na niego z ciekawością.

— Trzy czwarte dziecka — powtórzył z uśmiechem Fort i członkowie grupy również się roześmiali. — Podoba mi się ta koncepcja. — Śmiech ucichł. — Dzięki niej ludzkie życie miałoby pewną wartość pieniężną… na otwartym rynku. Do tej pory wszelkie próby w tej materii należy uznać za, w najlepszym razie, dość kiepskie. Dochód życiowy, koszty utrzymania i tym podobne… — Starzec westchnął i potrząsnął głową. — Prawda jest taka, że ekonomiści nas oszukują. Bowiem wartości, w gruncie rzeczy, nie można obliczyć za pomocą rachunku ekonomicznego. Ale ten pomysł naprawdę mi się podoba. Zatem sprawdźmy, czy uda się nam oszacować, jakiego rzędu powinna być cena połówki dziecka. Jestem pewien, że natychmiast pojawiliby się spekulanci i pośrednicy, cały aparat rynku.

Tak więc przez resztę popołudnia grali w grę nazwaną przez Forta „Trzy czwarte”, drążąc problemy rynku towarowego i tworząc przepełnione intrygami fabuły, mogące konkurować nawet z najdłuższą mydlaną operą. Kiedy skończyli, starzec zaprosił wszystkich na plażę na barbecue.

Wrócili na krótko do pokoi, aby nałożyć płaszcze przeciwwietrzne, po czym w oślepiającym świetle zachodzącego słońca zeszli ścieżką do doliny. Na plaży pod wydmą dostrzegli już duże ognisko, rozpalone przez kilku młodych stypendystów. Kiedy siedzieli na kocach dokoła ognia, w skafandrach z przypiętymi lotniami, nadleciało mniej więcej dwanaścioro spośród „Osiemnastki Nieśmiertelnych”. Wylądowali, przebiegli piasek, złożyli powoli skrzydła i rozpięli zamki kombinezonów. Odrzucając z oczu mokre włosy, rozmawiali między sobą na temat siły wiatru. Jedni drugim pomagali uwolnić się z długich skrzydeł, po czym zostali w samych kostiumach kąpielowych. Ich ciała pokrywała gęsia skórka i drżeli z zimna — stuletni lotniarze, wyciągający ku ognisku twarde, żylaste ramiona. Kobiety swą muskulaturą nie ustępowały mężczyznom, a twarze ich wszystkich były tak pomarszczone, jakby przez milion lat mrużyli oczy w słońcu i śmiali się przy ogniskach. Art obserwował, jak Fort żartuje ze starymi przyjaciółmi, podczas gdy oni swobodnie i radośnie wycierali się ręcznikami. Oto sekretne życie bogatych i sławnych, pomyślał.

Jedli hot-dogi i pili piwo. Lotniarze odeszli na chwilę za wydmę i wrócili przebrani w spodnie i sportowe pulowerki; byli szczęśliwi, że mogą nieco dłużej pozostać przy ogniu, czesząc sobie nawzajem mokre włosy. Wokół zrobiło się ciemno, wieczorny wietrzyk od morza wydawał się słony i zimny. Pomarańczowe języki płomieni, wyskakujące z ogniska, tańczyły na wietrze, a światło i cień otaczały migotliwymi smugami twarz Forta, przypominającą swym wyrazem małpi grymas. Jak powiedział wcześniej Sam, starzec wyglądał, jak gdyby nie przekroczył jeszcze osiemdziesiątki.

Teraz usiadł wśród swoich siedmiorga gości, którzy trzymali się razem, zapatrzył się w węgle, po czym znowu zaczął mówić. Ludzie po drugiej stronie ognia kontynuowali swoją rozmowę, ale goście Forta pochylili się bliżej ku niemu, by wyraźniej słyszeć jego słowa płynące przez szum wiatru i fal, a także trzaski płonących drew. Bez swoich komputerów na kolanach wyglądali na nieco zagubionych.

— Nie możecie zmusić ludzi, aby coś zrobili — mówił Fort. — Rzecz polega na tym, by zmienić samych siebie. A wówczas ludzie powinni zrozumieć i wybrać właściwie. W ich świecie to się nazywa prawem założyciela. Populacja wyspy zaczyna się od małej liczby osadników, czyli małego ułamka genów macierzystej populacji. Obecnie, jak sądzę, rzeczywiście potrzebujemy nowych gatunków… oczywiście, w sensie ekonomicznym. Praxis jest taką właśnie wyspą. Sposób, w jaki ją budujemy, to rodzaj biotechnologii: przekształcania genów, od których wychodzimy. Nie mamy żadnego obowiązku trwać przy zasadach tamtych. Możemy stworzyć nowe gatunki. I to bynajmniej nie feudalne. Mamy własność zbiorową i osoby podejmujące decyzje, politykę twórczego działania. Zdążamy do pewnego rodzaju wspólnoty, podobnej do systemu obywatelskiego, który stworzyliśmy w Bolonii. To rodzaj demokratycznej wyspy komunistycznej, znacznie skuteczniejszej w działaniu niż otaczający ją kapitalizm. Tworzącej lepszy sposób życia. Czy sądzicie, że tego rodzaju demokracja jest możliwa? Spróbujemy zagrać w to któregoś popołudnia.

— Cokolwiek pan rozkaże — oświadczył Sam, za co otrzymał ostrą wzrokową reprymendę od Forta.

Następnego ranka było słonecznie i ciepło, więc Fort zdecydował, iż nie można marnować pięknego dnia, siedząc w pomieszczeniu. Wrócili na plażę i usadowili się pod dużym baldachimem, w pobliżu wczorajszego ogniska, wśród chłodziarek i hamaków rozwieszonych między żerdziami baldachimu. Ocean miał głęboką barwę jaskrawego błękitu, fale były małe, ale szybkie, toteż gęsto było na nich od surferów, ubranych w piankowe stroje nurków. Fort siedział na jednym z hamaków i prowadził wykład na temat egoizmu i altruizmu, przedstawiając przykłady z ekonomii, socjobiologii i bioetyki. W swoim wywodzie doszedł do wniosku, że w gruncie rzeczy nie istnieje coś takiego jak altruizm. Że to tylko egoizm na dłuższą metę, egoizm, który zna prawdziwe koszty egzystencji i stara się je spłacać, aby nie dopuścić do nagromadzenia się długoterminowych długów. Jest to więc w gruncie rzeczy naprawdę rozsądna procedura ekonomiczna, mówił, zwłaszcza jeśli sieją właściwie skieruje i zastosuje.

Następnie usiłował udowodnić swoją teorię za pomocą zaplanowanych na ten dzień gier „egoistyczno-altruistycznych”, takich jak „Dylemat więźnia” czy „Tragedia ludu”.

Nazajutrz znowu spotkali się w obozie surferów, a po zawiłej rozmowie na temat dobrowolnej prostoty, zagrali w grę nazywaną przez Forta „Marek Aureliusz”. Art świetnie się bawił tą grą, tak zresztą jak wszystkimi poprzednimi i — jak we wszystkich innych — był w niej dobry. Jednak każdego kolejnego dnia jego notatki komputerowe stawały się coraz krótsze; tego dnia ograniczały się zaledwie do kilku stwierdzeń: „Konsumpcja — apetyt — sztuczne potrzeby — prawdziwe potrzeby — prawdziwe koszty — łóżka ze słomy! Wpływ środowiska = populacja x apetyt x skuteczność — w tropikach lodówka to nie luksus — wspólne lodówki społeczne — zimne domy — sir Thomas More”.

Wieczorem uczestnicy konferencji sami spożywali posiłek i wiedli jałową dyskusję.

— Przypuszczam, że to miejsce jest przykładem czegoś w rodzaju dobrowolnej prostoty — zauważył Art.

— Czy bierzesz pod uwagę także młodych stypendystów? — spytał Max.

— Nie zauważyłem, żeby Nieśmiertelni specjalnie często z nimi przebywali.

— Po prostu lubią patrzeć — odparł Sam. — Kiedy jest się tak starym…

— Zastanawiam się, jak długo Fort zamierza nas u siebie zatrzymać — wtrącił Max. — Jesteśmy tu tydzień i to się już robi nudne.

— Mnie się właściwie podoba — wtrąciła Elizabeth. — Czysty relaks.

Art całkowicie się z nią zgodził.

Wstawał tu wcześnie — jeden ze stypendystów anonsował każdy świt, uderzając w drewniany kloc dużym drewnianym młotkiem, najpierw powoli, potem coraz szybciej. Dźwięki te codziennie wyrywały Arta ze snu: „stuk”… „stuk”… „stuk”… „stuk”, „stuk”, „stuk”, „stuuuuk”, „stuuuuk”. Wstawał więc i wychodził w szary, mokry poranek, pełen śpiewu ptaków. Zawsze towarzyszył mu szum fal i Art słysząc ich odgłos miał wrażenie, jak gdyby przymocowano mu do uszu duże, choć niewidoczne muszle. Kiedy przechodził dróżką przez farmę, zawsze widywał tam kilku spośród „Osiemnastki Nieśmiertelnych”, którzy bez końca gawędzili, a równocześnie kopali gracami, przycinali nożycami krzewy lub po prostu siedzieli pod dużym dębem i wpatrywali się w ocean. Często przebywał wśród nich Fort. Art mógł tak wędrować przez pozostałą do śniadania godzinę, świadom, że resztę dnia spędzi w ciepłym pomieszczeniu lub na ciepłej plaży, pogrążony w rozmowie i zabawie w kolejne gry. Czy to rzeczywiście było takie proste? Nie miał pewności. Ale cała ta sytuacja była niewątpliwie relaksująca; nigdy nie spędzał czasu w taki sposób.

Oczywiście, pobyt nad oceanem nie ograniczał się jedynie do rozmowy i zabawy. To był, jak ciągle przypominali reszcie grupy Sam i Max, rodzaj testu. Całą siódemkę non stop obserwowano i oceniano. Przyglądał im się stary człowiek, zapewne również „Osiemnastka Nieśmiertelnych”, a może także stypendyści — „terminatorzy”, których Art w miarę upływu czasu zaczął uważać za naprawdę poważną siłę. Młode, ambitne bystrzaki. Pozornie wykonywali w osiedlu wiele codziennych, zwykłych prac, a jednocześnie z pewnością byli dość mocno związani z Praxis, może nawet z jej przywódcami — konsultując się z „Osiemnastką” lub nie. Słuchając chaotycznych wywodów Forta, Art rozumiał, że — gdy dojdzie do kwestii praktycznych — ktoś może zechcieć pominąć starca. A rozmowy podczas sprzątania i zmywania czasami prowadzone były tonem dorastającego rodzeństwa, sprzeczającego się w kwestiii sposobu radzenia sobie, z uznanymi za niezdolnych już do niczego, rodzicami…

Tak czy owak, był to z pewnością test. Pewnej nocy Art udał się do kuchni, aby wypić przed snem szklankę mleka i po drodze minął mały pokoik przy jadalni, gdzie sporo osób, starych i młodych, oglądało kasetę wideo z porannej sesji jego grupy z Fortem. Szybko wycofał się do swojego pokoju, pełen niespokojnych myśli.

Następnego ranka Fort chodził po salce konferencyjnej w swój zwykły sposób.

— Nowe możliwości wzrostu nie trwają dłużej niż sam wzrost.

Sam i Max znacząco wymienili spojrzenia.

— Oto, do czego sprowadza się całe to myślenie o pełnym świecie. Musimy zatem rozpoznać nowe, nie rozwinięte jeszcze rynki wzrostowe i dotrzeć do nich. Teraz przypomnijmy sobie, że naturalny kapitał można podzielić na taki, który nadaje się do sprzedaży i na ten niemożliwy do zbycia. Naturalny kapitał, nie nadający się do sprzedaży, to podłoże, z którego wyrasta cały możliwy do zbycia kapitał. Biorąc pod uwagę jego wyjątkowość i korzyści, które dostarcza, ma sens ustalenie — według standardowych zasad popytu-podaży — jego ceny, jako nieskończonej. Mnie osobiście interesuje wszystko, co posiada teoretycznie nieskończoną cenę, jest to bowiem oczywista inwestycja. Inwestycja infrastrukturowa, choć na najbardziej podstawowym poziomie biofizycznym. Nazwijmy ją podinfrastrukturą lub bioinfrastukturą. I to właśnie, moim zdaniem, powinna zacząć robić Praxis… Nabywać i przekształcać wszelką bioinfrastrukturę, która wyczerpuje się poprzez likwidację. To jest inwestycja długoterminowa, ale wyniki będą naprawdę fantastyczne.

— Czy większość bioinfrastruktury nie należy do ogółu? — spytał Art.

— Tak. Co oznacza bliską współpracę z odpowiednimi rządami. Roczny produkt brutto Praxis jest większy niż RPB większości państw. To, co musimy zrobić, to znaleźć państwa z małym dochodem narodowym brutto i kiepskim WPP.

— WPP? — powtórzył Art, nie rozumiejąc o co właściwie chodzi.

— Wskaźnik przyszłości państwa. Jest to klasyfikacja alternatywna do miary dochodu narodowego brutto, która bierze pod uwagę: dług danego państwa, jego polityczną stabilność, stan środowiska naturalnego i tym podobne kwestie. Użytecznie i wielokrotnie kontroluje dochód narodowy brutto i pomaga wybrać te państwa, które mogłyby skorzystać z naszej pomocy. Gdy już ustalimy, jakie to są państwa, jedziemy tam i oferujemy im solidne inwestycje kapitałowe plus polityczne doradztwo, ochronę i wszystko, czego potrzebują. W rewanżu przejmujemy kontrolę nad ich bioinfrastrukturą. Mamy także dostęp do ich siły roboczej. Jest to uczciwe partnerstwo. Sądzę, że realizacja tego pomysłu to sprawa najbliższej przyszłości.

— Jak możemy pomóc? — spytał Sam, obejmując gestem całą siedmioosobową grupę.

Fort popatrzył po kolei na nich wszystkich.

— Zamierzam każdemu z was przydzielić inne zadanie. Po pierwsze, chciałbym, byście utrzymali całą sprawę w tajemnicy… W każdym razie wyjedziecie stąd oddzielnie i każdy z was uda się w inne miejsce. Wszyscy będziecie wykonywać pracę dyplomatyczną, jako łącznicy Praxis, a także jakąś określoną robotę związaną z inwestowaniem w bioinfrastrukturę. Szczegóły przekażę każdemu indywidualnie. Teraz zjedzmy wczesny obiad, a potem spotkam się z każdym z was kolejno.

„Praca dyplomatyczna!” — z radością zapisał Art w swoim komputerze.

Popołudnie spędził na samotnej wędrówce po ogrodach. Wpatrywał się w szpalery krzewów jabłkowych i przyszło mu do głowy, że chyba nie znalazł się na początku listy osobistych spotkań z Fortem. Wzruszył ramionami na tę myśl. Dzień był pochmurny, a kwiaty w ogrodzie wilgotne i lekko drżące, muskane oddechem wiatru. Trudno byłoby mu teraz wrócić do małego mieszkanka pod autostradą w San Jose. Zastanowił się, co robi obecnie Sharon i czy w ogóle o nim czasem myśli. Na pewno, pomyślał, żegluje ze swoim wiceprezesem.

Był prawie zachód słońca i już miał wrócić do swego pokoju, by przygotować się do kolacji, kiedy na głównej ścieżce pojawił się nagle Fort.

— Ach, tu jesteś — zagaił. — Zejdźmy do dębu.

Usiedli przy pniu wielkiego drzewa. Słońce z trudem przeciskało się między nisko wiszącymi chmurami i całe niebo przybierało różową barwę.

— Mieszka pan w pięknym miejscu — odezwał się Art.

Fort sprawiał wrażenie, jakby w ogóle nie słuchał. Wpatrywał się w ciemniejące chmury, które falowały nad jego głową.

Po kilku minutach tej kontemplacji oświadczył:

— Chcę, żebyś nabył Marsa.

— Nabył Marsa? — powtórzył za nim Art.

— Tak. Oczywiście, w tym znaczeniu, o którym mówiłem dziś rano. Te narodowo-ponadnarodowe układy partnerskie to, bez dwóch zdań, sprawa najbliższej przyszłości. Stare stosunki oparte na zasadzie państw „flagowych” bezsprzecznie są bardzo skuteczne, ale chwilowo musimy o nich zapomnieć, tak abyśmy uzyskali większą kontrolę nad naszymi inwestycjami. Postąpiliśmy już tak ze Sri Lanką i odnieśliśmy tam wielkie sukcesy w interesach, tak duże, że wszystkie inne wielkie konsorcja ponadnarodowe naśladują nas, wspomagając rozmaite państwa w ich kłopotach.

— Przecież Mars nie jest państwem.

— Nie, ale także ma kłopoty. Kiedy roztrzaskała się pierwsza winda kosmiczna, ekonomia planety rozpadła się wraz z nią. Teraz umieszczono na orbicie nową windę, wobec tego wszystko przed nami. Chcę, aby Praxis znalazła się na czele. Naturalnie, wciąż są tam również inni wielcy inwestorzy, walcząc o pozycję, ale wszystko rozstrzyga się właśnie teraz, kiedy w górze pojawia się nowa winda.

— A kto zarządza windą?

— Konsorcjum kierowane przez Subarashii.

— Czy to nie stanowi problemu?

— Cóż, to daje tamtym sporą przewagę. Tyle że oni nie rozumieją Marsa. Sądzą, że stanowi tylko nowe źródło zasobów naturalnych. Nie dostrzegają szansy.

— Szansy dla…

— Dla rozwoju! Mars nie jest tylko pustym światem, Randolphie, w terminach ekonomicznych jest to świat prawie nie istniejący. Widzisz… jego bioinfrastrukturę trzeba dopiero stworzyć. To znaczy, że można po prostu eksploatować złoża, prąc stale do przodu… Tak właśnie postępuje Subarashii i inne konsorcja. Traktują tę planetę jedynie jako coś w rodzaju dużej asteroidy. I to jest głupota, ponieważ wartość Marsa jako bazy operacyjnej, jako — że tak powiem — prawdziwej planety daleko przewyższa wartość jego złóż. Wszystkie tamtejsze bogactwa naturalne razem szacuje się na mniej więcej dwadzieścia bilionów dolarów, ale wartość Marsa sterraformowanego wynosi więcej — około dwustu bilionów. To stanowi około jednej trzeciej aktualnej światowej wartości brutto, a, jeśli chcesz znać moje zdanie, nawet to nie oddaje istoty prawdy o tym, jak bardzo jest cenny, jeśli weźmiemy pod uwagę rzadkość i jednostkowość tego światka. Nie, Mars to inwestycja bioinfrastrukturowa, dokładnie taka, o której wam mówiłem. Ta planeta do właśnie tego rodzaju „kraj”, jakiego szuka Praxis.

— Ale nabycie… — zaczął Art. — To znaczy… nie wiem, co pan pod tym rozumie.

— Nie mówiłem o czymś, ale o kimś.

— O kimś?

— Tak, o podziemiu.

— Podziemie!

Fort milczał, dając swemu rozmówcy czas, by nieco ochłonął i spokojnie przemyślał jego propozycję. Telewizja, ilustrowane czasopisma i komputerowe sieci pełne były opowieści o ludziach, którzy przeżyli wydarzenia roku 2061 i teraz mieszkali w podziemnych schronach na dzikiej południowej półkuli. Podobno prowadzili ich John Boone i Hiroko Ai. Kopali wszędzie tunele, kontaktowali się z istotami obcymi, a także z dawno zmarłymi znanymi osobistościami i aktualnymi przywódcami światowymi… Art popatrzył na Forta, niekwestionowanego aktualnego światowego lidera, wstrząśnięty nagłą myślą, że w tych jawnych fantazjach może się znajdować ziarnko prawdy.

— Czy ono, to znaczy podziemie, naprawdę istnieje?

Fort pokiwał głową.

— Tak, tak. Nie jestem z nimi w ścisłym kontakcie, sam rozumiesz… toteż nie wiem, jak bardzo jest rozległe. Ale wiem na pewno, że nadal jeszcze żyją niektórzy spośród pierwszej setki kolonistów. Pamiętasz teorie Taniejewa-Tokariewej, o których mówiłem wam tuż po waszym przybyciu tutaj? No cóż, tych dwoje, Ursula Kohl oraz cały zespół biomedyczny mieszkali kiedyś w Acheronie zwanym Żebrem, na północ od Olympus Mons. Podczas wojny ich klinika została zniszczona, ale na miejscu nie znaleziono żadnych ciał. Wobec tego jakieś sześć lat temu poleciłem, by Praxis zajęła się tym miejscem i odbudowała ośrodek. Kiedy został ukończony, nadaliśmy mu nazwę Instytutu Acheron, zostawiliśmy pusty i odjechaliśmy. Wszystko jest gotowe i czeka, by ktoś je przejął, ale nic się tam nie dzieje, z wyjątkiem organizowania małej corocznej konferencji, poświęconej ich eko-ekonomii. Po ostatnio zorganizowanej konferencji jeden z porządkowych znalazł na faksie kilka przesłanych przez kogoś stron. Był to krótki komentarz, bez podpisu i bez miejsca nadania. Ale tekst ten, jestem co do tego absolutnie przekonany, napisał Taniejew, Tokariewa albo ktoś z najbliższego kręgu osób z nimi związanych. I, jak sądzę, chcieli w ten sposób dać znać o swojej obecności. Takie symboliczne powitanie.

Bardzo symboliczne, pomyślał Art. Fort jednak, jak gdyby czytając w jego myślach, dodał:

— Otrzymałem również nieco wyraźniejsze sygnały. Nie wiem, kim oni są. Są niezwykle ostrożni. Jednak jestem przeświadczony o ich rzeczywistym istnieniu.

Art przełknął ślinę. To byłaby wielka sprawa, gdyby wszystko okazało się prawdą.

— A więc chce pan, żebym ja…

— Chcę, żebyś poleciał na Marsa. Prowadzimy tam pewne oficjalne interesy, które będą stanowiły twoją przykrywkę, mianowicie zbieramy do przetworzenia niektóre leżące na powierzchni odcinki kabla zerwanej windy. Podczas gdy będziesz się tym zajmował, postaram się zaaranżować spotkanie z osobą, która skontaktowała się ze mną. Sam nie będziesz musiał niczego inicjować. Oni zrobią pierwszy ruch i oni cię odszukają. Teraz posłuchaj uważnie. Nie chcę, abyś od początku dawał im do zrozumienia, co naprawdę próbujesz zrobić. Pragnę, żebyś nad nimi popracował. Wejdź w ich szeregi, ustal, kim są, jak rozległa jest ich działalność i czego w rzeczywistości oczekują. No, a zwłaszcza dowiedz się, w jaki sposób moglibyśmy sobie z nimi poradzić.

— Więc mam być kimś w rodzaju…

— Kimś w rodzaju ambasadora.

— Chyba raczej kimś w rodzaju szpiega.

Fort wzruszył ramionami.

— To zależy, z kim będziesz miał do czynienia. Ten projekt musi pozostać tajemnicą. Kontaktuję się często z wieloma spośród przywódców innych ponadnarodowych konsorcjów i wiem, że sieją wśród ludzi panikę. Uważają, że na wszelkie zagrożenia wobec aktualnego porządku należy reagować brutalnie. Niektórzy z nich sądzą nawet, że sama Praxis stanowi zagrożenie… Do tej pory nasza obecność na Marsie jest całkowicie utajnionym odcinkiem działalności Praxis, więc i eksploracja marsjańskiego podziemia, którą ci powierzam, musi również pozostać sekretem. Jeśli się zgodzisz, przyłączysz się do tajnej części Praxis. Myślisz, że jesteś w stanie sprostać takiemu zadaniu?

— Nie wiem.

Fort roześmiał się.

— Oto dlaczego wybieram właśnie ciebie na tę misję, Randolphie. Twoje zachowanie zawsze wydaje mi się absolutnie szczere.

Bo jestem szczery — już miał powiedzieć Art, ale ugryzł się w język. Zamiast tego zapytał:

— Dlaczego ja?

Fort spojrzał na niego z uwagą.

— Kiedy nabywamy nowe przedsiębiorstwo, dokładnie sprawdzamy jego personel. Czytałem twoje akta i przyszło mi do głowy, że chyba masz zadatki na dyplomatę.

— Albo na szpiega.

— To są często dwa różne aspekty tej samej pracy.

Art zmarszczył brwi.

— Czy założył pan podsłuch w moim mieszkaniu? W moim starym mieszkaniu?

— Nie. — Fort znowu się roześmiał. — Nie robimy takich rzeczy. Wystarczają nam akta.

Art przypomniał sobie, że starzy i młodzi ostatniej nocy oglądali jedną z sesji jego grupy.

— Akta i nasze spotkania — dodał Fort, znowu jakby odczytując jego myśli. — W ten sposób was poznaję.

Art rozważył słowa starca. Zapewne żaden z „Osiemnastki” nie chciał przyjąć tej pracy. Ani też pewnie żaden z młodych stypendystów. Trudno się, rzecz jasna, dziwić. Długi lot na Marsa, całkowicie nieznany świat, o którym nikt nie wie niczego pewnego i perspektywa, dość prawdopodobna, że może zostanie się tam na zawsze. Większość ludzi pewnie nie uznałaby takiej propozycji za atrakcyjną. Ale jakiś wolny strzelec, może ktoś szukający nowej, interesującej pracy, do tego z potencjalnym nie wykorzystanym talentem dyplomatycznym…

Więc mieli rację: cały pobyt tutaj naprawdę okazał się czymś w rodzaju wstępnych eliminacji. A Art kandydował na stanowisko, o którego istnieniu wcześniej nawet nie miał pojęcia… Stanowisko Nabywcy Marsa. Głównego Nabywcy Planety Mars. Marsjańskiego kreta. Szpiega w domu Aresa. Ambasadora w marsjańskim podziemiu. Ambasadora na Marsie. O mój Boże, pomyślał.

— No więc, jaka jest twoja odpowiedź?

— Wchodzę w to — oznajmił krótko Randolph.

William Fort nie kłamał. Z chwilą, gdy Art zgodził się przyjąć marsjańską misję, jego życie gwałtownie przyspieszyło, niczym film odtwarzany w szybkim tempie. Jeszcze tej samej nocy znalazł się ponownie w szczelnie zamkniętej ciężarówce, a potem w zaciemnionym odrzutowcu. Tym razem podróżował sam, a kiedy słaniając się na nogach szedł lotniczym korytarzem w terminalu San Francisco, zaczęto już świtać.

Nieco później poszedł do biura Dumpmines i odwiedził wszystkich swoich przyjaciół i znajomych. Tak, tak, powtarzał aż do znudzenia, przyjąłem prace na Marsie. Zbieranie szczątków starego kabla windy w celu późniejszego ich przetworzenia. Tylko na jakiś czas. Płaca dobra. Na pewno wrócę.

Po południu wrócił do mieszkania i spakował się. Zajęło mu to mniej więcej dziesięć minut. Potem przez chwilę stał na wciąż drżących nogach i rozglądał się po pustym mieszkaniu. Na piecu stała patelnia, jedyny ślad, symboliczna pamiątka po jego dotychczasowym życiu. Wziął ją i ruszył ku ustawionym w korytarzu walizkom, przekonany, że uda mu sieją gdzieś wcisnąć i zabrać ze sobą. Popatrzył przez chwilę na zamknięte walizy, po czym wrócił do pokoju i usiadł na swoim jedynym krześle, trzymając w ręku patelnię.

Po zastanowieniu zadzwonił do Sharon, mając lekką nadzieję, że połączy się z automatyczną sekretarką, ale była żona przebywała akurat w domu.

— Lecę na Marsa — rzucił.

Początkowo nie dała wiary, a kiedy wreszcie uwierzyła, wiadomość rozwścieczyła ją. To czysta, jawna dezercja, powiedziała, po prostu uciekasz ode mnie. Ależ ty już wyrzuciłaś mnie ze swego życia, próbował jej wyjaśnić Art, ale Sharon się po prostu rozłączyła. Zostawił na stole patelnię, wyszedł i zataszczył walizki na chodnik. Po drugiej stronie ulicy znajdował się szpital miejski, który wykonywał kuracje przedłużające życie. Jak zwykle kłębił się tłum ludzi, których kolej miała zapewne nadejść niebawem. Nocowali pod gołym niebem — w namiotach na parkingu — bojąc się, żeby nie przeoczono ich nazwisk. Kuracje prawnie zagwarantowano wszystkim obywatelom Stanów Zjednoczonych, ale listy oczekujących na pobyt w szpitalu miejskim były tak długie, że nie można było mieć pewności, czy dana osoba dożyje chwili, w której nadejdzie jej kolejka. Art z irytacją pokręcił na ten widok głową, wsiadł do taksówki i odjechał.

Swój ostatni tydzień na Ziemi spędził w motelu na Przylądku Canaveral. Jego pożegnanie z Ziemią stało się przez to dość ponure, bowiem Canaveral pełnił rolę terytorium zamkniętego, zajmowanego głównie przez żandarmerię i personel obsługi. Ludzie ci nie odnosili się zbyt dobrze wobec „świętej pamięci nieodżałowanych”, jak nazywali czekających w kolejce na statek. Codzienne szaleństwo potwornie głośnych odlotów sprawiało, że jedni byli zalęknieni, inni urażeni, a wszyscy razem zupełnie głuchli. Każdemu po południu dzwoniło w uszach, a rozmawiając ze sobą wszyscy wiecznie pytali: „Co?” „Co?” „Co?” Aby sobie jakoś pomóc, większość stałego personelu nosiła zatyczki w uszach; w trakcie rozmowy pracownicy kuchni nagle stawiali naczynia na restauracyjnym stoliku, spoglądali na zegar, wyjmowali z kieszeni zatyczki, umieszczali je w uszach, a w chwilę potem rozlegał się głośny huk i startowała kolejna nośna rakieta „Nowa Energia” wraz z przyczepionymi do niej dwoma wahadłowcami, powodując taki hałas, że cały świat trząsł się w posadach. Natomiast „świętej pamięci nieodżałowani” wypadali wówczas na ulice i z rękoma przyciśniętymi do uszu patrzyli w górę na kolejny „wstępny pokaz” swego losu, wytrzeszczając bezmyślnie oczy, poruszeni widokiem wyrastającego nad Atlantykiem iście biblijnego słupa dymu i koniuszka rakiety. Miejscowi stali w miejscu i żuli gumę, spokojnie czekając, aż goście przestaną się podniecać. Zaledwie raz wykazali jakiekolwiek zainteresowanie — było to pewnego ranka, kiedy fale były wysokie i nadeszła nowina, że grupa nieproszonych gości dopłynęła do ogrodzenia otaczającego miasto i wycięła sobie drogę do wnętrza, gdzie jej członków zaczęły gonić siły bezpieczeństwa, ścigając ich aż do strefy odlotów. Mówiono, że start rakiety spalił niektórych z nich, co wystarczyło, aby stali mieszkańcy wyszli przed budynki i obserwowali odlatującą maszynę, jak gdyby słup dymu i ognia wyglądał tego dnia jakoś inaczej.

Wreszcie pewnego niedzielnego ranka przyszła kolej na Arta. Obudził się i ubrał w dostarczony mu, niezbyt dobrze dopasowany, kombinezon. Miał wrażenie, że śni. Jak w amoku wsiadł do ciężarówki wraz z drugim mężczyzną, który wyglądał na tak samo oszołomionego, a potem zawieziono ich do kompleksu startowego, gdzie potwierdzono ich tożsamość za pomocą analizy siatkówki, odcisku palca, głosu i po wyglądzie zewnętrznym. Następnie, zanim Art zdołał się zastanowić, co to wszystko znaczy, zaprowadzono go do windy. Krótkim tunelem dotarł do maleńkiego pokoiku, w którym znajdowało się osiem siedzeń podobnych do foteli dentystycznych; wszystkie zajęte były przez ludzi o szeroko rozwartych ze zdziwienia oczach. Na jednym z foteli usadzono także Arta, a później przywiązano go pasami; ktoś zamknął drzwi i niebawem pod stopami i pośladkami Art poczuł wibrujący ryk. Coś go zgniotło, wcisnęło w fotel i przestał czuć swoją wagę. Był już na orbicie.

Po chwili pilot odpiął pasy. Pasażerowie poszli w jego ślady, a następnie rzucili się do dwóch okienek, aby wyjrzeć na zewnątrz. Art ujrzał mroczną otchłań kosmosu, a na jej tle błękitną kulę, dokładnie taką samą, jaką widział wcześniej na zdjęciach, tyle że ta oddalała się lotem błyskawicy i coraz bardziej znikała z pola widzenia. Randolph wpatrzył się w plamę na niebieskiej kuli — zapewne Zachodnią Afrykę — i poczuł się dziwnie, jakby wielka fala mdłości przetoczyła się przez każdą komórkę jego ciała.

Właśnie powoli wracała Artowi chęć do życia i apetyt po bardzo długim okresie choroby kosmicznej, która w rzeczywistym świecie trwała całe trzy dni, kiedy nagle obok jego statku z impetem przeleciał jeden z kursowych wahadłowców, obróciwszy się uprzednio wokół Wenus i wyhamowawszy aerodynamicznie w orbitę Ziemia-Księżyc tylko na tyle, aby dostosować swą prędkość do małych promów. Art pamiętał, że w którymś momencie swej choroby kosmicznej wraz z innymi pasażerami przemieścił się do jednego z tych małych promów i kiedy nadszedł odpowiedni czas, ich statek wystartował w przestrzeń i ruszył w pogoń, aż dotarł do kursowego wahadłowca.

Jego przyspieszenie było jeszcze ostrzejsze niż start z Przylądka Canaveral, a kiedy się skończyło, Art zataczał się, miał zawroty głowy i znowu czuł mdłości. Pomyślał, że dłuższy pobyt w stanie nieważkości z pewnością go zabije i jęknął na samą myśl o tym. Na szczęście jednak w kursowym wahadłowcu znajdował się pierścień, który obracał się z odpowiednią prędkością, aby w niektórych pomieszczeniach stworzyć coś, co nazywano tu grawitacją marsjańską. Artowi przydzielono łóżko w centrum medycznym, zajmującym jedno z tych pomieszczeń i tam pozostawał przez pewien czas. W tym specyficznie lekkim, przypominającym marsjańskie, ciążeniu miał kłopoty z chodzeniem: stale niezdarnie podskakiwał, zataczał się na boki, wciąż czuł się obolały i kręciło mu się w głowie. Jednakże nawiedzały go jedynie nudności i był wdzięczny losowi, że nie kończą się wymiotami, nawet jeśli uczucie samo w sobie nie było zbyt przyjemne.

Kursowy wahadłowiec wydał się Artowi pojazdem o bardzo osobliwym wyglądzie. Z powodu częstego hamowania aerodynamicznego w atmosferach Ziemi, Wenus i Marsa, kształtem przypominał nieco rybę-młot. Pierścień z pomieszczeniami wirującymi umieszczony został blisko ogona statku, tuż przed sektorem napędowym i dokami promowymi. Pierścień stale się obracał i jeśli szło się z głową skierowaną ku środkowej linii statku, stopy wycelowane były w dół, w znajdujące się pod podłogą gwiazdy.

Po mniej więcej tygodniu lotu Art zaryzykował jeszcze jeden kontakt z nieważkością, ponieważ pierścień rotacyjny, w którym stale przebywał, pozbawiony był okien. Poszedł więc do jednej z komór transferowych, aby przedostać się z pierścienia wirującego do nierotacyjnych części statku; komory te znajdowały się na wąskim pierścieniu, który poruszał się wraz z pierścieniem grawitacyjnym, ale mogły zwalniać, aby się dopasować do reszty statku. Wyglądały niemal jak towarowe wagoniki windy i po obu stronach miały drzwi; kiedy weszło się do takiej komory i wcisnęło właściwy guzik, „wagonik” w ciągu kilku obrotów coraz bardziej zmniejszał prędkość, aż wreszcie się zatrzymywał. Wówczas otwierały się drugie drzwi i droga do pozostałej części statku była otwarta.

Art postanowił spróbować. Kiedy „wagonik” zwalniał, zaczął tracić wagę i miał wrażenie, że gardło poczęło mu się podnosić coraz wyżej. Do czasu aż rozsunęły się przeciwległe drzwi, był już straszliwie spocony i jakaś siła cisnęła go w sufit, gdzie zranił sobie nadgarstek, gdy usiłował ręką ochronić głowę przed uderzeniem. Czuł się fatalnie, ból walczył z mdłościami; niestety mdłości zwyciężały. Uderzył się jeszcze kilka razy, zanim zdołał się dostać do tablicy kontrolnej i wcisnąć odpowiedni guzik, a potem zmusić się do jeszcze jednego ruchu i wrócić do pierścienia grawitacyjnego. Kiedy drzwi się za nim zamknęły, z powrotem osiadł łagodnie na podłodze, a po minucie wróciło „marsjańskie” ciążenie i otworzyły się ponownie drzwi, którymi przyszedł. Podskoczył ku nim z wdzięcznością, czując już tylko ból stłuczonego nadgarstka. Przyszło mu do głowy, że mdłości są o wiele bardziej nieprzyjemne niż ból, przynajmniej niż ból do pewnego poziomu. Od tego czasu do końca podróży pozostało mu oglądanie zewnętrznej przestrzeni jedynie na ekranach monitorów.

Nie był w tym zresztą osamotniony. Większość pasażerów i cała załoga spędzali większość czasu w pierścieniu grawitacyjnym, dość z tego powodu zatłoczonym, niczym przepełniony hotel, którego prawie wszyscy stali goście zdecydowali się przebywać dnie i noce w restauracji i barze. Przed odlotem z Ziemi Art widział filmy i czytał opowieści o wahadłowcach kursowych i sądził wówczas, że taki wahadłowiec przypomina coś w rodzaju latającego Monte Carlo, którego pasażerowie zachowują się jak znudzeni bogacze; tego typu prom był nawet miejscem akcji jednego z popularnych seriali telewizyjnych. Okazało się jednak, że statek Randolpha — o nazwie „Ganesh” — wcale nie był podobny do tego z filmu. Ponieważ od dłuższego już czasu latał po Układzie Słonecznym i zawsze na jego pokładzie znajdowała się maksymalna ilość pasażerów, jego pomieszczenia coraz bardziej niszczały, a gdyby ograniczyć się do pierścienia rotacyjnego, wydawał się również bardzo mały — o wiele mniejszy niż którykolwiek ze statków pokazywanych w opowieściach o Aresie. Prawda była taka, że pierwsza setka kolonistów mieszkała w przestrzeni pięć razy większej niż powierzchnia tegoż pierścienia, a w dodatku „Ganesh” niósł na swoim pokładzie pięciuset pasażerów, a nie stu.

Za to czas jego lotu wynosił zaledwie trzy miesiące. Dlatego też Art postanowił uzbroić się w cierpliwość: prowadził spokojny tryb życia i głównie oglądał telewizję, koncentrując się na filmach dokumentalnych, dotyczących Marsa. Posiłki spożywał w jadalni, podobnej do tych z wielkich liniowców oceanicznych z lat dwudziestych XX wieku, i trochę grał w kasynie, które stylizowane było na te z Las Vegas z lat siedemdziesiątych tego samego wieku. Przeważnie jednak spał i oglądał telewizję, aż w końcu te dwie czynności stopiły mu się w jedną, tak że często bardzo realistycznie śnił o Marsie, natomiast oglądane filmy zdawały mu się niemal nierealne w swej logice. Obejrzał słynne wideokasety z debatą Russell-Clayborne i w nocy przyśniło mu się, że sam bez powodzenia spiera się z Ann Clayborne, która, tak samo zresztą jak na kasetach, wyglądała jak żona farmera z „Amerykańskiego Gotyku”, tylko jeszcze bardziej wychudzona i surowa. Kolejny filmik, nakręcony przez bezzałogowy, zdalnie sterowany samolot, także poruszył go do głębi: samolot ześlizgnął się ze zbocza jednego z dużych urwisk Marineris i spadał przez prawie minutę, zanim się znowu poderwał, a potem opadł nisko na dno kanionu pokryte mieszaniną skał i lodu. W następnych tygodniach Art wielokrotnie śnił, jak sam wykonuje taką ewolucję i budził się tuż przed samym zderzeniem. Wiedział, co oznaczają tego rodzaju sny: najwyraźniej podświadomie wyczuwał, że decyzja lotu na Marsa była błędem. Otrząsał się z tych myśli, zjadał śniadanie, po czym przez wiele godzin trenował chodzenie w odmiennej grawitacji. Poza tym pozostawało mu tylko czekać. Pomyłka czy nie, już ją popełnił.

Przed odlotem Fort przekazał mu system szyfrowania informacji i poinstruował, aby regularnie wysyłał raporty, jednak w czasie lotu Art doszedł do wniosku, że niewiele ma do przekazania. Obowiązkowo przesyłał więc tylko miesięczny raport, każdy tej samej treści: „Lecimy. Na razie chyba wszystko w porządku”. Przez całą podróż nie otrzymał żadnej odpowiedzi.

Nieco później obserwowany codziennie Mars zaczął osobliwie puchnąć, niczym rzucona na telewizyjne ekrany pomarańcza i wkrótce potem Arta zaczęło dręczyć kolejne nieprzyjemne doświadczenie — bardzo gwałtowne hamowanie aerodynamiczne wgniotło pasażerów w tapczaniki grawitacyjne, a następnie w fotele promowe. Art jednakże bez problemów — niczym weteran — przeżył to spłaszczające zwalnianie statku. Po tygodniu ciągłej rotacji na orbicie wahadłowiec zadekował na Nowym Clarke’u. Na Clarke’u ciążenie było bardzo niewielkie — ledwie utrzymywało ludzkie stopy na podłodze — a Mars wydawał się znajdować tuż nad głową. Wówczas Art ponownie zaczął cierpieć na chorobę kosmiczną. A musiał czekać całe dwa dni na swoje miejsce w wagoniku kosmicznej windy.

Wagoniki okazały się wąskimi, wysokimi pomieszczeniami, które, po brzegi wypełnione pasażerami, przez pięć dni zjeżdżały w szybkim tempie. Początkowo panowała w nich grawitacja niemal zerowa, która dopiero w dwóch ostatnich dniach zaczęła się zwiększać, aż wagonik windy zwolnił i opuścił się łagodnie do urządzenia odbiorczego zwanego „gniazdem”, nieco na zachód od Sheffield, na wierzchołku Pavonis Mons. Wtedy ciążenie stało się mniej więcej takie, jak w grawitacyjnym pierścieniu „Ganesha”. Art jednak po tygodniu zmagań z objawami choroby kosmicznej był całkowicie wyczerpany, toteż kiedy otworzyły się drzwiczki wagonika windy i pasażerów skierowano na zewnątrz, do budynku bardzo przypominającego lotniczy terminal, złapał się na tym, że ledwie może chodzić. Ze zdziwieniem skonstatował, jak bardzo mdłości potrafią człowiekowi odebrać chęć do życia. Uświadomił sobie też, że tego dnia minęły właśnie cztery miesiące od dnia, kiedy otrzymał faks od Williama Forta.

Podróż z „gniazda” do właściwego Sheffield odbywała się kolejką podziemną, ale Art czuł się zbyt kiepsko, aby podziwiać widoki, nawet gdyby było co podziwiać. Wysiadł, osłabiony, zaniepokojony i spięty, jednak żywo ruszył za kimś z Praxis w dół wysokim korytarzem, a w przydzielonym mu małym pokoiku rzucił się z wdzięcznością na łóżko. Kiedy leżał, marsjańska grawitacja wydała mu się niebiańsko solidna, więc po chwili zasnął.

Gdy się obudził, nie mógł sobie przypomnieć, gdzie się znajduje. Rozejrzał się po pomieszczeniu i zupełnie zdezorientowany usiłował dociec, dokąd poszła Sharon i dlaczego ich łóżko tak bardzo się zmniejszyło. Potem przypomniał sobie wszystkie przeszłe wydarzenia i już wiedział. Był na Marsie.

Jęknął na tę myśl i usiadł. Było mu gorąco. Czuł się osobliwie, jakby oderwany od własnego ciała i wydawało mu się, że wszystko wokół niego lekko pulsuje, chociaż światła w pokoju zdawały się świecić normalnie. Ścianę naprzeciw drzwi pokrywały draperie. Wstał, podszedł do nich i rozsunął je jednym pociągnięciem.

— O rany! — zawołał, po czym odskoczył. Ocknął się po raz drugi, a przynajmniej takie odniósł wrażenie.

To, co zobaczył, skojarzyło mu się z widokiem z okna samolotu. Przed jego oczyma rozciągała się bowiem nieskończona, otwarta przestrzeń, widoczne było niebo i słońce o wyglądzie kropelki lawy. Pod tym niebem rozciągała się w oddali płaska kamienna równina — płaska, a jednocześnie zaokrąglona, jak gdyby leżała na dnie ogromnego kolistego urwiska. Była tak bardzo, tak nadzwyczajnie krągła, że wydawała się nienaturalna. Trudno było oszacować, jak odległe jest przeciwległe zbocze tej skalnej ściany. Samo urwisko widać było świetnie, natomiast znajdujące się na przeciwległym stożku obserwatorium przypominało budowlę, która mogłaby się zmieścić na główce od szpilki.

Art wywnioskował, że musi to być kaldera Pavonis Mons. Wylądowali przecież w Sheffield, co do tego nie mogło być najmniejszych wątpliwości. Zatem do tego obserwatorium po przeciwnej stronie kręgu było jakieś sześćdziesiąt kilometrów, jak przypomniał sobie z oglądanych dokumentalnych filmów wideo; odległość do dna wynosiła natomiast pięć kilometrów. Wszystko, co leżało pomiędzy, wyglądało na całkowicie martwe, kamienne, nietknięte ludzką stopą i odwieczne — wulkaniczna skała tak obnażona, jak gdyby ostygła zaledwie tydzień wcześniej, bez najdrobniejszego śladu ludzkiej bytności, bez żadnego śladu terraformowania. Świat ten musiał dokładnie tak wyglądać dla Johna Boone’a pół wieku wcześniej, pomyślał. Był tak samo… obcy. I tak samo rozległy. Podczas powrotu z Teheranu, wiele lat temu, Art obserwował kaldery Etny i Wezuwiusza, dwa kratery dość spore jak na ziemskie standardy, ale — uświadomił sobie — można by tysiąc ich wrzucić bez śladu w ten ogromny krater, w to coś, w tę marsjańską dziurę…

Zasunął draperie i powoli się ubrał, a jego usta nieświadomie ułożyły się w lejek o kształcie tej absolutnie nieziemskiej kaldery.

Przyjazna przewodniczka z Praxis, imieniem Adrienne. była wystarczająco wysoka, aby wyglądać na rodowitą Marsjankę, a jednocześnie miała silny akcent australijski. Przyszła po Arta i zabrała go wraz z pół tuzinem innych nowo przybyłych na wycieczkę po mieście. Okazało się, że ich pokoje znajdują się na najniższym poziomie miasta, chociaż poziom ten nie miał już długo pozostawać najniższym: obecnie w Sheffield prowadzono wykopy we wszystkich możliwych miejscach, aby zbudować jak najwięcej pomieszczeń z widokiem na kalderę, która tak bardzo zaniepokoiła Arta.

Wjechali windą prawie pięćdziesiąt pięter, a następnie wysiedli i znaleźli się w holu lśniącego nowego biurowca. Wyszli dużymi obrotowymi drzwiami na zewnątrz, wyłaniając się na szerokim trawiastym bulwarze, po czym ruszyli nim przed siebie, wśród niskich, szerokich budynków z dużymi oknami. Budowle pokryte były wypolerowanym kamieniem, a oddzielały je od siebie wąskie, porosłe trawą, boczne uliczki i duża ilość placów budów; sporo budynków znajdowało się ciągle w rozmaitym stadium budowy. Za jakiś czas miało to być naprawdę piękne miasto, z budynkami w większości trzy — i czteropiętrowymi, które stawały się coraz wyższe, im bardziej na południe szli zwiedzający, oddalając się od stożka kaldery. Zielone aleje były zatłoczone ludźmi, a co jakiś czas po wąskich szynach, również umieszczonych w niewysokiej trawie, przejeżdżał szybko mały tramwaj. W mieście wszechobecna była atmosfera krzątaniny i podniecenia, wyzwolona bez wątpienia pojawieniem się nowej windy. Miasto z przyszłością.

W pierwszej kolejności Adrienne powiodła swoją grupę aleją do stożka kaldery. Wprowadziła siedmiu nowo przybyłych na wzgórek, do parku rzadko porośniętego roślinnością, aż do murku niemal niewidocznego namiotu, pod którym leżało miasto. Przezroczystą materię utrzymywały w miejscu równie przezroczyste podpory geodezyjne, zakotwiczone w wysokiej ścianie obwodowej.

— Tu na górze Pavonis namiot musi być mocniejszy niż w innych miejscach Marsa — wyjaśniła Adrienne — ponieważ atmosfera na zewnątrz jest nadal bardzo rzadka. Tu zresztą zawsze będzie rzadsza niż na nizinach, rzadsza o mniej więcej dziesięć procent.

Następnie przewodniczka zabrała ich do kopuły widokowej w ścianie namiotu, skąd — spoglądając w dół między własnymi stopami — mogli poprzez przezroczysty pokład kopuły dostrzec dno kaldery, które znajdowało się około pięciu kilometrów pod nimi. Ten widok sprawił, że ludzie zaczęli krzyczeć z zachwytu i strachu zarazem, a zaniepokojony Art aż podskoczył na przezroczystej podłodze. Wydało mu się, że dzięki skojarzeniu potrafi ocenić szerokość kaldery; północny stożek znajdował się od niego mniej więcej tak samo daleko jak Mount Tamalpais i wzgórza Napa, widoczne podczas podchodzenia do lądowania na lotnisku w San Jose. Nie była to nadzwyczajna odległość. Szokowała natomiast głębia pod nimi. Ach, ta głębia, pomyślał Randolph. Ponad pięć kilometrów, czyli jakieś dwadzieścia tysięcy stóp!

— To całkiem spora dziura! — oznajmiła im Adrienne.

Dzięki zamontowanym teleskopom i szkicowym mapom zawieszonym na specjalnych tablicach ilustracyjnych grupa miała możliwość obejrzenia poprzedniej wersji Sheffield, leżącego obecnie na dnie kaldery. Art musiał przyznać, że mylił się, sądząc, iż kaldera jest miejscem nietkniętym stopą ludzką; okazało się bowiem, że pozornie pozbawiony znaczenia osypiskowy stos na dnie urwiska skalnego, na którym znajdowały się lśniące kropeczki, był w gruncie rzeczy ruinami pierwotnego miasta.

Adrienne bardzo plastycznie opisała im zniszczenie miasta w 2061 roku. Opowiedziała, jak spadający kabel windy roztrzaskał wówczas przedmieścia na wschód od „gniazda” już w pierwszych sekundach katastrofy, a później owinął się wokół planety i z gigantyczną siłą uderzył po raz drugi — tym razem w południowy bok miasta. Uderzenie to spowodowało, że nie wykryta wcześniej szczelina w bazaltowym stożku znacznie się rozszerzyła. A ponieważ około jedna trzecia miasta znajdowała się po niewłaściwej stronie tej szczeliny, cała ta część spadła pięć kilometrów w dół aż do samego dna kaldery, natomiast pozostałe dwie trzecie miasta zostało przez zderzenie spłaszczone. Szczęśliwym trafem większość mieszkańców ewakuowano w czasie czterech godzin między oderwaniem się Clarke’a i drugim uderzeniem kabla, tak że straty w ludziach były minimalne. Sheffield jednakże zostało zupełnie zniszczone.

Adrienne powiedziała też, że po tym wydarzeniu miejsce przez wiele lat było opuszczone, podobnie jak wiele innych miast zrujnowanych podczas zamieszek 2061 roku. Tyle że większość tamtych nadal leżała w gruzach, natomiast lokalizacja Sheffield pozostała idealnym miejscem do umocowania kosmicznej windy. Dlatego też, kiedy pod koniec lat osiemdziesiątych XXI wieku Subarashii zaczęła organizować w przestrzeni budowę nowego kabla, w ślad za nią nastąpiło przekształcanie powierzchni Marsa w okolicach miasta. Szczegółowe badania przeprowadzone przez areologów nie wykryły żadnych innych wad w południowym stożku, co umożliwiło ponowną budowę osady na samej krawędzi stożka, dokładnie w tym samym miejscu, co przedtem. Maszyny oczyściły najpierw powierzchnię z rumowiska starego miasta, spychając większość gruzów nad stożek i zostawiając tylko najbardziej na wschód wysuniętą część miasta, wokół starego „gniazda”, jako rodzaj pomnika, który miał przypominać o klęsce, a także stanowić centrum niewielkiego rozwoju turystyki, która dotąd — w jałowych latach przed budową drugiej windy — najwyraźniej pomnażała dochody miasta.

W ramach następnego punktu wycieczki Adrienne zaproponowała, aby zobaczyli właśnie ten zachowany kawałek historii. Wsiedli do tramwaju i pojechali do bramy we wschodniej ścianie namiotu, a potem piechotą przeszli przezroczystym tunelem do mniejszego namiotu, który pokrywał pogruchotane ruiny: betonową masę starego urządzenia przytrzymującego kabel i niższy koniec samego zerwanego kabla. Szli ogrodzoną ścieżką, oczyszczoną z gruzów i patrzyli z zaciekawieniem na fundamenty i pokrzywione przewody. Rumowisko wyglądało jak po bombardowaniu.

Zatrzymali się pod końcówką kabla i Art przyjrzał mu się z zawodowym zainteresowaniem. Duży cylinder czarnych włókien węglowych wydawał się niemal zupełnie nie uszkodzony przez upadek, zresztą nie da się ukryć, że była to ta część, która uderzyła w powierzchnię planety z najmniejszą siłą. Koniuszek wchodził kiedyś w duży betonowy bunkier „gniazda”, jak wyjaśniła Adrienne, a dalej, kiedy kabel upadł na wschodni stok Pavonis, ciągnął się przez parę kilometrów. Nie było to specjalnie silne uderzenie dla materiału, który zaprojektowano tak, aby wytrzymał przyciąganie przez asteroidę, kołyszącą się za punktem areosynchronicznym.

Kabel leżał więc, jak gdyby czekając, aż zjawi się ktoś, kto go wyprostuje i umieści z powrotem na swoim miejscu: cylindryczny, wysoki na dwa piętra, o czarnym cielsku pokreślonym stalowymi szynami, pierścieniami i podobnymi konstrukcjami. Namiot pokrywał zaledwie około stu metrów jego długości; dalej kabel biegł po odkrytym terenie, na wschód, wzdłuż szerokiego kolistego płaskowyżu stożka, aż w końcu znikał ponad zewnętrzną krawędzią tegoż stożka, który tworzył przed obserwatorami horyzont: nie mogli dostrzec niczego, co znajdowało się za nim. Jednak widzieli stąd lepiej niż z jakiegokolwiek innego miejsca, że Pavonis Mons jest górą ogromną — sam jej stożek zajmował naprawdę imponujący obszar: pączek płaskiego lądu, szeroki może na trzydzieści kilometrów, który rozpoczynał się stromą wewnętrzną krawędzią kaldery, a kończył stopniowym spadem wulkanicznych stoków. I ponieważ żadne inne twory marsjańskiej przyrody nie były widoczne z ich punktu obserwacyjnego, patrzący mieli wrażenie, że stoją na wysokim, kolistym świecie o kształcie pierścienia, pod ciemno-lawendowym niebem.

Dokładnie na południe od nich znajdowało się nowe „gniazdo”, które wyglądało jak tytanowo-betonowy bunkier. Wyrastał z niego kabel nowej windy, trwając samotnie niczym poruszona grą Hindusa kobra, cienka, czarna, prosta, pionowa lina, spadająca z nieba — dostrzegalna co najwyżej na wysokość kilku sporych wieżowców — i, w porównaniu z gruzowiskiem, w którym stali i fantastycznym ogromem gołego, kamiennego szczytu wulkanu, wyglądał na tak kruchy, jak gdyby był raczej pojedynczym włóknem nanoprzewodowym, a nie wiązką miliarda ich i najmocniejszą konstrukcją, jaką kiedykolwiek wykonano.

— Niesamowite — oświadczył Art.

W głowie czuł pustkę i musiał przyznać, że ten widok naprawdę go poruszył.

Gdy zakończyli obchód ruin, Adrienne zabrała ich do kafeterii na placu w samym środku nowego miasta, gdzie zjedli obiad. Tu zwiedzający poczuli się jak w sercu eleganckiej dzielnicy w jakimś dużym mieście na Ziemi — mogłoby to być z powodzeniem Houston, Tbilisi, Ottawa czy jakaś inna miejscowość, w której wszędzie wokół z rozmachem i hałasem rozpoczynano kolejne budowy, zapowiadające początek dobrej koniunktury. Kiedy w końcu członkowie grupy wracali do swoich pokojów, równie znajomy wydał im się system kolejek podziemnych; wysiedli z wagonika i korytarze pokładów Praxis skojarzyły im się z wnętrzem każdego wytwornego hotelu na Ziemi. Wszystko tu wydawało się im znane — tak bardzo swojskie, że Art przeżył ponowny wstrząs, kiedy wszedł do swojego pokoju, wyjrzał przez okno i znowu zobaczył porażający swym ogromem kształt kaldery — symboliczny przykład marsjańskiego krajobrazu, tchnący bezmiarem kamiennej otchłani. Być może dlatego miał wrażenie, że otaczające górę powietrze wciąga go i przyzywa, żądając, by przeszedł przez szybę i ruszył w jej kierunku. I, co sobie natychmiast uświadomił, gdyby szyba okienna pękła, ciśnienie wybuchu z pewnością wessałoby go w tę przestrzeń; ewentualność taka była bardzo mało prawdopodobna, ale jej obraz stale podsuwała wyobraźnia Arta, wyzwalając obezwładniający atak strachu. Natychmiast zasunął draperie.

Od tej pory ich nie odsuwał i rzadko podchodził do okna. Każdego ranka starał się jak najszybciej opuścić pokój. Uczestniczył w spotkaniach informacyjnych, prowadzonych przez Adrienne, na które przychodziło także około dwudziestu osób spośród nowo przybyłych. Następnie, w towarzystwie niektórych z nich, zjadał obiad, po czym spędzał popołudnia na spacerach po mieście, podczas których sumiennie doskonalił umiejętność poruszania się w marsjańskiej grawitacji. Pewnej nocy przyszło mu do głowy, by wysłać zaszyfrowany raport do Forta: „Na Marsie. Powoli zaznajamiam się ze wszystkim. Sheffield to ładne miasto. Z mojego pokoju rozciąga się niesamowity widok”. Odpowiedzi z Ziemi nie otrzymał.

W ramach programu wprowadzającego Adrienne zabierała swoich gości do wielu budynków Praxis, zarówno w Sheffield, jak i na wschodnim stożku, gdzie spotykali się z przedstawicielami konsorcjów ponadnarodowych, prowadzących na Marsie różnego rodzaju działania. Artowi natychmiast rzuciło się w oczy, że obecność Praxis była na tej planecie o wiele bardziej widoczna niż w Ameryce. Podczas popołudniowych spacerów próbował ocenić proporcjonalnie siły poszczególnych konsorcjów, choćby na podstawie tabliczek z ich nazwami, przymocowanych do fasad budynków. Zauważył obecność wszystkich większych ponadnarodowych konsorcjów — były tu: Armscor, Subarashii, Oroco, Mitsubishi, The 7 Swedes, Shellalco, Gentine i inne — i każde z nich zajmowało cały kompleks budynków albo nawet dzielnicę miasta. Najpewniej wszystkie one znajdowały się tu z powodu nowej windy, która przywracała Sheffield pozycję najpotężniejszego miasta na Marsie. To one inwestowały swe pieniądze w tym mieście, budując małe podziemne dzielnice albo nawet całe namiotowe przedmieścia. Na wszystkich budowach rzucało się w oczy niezmierne bogactwo konsorcjów, mało tego, jak pomyślał Art, świadczył o nim także sposób, w jaki poruszali się na tutejszych ulicach ludzie: wielu podskakiwało równie niezdarnie jak on sam, byli to więc nowo przybyli biznesmeni, inżynierowie związani z górnictwem i tym podobni, koncentrujący się ze zmarszczonym czołem na trudnym akcie chodzenia po marsjańskiej powierzchni. Nie było wielką sztuką wytropić wysokich młodych tubylców, można ich było poznać od razu po kociej koordynacji ruchów. Jednak w Sheffield stanowili oni wyraźną mniejszość i Art zastanawiał się, czy tak jest wszędzie na Marsie.

Co do architektury, przestrzeń pod namiotem była niemal na wagę złota, toteż ukończone już budynki były naprawdę spore, często sześcienne, i zajmowały przydzielone sobie działki do samej ulicy oraz maksymalnie w górę aż do materii namiotu. Po ukończeniu całej konstrukcji w mieście miała powstać sieć dziesięciu trójkątnych placyków, szerokich bulwarów i półkolistego parku wzdłuż stożka, dzięki czemu Sheffield nie będzie tylko nieprzerwaną masą przysadzistych wieżowców, pokrytych polerowanym kamieniem w różnych odcieniach czerwieni. Miasto to budowano dla ludzi interesów. I, jak ocenił Art, koncern Praxis najwyraźniej zamierzał czynnie uczestniczyć w owych interesach. Generalnym wykonawcą windy było wprawdzie Subarashii, ale Praxis dostarczała oprogramowania — podobnie jak w przypadku pierwszej windy — oraz różnego rodzaju pojazdów, a także częściowo zajmowała się systemem zabezpieczeń. Przydziałem tych zadań, jak się wkrótce dowiedział Art, zajmowała się grupa osób zrzeszonych w Zarządzie Tymczasowym Organizacji Narodów Zjednoczonych, który nominalnie stanowił część ONZ, ale najwyraźniej w całości był kontrolowany przez konsorcja ponadnarodowe. A Praxis była nastawiona do tego organu równie ofensywnie jak pozostałe. Sam William Fort może i interesował się przede wszystkim bioinfrastrukturą, ale zwykła działalność z pewnością nie pozostawała poza polem zainteresowań Praxis: jej sekcje budowały systemy dostarczania wody, tory magnetyczne dla marsjańskich pociągów, kanionowe miasta, generatory napędzane siłą wiatru i fabryczki wytwarzające tutejsze ciepło. Te dwa ostatnie rodzaje działań powszechnie uważano za marginalne, jako że pojawiły się, świetnie wypełniając swoje zadanie, nowe słoneczne kolektory orbitalne i elektrownia termojądrowa w Xanthe, nie wspominając o starszej generacji wydajnych, prędkich reaktorów całkowych. Jednak lokalne źródła energii były specjalnością działu Praxis o nazwie „Energia z ziemi i powietrza”, toteż jego przedstawiciele taką właśnie działalność tutaj prowadzili, pracując ciężko, w tym tak bardzo odległym od ich macierzystej planety świecie.

Natomiast lokalny dział Praxis, zajmujący się gromadzeniem odpadów w celu ich regeneracji, marsjański odpowiednik Dumpmines, nazywał się Ouroborous i tak jak „Energia z ziemi i powietrza”, nie był zbyt duży. Prawdę mówiąc, o czym natychmiast poinformowali Arta ludzie z Ouroborous podczas spotkania pewnego ranka, na Marsie przemysł przetwarzania odpadów był raczej słabo rozwinięty — prawie wszystkie odpady wprowadzano ponownie do obiegu lub wykorzystywano do wzbogacania gleby uprawnej, więc śmietniska większości kolonii były w gruncie rzeczy tymczasowymi składami rozmaitych materiałów, czekających na właściwe powtórne użycie. Dlatego też działalność Ouroborous polegała głównie na wyszukiwaniu i zbieraniu śmieci lub ścieków, które były w jakiś sposób niezdatne do natychmiastowego zużycia — były po prostu nieodpowiednie, toksyczne albo zbyt długo leżały — a następnie na znalezieniu sposobów ich zużytkowania.

Zespół Ouroborous w Sheffield zajmował jedno piętro zbudowanego w śródmieściu wieżowca Praxis. Firma zaczynała od przeprowadzania prac wykopaliskowych w starym mieście, zanim ruiny zostały tak bezceremonialnie zepchnięte ze stoku. Projektem zbierania fragmentów leżącego kabla windy kierował mężczyzna imieniem Zafir, toteż pewnego dnia wraz z Adrienne towarzyszył Artowi do stacji kolejowej, na której wsiedli do lokalnego pociągu i wyruszyli na krótką przejażdżkę dokoła wschodniego stożka, aż do linii namiotów podmiejskich. W jednym z namiotów mieścił się magazyn Ouroborous, a dokładnie przed nim, wśród wielu innych pojazdów, znajdowała się prawdziwie gigantyczna ruchoma przetwórnia, zwana Bestią. Była tak wielka, że Super-Rathjes wyglądałyby przy niej jak małe samochodziki, a poza tym była raczej budynkiem niż pojazdem i to prawie całkowicie zautomatyzowanym. Druga Bestia pracowała przy przetwarzaniu kabla w zachodnim Tharsis i Artowi zaproponowano, by pojechał i obejrzał ją na własne oczy. Najpierw jednak Zafir i dwaj technicy oprowadzili go po wnętrzu szkoleniowego pojazdu, aż po szeroki przedział na szczytowym piętrze, gdzie znajdowały się kwatery mieszkalne dla osób, które przyjeżdżały z wizytą.

Zafir z ożywieniem opowiadał o znaleziskach już dokonanych przez Bestię na zachodnim Tharsis.

— Rzecz jasna, podstawowym źródłem naszych dochodów jest regeneracja węglowych włókien i spirali z diamentowego żelu — zaczął. — Dobrze też sobie radzimy z pewnymi zgruzowanymi materiałami egzotycznymi, przekształconymi w rezultacie końcowej fazy upadku. Ale myślę, że szczególnie zainteresują pana krystalokonkrecje. — Zafir świetnie się znał na tych małych węglowych kulach geodezyjnych, których pełna nazwa brzmiała „rozdrobnione krystalokonkrecje poodciągnieniowe”, i mówił o nich z wielkim entuzjazmem: — Temperatura i ciśnienie w strefie spadku na obszarze zachodniego Tharsis okazały się podobne do stosowanych w trakcie syntezy w reaktorze łukowym na etapie odciągania i dzięki temu znalazł się tam stukilometrowy odcinek, gdzie węgiel na dolnej stronie kabla składa się prawie całkowicie z krystalokonkrecji. W większości są to sześćdziesiątki, ale także kilka trzydziestek i spora ilość prawdziwych superkrystali. — Niektóre z tych superkrystali zmieszały się z atomami innych związków, schwytanych we wnętrzu „węglowych klatek”. Takie „pełne odciągacze” były użyteczne w produkcji mieszanek, jednak wytwarzanie laboratoryjne okazało się bardzo kosztowne ze względu na ogromną ilość potrzebnej do tej czynności energii. Znalezisko to było więc bardzo cenne. — Na razie Bestia sortuje różne rodzaje superkrystali. Później ma tam wkroczyć pański chromatograf jonowy — dodał na koniec.

— Tak, rozumiem — pokiwał głową Art. Używał chromatografu jonowego podczas analiz w Gruzji i jego doświadczenie w tego rodzaju działalności było oficjalnym powodem, dla którego przysłano go z Ziemi do tego odległego świata.

Przez następne kilka dni Zafir wraz z kilkoma technikami uczyli Arta, jak się obchodzić z Bestią. Po tych sesjach jadali kolację w restauracyjce, mieszczącej się w namiocie na przedmieściu na wschodnim stożku. Po zachodzie słońca rozciągał się stamtąd wspaniały widok na mniej więcej trzydzieści kilometrów dokoła krzywizny stożka. Miasto Sheffield jarzyło się w mroku niczym lampa umieszczona na tle czarnej przepaści.

W trakcie posiłków ich rozmowa rzadko dotyczyła szczegółów zadania Arta i, rozważywszy ten fakt, Art doszedł do wniosku, że jest to prawdopodobnie rozmyślna uprzejmość ze strony jego kolegów. Bestia była urządzeniem całkowicie zautomatyzowanym i chociaż ostatnio pojawiły się pewne trudne do rozwiązania problemy, związane z sortowaniem niedawno odkrytych „pełnych odciągaczy”, na Marsie z pewnością można było znaleźć wielu specjalistów od chromatografii jonowej, którzy podołaliby tej pracy. Wobec czego, nie istniał właściwie żaden logiczny powód, dla którego Praxis miałaby przysyłać z Ziemi Randolpha, aby podjął się tego właśnie zadania. Dla wszystkich było zapewne jasne, że muszą istnieć inne, nie ujawnione przez Arta przyczyny jego pojawienia się na Marsie. Toteż cała grupa unikała tego tematu, oszczędzając Artowi kłopotliwych kłamstw, niezdarnego wzruszania ramionami czy też otwartego oświadczenia, że jest to tajemnica, której nie może zdradzić swoim nowym znajomym.

Art nie czułby się dobrze, gdyby musiał zastosować któryś z tych wybiegów i dlatego bardzo doceniał takt swoich towarzyszy. Ale jednocześnie z tego właśnie powodu w ich rozmowach zauważalny był pewien dystans. Ponieważ jednak dość rzadko — poza spotkaniami informacyjnymi — widywał inne osoby nowo przybyłe do pracy w Praxis, a nikogo innego nie znał ani w tym mieście, ani nigdzie na planecie, czuł się nieco osamotniony i z każdym kolejnym dniem pogłębiało się w nim poczucie niepewności, a nawet zaczęło go ogarniać przygnębienie. Nigdy więcej nie odsuwał już draperii, pragnąc uniknąć widoku z okna, a posiłki jadał w restauracji z dala od stożka. Czuł się trochę tak, jak podczas tygodni spędzonych na pokładzie „Ganesha”, a nie wspominał tego okresu najmilej. Czasami musiał wręcz siłą wyrzucać z głowy kiełkującą coraz śmielej myśl, że przylot tutaj był jednak życiową wielką pomyłką.

Tak czy owak, po ostatnim wykładzie informacyjnym, podczas oficjalnego obiadu w budynku Praxis, Art wypił więcej niż miał to w swoim zwyczaju. Zaciągnął się również kilkakrotnie tlenkiem azotawym z podłużnego zbiorniczka. Wdychanie narkotyków odprężających było, jak mu powiedziano, lokalnym zwyczajem, dość rozpowszechnionym wśród marsjańskich robotników budowlanych, toteż małe zbiorniczki z rozmaitymi gazami możliwe do kupienia po wrzuceniu żetonu znajdowały się obok apteczek w niektórych męskich toaletach. Uważano, że gaz rozweselający przyjemnie wzmacnia działanie szampana; była to niezwykle lubiana tu kombinacja, jak orzeszki ziemne do piwa albo lody do szarlotki.

Po obiedzie Art szedł ulicami Sheffield, podskakując dziwacznie, ponieważ „azotawy szampan” zadziałał na niego w sposób anty grawitacyjny. Działanie używek, w połączeniu z marsjańskim ciążeniem, sprawiło, że Art czuł się ogólnie zbyt lekki. W rzeczywistości ważył w tej grawitacji około czterdziestu kilogramów, ale gdy tak szedł, miał wrażenie, że jego waga nie wynosi więcej niż pięć. Było to bardzo dziwne, a nawet nieco nieprzyjemne uczucie. Jak chodzenie po posmarowanym masłem szkle.

Nagle nieomal wpadł na młodego mężczyznę. Nieco wyższy od niego, ciemnowłosy młodzieniec, był smukły i poruszał się z wielką gracją, zwłaszcza gdy błyskawicznie odsunął się od Arta, aby uniknąć zderzenia, a następnie przytrzymał Ziemianina, kładąc mu dłoń na ramieniu. Wszystko to zrobił jednym płynnym ruchem, po czym spojrzał mu w oczy i zapytał:

— Arthur Randolph?

— Tak — odparł zaskoczony Art. — To ja. A kim pan jest?

— Jestem tą osobą, która skontaktowała się z Williamem Fortem — powiedział młody mężczyzna.

Art nagle się zatrzymał. Lekko się zakołysał, aby utrzymać równowagę. Młodzieniec podtrzymywał go w pozycji pionowej łagodnym naciskiem; jego ręka na ramieniu Arta była gorąca. Spojrzał Randolphowi prosto w oczy i posłał mu przyjazny uśmiech. Ma najwyżej dwadzieścia pięć lat, ocenił Art, może nawet jeszcze mniej — przystojny młody człowiek o smagłej cerze, gęstych czarnych brwiach i lekko skośnych, azjatyckich oczach, szeroko rozstawionych nad wydatnymi kośćmi policzkowymi. Spojrzenie inteligentne, pełne szczerego zaciekawienia i swego rodzaju magnetyzmu, któremu trudno się było oprzeć.

Art natychmiast poczuł do niego sympatię, choć z pewnością nie potrafiłby wymienić nawet jednego powodu, dla którego tak się stało. Po prostu od razu go polubił.

— Proszę mi mówić Art — odezwał się.

— Ja mam na imię Nirgal — odparł młodzieniec. — Zejdźmy do Parku Widokowego.

Art poszedł więc za swoim towarzyszem trawiastą aleją aż do znajdującego się na stożku parku. Stamtąd powędrowali ścieżką, która prowadziła obok zwieńczenia muru. Nirgal przez cały czas pomagał się Altowi poruszać, otwarcie przytrzymując go za ramię i sterując jego chwiejnym krokiem. Uścisk młodego człowieka był elektryzujący, przenikliwy i tak bardzo ciepły, jakby Nirgal miał gorączkę, chociaż w jego ciemnych oczach nie było widać najmniejszego jej śladu.

— Po co tu przyleciałeś? — spytał nagle, a barwa jego głosu i wyraz twarzy świadczyły, iż nie było to kurtuazyjne pytanie.

Art przez chwilę zastanawiał się nad właściwą odpowiedzią.

— Aby pomóc — odparł.

— Więc przyłączysz się do nas?

Znowu odniósł wrażenie, że młodzieniec ma na myśli coś zupełnie innego, coś znacznie bardziej istotnego.

Dlatego też odrzekł młodemu:

— Tak. Kiedy tylko zechcecie.

Nirgal uśmiechnął się. Na jego ustach pojawił się szybki, zadowolony uśmieszek, nad którym nie do końca zapanował, zanim powiedział:

— To dobrze. To bardzo dobrze. Ale widzisz, zainicjowałem ten kontakt na własną rękę. Rozumiesz? Są tu ludzie, którzy czegoś takiego nie aprobują. Muszę więc wprowadzić cię między nas, jak gdyby to był zwykły przypadek. Zgadzasz się?

— Oczywiście. — Art potrząsnął głową, nieco zmieszany. — Taki był również i mój plan.

Nirgal zatrzymał się przy kopule obserwacyjnej, chwycił dłoń Arta i przez moment trzymał ją w swojej. Jego spojrzenie, wyrażające otwartość i niezachwianą pewność siebie, sugerowało innego rodzaju kontakt.

— To dobrze. Dziękuję. W takim razie, działaj tak, jak dotąd. Zajmij się tym projektem zbierania odpadów i wyjedź kiedyś na zewnątrz. Wówczas się spotkamy ponownie.

Po tych słowach odszedł w kierunku stacji kolejowej, poruszając się z wdziękiem długimi krokami, podobnie jak chodzili młodzi tubylcy. Art patrzył za nim długą chwilę, rozpamiętując spotkanie i zastanawiał się nad przyczyną, która sprawiła, że było ono tak bardzo znaczące. To zapewne przez wyraz jego twarzy, zdecydował — nie była to agresja, jaką czasem wyrażają spojrzenia i sposób bycia młodych ludzi, ale coś innego: jakaś osobliwa radość i siła. Art przypomniał sobie nagły uśmieszek, nad którym nie potrafił zapanować Nirgal, gdy ten powiedział (dokładnie mówiąc, obiecał) mu, że chce się przyłączyć do podziemia. Na tę myśl Art teraz również się uśmiechnął.

Kiedy wrócił do pokoju, ruszył prosto do okna i odsunął draperie. Potem podszedł do stolika przy łóżku, usiadł, włączył komputer i poszukał słowa „Nirgal”. Na liście nie znajdowała się żadna osoba o tym imieniu. Była tu tylko kraina o nazwie Nirgal Vallis, leżąca między Basenem Argyre i Valles Marineris. „Jeden z najlepszych przykładów wyżłobionego przez wodę kanału na Marsie”, przeczytał w długim i zagmatwanym opisie. Słowo było babilońską nazwą Marsa.

Wrócił do okna i przycisnął twarz do szyby. Spojrzał prosto w dół szczeliny, w samo kamienne serce olbrzyma. Ujrzał poziome tarasy wygiętych ścian i szeroką, kolistą równinę, która znajdowała się niewyobrażalnie daleko pod nim, widział ostrą krawędź w miejscu, gdzie równina stykała się z owalną ścianą. Dostrzegł tam nieskończoną ilość odcieni wielu kolorów: kasztanowego, rdzawego, czarnego, brązowego, pomarańczowego, żółtego, czerwonego… przede wszystkim czerwonego… wszędzie była czerwień, wszystkie odcienie czerwieni… Wpatrywał się intensywnie w otaczającą go krainę i po raz pierwszy nie czuł strachu. Potrafił znieść ten widok. Potrafił znieść tutejszą grawitację. Spotkał Marsjanina, członka podziemia, młodzieńca o dziwnej charyzmie… I spotka więcej takich ludzi, wielu spośród nich… Naprawdę jestem na Marsie, pomyślał.

Kilka dni później znalazł się na zachodnim stoku Pavonis Mons. Sam kierując małym roverem, zjeżdżał wąską drogą, która biegła równolegle do pasma nierównego wulkanicznego rumoszu po czymś, co wyglądało jak szlak kolei zębatej, opadający prosto w dół. Przed podróżą wysłał ostatnią zaszyfrowaną informację do Forta, przekazując mu, że wyjeżdża i otrzymał pierwszą, od kiedy opuścił Ziemię, odpowiedź: „Miłej podróży”.

Pierwszej godzinie jego jazdy towarzyszyły, zgodnie z opowieściami innych osób, wszelkie możliwe z najbardziej spektakularnych marsjańskich widoków. Przejechał zachodni stożek kaldery i zaczął zjeżdżać po zewnętrznym zboczu ogromnego wulkanu. Tak minęło około sześćdziesięciu kilometrów drogi na zachód od Sheffield. Gdy dojechał do południowo-zachodniej krawędzi ogromnego płaskowyżu stożkowego i zaczął się posuwać w dół wzgórza, bardzo daleko pod nim i bardzo daleko od niego pojawił się marsjański horyzont: lekko zakrzywiona mglistobiała pręga, podobna obrazowi Ziemi widzianemu z okna kosmolotu. Skojarzenie to było zupełnie logiczne, ponieważ szczyt Pavonis wystawał na około osiemdziesiąt pięć tysięcy stóp ponad Amazonis Planitia. Widok stąd był rozległy i stanowił najbardziej dosadne z możliwych przypomnienie zdumiewającej wysokości wulkanów Tharsis. W tym momencie Art dostrzegł również ogromny Arsia Mons, położony najbardziej na południe jeden z trzech wulkanów Tharsis, który — po lewej stronie Arta — górował nad horyzontem niczym ościenny świat. A to, co wyglądało jak czarna chmura ponad dalekim horyzontem na północnym zachodzie, mogło być (to bardzo możliwy!) samym Olympus Mons!

Toteż, mimo że cały pierwszy dzień Art zjeżdżał w dół, jego nastrój pozostawał niezmiennie wspaniały.

— No, no — powiedział do siebie. — Z pewnością nie jesteśmy już w Kansas. Jesteśmy… hmm… tak daleko… że możemy spotkać czarnoksiężnika! Tak, tak! Cudownego czarnoksiężnika z krainy Mars!

Droga biegła równolegle do linii leżącego kabla. Kabel musiał uderzyć w zachodni stok Tharsis z ogromną mocą, oczywiście nie tak olbrzymią, jak podczas ostatniego ciosu, ale wystarczającą, aby stworzyć interesujące superkrystale, w celu zbadania których wysłano Arta. Jednak w tej okolicy Bestia, ku której jechał, zajęła się już skutecznie zbieraniem leżących odcinków, toteż niewiele pozostało po pierwotnym kablu; jedyną jego pozostałością był układ staroświecko wyglądających szyn kolejowych, z trzecim torem dla kolei zębatej, który opadał do środka. Bestia wykonała te szyny z węgla kabla, a potem użyła innych części kabla i magnezu z gleby, aby stworzyć mały samonapędowy tor dla górniczych wagoników, które przenosiły ładunek ze złomem w górę, po stoku Pavonis do przetwórni Ouroborous w Sheffield. Dobry kawałek roboty, pomyślał Art, obserwując, jak mały pojazd automatyczny mija go, kierując się w przeciwnym kierunku, w górę torami ku miastu. Niewielki wagonik kolejowy był czarny, niski i szeroki, napędzany przez mały ruchomy silnik znajdujący się między szynami kolei zębatej. Wypełniony był ładunkiem, na który w większości składały się węglowe włókna nanoprzewodowe. Szczyt wagonika nakrywał duży prostokątny blok diamentu. Art słyszał już o nim w Sheffield, więc jego widok go nie zaskoczył. Diament uzyskano z dwóch spiral wzmacniających kabel i, prawdę powiedziawszy, jego bloki były o wiele mniej wartościowe niż włókno węglowe zmagazynowane pod nimi — stanowiły po prostu coś w rodzaju luksusowej pokrywy. Ale rzeczywiście wyglądały pięknie.

Drugiego dnia jazdy Randolph wydostał się na ogromny stożek Pavonis i na właściwe wybrzuszenie Tharsis. Tutaj powierzchnia była o wiele bardziej nierówna niż na zboczu wulkanu, pokryta luźnymi kamieniami i niewielkimi kraterami meteorytowymi. Wszystko zasłane było zaspami: mieszaniną, która wyglądała, jak gdyby w równych częściach składała się ze śniegu i piasku. Było to firnowe zbocze zachodniego Tharsis, teren, na który nadchodzące z zachodu burze często zrzucały masy nigdy nie topniejącego śniegu, odkładającego się rok po roku w coraz grubszą i twardszą śnieżną pokrywę. Do tej pory składała się tylko z ziarnistego śniegu, zwanego firnem, ale jeszcze kilka lat takiego prasowania i najniższe warstwy z pewnością zmienią się w lód i osuwające się lodowce.

Spadziste zbocza stale przerywały duże skały wystające z firnu i małe pierścienie kraterów o szerokości przeważnie mniejszej niż kilometr, które — gdyby nie wypełniający je zmieszany z piaskiem śnieg — wyglądałyby tak świeżo, jak gdyby zaledwie poprzedniego dnia powstały poprzez uderzenie meteorytu.

Art dostrzegł Bestię bardzo szybko, mimo że znajdował się jeszcze wiele kilometrów od niej. Akurat pracowała, zbierając fragmenty leżącego kabla. Jej wierzchołek pojawił się nagle nad zachodnim horyzontem, ale musiała minąć jeszcze godzina jazdy, by Randolph zobaczył ją w całej okazałości. Na ogromnym pustym zboczu wydawała się dziwnie mniejsza niż jej siostra bliźniacza ze wschodniej części Sheffield, przynajmniej tak długo, aż Art dojechał pod jej stok. Dopiero wtedy bowiem zrozumiał, że Bestia jest tak duża jak miejski blok. U jej boku znajdował się nawet kwadratowy otwór, który najbardziej ze wszystkiego na świecie przypominał wjazd na parking z garażami. Art wjechał roverem prosto w ten otwór — Bestia poruszała się zaledwie trzy kilometry na dzień, nietrudno było więc trafić w wejście — a gdy znalazł się wewnątrz, ruszył w górę krętą, pochyłą drogą. Przejechawszy krótki tunel, dotarł do śluzy powietrznej. Tam przemówił przez radio do AI Bestii, po czym drzwi za jego roverem zasunęły się. W minutę później bez trudu wydostał się z pojazdu, podszedł do drzwi windy, wsiadł w nią i pojechał w górę na piętro, gdzie znajdowało się obserwatorium.

Szybko doszedł do wniosku, że życie wewnątrz Bestii jest nudne i pozbawione atrakcji, toteż zgłosiwszy swoje przybycie w biurze Sheffield i rzuciwszy okiem na jonowy chromatograf w laboratorium na dole, Art wrócił na dwór, do rovera i pojechał rozejrzeć się po okolicy. Dokładnie tak postępują wszystkie osoby, które pracują z Bestią, zapewnił go wcześniej Zafir: rovery były tu niczym ryby pilotujące wielkiego wieloryba i chociaż z wysoko położonego obserwatorium roztaczał się wspaniały i rozległy widok, większość ludzi wolała spędzać więcej czasu na zewnątrz, jeżdżąc pojazdami po okolicy.

Art poszedł za ich przykładem. Spoglądając na leżący przed Bestią kabel, uświadomił sobie od razu, o ile trudniej było dostać się tutaj teraz, niż przed jego upadkiem. Prawie jedna trzecia średnicy kabla pozostawała zagrzebana w ziemi, cylindryczny kształt został znacznie spłaszczony i znaczyły go długie pęknięcia, które biegły wzdłuż boków, ujawniając szczegóły jego budowy: sieć splotów węglowego włókna nanoprzewodowego, nadal jednej z najmocniejszych znanych w materiałoznawstwie substancji (chociaż podobno materiał kabla nowej windy miał być jeszcze bardziej wytrzymały).

Bestia siedziała okrakiem na gruzach kabla, prawie czterokrotnie je przewyższając; spalony na węgiel czarny półcylinder znikał w otworze przy przednim końcu Bestii, z którego wydobywał się niski, jednostajny, niemal poddźwiękowy wibrujący odgłos. W pewnej chwili, codziennie około godziny drugiej po południu, pokrywa z tyłu Bestii nad stałymi torami wyrzucanych wydzielin rozsuwała się, wytaczał się z niej jeden z pokrytych diamentem pociągów kolejowych, a następnie połyskując w słonecznym świetle sunął ku Pavonis. Dotarłszy do wysokiego wschodniego horyzontu, jakieś dziesięć minut po wynurzeniu się ze swego „stwórcy”, wagoniki znikały w widocznym zagłębieniu między przyglądającym im się Artem i Pavonis.

Obejrzawszy codzienny odjazd wagoników Art wsiadał do rovera — swojej „pilotującej ryby” — po czym wyruszał w drogę, by badać kratery i duże samotne głazy narzutowe, choć, szczerze mówiąc, przede wszystkim poszukiwał Nirgala czy może raczej niecierpliwie na niego oczekiwał. Po kilku dniach takiego życia wprowadził do swej podróży pewien nowy rytuał: ubierał się w skafander, wysiadał z pojazdu i wyruszał na kilkugodzinny codzienny pieszy spacer po okolicy. Wędrował obok kabla i „pilotującej ryby” albo nieco się oddalał od pojazdu wabiony ekscytującymi widokami.

Podczas tych wypraw zauważył, ze teren, po którym chodzi, wygląda dość dziwacznie i to nie tylko z tego powodu, że był równomiernie zarzucony milionami czarnych skał, ale także dlatego, iż jego ciężki firnowy kobierzec został przez piaszczyste wiatry wyrzeźbiony w fantastyczne kształty: grzbiety, wypukłości i kotliny, a za każdą sterczącą większą skałą leżały zgruzowane „ogony” w kształcie łzy i tym podobne… sastrugi, jak nazywano te przedziwne uformowania. Artowi bardzo zabawne wydawało się chodzenie między tymi wymyślnymi, aerodynamicznymi ekstruzjami czerwonawego śniegu.

Wyjazdy i spacery stały się codziennym nawykiem Randolpha, a Bestia w tym czasie parła powoli na zachód. Podczas kolejnych wypraw Art zauważył, że wystawione na wiatr gołe szczyty skał często pokrywały maleńkie płatki: grupki prędko rosnących porostów (z gatunku, który rósł szybko czy też, przynajmniej, szybko jak na porosty). Pewnego dnia Art podniósł z ziemi kilka skalnych, upstrzonych roślinnymi kępkami odłamków skalnych i zabrał je ze sobą do Bestii, gdzie zbadał je, a następnie z ciekawością zaczął czytać na ich temat. Dowiedział się, że akurat te porosty były genetycznie ukształtowanymi kryptoendolitami, co oznaczało, iż zazwyczaj żyją one w skale, a na tej wysokości znajdowały się niemal na granicy własnych możliwości — artykuł objaśniał, że ponad dziewięćdziesiąt osiem procent swej energii rośliny te muszą zużywać po prostu na to, by utrzymać się przy życiu, a tylko niecałe dwa procent przeznaczają na reprodukcję; mimo to i tak stanowiły wielki postęp wobec ziemskich gatunków, od których się wywodziły.

Mijały kolejne dni, potem tygodnie. I cóż Art mógł zrobić? Nic, nadal więc zbierał porosty. Jeden z kryptoendolitów, które znalazł, okazał się — jak Randolph przeczytał w komputerze — pierwszym gatunkiem, który wykształcono, by przeżył na marsjańskiej powierzchni. Dokonali tego przedstawiciele legendarnej pierwszej setki kolonistów. Art bardzo się zainteresował, toteż odłamał kilka skalnych drobin, by je gruntowniej zbadać i stwierdził, że na zewnątrz tych skał rosną kolejne centymetrowe pasma porostów: najpierw żółta warstewka bezpośrednio na powierzchni, potem — pod nią — błękitny paseczek, a następnie zielony. Po tym odkryciu Art często się zatrzymywał podczas spacerów. Klękał, przystawiał szybkę hełmu do kolorowych kamieni wystających z firnu i podziwiał delikatne kępki o pięknych, intensywnych barwach: żółci, oliwki, khaki, leśnej zieleni, czerni, szarości.

Pewnego popołudnia odjechał „pilotującą rybą” daleko na północ od Bestii, po czym wysiadł, aby pochodzić po okolicy i zebrać próbki. Kiedy wrócił, stwierdził, że luk śluzy powietrznej z boku jego „ryby” nie chce się otworzyć.

— Co, u diabła?! — zaklął głośno.

Minęło już tak wiele czasu, że zupełnie zapomniał, iż coś szczególnego ma się wydarzyć w jego życiu. Dlatego był przekonany, że to po prostu zwykła awaria elektroniki. Zakładając, że to awaria, a nie… coś innego, wydawał ustne komendy przez interkom i wypróbował każdy znany sobie kod na klawiaturce przy luku komory powietrznej, ale bez rezultatu. Ponieważ nie mógł wejść do środka, niemożliwe było także uruchomienie systemów alarmowych. Interkom w jego hełmie miał bardzo ograniczony zasięg — dokładnie zaledwie do horyzontu, który tu, na dole, z boku Pavonis kurczył się do iście marsjańskiej bliskości, czyli sięgał tylko kilka kilometrów we wszystkie strony. Bestia natomiast znajdowała się obecnie daleko za horyzontem, a chociaż prawdopodobnie Art mógłby dojść do miejsca, w którym zarówno Bestia, jak i „pilotujące ryby” znajdowałyby się na horyzoncie, ocenił ten pomysł jako niezbyt bezpieczny: był przecież zupełnie sam, w skafandrze z ograniczonym zapasem powietrza…

W tej chwili krajobraz upstrzony sastrugami wydał mu się światem bardzo obcym i złowieszczym; był mroczny nawet w jaskrawym blasku słońca…

— No, no — powiedział do siebie Art, rozmyślając intensywnie nad własną sytuacją.

W końcu przypomniało mu się, że przyjechał tu przecież po to, aby nawiązać kontakt z marsjańskim podziemiem. Nirgal powiedział mu, że ma to wyglądać na przypadek. Oczywiście, nie musi to być akurat ten przypadek, ale — powiedział sobie — jakkolwiek jest, panika z pewnością mi nie pomoże. Dlatego najlepiej założyć, iż jest to rzeczywiście wypadek i odejść stąd. Miał do wyboru: próbować wrócić pieszo do Bestii albo usiłować się dostać do rovera — „pilotującej ryby”.

Ciągle jeszcze zastanawiał się, co zrobić i nerwowo stukał w klawisze na klawiaturze przy luku śluzy z szybkością godną uczestnika konkursu na najszybsze maszynopisanie, kiedy ktoś mocno klepnął go w ramię.

— Aaa! — krzyknął Art i odskoczył.

Było ich dwoje, ubranych w walkery i porysowane stare hełmy. Widział ich twarze przez szybki hełmów: kobieta z obliczem jastrzębia, która — miał wrażenie — chętnie by go ugryzła oraz niewysoki ciemnoskóry mężczyzna o szczupłej twarzy i siwych dredlokach cisnących się ze wszystkich stron ku szybce hełmu, jak obraz olinowania w ramkach, który można czasami spotkać w restauracjach dla wszelkiego autoramentu wilków morskich.

Właśnie ten mężczyzna klepnął Arta w ramię. Teraz podniósł trzy palce i wskazał na konsoletkę na nadgarstku. Chodziło mu bez wątpienia o to, by Art użył kanału interkomu. Włączył go więc.

— Witam! — krzyknął, czując większą ulgę niż było trzeba, zważywszy, że cały wypadek prawdopodobnie zorganizował Nirgal, tak że nawet przez chwilę nie znajdował się w prawdziwym niebezpieczeństwie. — Wiecie… hmm… zdaje się, że nie mogę się dostać do mojego pojazdu. Czy moglibyście mnie podwieźć?

Przez moment patrzyli na niego bez słowa.

Po chwili mężczyzna roześmiał się. Jego śmiech był przeraźliwy.

— Witamy na Marsie — odezwał się.

Część 3

Długi wybieg

Ann Clayborne zjeżdżała ze Szczytu Genewskiego, zatrzymując się co kilka zakosów na przecięciach dróg; wówczas wysiadała i zbierała skalne próbki. Po roku 2061 przestano używać Autostrady Transmarineryjskiej, która teraz niknęła pod warstwą brudnego lodu zmieszanego z otoczakami, pokrywającego dno Coprates Chasma. Droga była reliktem archeologicznym i nie wiodła już donikąd.

Jednak Ann badała Szczyt Genewski. Stanowił on ostatni odcinek o wiele dłuższej dajki magmowej, której większa część znikała zagrzebana w płaskowyżu na północy. Dajka ta była jedną z wielu: w pobliżu znajdowały się także grzbiety Melas Dorsa, dalej na wschodzie — Felis Dorsa, a na zachodzie — Solis Dorsa; wszystkie one byty prostopadłe do kanionów marineryjskich i pochodzenie każdego z nich stanowiło taką samą tajemnicę. Po prostu, kiedy z powodu załamań i spowodowanej wiatrem erozji opadła południowa ściana Melas Chasma, obnażyła się twarda skała jednej z dajek. Tak powstał Szczyt Genewski, który Szwajcarzy, budujący drogę w dół ściany kanionu, uznali za idealną pochyłą drogę, a teraz — dzięki niemu Ann miała przed sobą doskonale widoczne podłoże dajki. Istniała możliwość, że zarówno ta, jak i wszystkie podobne jej dajki uformowały się poprzez koncentryczne rozszczepienie wychodzące z wzniesienia Tharsis; z drugiej strony mogły być także o wiele starsze, stanowiąc jedną z pozostałości tego okresu w początkach epoki Noachian, kiedy tworzyły się na Marsie baseny i pasma, i kiedy planeta ciągle jeszcze korzystała z własnego wewnętrznego ciepła. Określenie wieku bazaltu przy podnóżu dajki pomogłoby wybrać właściwą odpowiedź.

Ann jechała więc powoli małym kamiennym roverem po pokrytej szronem drodze. Ruch pojazdu był prawdopodobnie świetnie widoczny z powietrza, ale Ann nie dbała o swoje bezpieczeństwo. W ubiegłym roku zjeździła niemal całą południową półkulę, nie przedsięwziąwszy żadnych środków ostrożności, chyba że zbliżała się do jednego z ukrytych schronów Kojota, gdzie uzupełniała zapasy, l jak dotąd — nigdy jej się nie przydarzyło nic nieprzyjemnego.

Dotarła właśnie do podnóża szczytu, niezwykle krótkiego odcinka lądu wystającego ponad lodowo-kamienną rzeką, która zalewała obecnie dno kanionu. Ann wysiadła z pojazdu i geologicznym młoteczkiem zaczęła ostukiwać podłoże ostatniej krzyżówki dróg. Stała tyłem do ogromnego lodowca i nie myślała o nim, całkowicie skupiona na bazalcie. Dajka wyrastała przed nią w słońcu, stanowiąc idealną pochylnię prowadzącą na szczyt skalnej ściany. Miała mniej więcej trzy kilometry wysokości i rozciągała się pięćdziesiąt kilometrów na południe. Po obu stronach Szczytu Genewskiego ogromne południowe urwisko rozpadliny Melas Chasma wyginało się w tył w olbrzymie skalne zatoki, potem znowu na zewnątrz w mniejsze wzniesienia: w mały punkt na dalekim horyzoncie, po lewej stronie Ann i solidny przylądek, jakieś sześćdziesiąt kilometrów, po jej prawej stronie. Ten przylądek Ann nazywała Cape Solis.

Już wiele lat temu Ann przepowiedziała, że w ślad za hydratacją atmosfery nastąpi tu gwałtowna erozja. Aktualny kształt urwiska po obu stronach szczytu dowodził, że miała rację. Zatoka między Szczytem Genewskim i Cape Solis zawsze była głęboka, ale teraz po wielu świeżych osuwiskach skalnych należało sądzić, że pogłębia się coraz szybciej. Jednak nawet najnowsze stromizny, podobnie jak cała reszta żłobkowania i uwarstwienia urwiska, pokrywał szron. Wielka ściana po opadach śniegu przybrała barwę ziemskich wzgórz — Zionu lub Bryce; były to głębokie czerwienie, przetykane bielą.

Na dnie kanionu, około kilometra czy dwóch na zachód od Szczytu Genewskiego, znajdowało się — równoległe do samego wierzchołka — bardzo niskie, ciemne pasmo skalne. Zaciekawiona Ann ruszyła w jego kierunku. Przy bliższym oglądzie grzbietu, sięgającego jej ledwie do piersi, Ann stwierdziła, że rzeczywiście jest zbudowany z takiego samego bazaltu co Szczyt Genewski. Wyjęła młoteczek i odłupała od skały próbkę.

Nagle coś się poruszyło i usłyszała stłumiony odgłos szumu, toteż szybko się podniosła i patrząc w stronę, skąd dochodził, zauważyła, że Cape Solis stracił właśnie przedni występ. Znad jego dna, lekko falując, oddalała się teraz czerwona chmura.

Ziemia się obsuwa, uświadomiła sobie od razu Ann. Natychmiast włączyła stoper na nadgarstku, potem szybko zerwała kapturek z umieszczonej nad szybką hełmu lornetki i tak długo regulowała ostrość, aż daleki cypel stał się dla niej wyraźnie widoczny. Nowa kamienna powierzchnia, która się ujawniła po odłamaniu lica, miała czarniawą barwę i wyglądała naprawie pionową. Być może jest to świeża szczelina w dajce, pomyślała Ann, o ile tamten twór to również dajka. Naprawdę wydawał się bazaltowy. Ann odniosła wrażenie, że pęknięcie nastąpiło na całej wysokości skalnej ściany, na całych jej czterech kilometrach.

Frontowa płaszczyzna urwiska zniknęła powoli w rosnącej chmurze pyłu, która rozprzestrzeniała się w górę i na boki, jak po wybuchu gigantycznej bomby. Rozległ się odległy, ledwie słyszalny huk, a za nim nastąpił stłumiony odgłos ryku, niczym daleki grzmot. Ann spojrzała na nadgarstek: ryk trwał niecałe cztery minuty. Prędkość dźwięku na Marsie wynosiła dwieście pięćdziesiąt dwa metry na sekundę, więc kamienna ściana musiała się znajdować rzeczywiście w odległości sześćdziesięciu kilometrów od Ann. Widziałam niemal pierwszy moment obsuwu, uświadomiła sobie.

Głęboko w zatoce odpadł właśnie także mniejszy fragment urwiska, co, bez wątpienia, spowodowały fale wstrząsowe. Jednak ten upadek wyglądał jak najzwyklejszy skalny obryw w porównaniu z zawalonym przylądkiem, którego objętość musiała wynosić miliony metrów sześciennych skały. To fantastyczne, uzmysłowiła sobie Ann, zobaczyć na własne oczy jedno z tak dużych osuwisk — większość areologów i geologów musiała prowokować eksplozje lub zdawać się jedynie na symulacje komputerowe. Kilka tygodni spędzonych w Valles Marineris rozwiązałoby ich problemy w tym względzie.

Więc tak to właśnie wygląda: tocząca się po ziemi nawala przy krawędzi lodowca, w postaci spłaszczonej, niskiej, ciemnej masy zwieńczonej przesuwającą się chmurą pyłu, jak film o zbliżającej się burzy oglądany w przyspieszonym tempie. Pasowały nawet efekty dźwiękowe. Odległość do przylądka była naprawdę dość spora. Ann niemal wzdrygnęła się, gdy sobie uświadomiła, iż stała się świadkiem długiego procesu obsuwu ziemi. Osuwiska były dziwnymi fenomenami i stanowiły jedną z dotąd nie rozwiązanych zagadek geologii. Większość z nich poruszała się po drodze poziomej na odległość około dwukrotnie większą od drogi ich spadu, ale kilka szczególnie wielkich najwyraźniej oparło się prawom tarcia i pędziło horyzontalnie przez odcinek dziesięć razy dłuższy niż ich odległość spadania, a czasami nawet dwadzieścia albo i trzydzieści razy dłuższy. Nazywano je osuwiskami o długim wybiegu i nikt nie wiedział, dlaczego czasem się zdarzały. Przylądek Cape Solis, któremu przyglądała się obecnie Ann, spadł z wysokości czterech tysięcy metrów, a więc powinien rozciągnąć się na dystans nie dłuższy niż osiem kilometrów, ale drobiny skalne przebyły już dno Melas Chasma i pędziły dalej w dół kanionu prosto w kierunku Ann. Jeśli przesuną się na odległość choćby piętnaście razy dłuższą niż ich pionowy spad, pomyślała, przetoczą się bezpośrednio nade mną i trzasną w Szczyt Genewski.

Ustawiła lornetkę na przednią krawędź osuwiska, ledwie widoczną jako ciemna skłębiona masa pod pędzącą chmurą pyłową. Jej dłoń drżała przy hełmie, ale poza nerwowym napięciem nie odczuwała niczego innego. Ani strachu, ani żalu — nic z tych rzeczy; właściwie doznała ulgi. Więc w końcu nadchodzi kres. I to nie z jej winy. Nikt nie mógłby jej winić za taką śmierć. Przecież zawsze powtarzała, że terraformowanie ją zabije. Roześmiała się krótko na tę myśl, a potem zmrużyła oczy, usiłując osiągnąć jak najlepszą ostrość, by możliwie najdokładniej obejrzeć czołową krawędź obsuwu. Najwcześniejsza standardowa hipoteza, wyjaśniająca fenomen długich wybiegów głosiła, że skala posuwa się na poduszce powietrznej wytworzonej pod spadem, jednak kolejne ślady starych, długich wybiegów, jakie odkryto na Marsie i na ziemskim Księżycu, wzbudziły wątpliwości wobec tej teorii i Ann zgadzała się z jej przeciwnikami, którzy argumentowali, iż powietrze schwytane w pułapkę pod skałą szybko rozprzestrzeniłoby się w górę. Jakkolwiek było, musiała istnieć jakaś forma materii poślizgowej, toteż niektóre hipotezy uwzględniały warstewkę stopionej skały, której płynność mogły spowodować takie czynniki, jak: tarcie zsuwu, fale dźwiękowe wyzwolone hałasem obsuwu lub po prostu niezwykle energiczne drgania cząsteczek, uderzających o dno osuwiska. Żadna z tych tez nie była jednak całkowicie satysfakcjonująca i nikt nie potrafił w tej kwestii niczego powiedzieć na pewno. W tej chwili Ann była bardzo blisko wyjaśnienia tajemnicy tego fenomenalnego zjawiska.

Tylko że nic — w tej zbliżającej się do niej, pod chmurą pyłu, masie — nie wskazywało na przewagę którejś z teorii nad innymi. Obsuw nie jarzył się wprawdzie jak stopiona lawa i chociaż był głośny, nie istniał sposób, by ocenić, czy natężenie hałasu jest wystarczające, aby pędzące cząsteczki mógł popędzać własny huk osuwiska. W każdym razie niezależnie od tego, jaki był rzeczywisty mechanizm powstania obsuwu, skalne masy pędziły teraz w kierunku stojącej nieruchomo kobiety. Wyglądało na to, że Ann otrzymuje niepowtarzalną szansę zbadania tego fenomenu „na żywo”. Być może miał to być jej ostatni wkład w geologię, choć bezpowrotnie stracony dla świata już w chwili odkrycia.

Spojrzała na nadgarstek i nie mogła uwierzyć, że minęło już ze dwadzieścia minut. Długie wybiegi znane były ze swej szybkości; szacowano na przykład, że obsuw Blackhawk w Mojave przemieszczał się z prędkością stu dwudziestu kilometrów na godzinę, mimo że zsunął się zaledwie o parę stopni, a Melas był przecież nieco bardziej stromy. I rzeczywiście, przednia krawędź osuwiska zbliżała się błyskawicznie. Również hałas stawał się coraz głośniejszy, jak gdyby bezpośrednio nad głową Ann przetaczał się grzmot. Pędzącym kamiennym drobinom towarzyszyła chmura pyłowa, przesłaniająca popołudniowe słońce.

Ann odwróciła się i spojrzała na wielki lodowiec marineryjski. O mało jej nie zabił, i to nie raz, kiedy po wybuchu formacji wodonośnej masy wodne spływały w dół wielkich kanionów. A Frank Chalmers zginął w ten właśnie sposób i spoczął pogrzebany gdzieś w lodzie, daleko na dole. Jego śmierć spowodował zresztą błąd Ann i nigdy jej nie opuściły z tego powodu wyrzuty sumienia. To był wprawdzie tylko moment nieuwagi, niemniej jednak z pewnością jej pomyłka; nikogo innego. A niektórych błędów nigdy nie można naprawić.

Potem umarł także Simon. Pochłonięty przez lawinę swoich własnych białych krwinek. Cóż, oceniła, teraz nadeszła moja kolej. Ulga, którą poczuła na tę myśl, była tak głęboka, że aż bolesna.

Obróciła się twarzą ku lawinie. Widoczne na dnie kamienie wyraźnie podskakiwały i koziołkowały energicznie, ale z pewnością nie przetaczały się nad sobą jak załamująca się fala. Najwyraźniej posuwały się naprawdę po warstewce jakiegoś „smaru”. Na szczytach wielu osuwisk, które poruszały się przez kilka kilometrów, geologowie znajdowali prawie nietknięte łąki, było to więc potwierdzenie dobrze znanego zjawiska, choć naprawdę wyglądającego osobliwie, a nawet nierealnie: niski wał przesuwał się po powierzchni, sterowany jakby magiczną mocą, wcale się nie przewracając. Ann zaciskała pięści, czując pod stopami wibrowanie ziemi. Pomyślała o Simonie, walczącym ze śmiercią w ostatnich godzinach swego życia i syknęła; chyba niezbyt właściwie było stać tak iż radością oczekiwać na pożądany koniec. W każdym razie wiedziała, że Simon by tego nie zaaprobował. W hołdzie jego pamięci zeszła z niskiej magmowej dajki i uklękła za nią na jedno kolano. Gruboziarniste grudki bazaltu w brązowawym świetle wydawały się matowe. Ann ponownie poczuła wibracje i podniosła oczy na niebo. Zrobiła, co mogła, by się uratować, nikt nie mógł jej winić za własną śmierć. Tak czy inaczej, głupio myśleć w ten sposób, powiedziała sobie. Przecież i tak nikt nigdy się nie dowie, co zrobiła, nawet Simon. Ponieważ Simona już nie było. A ten Simon, który „tkwił” w niej i tak nigdy nie przestał jej niepokoić, niezależnie od tego, jak postępowała i co robiła. Nadszedł po prostu czas na odpoczynek, więc powinna być wdzięczna losowi. Chmura pyłu toczyła się ponad niską dajką, powiał wiatr…

„Trraach!” Ann padła płasko pod wpływem nadciągającej fali hałasu. Później coś ją podniosło, pociągnęło ponad dnem kanionu i rzuciło o skałę. Kamienne drobiny smagały jej ciało. Znajdowała się w ciemnej chmurze, skulona, opierając się na dłoniach i kolanach, z każdej strony otaczał ją pył, wszystko wokół wypełniał ryk zgrzytających skał; ziemia pod stopami kołysała się gwałtownie jak dzika bestia, szykująca się do ataku.

Nagle uderzenie ustało. Ann nadal klęczała na czworakach, przez rękawiczki i nakolanniki czując chłodną skalę. Porywy wiatru powoli klarowały powietrze. Cale ciało kobiety pokrywał pył i małe odłamki skalne.

Wstała z drżeniem. Była obolała i zziębnięta. Lewy nadgarstek spuchł, prawdopodobnie zwichnięty. Ann ruszyła ku niskiej dajce i spojrzała ponad nią. Osuwisko zatrzymało się zaledwie około trzydziestu metrów od dajki. Cały teren wokół zarzucony był kamiennym rumoszem, ale krawędź właściwego skalnego obsuwu stanęła w miejscu: czarna ściana startego na proch bazaltu, odchylona w tył pod kątem około czterdziestu pięciu stopni, wysoka na dwadzieścia czy dwadzieścia pięć metrów. Gdyby Ann nie zeszła z niskiej dajki, uderzenie powietrza rzuciłoby ją w dół i zabiło.

— Niech cię cholera — powiedziała głośno, mając na myśli Simona.

Północna granica osuwiska wychodziła na lodowiec Melas; obsuw stopił lód i zamienił Melas Chasma w parujące koryto głazów narzutowych i błota. Chmura pyłowa całkowicie go zasłaniała. Kobieta przeszła dajkę i weszła na podnóże osuwiska. Skały na j ego dnie ciągle jeszcze były gorące. Wydawały się popękane nie bardziej niż położona wyżej na obsuwie skała. Ann popatrzyła na tę nową czarną ścianę; w uszach jej dzwoniło. To nie w porządku, pomyślała. To nie fair.

Wróciła na Szczyt Genewski. Czuła mdłości i miała zawroty głowy. Kamienny pojazd nadal stał na „ślepej” drodze, zapylony, ale nie uszkodzony. Przez bardzo długi czas Ann nie mogła się zmusić, by go dotknąć. Popatrzyła za siebie, ponad długą dymiącą masą skalnego zsuwu — czarny lodowiec leżący obok białego. W końcu otworzyła luk śluzy powietrznej i weszła do środka. Teraz nie miała już wyboru.

Każdego dnia Ann przejeżdżała kilka kilometrów, potem wysiadała i chodziła po powierzchni planety, uparcie jak automat wykonując swoją pracę.

Po obu stronach wypukłości Tharsis znajdowały się wgłębienia terenu: na zachodzie leżała Amazonis Planitia, nisko położona równina, sięgająca głęboko na południowe wyżyny, na wschodnim stoku natomiast znajdował się Rów Chryse, zapadlisko, które biegło z Basenu Argyre przez Margaritifier Sinus i Chryse Planitia, najgłębszy punkt w rowie. Średnia głębokość samego rowu wynosiła dwa kilometry poniżej poziomu otoczenia; mieścił się w nim cały marsjański teren chaotyczny oraz większość starych tuneli, wyżłobionych przez starożytne wybuchy wodonośnych formacji.

Ann tak długo jechała na wschód wzdłuż południowego stożka Marineris, aż znalazła się między Nirgal Vallis i Aureum Chaos. Tam zatrzymała się w celu uzupełnienia zapasów w kryjówce zwanej Dolmenowym Pagórkiem. Było to miejsce, do którego Michel i Kasei, w roku 2061, zabrali całą uratowaną przez siebie grupę, pod koniec ucieczki w dół Marineris. Widok tej maleńkiej kryjówki bynajmniej nie wzruszył teraz Ann, szczerze powiedziawszy ledwie ją pamiętała, Wszystkie jej wspomnienia ulotniły się, co uznała za bardzo korzystne. Pracowała nad tym intensywnie, celowo koncentrując się na danym obrazie z taką wewnętrzną siłą, że znikał on na zawsze wyparty ze świadomości.

Rzecz jasna, rów był starszy od terenu chaotycznego i kanałów „wybuchowych”, które bez wątpienia powstały właśnie za jego przyczyną. Wypukłość Tharsis stanowiła potężne źródło odgazowania aktywnego jądra planety, przez wszystkie promieniste i koncentryczne pęknięcia wokół niej przesączały się lotne gazy z gorącego środka Marsa. Woda w regolicie spływała w dół, do wgłębień po obu stronach wypukłości. Być może wgłębienia te stanowiły bezpośredni rezultat wypukłości, może materia litosfery przechyliła się na skraje, skąd wcześniej została wypchnięta w górę. Albo może płaszcz powierzchni zatonął pod wgłębieniami, kiedy się przesuwał pod wypukłością. Taką tezę popierały standardowe modele konwekcyjne — przecież wydostający się pióropusz musiał w końcu wrócić gdzieś na dół, przesuwając się przy bokach wypukłości i ściągając litosferę w dół.

A później woda w regolicie spływała jak zwykle, ściekając w rowy, aż do wybuchów warstw wodonośnych i załamania się powierzchni nad nimi; tak mogły powstać kanały wybuchowe i teren chaotyczny. To był dobry model roboczy, wiarygodny i zachowujący pozory prawdopodobieństwa, a przede wszystkim dający podstawę do wyjaśnienia wielu charakterystycznych cech tutejszej powierzchni.

Tak więc Ann każdego dnia najpierw jechała, a potem krążyła po terenie, szukając potwierdzenia teorii konwekcji płaszcza dla rowu Chryse; wędrowała po powierzchni planety, sprawdzając stare sejsmografy i odłupując kawałki skał. Trudno było iść wnętrzem rowu na północ, ponieważ wybuchy formacji wodonośnych w roku 2061 niemal całkowicie zablokowały drogę — została jedynie wąska szczelina między wschodnim końcem wielkiego lodowca Marineris i zachodnim stokiem małego lodowca, który wypełniał całą długość Ares Vallis. Szczelina ta była pierwszym miejscem na wschód od Noctis Labyrinthus, w którym można było przekroczyć równik nie przechodząc po lodzie, a Noctis znajdowało się całe sześć tysięcy kilometrów od tego miejsca. Toteż kolejowy tor magnetyczny oraz drogę zbudowano kiedyś właśnie tu, w tej szczelinie, a na stożku Krateru Galileusza umieszczono pod namiotem dość spore miasto. Na południe od Galileusza najwęższa część szczeliny liczyła zaledwie czterdzieści kilometrów szerokości, stanowiąc równinę umiejscowioną między wschodnim ramieniem Hydaspis Chaos i zachodnią częścią Aram Chaos, którą można było przejechać, chociaż trudno przemierzało się tę strefę, nie widząc na horyzoncie toru magnetycznego i drogi. Ann dotarła do samej krawędzi Aram Chaos i stamtąd spojrzała w dół na pogruchotany teren.

Na północ od Galileusza było już łatwiej. A potem znalazła się poza szczeliną i wjechała na Chryse Planitia. To było serce rowu z grawitacyjnym potencjałem — minus 0,65, najlżejsze miejsce na planecie, o ciążeniu niższym nawet niż to, które panowało w Hellas i Isidis.

Wjechawszy kiedyś na szczyt samotnego wzgórza, popatrzyła z góry i zobaczyła, że wokół centrum Chryse rozciąga się prawdziwe lodowe morze. Długi lodowiec, który zsunął się kiedyś z Simud Vallis i zatrzymał w najniższym punkcie Chryse, rozprzestrzeniał się coraz bardziej, aż zmienił się w lodowe morze, pokrywające ląd aż po horyzont w trzech kierunkach: na północ, północny wschód i północny zachód. Ann objeżdżała powoli najpierw jego zachodni brzeg, potem jego brzeg północny. Morze musiało mieć około dwustu kilometrów szerokości.

Pod wieczór któregoś dnia zatrzymała pojazd na resztkach stożka kraterowego i zapatrzyła się w bezkresny obszar popękanego lodu. Tak wiele wybuchów miało tu miejsce w roku 2061, pomyślała. Nie ulegało wątpliwości, że dla powstańców pracowało wówczas sporo dobrych areologów, którzy znajdowali wodonośne formacje i wywoływali ich wybuchy lub stopienie reaktora dokładnie w tych miejscach, gdzie ciśnienie hydrostatyczne było największe. Ann uświadomiła sobie, że z pewnością korzystali przy tym z danych uzyskanych przez nią samą.

Ale to była już przeszłość; od tamtych dni minęło mnóstwo czasu. Wszystko to nie miało obecnie żadnego znaczenia. Liczyło się tu i teraz, a tu i teraz widoczne było tylko to lodowe morze. Odczyty wszystkich starych sejsmografów, które oglądała Ann, jednoznacznie potwierdzały, że krainę tę nawiedzają ostatnio trzęsienia ziemi z epicentrum na północy, mimo że aktywność sejsmiczna nie powinna tam być zbyt duża. Być może topnienie północnej czapy polarnej powodowało podnoszenie się litosfery, czego konsekwencją były właśnie serie wstrząsów marsjańskiej powierzchni. Problem w tym, że wstrząsy zarejestrowane przez sejsmografy były pojedyncze i trwały krótko, przypominając raczej wybuchy niż trzęsienia ziemi. Ann studiowała ekran AI pojazdu przez wiele wieczornych godzin, ale zagadki nie rozwiązała.

Każdego dnia jechała jakiś czas, po czym obchodziła okolicę postoju. Opuściła lodowe morze i kontynuowała podróż na północ ku Acidalii.

Wielkie równiny północnej półkuli generalnie były uważane za regularne i poziome; rzeczywiście mogły za takie uchodzić, gdyby je porównać z terenami chaotycznymi czy też z południowymi wyżynami. A jednak nie były tak poziome — nawet w przybliżeniu — jak boisko czy blat stołu. Teren falował; wszędzie znajdowały się wzniesienia i kotliny, podłużne grzbiety pękającej skały macierzystej, wgłębienia drobnych przekopów, wielkie pola pogruchotanych głazów narzutowych, samotne pagórki i małe zapadliska… Krajobraz był doprawdy nierzeczywisty. Na Ziemi zresztą taka powierzchnia byłaby wypełniona kotlinami, wiatr, woda i życie roślinne porozdzierałyby gołe szczyty wzgórz, a potem cały teren zostałby zatopiony, opanowany, spłaszczony lodowymi taflami albo wypiętrzyłby się poprzez ruchy tektoniczne. Wszystko byłoby rozdzierane, a następnie dziesiątki razy ponownie odbudowywane, aż minęłyby eony. Pogoda i biota stale spłaszczałyby taką krainę. Tutaj jednakże te starożytne fałdowane równiny z zagłębieniami powstałymi przez uderzenie meteorytu nie zmieniły się przez miliard lat. A i tak należały do najmłodszych powierzchni na Marsie.

Jazda przez taki falisty teren wymagała szczególnej uwagi. Niezmiernie łatwo było się zgubić, kiedy wychodziło się na zewnątrz, szczególnie jeśli pojazd wyglądał dokładnie tak samo jak setki rozproszonych wokół głazów eratycznych i pozwoliło się sobie na chwilę roztargnienia. Dlatego też Ann wielokrotnie musiała szukać swego rovera za pomocą sygnałów radiowych, ponieważ nie mogła go wypatrzeć, a czasami długo stała tuż obok, zanim go rozpoznała — zwykle dopiero wówczas udawało jej się ocknąć i wrócić do rzeczywistości; ręce drżały jej wtedy nerwowo w reakcji na nagły wstrząs wyrywający ją z jakiejś zapomnianej już zadumy.

Najlepsze szlaki dla jej pojazdu znajdowały się wzdłuż niskich grzbietów i dajek obnażonego skalnego podłoża. Gdyby te wysoko położone bazaltowe drogi łączyły się ze sobą, przejazd byłby prosty. Niestety, zazwyczaj znaczyły je poprzeczne szczeliny, najpierw tworząc pęknięcie w postaci niezbyt szerokiej kreski, która po jakimś czasie, w miarę jazdy, stawała się coraz głębsza i szersza niczym krojone jedna za drugą kromki chleba, aż w końcu powstała w ten sposób szeroka rozpadlina rozstępowała się, wypełniała rumoszem i drobinami miału, po czym dajka stawała się z powrotem polem narzutowych głazów.

Ann kontynuowała jazdę na północ, do Vastitas Borealis. Acidalia, Borealis, zastanowiła się, te stare nazwy są takie dziwne. Robiła, co mogła, by niewiele myśleć, ale podczas długich godzin w pojeździe zupełne oderwanie się od rzeczywistości było czasami niemożliwe. Wówczas wolała czytać (wydawało jej się to mniej niebezpieczne) niż próbować zapanować nad myślami, które nachodziły ją w stanie bezczynności. Czytała więc często, jak popadło, teksty zawarte w biblioteczce swojego AL Niekiedy gdy skończyła, wpatrywała się w mapy Marsa i pewnego wieczoru przy zachodzie słońca, po kilkugodzinnym już czytaniu, zajęła się kwestią nazw marsjańskich.

Okazało się, że większość jest autorstwa Giovanniego Schiaparelliego. Na swoich mapach teleskopowych nadał on nazwy ponad stu albedowym krainom areograficznym; większość z nich była zresztą tak samo iluzoryczna, jak wymyślone przez niego canali. Jednak kiedy astronomowie z lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku zaczęli porządkować mapę albedowych osobliwości marsjańskiego terenu, wszyscy zgodzili się co do tego, że — w przypadku cech terenu, które udało się sfotografować — należy utrzymać większość nazw Schiaparelliego. Był to hołd złożony przede wszystkim jego niezwykłemu talentowi i sile wyobraźni, bo logika i konsekwencja pozostawiały wiele do życzenia. Schiaparelli był klasycznym akademikiem, uczonym i studentem biblijnej astronomii, toteż wśród jego nazw znalazły się słowa łacińskie, greckie, biblijne, a także odwołania homeryckie; wszystko zmieszane razem. Ale na ogół pomysły miał nie najgorsze. Dowodem jego talentu był choćby fakt, iż jego mapy znacząco się wyróżniały wśród innych, konkurencyjnych marsjańskich map z dziewiętnastego stulecia. Mapa pewnego Anglika nazwiskiem Proctor, na przykład, opierała się na szkicach niejakiego Wielebnego Williama Dawesa, wobec czego na mapie Proctora, która nie zawierała żadnych rozpoznawalnych relacji nawet do standardowych cech albedo, znajdował się Kontynent Dawesa, Ocean Dawesa, Cieśnina Dawesa, Morze Dawesa oraz Widlasta Zatoka Dawesa. A także Wietrzne Morze, Ocean De-La-Rue i Morze Beera. Nie da się ukryć, że ta ostatnia nazwa miała być hołdem wobec Niemca nazwiskiem Beer, który wyrysował marsjariską mapę jeszcze gorszą niż Proctor. W porównaniu z nimi Schiaparelli był więc prawdziwym geniuszem.

Ale, niestety, nie był konsekwentny. I było coś z gruntu fałszywego w tym jego konglomeracie, przemieszaniu różnorakich odniesień i aluzji, a nawet — jak uważała Ann — coś niebezpiecznego. Wszystkie cechy terenu Merkurego nazwano, przykładowo, na cześć wielkich artystów, a wszystkie nazwy wenusjańskie na cześć słynnych kobiet; jeśli ktoś kiedyś jechałby albo leciał nad tymi krainami, czułby, że znajduje się w spójnym, konsekwentnym świecie. Natomiast na Marsie jego mieszkańcy chodzili po straszliwym miszmaszu snów z przeszłości, który powodował kto wie, jakie katastrofalne nieporozumienia w konfrontacji z prawdziwymi cechami terenowymi: Jezioro Słońca, Złota Dolina, Morze Czerwone, Pawia Góra, Jezioro Feniksa, Cymeria, Arkadia, Zatoka Perłowa, Węzeł Gordyjski, Styks, Hades, Utopia…

Na ciemnych wydmach Vastitas Borealis zaczęły się Ann kończyć zapasy. Sejsmografy codziennie rejestrowały wstrząsy powierzchniowe na wschodzie i dlatego kierowała się właśnie ku nim. Podczas spacerów po okolicy studiowała piaszczyste wydmy w kolorze granatu i ich uwarstwienie, które niosło informację o dawnym klimacie, tak jak słoje na ściętych pniach drzew mówią o ich przeszłości. Tyle że śnieżyce i silne wichury stale odrywały grzebienie od wydm. Stałe wiatry zachodnie potrafiły być niezwykle porywiste, w każdym razie wystarczająco potężne, aby podnieść warstwy gruboziarnistego piasku i cisnąć nimi o pojazd. Piasek zawsze gromadził się w warstwach, tworząc formacje wydm — prosta zasada fizyki — jednakże wydmy przyspieszały tempo powolnego marszu drobin dokoła świata, wskutek czego znaki, które wiatry wyżłobiły we wcześniejszych epokach, zostawały zniszczone.

Ann wyrzuciła te myśli z głowy i studiowała samo zjawisko tak, jak gdyby nie ingerowały w nie żadne nowe sztuczne siły. Skupiła się na swej pracy i podobnie jak wcześniej, zaciskając w ręku geologiczny młoteczek, odłupywała fragmenty skały. Przeszłość rozbijana kawałek po kawałku. Pragnęła zostawić ją za sobą. Nie chciała o niej myśleć. A jednak wiele razy zrywała się ze snu przerażona obrazem podchodzącego do niej długiego wybiegu osuwiska. I wówczas budziła się na dobre, spocona i drżąca, twarzą w twarz z rozżarzonym świtem, ze słońcem płonącym jak kopiec rozpalonej siarki.

Kojot dał jej mapę z zaznaczonymi przez siebie własnymi kryjówkami na północy i teraz Ann dojechała do jednej z nich: zagrzebanej w grupce głazów narzutowych, z których każdy był wielkości budynku. Uzupełniła tu zapasy i odjechała, zostawiwszy krótką notkę z podziękowaniem. Gdy ostatnio rozmawiała z Kojotem, powiedział jej, że zamierza niebawem zjechać na te tereny, ale nigdzie nie było śladu jego obecności i Ann uznała, że nie ma sensu na niego czekać. Ruszyła więc w dalszą drogę.

Nadal niezmordowanie wykonywała swoje zadanie, chociaż jej kondycja była zdecydowanie zła. W żaden sposób nie mogła sobie poradzić z własną psychiką; co rusz powracało przerażające wspomnienie osuwiska. Nie dręczyła się faktem, iż znalazła się o krok od śmierci, to bowiem zdarzało jej się nie raz i właściwie nie było czymś wyjątkowym. Jednak doskonale zdawała sobie sprawę, że przeżyła tylko dzięki przypadkowi. Właśnie ta myśl najbardziej ją przerażała. Przetrwanie nie miało tu nic wspólnego z jakimikolwiek wartościami czy umiejętnością przystosowania się samej Ann; było po prostu najczystszym przypadkiem. Przerwaniem stanu równowagi pozbawionym równowagi. Skutki nie podążały za przyczynami, jak gdyby czyjś obiad składał się jedynie z deseru. Na przykład: spędziła najwięcej czasu na zewnątrz i przyjęła o wiele za dużą dawkę promieniowania, a jednak to Simon umarł z tego powodu, nie ona. A także: śniła na jawie siedząc za kierownicą, ale skutkiem tego zginął Frank, nie ona. To była po prostu kwestia ślepego trafu, przypadkowego przeżycia lub śmierci.

Trudno jej było uwierzyć, że naturalna selekcja miała w ogóle jakieś znaczenie w takim wszechświecie. Pod stopami Ann, w rowach wśród wydm, rosły teraz na ziarenkach piasku bakterie z gatunku archae, ale atmosfera zyskiwała szybko tlen i niemal wszystkie bakterie archae umierały — wyjątkiem były te, które przez przypadek znalazły się pod ziemią, odizolowane od tlenu, który same wcześniej wykorzystywały, a który teraz był dla nich zabójczy. Naturalna selekcja czy przypadek? Trwasz, oddychając gazami, podczas gdy śmierć nieubłaganie podąża w twoim kierunku i jeśli przykrywają cię akurat głazy, umierasz, a jeśli pokrywa cię pył — unikasz śmierci i trwasz dalej. I nic, co zrobiłeś, nie ma znaczenia w tym totalnym „albo-albo”. Nic, co zrobiłeś, nie ma znaczenia!

Pewnego popołudnia, czytając wybrane przypadkowo urywki w AI, aby się zrelaksować po powrocie do pojazdu przed kolacją, Ann dowiedziała się, że przed bardzo wielu laty carska policja wyprowadziła rosyjskiego pisarza, Dostojewskiego na stracenie, a potem — gdy od wielu już godzin czekał na swoją kolejkę — po prostu zabrała go z powrotem do celi, darowując życie. Gdy skończyła czytać opis tej historii, usiadła na siedzeniu kierowcy rovera, położyła stopy na tablicy rozdzielczej i zagapiła się niewidząco w ekran. Przez okno sączył się na nią blask kolejnego oślepiającego zachodu słońca, słońca, które było niesamowicie wielkie i bardzo jaskrawe w coraz bardziej gęstniejącej atmosferze. Autor, którego tekst właśnie przeczytała, oznajmiał z łatwą i beztroską wszechwiedzą biografa, że ten jeden moment zmienił Dostojewskiego na całe życie. Zmienił go w epileptyka i człowieka skłonnego do niepohamowanej gwałtowności, o równie silnych skłonnościach do rozpaczy. Pisarz — zdaniem biografa — nie był w stanie sobie przyswoić tego przeżycia. Aż do śmierci pozostał więc wiecznie gniewny. A jednocześnie bojaźliwy. I opętany.

Potrząsnęła głową i uśmiechnęła się z politowaniem, rozgniewana na głupotę autora książki, który po prostu niczego nie zrozumiał. Oczywiście, że nie można „sobie przyswoić takiego przeżycia”. To bez sensu. Takiego przeżycia nikt nie jest w stanie „sobie przyswoić”.

Następnego dnia na horyzoncie pojawiła się jakaś wieża. Ann zatrzymała pojazd i przez lunetę rovera popatrzyła na budowlę, którą otaczała przy gruntowa mgła. Wstrząsy powierzchniowe rejestrowane przez sejsmograf były teraz bardzo silne i wydawały się pochodzić z jakiegoś miejsca oddalonego nieco na północ. Jeden z nich nawet odczuła. Biorąc pod uwagę dobre amortyzatory pojazdu, oznaczało to, że wstrząsy muszą być naprawdę silne. Istniało prawdopodobieństwo, że miały one związek z wieżą.

Ann wysiadła z pojazdu. Zbliżał się zachód słońca i niebo było wielkim łukiem wściekłych kolorów; słońce wisiało nisko na zamglonym zachodzie. Światło miała z tyłu, co bardzo poważnie utrudniało jej obserwację. Przeszła między wydmami, potem ostrożnie dotarła do grzebienia jednej z nich. Ostatnie metry drogi przemierzyła czołgając się i ponad grzebieniem bacznie przypatrzyła się wieży, która stała obecnie w odległości zaledwie kilometra od niej, na wschód. Kiedy Ann uświadomiła sobie, jak blisko podstawy budowli się znalazła, przyłożyła podbródek do samej ziemi. Twarz kobiety otoczyły ejektamenta wielkości hełmu.

Był to jakiś rodzaj ruchomej maszyny wiertniczej. Bardzo dużej. U boków solidnej podstawy tego molocha dostrzegła gigantyczne gąsienice, podobne do tych, jakie mają ciągniki służące do transportu największych rakiet w porcie kosmicznym. Z tego olbrzyma wyrastała wieża wiertnicza, wysoka na ponad sześćdziesiąt metrów. Podstawa i niższa część wieży z pewnością mieściły w sobie kwatery techników, wyposażenie i zapasy.

Na północ od tej olbrzymiej konstrukcji, w małej od niej odległości, w dole pod łagodnym stokiem, znajdowało się lodowe morze. Od północnej strony tuż przy samej wieży grzebienie wielkich barchanowych wydm wystawały jeszcze z lodu — najpierw jako nierówna plaża, potem jako setki wysp w kształcie półksiężyców. Jednakże dwa kilometry dalej grzebienie wydm znikały i rozciągał się tylko lód.

Lód był kryształowo czysty — przeświecał purpurą pod niebem, na którym zachodziło słońce. Był to najbardziej przezroczysty lód, jaki Ann kiedykolwiek widziała na marsjańskiej powierzchni. Był także gładki, nie popękany jak wszystkie tutejsze lodowce. Lekko parował i zmrożona para pędziła na wietrze ku wschodowi. I na tym lodzie — wyglądając jak mrówki — jeździli na łyżwach ludzie w walkerach i hełmach.

W chwili, gdy zobaczyła lód, wszystko stało się dla niej oczywiste. Dawno temu sama potwierdziła hipotezę dużego uderzenia meteorytowego, które odpowiadało za dychotomię między półkulami. Niska i łagodna północna półkula była po prostu superdużym basenem pouderzeniowym, rezultatem tak ogromnego, że ledwie wyobrażalnego uderzenia w epoce Noachian: na marsjańską powierzchnię musiała spaść planetazymala niemal równie duża jak basen. Skalne fragmenty obiektu uderzającego, które nie wyparowały, stały się częścią Marsa i w literaturze przedmiotu istniały argumenty na to, że nieregularne ruchy w płaszczu powierzchni, które wytworzyły wypukłość Tharsis, wynikały z wcześniejszych zaburzeń, związanych z uderzeniem tego ogromnego meteorytu. Ann teza ta nie wydawała się do końca prawdopodobna, jednakże uważała za fakt oczywisty, iż w przeszłości musiało mieć miejsce jakieś wielkie uderzenie, które starło z powierzchni całą północną półkulę i obniżyło ją przeciętnie aż o cztery kilometry względem południowej. To musiało być zadziwiające w swej potędze uderzenie, myślała sobie, ale takie rzeczy zdarzały się przecież w epoce Noachian. Uderzenie o podobnej sile zresztą, wedle wszelkiego prawdopodobieństwa, spowodowało oderwanie się fragmentu Ziemi, a co za tym idzie powstanie ziemskiego Księżyca. Z drugiej jednak strony istniało również kilka koncepcji „antyuderzeniowych”, argumentujących, że gdyby Mars został uderzony tak potężnie, powinien mieć tak samo duży księżyc jak Ziemia.

Wszakże teraz, kiedy Ann leżała na brzuchu, płasko przyciskając ciało do powierzchni i patrzyła na gigantyczne urządzenie wiertnicze, uświadomiła sobie, że północna półkula była nawet jeszcze niższa niż się początkowo wydawała, ponieważ dno jej podłoża skalnego było zadziwiająco głębokie, o całe pięć kilometrów niższe od otaczających je wydm. Meteoryt musiał uderzyć naprawdę z wielką siłą, powodując bardzo głęboką depresję tego terenu, wgłębienie, które później w większości ponownie się wypełniło mieszaniną ejektamentów z tego samego uderzenia, nawianym przez wiatr piaskiem i miałem, produktami jakichś późniejszych kolizji, materiałami erozyjnymi, które ześlizgiwały się ze zbocza Wielkiej Skarpy, oraz wodą. Tak, woda jak zwykle znalazła sobie najniższy możliwy punkt. Przez tysiące lat co roku zamarzała w kaptur, od czasu do czasu zdarzały się wybuchy prastarych warstw wodonośnych, miało miejsce odgazowanie pęcherzykowatej skały macierzystej i klinowanie się warstw czapy polarnej — aż wszystko to w końcu przesunęło się do tej głębokiej strefy i połączyło ze sobą, formując naprawdę ogromny podziemny zbiornik, gigantyczną żyłę lodowo-wodną, która rozciągała się pasem wokół planety i zalegała prawie pod całą powierzchnią na północ od sześćdziesiątego stopnia szerokości północnej, z wyjątkiem (o ironio!) jednej wysepki macierzystej skały, na której znajdowała się sama czapa polarna.

To właśnie Ann odkryła to podziemne morze wiele lat wcześniej i według jej szacunków mieściło się w nim między sześćdziesiąt a siedemdziesiąt procent całej wody na Marsie. Ściśle mówiąc, był to Oceanus Borealis — o którym wspominali niektórzy terraformerzy — tyle że zakopany, głęboko zagrzebany pod powierzchnią, niemal w całości zamarznięty i zmieszany z regolitem oraz ze zbitym miałem; ocean wiecznej zmarzliny, płynny jedynie głęboko w dole, przy najgłębszym skalnym podłożu. Cała ta masa wody w dole została unieruchomiona i uwięziona na stałe, w każdym razie tak sądziła Ann, ponieważ niezależnie od tego, jak dużą ilością ciepła traktowali terraformerzy powierzchnię planety, zmarzlinowy ocean nie topniał szybciej niż metr na tysiąc lat, a nawet kiedy się topił, nadal pozostawał pod ziemią. Miało to po prostu związek z tutejszą grawitacją.

Teraz Ann w zamyśleniu patrzyła na znajdujące się przed nią urządzenie wiertnicze. Z pewnością musiało służyć do wydobywania wody. Prawdopodobnie bezpośrednio eksploatowano tu płynną formację wodonośną, a także topiono wieczną zmarzlinę za pomocą eksplozji, być może eksplozji jądrowych, a potem ściągano uzyskaną ciecz i pompowano ją na powierzchnię. Ciężar warstw zalegającego regolitu powinien pomóc w wypychaniu płynu rurami w górę, a masa wody na powierzchni mogłaby pomóc wypchnąć go jeszcze wyżej. Gdyby postawić tu wiele takich urządzeń wiertniczych jak to, można by wypchnąć na powierzchnię olbrzymią ilość wody, aż w końcu powstałoby płytkie morze, które zamarzłoby i znowu zmieniło się na jakiś czas w morze lodowe, jednakże pod wpływem ocieplania atmosfery, działającego światła słonecznego, ingerencji bakterii i coraz silniejszych wiatrów stopiłoby się w końcu po raz kolejny. A wówczas powstałby prawdziwy Oceanus Borealis. Stare Vastitas Borealis, ogromne północne pustkowie wraz ze swymi otaczającymi całą planetę ciemnogranatowymi wydmami, stałoby się tylko dnem morza. Zostałoby zatopione.

Ann w mroku wracała do pojazdu, poruszając się dziwnie niezdarnie. Przez jakiś czas nie mogła sobie poradzić z otwarciem śluzy powietrznej, potem miała kłopoty ze zdjęciem hełmu. Gdy dostała się do wnętrza rovera, usiadła przed kuchenką mikrofalową i ponad godzinę trwała w bezruchu. Przed oczyma migały jej obrazy. Mrówki płonące pod szkłem powiększającym, mrowisko zatopione za błotną zaporą… Myślała wcześniej, że nic już nie jest w stanie poruszyć jej umysłu w tej „przedpośmiertnej” egzystencji, którą wiodła, ale teraz naprawdę drżały jej ręce i nie mogła się zmusić, by tknąć ryż i łososia, stygnące w kuchence. Czerwony Mars zniknął. Ann miała wrażenie, że jej żołądek zmienił się w mały kamień. W chaotycznym strumieniu powszechnie panującego przypadku niby nic nie miało znaczenia… a jednak, a jednak…

Odjechała z tamtego miejsca. Nie miała pojęcia, co innego mogłaby zrobić.

Skierowała się z powrotem na południe. Jechała niskimi zboczami w górę, obok Chryse i jego małego lodowego morza. Które może się w końcu stać tylko zatoczką większego oceanu… Skupiła się na pracy, a w każdym razie bardzo chciała się skupić. Starała się nie dostrzegać niczego z wyjątkiem skały, starała się być jak kamień.

Pewnego dnia dotarła do równiny pokrytej małymi, czarnymi głazami narzutowymi. Powierzchnia była tu równiejsza niż gdzie indziej. Horyzont jak zwykle znajdował się o pięć kilometrów od Ann, przypominając jej ten z Underhill i całej reszty nizin. Niewielki światek, całkowicie wypełniony małymi, czarnymi głazami eratycznymi, niczym skamieniałymi piłkami do różnych gier sportowych, tyle że wszystkie piłki były czarne i gładko oszlifowane na tej czy innej ściance. Były graniakami i stanowiły dowody miejscowej erozji powietrznej.

Wysiadła z pojazdu, aby pochodzić po okolicy i rozejrzeć się. Przyciągały ją kolejne skały, wobec czego oddaliła się bardzo na zachód.

Na horyzoncie przetaczał się front niskich chmur i kobieta czuła nacierający na nią podmuchami wiatr. W przedwcześnie zapadłej ciemności tego nagle burzowego popołudnia pole głazów narzutowych wydawało się wręcz niewiarygodnie piękne; Ann stała otoczona przyćmionym powietrzem, pędzącym między dwiema płaszczyznami falistej czerni.

Głazy były skałami bazaltowymi, które wcześniej zostały owiane przez pyliste wiatry, atakujące stale tę samą, obnażoną płaszczyznę, aż została dokładnie wyszorowana i płasko wygładzona. Ann oceniała, że pierwsze „szorowanie” musiało zająć mniej więcej milion lat. Następnie przemieściły się leżące pod kamieniem iły lub regionem, na którym znajdowały się głazy, wstrząsnęło rzadkie trzęsienie marsjańskiej powierzchni, w wyniku czego głaz zmienił pozycję, ujawniając wiatrowi nową płaszczyznę. I znowu rozpoczął się ten sam proces. Nową ściankę powoli, lecz nieustannie szlifowały unoszące się w powietrzu ścierne materiały wielkości mikronowej, aż stała się absolutnie płaska, a potem skała jeszcze raz się obróciła albo uderzył w nią inny kamień, lub też coś zupełnie odmiennego przyczyniło się do zmiany jej pozycji. I wówczas ponownie rozpoczął się ten sam proces wygładzania nowej ścianki.

Tak działo się z każdym głazem leżącym na tym polu, każdy zmieniał pozycję mniej więcej co milion lat, a potem przez jakiś czas tkwił wystawiony na działanie wiatru, dzień po dniu, rok po roku. I tak powstały znajdujące się tu jednokrawędziaki z pojedynczymi ściankami i trójkrawędziaki z trzema ściankami… a także czterokrawędziaki, pięciokrawędziaki… aż po prawie idealne sześciany, ośmiościany, dwunastościany. Graniaki. Ann podnosiła kamienie jeden po drugim, by ocenić ich ciężar i myślała o tym, jak wiele lat uosabiają ich wygładzone boki, zastanawiając się jednocześnie, czy w jej umyśle też można by odkryć ślady podobnego szorowania, duże fragmenty wygładzone na płasko przez czas.

Zaczął padać śnieg. Najpierw pojawiły się wirujące płatki, potem duże, miękkie kleksy opadające na wietrze. Na zewnątrz było stosunkowo ciepło i śnieg początkowo był mokry, potem mocno zmieszany z deszczem, aż wreszcie zmienił się w brzydką mieszaninę gradu i wilgotnego śniegu, mieszaninę, którą miotał ostry wiatr. W miarę jak rozwijała się burza, śnieg stawał się coraz brudniejszy; najwyraźniej w atmosferze wiatr pchał go — to w górę, to w dół — przez długi czas, aż opad nasycił się makrocząsteczkami miału, pyłu i dymu i skrystalizował więcej wilgoci, a potem ponownie podniósł się w górę na kolejnym prądzie, wstępującym w kowadłach burzy, aż to, co spadło, stało się prawie czarne. Czarny śnieg. A później zmienił się on w coś przypominającego zamarznięte błoto, które opadło, wypełniając wgłębienia i szczeliny między wygładzonymi przez wietrzną erozję graniakami, pokrywając ich szczyty, następnie zsuwając się z ich boków, gdy dotkliwy wiatr powodował milion maleńkich lawin. Ann chwiejnie chodziła w tę i z powrotem, aż skręciła sobie kostkę i wtedy wreszcie się zatrzymała; ciężko wdychała i wydychała powietrze, w każdej zimnej — mimo rękawiczek — dłoni zaciskała kurczowo kamyk. I wówczas zrozumiała, że długi wybieg ciągle się porusza. Błotnisty śnieg bez końca spadał z czarnego powietrza, zasypując całą równinę.

Nic jednak, jak wiadomo nie trwa wiecznie, ani kamień, ani nawet rozpacz.

Wróciła do pojazdu, choć nie wiedziała, jak, a przede wszystkim po co. Jechała trochę każdego dnia i niemal nieświadomie dotarła ponownie do kryjówki Kojota. Została tam mniej więcej tydzień, chodząc po wydmach i zmuszając się, by od czasu do czasu przeżuć nieco jedzenia.

Aż potem pewnego dnia usłyszała:

— Ann, di do di?

Z tego zdania zrozumiała tylko własne imię. Wstrząśnięta odgłosem, przyłożyła obie dłonie do mikrofonu radia i próbowała mówić, ale wydawała z siebie jedynie zduszone, niezrozumiałe dźwięki.

— Ann, di do di?

To było pytanie.

— Ann — wykrztusiła w końcu.

Dziesięć minut później Kojot znalazł się w jej roverze i rozłożył ręce, aby ją uściskać.

— Jak długo tu jesteś?

— Nie… niedługo.

Usiedli. Ann próbowała opanować rozdygotane nerwy. Mówienie jest jak myślenie, powiedziała sobie, to po prostu głośne myślenie. Na pewno ciągle jeszcze myślę słowami, dodawała sobie otuchy.

Kojot coś mówił, może trochę wolniej niż zwykle. Patrzył też na nią z uwagą.

Spytała go o urządzenie wiertnicze drążące lodowe morze.

— Ach… Zastanawiałem się, czy nie przejeżdżałaś przypadkiem obok któregoś z nich.

— Ile ich tam jest?

— Pięćdziesiąt.

Kojot dostrzegł jej minę i pokiwał głową. Jadł żarłocznie i Ann przyszło do głowy, że musiał przybyć do kryjówki bez żadnych zapasów.

— Wpakowali sporo pieniędzy w te duże inwestycje. Wiesz… nowa winda, te wiertnicze urządzenia do pozyskiwania wody, azot z Tytana, a także duże zwierciadło między Marsem i Słońcem, aby lepiej oświetlić naszą powierzchnię. Nie słyszałaś o tym?

Próbowała się skupić. Pięćdziesiąt. Och, dobry Boże…

Myśl ta wyzwoliła w niej gniew. Wcześniej była wściekła na tę planetę, ponieważ nie dawała jej odetchnąć. Przerażała ją, ale nie inspirowała do działania. Teraz jednak poczuła się inaczej. To był inny rodzaj gniewu. Gdy tak siedziała, obserwując jedzącego Kojota i myśląc o zalaniu Vastitas Borealis, czuła, jak rozpierający gniew kurczy się w niej niczym przedgwiazdowa chmura pyłowa, która właśnie najpierw się kurczy, a potem pęka, wybucha, rozżarza się… W niej była taka sama gorąca wściekłość — paląca, aż do bólu. I w dodatku znów poczuła to dobrze sobie znane uczucie — gniew na terraformowanie. To dawne, lecz nie do końca wypalone uczucie, które zapłonęło w Ann w pierwszych latach pobytu na Marsie, teraz pojawiło się znowu, wybuchając płomieniem. Nie chciała, żeby wróciło, naprawdę nie chciała. Ale, niech to cholera, przecież ta planeta topi się pod moimi stopami, pomyślała. Rozpada się. Redukuje się do papki wykorzystywanej w przemyśle górniczym przez jakiś ziemski kartel.

Coś trzeba z tym zrobić.

I naprawdę to ona, Ann, musiała coś zrobić, choćby tylko po to, aby wypełnić czas pozostały do pewnego przypadkowego zdarzenia, które może wreszcie litościwie przyjdzie. Coś, by zająć godziny „przedpośmierme”. Zemsta zombie? Cóż, dlaczego nie? Jak tamten pisarz… Skłon na do niepohamowanej gwałtowności, o równie silnych skłonnościach do rozpaczy…

— Kto je buduje? — spytała.

— W większości Zjednoczeni. W Mareotis i Bradbury Point znajdują się wytwarzające je fabryczki. — Przez kolejną chwilę Kojot łapczywie pochłaniał jedzenie, potem spojrzał na Ann i oświadczył: — Nie podoba ci się to.

— Nie.

— Chciałabyś to przerwać?

Nie odpowiedziała.

Kojot wydawał się rozumieć.

— Nie twierdzę, że należy powstrzymać wszystkie działania dotyczące terraformowania. Ale są rzeczy, na które nie możemy pozwolić. Wysadźmy w powietrze te fabryki.

— Odbudują je — odparła.

— Nie wiadomo. To ich nieco przystopuje. Można by zyskać dość czasu, aby podjąć działania na większą skalę.

— Myślisz o „czerwonych”.

— Tak. Ludzie nazywają ich „czerwonymi”…

Ann potrząsnęła głową.

— Oni mnie nie potrzebują.

— Nie. Ale może ty potrzebujesz ich, co? Jesteś dla nich uosobieniem bohaterstwa, wiesz o tym. Oznaczasz dla nich coś więcej niż tylko kolejnego nowego członka ich ugrupowania.

Myśli Ann chaotycznie nakładały się na siebie. „Czerwoni”… nigdy w nich tak do końca nie wierzyła, nigdy nie wierzyła, że tego typu ruch oporu może przynieść jakieś pozytywne rezultaty. Ale teraz… cóż, nawet jeśli nie przyniesie pożądanych rezultatów, może lepiej spróbować, niż nie zrobić nic. Przeszkodźmy tamtym choć trochę! Zaprószmy im oczy choćby pyłem!

A jeśli się nam nie uda…

— Daj mi trochę czasu na zastanowienie.

Zaczęli rozmawiać o innych sprawach. Nagle Ann poczuła ogromne znużenie, co było dziwne, ponieważ przez kilka ostatnich dni nie robiła nic. Ale była zmęczona. Rozmowa ją wyczerpywała, ponieważ nie była do niej przyzwyczajona. Poza tym Kojot był w rozmowie bardzo wymagającym partnerem.

— Powinnaś się położyć spać — oznajmił, przerywając monolog. — Wyglądasz na zmęczoną. Twoje dłonie… — Pomógł jej się podnieść. Ann położyła się na łóżku tak jak stała, w ubraniu. Kojot przykrył ją kocem. — Jesteś bardzo zmęczona. Zastanawiam się, czy nie pora, byś się poddała kolejnej kuracji przedłużającej życie, moja droga, wiekowa dziewczyno.

— Nie zamierzam już nigdy się jej poddać.

— Nie! No cóż, zaskakujesz mnie. Ale teraz śpij! Śpij!

Pojechała za pojazdem Kojota z powrotem na południe. Wieczorami jadali razem i Kojot opowiadał Ann o „czerwonych”. Dowiedziała się, że jest to raczej luźne zgromadzenie niż zorganizowany ruch z jasno określonymi regułami działania. Tak, jak i zresztą całe podziemie. Znała wielu spośród założycieli tego ugrupowania. Byli wśród nich Iwana, Gene i Raul z zespołu farmerskiego, którzy przestali się zgadzać z areofanią Hiroko i wiecznym naciskiem Japonki na viriditas, a także Kasei, Harmakhis i kilka innych ektogenicznych dzieci Zygoty; poza tym wielu następców Arkadego, którzy przybyli wraz z nim z Fobosa, a potem pokłócili się o znaczenie terraformowania dla rewolucji. Sporo bogdanowistów, łącznie ze Stevem i Marian, przystąpiło do „czerwonych” w latach, które upłynęły od 2061 roku, podobnie jak wyznawcy biologa Schnellinga, niektórzy radykalni japońscy nisei i sansei z Sabishii, Arabowie, pragnący, aby Mars pozostał na zawsze arabski, byli więźniowie — uciekinierzy z Korolowa i tak dalej. Grupka radykałów zupełnie nie w moim typie, pomyślała Ann, równocześnie powtarzając sobie po raz kolejny, że jej obiekcje wobec terraformowania są w pełni zasadne, bo poparte nauką. A przynajmniej dotyczą kwestii słusznych etycznie lub estetycznie. Potem jednak znowu ogarnęła ją wściekłość i Ann aż potrząsnęła głową, oburzona na samą siebie. Kim była, aby oceniać moralność „czerwonych”? Oni przynajmniej wyrażali swój gniew i wyładowywali nagromadzoną agresję. Prawdopodobnie też dzięki temu czuli się lepiej, nawet jeśli nie było sukcesów. A może naprawdę coś osiągnęli, w każdym razie w minionych latach, zanim terraformowanie weszło w tę nową fazę, związaną z gigantyzmem konsorcjów ponadnarodowych.

Kojot utrzymywał, że „czerwoni” znacząco spowolnili terraformowanie. Niektórzy z nich rejestrowali na kamerach własne dokonania, próbując następnie obliczyć różnicę, którą spowodowali. Wśród niektórych „czerwonych” coraz silniejsza była nawet tendencja, aby uznawać istniejącą rzeczywistość za fakt niezmienialny i pozwolić istnieć terraformowaniu, ale wypracować swego rodzaju własną „polisę ubezpieczeniową” poprzez zalecanie działań terraformingowych o najmniejszej szkodliwości.

— Istnieje, na przykład, kilka bardzo szczegółowych projektów dla atmosfery. Miałaby być bogata w dwutlenek węgla i ciepła, choć uboga w wodę. Krzewiłoby się w niej życie roślinne, a ludzie chodziliby wprawdzie w. ochronnych maskach na twarzach, ale nie zmienialiby tego świata w drugą Ziemię. Niezwykle interesująca koncepcja. Jest także sporo propozycji, które nazywamy ecopoesis albo teorią areobiosfer. Sugerują one dwojakość tutejszego świata. W niższych partiach planety powietrze miałoby być arktyczne, ale przystosowane do życia dla ludzi, podczas gdy wyższe krainy powinny pozostać ponad masą tej atmosfery, a zatem w stanie naturalnym albo zbliżonym do niego. Kaldery czterech dużych wulkanów pozostałyby szczególnie czyste w takim dualistycznym świecie, tak w każdym razie twierdzą zwolennicy tej koncepcji.

Ann wątpiła, czy większość z tych propozycji jest w ogóle możliwa do wykonania albo czy ich skutki byłyby zgodne z oczekiwaniami. Jednakże, mimo wszystko, wyjaśnienia Kojota w jakiś sposób ją intrygowały. Jej rozmówca był bowiem najwyraźniej potężnym sprzymierzeńcem wszystkich wysiłków „czerwonych” i od samego początku stanowił sporą pomoc dla nich: udzielał im schronienia w podziemnych kryjówkach, kontaktował jedne ugrupowania z innymi, pomagał im budować własne schrony, które znajdowały się głównie w płaskowzgórzach i na nierównym terenie Wielkiej Skarpy, gdzie ich nowi mieszkańcy pozostawali blisko akcji terraformingowych, a więc tym łatwiej mogli w nie ingerować. Tak, tak — Kojot był „czerwony” albo w każdym razie był szczerym sympatykiem tego ruchu.

— Wierz mi, nie jestem nikim ważnym. Tylko starym anarchistą. Przypuszczam, że w chwili obecnej mogłabyś mnie nazwać booneistą, ponieważ — tak jak Boone — wierzę, że należy współdziałać ze wszystkimi, którzy mogą pomóc w wyzwoleniu Marsa. Czasami wydaje mi się, iż mają rację osoby twierdzące, że stworzenie powierzchni, na której zdolni są żyć ludzie, wspomoże rewolucję. Innymi razy jestem przekonany, że to nieprawda. Tak czy owak, „czerwoni” stanowią wielką część partyzantki. No i zgadzam się z ich punktem widzenia, że nie przybyliśmy tu, aby… no wiesz, stworzyć drugą Kanadę, na litość boską! Więc im pomagam. Potrafię się ukrywać i lubię to robić.

Ann pokiwała głową.

— No więc… — spytał po chwili jej towarzysz. — Chcesz się do nich przyłączyć? Albo przynajmniej spotkać się z nimi?

— Pomyślę o tym.

Po tej rozmowie Ann nie potrafiła skupiać się tylko na badaniu skał. Teraz nie mogła już nie zauważać, jak wiele oznak życia występuje na marsjańskim lądzie. Na południowych stopniach od dziesiątego do dwudziestego któregoś lód z wyzwolonych wybuchem lodowców topił się podczas letnich popołudni, po czym zimna woda spływała wzgórzami, tnąc grunt, tworząc nowe prymitywne działy wodne i zmieniając zbocza osypiskowe w coś, co ekologowie nazywali turniowymi polami — skalne zagony, na których wyrastały pierwsze kępki roślinności po ustąpieniu lodu. Kępki te składały się z glonów, porostów i mchów. Ann stwierdziła, że piaszczysty regolit, „zainfekowany” wodą z mikrobakteriami, która przezeń przeciekała, w zaskakującym tempie zmieniał się w turniowe pole, niszcząc szybko kruche formy lądowe. Na Marsie spora część regolitu była superjałowa, tak jałowa, że kiedy wchodził w kontakt z wodą, zachodziły w nim potężne reakcje chemiczne — uwalniało się mnóstwo nadtlenku wodoru i następowało wiele krystalizacji solnych — w rezultacie których ziemia wietrzała, kruszała i wyciekała w piaszczyste błota, a następnie przesuwała się coraz głębiej w dół, tworząc luźne terasy — zwane zwietrzelinowymi stożkami soliflukcyjnymi — i nowe oszronione pola prototurniowe. W ten sposób znikały kolejne osobliwości marsjańskiego terenu. Ziemia się topiła. Toteż, po którejś z całodniowych przejażdżek po tak zmienionym terenie, Ann oświadczyła Kojotowi:

— Może z nimi porozmawiam.

Najpierw jednak wrócili do Zygoty czy też raczej Gamety, gdzie Kojot miał coś do załatwienia. Ann zatrzymała się w pokoju akurat nieobecnego Petera, bowiem pokój, który dzieliła dawniej z Simonem wykorzystywano już do innych celów. Zresztą i tak nie chciałaby w nim zamieszkać. Lokum Petera znajdowało się pod pokojem Harmakhisa i było kulistym bambusowym segmentem, w którym stało biurko, krzesło oraz leżał rozłożony na podłodze materac w kształcie półksiężyca; na jednej ze ścian znajdowało się wychodzące na jezioro okno. W Gamecie wszystko wydawało się takie samo jak w Zygocie, a zarazem zupełnie inne i pomimo lat, które Ann spędziła na regularnych odwiedzinach Zygoty, nie czuła żadnego związku z tym miejscem. Właściwie miała trudności z przypomnieniem sobie, jaka naprawdę była Zygota. Chociaż, tak naprawdę, nie chciała tego pamiętać, nadal pilnie trenując już przez siebie wypróbowaną sztukę zapominania. Mimo tych starań co pewien czas wracał do niej jakiś nie chciany obraz z przeszłości. Wówczas aż podskakiwała nerwowo i natychmiast zaczynała się zajmować czymś, co wymagało maksimum koncentracji: na przykład badała skalne próbki, studiowała odczyty sejsmograficzne, gotowała skomplikowane w przyrządzaniu potrawy lub wychodziła na dwór, aby pobawić się z dziećmi, póki dręcząca wizja nie została wyparta ze świadomości. Ann przypuszczała, że poprzez odpowiedni trening można się w końcu nauczyć sterowania własnymi myślami i odsuwać od siebie przeszłość niemal całkowicie.

Pewnego wieczoru przez uchylone drzwi do pokoju wsunął głowę Kojot.

— Czy wiedziałaś, że Peter również należy do „czerwonych”?

— Co takiego?

— To prawda. Ale działa na własną rękę, przeważnie zresztą w przestrzeni kosmicznej. Sądzę, że zamiłowanie do lotów zrodziło się w nim po jego powrocie z windy w sześćdziesiątym pierwszym.

— Na Boga! — krzyknęła zdegustowana. Powrót Petera był kolejnym niewytłumaczalnym przypadkiem; wedle wszelkich zasad fizyki, kiedy winda spadła, jej syn powinien był zginąć. Jaka była szansa, że w danej chwili przeleci w pobliżu statek kosmiczny i na dodatek dostrzeże samotnego człowieka unoszącego się na orbicie areosynchronicznej? Nie, to naprawdę było osobliwe. Najwyraźniej przypadek rządził wszystkim.

Nadal czuła gniew.

Poszła spać zupełnie wytrącona z równowagi tymi myślami, a w pewnej chwili podczas niespokojnej drzemki przyśniło jej się, że wraz z Simonem przechodzą przez najbardziej widowiskową część Candor Chasma, na pierwszej wycieczce, którą razem przedsięwzięli po przylocie, kiedy cała marsjańska powierzchnia była jeszcze nietknięta ludzką stopą i niezmieniona od miliarda lat. Byli pierwszymi ludźmi idącymi w tym ogromnym wąwozie między terenem warstwowym i olbrzymimi ścianami. Simon uwielbiał te wędrówki tak samo namiętnie jak ona i był podczas nich taki milczący, tak zaabsorbowany rzeczywistością, która składała się ze skał i nieba… Nie było lepszego towarzysza do wspaniałych kontemplacji okolicy. Potem we śnie jedna z gigantycznych ścian kanionu zaczęła się obsuwać i Simon powiedział: „Długi wybieg”. A wtedy Ann natychmiast się obudziła, spocona.

Ubrała się i wyszła z pokoju, aby się przejść po tym małym mezokosmosie pod kopułą, który wypełniało białe jezioro i krummhoh na niskich wydmach. Pomyślała, że Hiroko jest naprawdę dziwaczna i genialna zarazem, skoro wybrała takie miejsce, a następnie udało jej się przekonać wielu innych, aby się do niej przyłączyli i w nim zamieszkali. Ale czy było to aż takie dziwne? Przecież potrafiła począć całą gromadkę dzieci bez przyzwolenia ich ojców, nie panując nad manipulacjami genetycznymi… To była swoista forma szaleństwa, doprawdy, boskiego czy też nie, ale szaleństwa.

Akurat wzdłuż pasma lodowego małego jeziorka Gamety szła grupa dzieci Hiroko. Właściwie nie powinno się ich już nazywać dziećmi, najmłodsi mieli bowiem piętnaście czy szesnaście ziemskich lat, a najstarsi… hm, najstarsi zdążyli już opuścić rodzinną osadę i rozproszyć się po świecie. Kasei miał prawdopodobnie do tej pory pięćdziesiątkę na karku, a jego córka Jackie — prawie dwudziestopięcioletnia — skończyła właśnie nowy uniwersytet w Sabishii i aktywnie zajmowała się polityką w półświecie. Ektogeniczne dzieci przyjechały obecnie z wizytą do Gamety, podobnie jak Ann. I teraz szli wzdłuż plaży. Grupę prowadziła Jackie, wysoka, pełna gracji młoda brunetka, dość ładna i o zdecydowanie władczym charakterze; bez wątpienia przywódczyni swojej generacji. Na jej miejscu mógłby być wesoły Nirgal albo wiecznie zamyślony Harmakhis, a jednak to Jackie prowadziła tę grupkę. Harmakhis podążał za nią z wręcz psią lojalnością i nawet Nirgal wpatrywał się w tę dziewczynę jak w obraz. Ann przypomniała sobie, że Simon kochał Nirgala jak syna; kochał go zresztą także jej Peter. Potrafiła zrozumieć dlaczego: Nirgal był jedynym osobnikiem spośród wszystkich ektogenów Hiroko, który nie zajmował się wyłącznie własną osobą. Reszta koncentrowała się wyłącznie na sobie, niczym królowie i królowe swego małego światka, Nirgal natomiast opuścił Zygotę wkrótce po śmierci Simona i od tego czasu rzadko się pokazywał. Podobnie jak Jackie ukończył studia w Sabishii i teraz spędzał tam większość czasu lub podróżował po okolicy z Kojotem czy Peterem, a nawet odwiedzał miasta na północy. Czyżby również należał do „czerwonych”? Ann nie miała pojęcia. Wiedziała jednak, że ten młody człowiek interesował się wszystkim, był o wszystkim świetnie poinformowany i bywał wszędzie na Marsie. Stanowił, można powiedzieć, męski wariant Hiroko, tyle że nie był tak dziwny jak matka; o wiele bardziej otwarty na sprawy innych, po prostu bardziej ludzki. Ann uświadomiła sobie, że nigdy w swoim życiu nie zdołała odbyć normalnej rozmowy z Hiroko. Wydawało się, że Japonka prezentowała całkowicie odmienny od pozostałych typ mentalności, jak gdyby przypisywała zupełnie inne znaczenia wszystkim słowom i, mimo swego ogromnego talentu do projektowania ekosystemowego, w gruncie rzeczy wcale nie zachowywała się jak naukowiec, a raczej jak ktoś w rodzaju proroka. Nirgal natomiast potrafił niejako intuicyjnie trafiać do serca osoby, z którą rozmawiał, odbierał ją emocjonalnie, umiał od razu wyczuć, jaka tematyka jest dla jego rozmówcy najważniejsza, po czym skupiał się na niej i zadawał jedno pytanie po drugim, zaciekawiony, rozumiejący, współczujący. Kiedy Ann obserwowała, jak teraz podążał za Jackie w dół lodowego pasma, odbiegając to w lewo, to w prawo, przypomniała sobie, jak powoli i ostrożnie kroczył podczas spacerów u boku Simona. Wyglądał na tak straszliwie przerażonego tamtej ostatniej nocy, kiedy Hiroko w swój szczególny sposób wprowadziła go, aby się pożegnał. Zmuszenie dziecka do czegoś takiego było okrutne, ale Ann nie sprzeciwiła się wówczas; była zrozpaczona i gotowa spróbować wszystkiego, co mogłoby pomóc towarzyszowi jej życia. Kolejny błąd, którego nie będzie mogła nigdy już naprawić.

Popatrzyła na jasnożółty piasek pod stopami. Dopóki ektogeniczne dzieci nie zniknęły jej z oczu, czuła niepokój. To naprawdę wstyd, że Jackie podporządkowała sobie również Nirgala, bowiem Jackie w gruncie rzeczy niczym się nie przejmowała. Była na swój sposób kobietą szczególną i godną uwagi, ale za bardzo przypominała Maję: była tak samo kapryśna, stale pragnęła kierować wszystkimi otaczającymi ją ludźmi i nie zwracała uwagi na żadnego mężczyznę, może z wyjątkiem Petera, który na szczęście (chociaż w swoim czasie wcale nie wydawało się to szczęśliwym rozwiązaniem) miał kiedyś romans z matką Jackie, wobec czego sama Jackie ani trochę go nie interesowała. Była to bardzo nieprzyjemna sprawa, która poróżniła na długi czas Petera i Kaseia, a sama Esther wyjechała z osady i nigdy już do niej nie powróciła. Nie był to zresztą najlepszy okres dla Petera… No i wszystko to z pewnością nie pozostało bez wpływu na Jackie… o tak, na pewno te właśnie zdarzenia zaważyły na rozwoju młodej dziewczyny (chociaż: uwaga, powiedziała sobie Ann — przecież zamiast własnych wspomnień z bardzo odległej przeszłości mam mieć tylko czarną próżnię). I tak dalej, można się w ten sposób zająć każdym z nic nie znaczących ludzkich żywotów, powtarzających zachowania innych w równie pozbawionych znaczenia cyklach…

Ann usiłowała się skoncentrować na składzie ziarenek piasku. Jasna żółć z pewnością nie była typowym kolorem dla piasku na Marsie. Musiał się tu znajdować jakiś bardzo rzadki materiał granitowy. Zastanowiła się, czy Hiroko specjalnie zabiegała o niego, czy miała szczęście i po prostu go tu zastała.

Ektogeniczne dzieci Hiroko odeszły gdzieś na przeciwległy brzeg jeziora, Ann była więc na plaży sama. Gdzieś pod nią znajdowało się ciało Simona. Trudno było zapomnieć o tych wszystkich związkach.

Wolnym krokiem zbliżał się do niej jakiś mężczyzna. Był niski i w pierwszej chwili Ann pomyślała, że to Sax, potem że Kojot, wreszcie, że żaden z nich. Mężczyzna zawahał się, gdy ją zobaczył i po tym jego ruchu poznała, że to naprawdę jest Sax. Ale Sax o bardzo zmienionym wyglądzie. Wład i Ursula najwyraźniej poddali jego twarz niewielkiemu zabiegowi, lecz na tyle skutecznie, że osobnik, na którego teraz patrzyła Ann, nie wyglądał jak dawny Russell.

Sax zamierzał pojechać do Burroughs i zacząć pracować w tamtejszej spółce biotechnologicznej, używając szwajcarskiego paszportu i jednej z komputerowych tożsamości stworzonych przez Kojota. Pragnął się ponownie zająć terraformowaniem. Ann wpatrzyła się w wodę. Mężczyzna podszedł i spróbował do niej zagadać; był osobliwie nie „saxowski”, miał teraz przyjemniejszą aparycję, wyglądał jak przystojny stary głupiec, a jednak to nadal był tamten stary Sax i gniew na niego tak bardzo zawładnął umysłem Ann, że ledwie mogła sobie przypomnieć, o czym kiedyś — od czasu do czasu — z nim rozmawiała.

— Naprawdę wyglądasz inaczej.

To było jedyne zdanie, które przyszło jej na myśl. Idiotyczne stwierdzenie. Zwłaszcza że gdy patrzyła na niego, pomyślała: „On się nigdy nie zmieni”. Było jednak coś przerażającego w zszokowanym wyrazie jego nowej twarzy, jakaś zawziętość, która mówiła, że jeśli Ann nie przestanie… więc zaczęła się z nim spierać i kłóciła się tak długo, aż Sax się skrzywił i odszedł.

Samotnie siedziała jeszcze przez długi czas. Było jej coraz zimniej i czuła, że coraz bardziej traci kontakt z rzeczywistością. W końcu położyła głowę na kolanach i zapadła w niespokojną drzemkę.

Miała sen. Wokół niej stała cała pierwsza setka, wszyscy co do jednego: i ci żywi, i ci martwi. Sax znajdował się w środku. Miał swoją dawną twarz, ale to niebezpieczne nowe spojrzenie, pełne smutku. On właśnie odezwał się pierwszy:

— Czysty zysk to zawiłość.

Wład i Ursula odpowiedzieli mu:

— Czysty zysk to zdrowie.

Następna dorzuciła Hiroko:

— Czysty zysk to piękno.

Odrzekła jej Nadia:

— Czysty zysk to dobroć.

Maja dodała:

— Czysty zysk to intensywność uczuć.

— Czysty zysk to wolność — odezwał się Arkady.

— Czysty zysk to zrozumienie — odparł mu Michel.

Z tyłu rozległ się głos Franka:

— Czysty zysk to władza.

A John szturchnął go łokciem i krzyknął:

— Czysty zysk to szczęście!

I wtedy wszyscy skupili wzrok na Ann. Wstała więc, trzęsąc się z wściekłości i strachu. Rozumiała, że tylko ona jedna spośród nich nie wierzy w ogóle w możliwość czegoś takiego jak czysty zysk czegokolwiek, wiedziała, że jest swego rodzaju szaloną reakcjonistką. Jedyne, co była w stanie zrobić, to wskazać trzęsącym się palcem na nich i powtórzyć kilkakrotnie:

— Mars! Mars! Mars!

Tego wieczoru po kolacji weszła do dużej sali konferencyjnej, gdzie zastała Kojota samego. Spytała go:

— Kiedy znów wyjeżdżasz?

— Za kilka dni.

— Nadal chcesz mnie wprowadzić do tych ludzi, o których mi opowiadałeś?

— Taak, jasne, że tak. — Popatrzył na nią, lekko przekrzywiając głowę. — Tam jest twoje miejsce.

Ann skinęła tylko głową. Rozejrzała się po salonie i pomyślała: „Do widzenia, do widzenia. Uwalniam was od siebie”.

Tydzień później leciała z Kojotem ultralekkim samolotem. Poruszali się nocami na północ, ku regionowi równikowemu, potem dalej do Wielkiej Skarpy, do Deuteronilus Mensae na północ od Xanthe’u — dzikiej, pomarszczonej krainy. Mensae wyglądały jak archipelag wielu wysepek, rozsianych na piaszczystym morzu. Kiedyś staną się prawdziwym archipelagiem — pomyślała Ann, kiedy Kojot opuszczał się między dwie z wielu wysp — jeśli tamci nadal będą pompować wodę na północ.

Kojot wylądował na krótkim odcinku zmieszanego z pyłem piasku, po czym zakołował do hangaru wyciętego w stoku jednego z płaskowzgórzy. Gdy wysiedli z samolotu, powitali ich Steve, Iwana i kilka innych osób, a następnie razem z tamtymi wjechali windą na piętro tuż pod szczytem płaskowzgórza. Północny kraniec tego osobliwego tworu docierał do ostrego, skalistego cypla; wysoko w nim wydrążono wielką trójkątną salę konferencyjną. Po wejściu do niej Ann zatrzymała się zaskoczona, bowiem pomieszczenie było wręcz zatłoczone ludźmi. Znajdowało się tu co najmniej kilkaset osób. Wszyscy siedzieli za długimi stołami, właśnie rozpoczynając posiłek. Najpierw napełniali sobie nawzajem naczynia wodą. W pewnym momencie niektórzy zobaczyli nagle Ann i przerwali wykonywaną akurat czynność, co dostrzegli ludzie przy następnym stoliku, rozejrzeli się wokół siebie, również dostrzegli Ann i także zastygli w połowie ruchu… Nastąpiła reakcja łańcuchowa, coraz więcej osób postępowało tak samo, aż wreszcie wszyscy znieruchomieli i trwali w milczeniu. Następnie jedna z osób wstała, potem kolejna; w końcu nierównymi falami podniosła się cała sala. Przez chwilę ludzie stali nieporuszeni. I nagle zaczęli klaskać, ich ręce załopotały dziko, twarze rozpromieniły się radością. A potem wszyscy już tylko wiwatowali.

Część 4

Naukowiec bohaterem

Przytrzymaj ją między kciukiem i środkowym palcem. Poczuj jej zaokrąglony brzeg, obejrzyj łagodne krzywizny szkła. Lupa. Ma prostotę, elegancję i wagę narzędzia z epoki paleolitu. W słoneczny dzień potrzymaj ją przez chwilę nad stosem suchych gałązek. Poruszaj nią to w górę, to w dół, aż zobaczysz, jak w wiązce chrustu zaczyna się rozjaśniać punkcik. Pamiętasz to światło? Wygląda, jak gdyby gałązki były w sobie małe słońce.

Asteroida typu Amor, którą przekształcono w kabel windy kosmicznej, składała się głównie z zawierających węgiel chondrytów i wody. Natomiast dwie inne asteroidy tego samego typu, przechwycone przez grupy automatycznych ładowników w roku 2091, były w większości krzemianowo-wodne.

Surowiec Nowego Clarke’a przetworzono w jedno długie węglowe włókno. Natomiast substancję dwóch asteroid krzemianowych ekipy automatów przekształciły w elementy słonecznego żaglowca. Krzemianowy opar stężono między długimi na dziesięć kilometrów rolkami, po czym wyjmowano go w postaci plastrów, pokrytych cienkimi warstewkami aluminium. Następnie te ogromne tafle zwierciadlane wysyłano na orbitę załogowymi statkami kosmicznymi i układano w koliste szeregi. Tam utrzymywały się na swojej pozycji i w swoim kształcie za pomocą ruchu wirowego i światła słonecznego.

Z jednej asteroidy, pchniętej na biegunową orbitę marsjańską i nazwanej Brzozą, wyprodukowano tafle lustrzane, które zostały ułożone w pierścień o średnicy stu tysięcy kilometrów. Ten pierścień zwierciadeł wirował wokół Marsa w orbicie biegunowej, zwrócony lustrem ku Słońcu i obrócony pod takim kątem, że światło odbite od niego schodziło się w jednym miejscu wewnątrz marsjańskiej orbity, blisko punktu Lagrange 1.

Druga asteroida krzemowa, zwana Solettaville, również została skierowana blisko tego punktu Lagrange’a. Tam słoneczne żaglowce obracały na zewnątrz lustrzane tafle, tworząc skomplikowaną pajęczynę łupkowych pierścieni. Wszystkie były połączone i ustawione pod odpowiednimi kątami, także wyglądały jak lupa wykonana z krągłych żaluzji weneckich o nastawnych blaszkach, wirująca wokół centralnie umieszczonej piasty w postaci srebrnego stożka, którego otwarty koniec skierowano ku planecie Mars. Ten ogromny, a jednocześnie niezwykle delikatny obiekt o średnicy dziesięciu tysięcy kilometrów, błyszczący i obracający się majestatycznie, gdy postępował naprzód po swej drodze między Marsem i Słońcem, nazwano solettą.

Światło słoneczne padające na solettę przechodziło prosto przez jej „żaluzje” i uderzało najpierw w słoneczny bok jednej z nich, potem w marsjański bok następnej, po czym kierowało się bezpośrednio ku planecie. Natomiast jeśli światło padało na pierścieniowy krąg w jego orbicie biegunowej, odbijało się w tył i w przód do wewnętrznego stożka soletty, potem ponownie się odbijało i także docierało do Marsa. A zatem uderzało w obie strony soletty i ten dwojaki, równoważący się nacisk trzymał solettę w jednym miejscu, w odległości mniej więcej stu tysięcy kilometrów od Marsa — bliższy bok przy perihelium, dalszy przy aphelium. Kąty ustawienia blaszek stale regulowało AI soletty, utrzymując w ten sposób jej orbitę i ogniskową.

Podczas dekady, w której z asteroid konstruowano te dwa wielkie sztuczne słońca, niczym krzemowe pajęczyny rozwijane przez skalne pająki, obserwatorzy na Marsie spojrzawszy w górę nie dostrzegali prawie nic. Sporadycznie ktoś dojrzał na niebie białą łukową linię albo dziwne, przypadkowe błyski za dnia czy w nocy, jak gdyby blask jakiegoś dużo większego wszechświata przesączał się przez luźne szwy w materii naszego kosmosu.

Potem, kiedy ukończono budowę dwóch zwierciadeł, odbite światło pierścieniowego lustra zostało wycelowane w stożek soletty. Krągłe blaszki soletty wyregulowano, a ją samą wprowadzono na lekko zmienną orbitę.

Pewnego dnia ludzie z Marsa mieszkający na zboczu Tharsis patrzyli zaciekawieni w niebo, które nagle bardzo pociemniało. Wówczas uświadomili sobie, że mają do czynienia z takim zaćmieniem słońca, jakiego Mars nigdy dotąd nie oglądał: słońce przebijało się z trudem, jak gdyby tam w górze blokował jego promienie jakiś księżyc wielkości ziemskiego Księżyca. Przez pewien czas zaćmienie przebiegało podobnie jak to bywa na Ziemi — ciemny półksiężyc wciskał się głębiej w płomienną kulę, podczas gdy soletta lokowała się na swoim miejscu między Marsem i Słońcem; jej zwierciadła jeszcze nie ustawiły się w odpowiedniej pozycji, aby mogło przez nie przechodzić światło, toteż niebo stało się ciemno fioletów e, mrok objął większą część dysku, pozostawiając jedynie połyskujący półksiężyc, aż i on zniknął, a wtedy słońce stało się tylko ciemnym okręgiem na nieboskłonie, obramowanym poblaskiem korony. W końcu przestał być widoczny nawet ten krąg i nastąpiło całkowite zaćmienie…

Po jakimś czasie na ciemnym dysku Słońca pojawiła się bardzo nikła, lekko falująca próbka światła, jakiej nie widziano nigdy podczas żadnego z naturalnych zaćmień. Wszyscy obserwatorzy, stojący na dziennej stronie Marsa, w jednej chwili stracili oddech i zmrużyli oczy, nadal patrząc w górę. A później, nagle, jak gdyby ktoś jednym szarpnięciem otworzył weneckie żaluzje, słońce rozbłysło ponownie. Od razu i to całe!

Naprawdę oślepiającym światłem!

O wiele bardziej oślepiającym niż kiedykolwiek na Marsie, ponieważ sionce było obecnie znacznie jaskrawsze niż przed rozpoczęciem się tego dziwnego zaćmienia: ludzie znaleźli się pod bardzo „wzmocnionym” słońcem, którego dysk był mniej więcej tego samego rozmiaru, jak widoczny z Ziemi, a światło — jakieś dwadzieścia procent silniejsze niż przedtem… Wprost nadzwyczajnie jasne! Promienie słoneczne przygrzewały coraz silniej, a czerwona barwa przestrzeni równin planety uwypukliła się, pięknie oświetlona. Wszyscy świadkowie zdarzenia odnieśli wrażenie, że ktoś nagle włączył reflektory, a oni sami znaleźli się na wielkiej scenie.

Kilka miesięcy później w najwyższych partiach marsjańskiej atmosfery zaczęło wirować trzecie zwierciadło, o wiele mniejsze niż soletta. Była to kolejna „lupa” wykonana z krągłych blaszek; wyglądała jak srebrzyste UFO. Lustro chwyciło trochę światła, które zsączało się z soletty, skupiło je jeszcze bardziej i przeniosło w punkty na powierzchni planety, które miały niecały kilometr szerokości.

Zwierciadło leciało ponad czerwonym światem niczym szybowiec, przesyłając w kolejne miejsca tę skoncentrowaną wiązkę światła, aż na ziemi zaczęły rozkwitać małe słońca, poczęła się topić skala, zmieniając swą konsystencję ze stałej w płynną. Aż wreszcie zapłonęła.

Dla Saxa Russella podziemie nie było wystarczająco duże, pragnął bowiem w pełni powrócić do swojej pracy. Mógł się oczywiście przeprowadzić do półświata i, na przykład, przyjąć stanowisko wykładowcy na nowym uniwersytecie w Sabishii, którego działania wykraczały poza sieć. Szkoła ta ochroniła już wielu spośród jego starych kolegów, jednocześnie edukując liczne dzieci podziemia. Po namyśle Sax zdecydował jednak, że nie ma ochoty ani uczyć, ani pozostać na uboczu aktualnych wydarzeń — chciał się ponownie zająć terraformowaniem, powrócić, jeśli to możliwe, w samo serce projektu lub przynajmniej maksymalnie się do niego zbliżyć. A to oznaczało życie w świecie powierzchniowym.

Niedawno Zarząd Tymczasowy Organizacji Narodów Zjednoczonych utworzył podkomisję, która miała koordynować całą pracę nad terraformowaniem, a do starych działań syntetyzujących wyznaczono zespół ludzi kontrolowany przez Subarashii. Była to praca, którą kiedyś wykonywał właśnie Russell. Rozwiązanie wydawało się pechowe, ponieważ Sax nie mówił po japońsku. Jednakże przewodnictwo biologicznej części projektu powierzono Szwajcarom, którzy powołali do tego celu zespół spółek biotechnologicznych o nazwie Biotique. Ich główne biura znajdowały się w Genewie i Burroughs i były ściśle powiązane z konsorcjum ponadnarodowym Praxis.

Pierwsze zadanie Saxa polegało na tym, by przeniknąć do Biotique pod fałszywym nazwiskiem i otrzymać przydział do Burroughs. Przygotowaniem operacji zajął się Desmond, tworząc dla Saxa komputerową osobowość, podobnie jak wiele lat temu zrobił to dla Spencera, kiedy ten przeprowadzał się do Echus Overlook. Komputerowa osobowość wraz z pewnymi dość znacznymi zmianami rysów twarzy — efektem operacji plastycznej — umożliwiły Spencerowi wieloletnią pomyślną egzystencję w świecie powierzchniowym oraz pracę najpierw w laboratoriach materiałowych w Echus Overlook, a następnie w Kasei Vallis, ścisłym centrum sił bezpieczeństwa konsorcjów ponadnarodowych. Sax zawierzył więc skuteczności Desmonda. Jego nowa tożsamość zachowała fizyczne cechy osobowościowe Saxa Russella — jego genom, wzór siatkówki, głos i odciski palców — tyle że wszystko zostało lekko przekształcone, tak aby nadal „prawie” do niego pasowało, ale by jednocześnie mógł uniknąć przypadkowej identyfikacji z własnymi danymi w jakichś starych sieciach. Tym danym przypisano nowe nazwisko wraz z całą ziemską przeszłością osobnika o odpowiednich możliwościach płatniczych oraz aktach imigracyjnych i cały ten pakiet, wraz z zabezpieczeniami komputerowymi, które miały zapobiec ewentualnej weryfikacji danych fizycznych nowej osoby, wysłano do szwajcarskiego biura paszportowego, które zatwierdzało paszporty tego rodzaju przybyszów, bez zbędnych pytań i komentarzy. W zbałkanizowanym świecie sieci konsorcjów ponadnarodowych Szwajcarzy wydawali się wykonywać naprawdę dobrą robotę.

— Hm, no wiesz, te drobiazgi nie stanowią problemu — tłumaczył mu Desmond. — Ale wasze fizys, przedstawicieli pierwszej setki, są tak znane jak twarze gwiazd filmowych. Potrzebujesz więc również nowych rysów.

Sax zgodził się natychmiast. Wiedział, że jest to posunięcie niezbędne, a poza tym nie miało dla niego wielkiego znaczenia. Zwłaszcza że teraz oblicze starego człowieka widziane w lustrze i tak nieco się różniło od jego własnych wyobrażeń. Sam więc skłonił Włada, aby zmienił mu nieco twarz, podkreślając w rozmowie znaczenie swojej potencjalnej obecności w Burroughs. Wład stał się ostatnio jednym z czołowych teoretyków ruchu oporu wobec działalności Zarządu Tymczasowego, toteż dość szybko zgodził się z Saxem.

— Mimo że większość z nas powinna żyć tylko w półświecie — zauważył — kilka zakamuflowanych osób wysłanych do Burroughs może rzeczywiście przynieść nam pewne korzyści. Równie dobrze mogę więc doskonalić na tobie swoje umiejętności z zakresu chirurgii plastycznej. I tak nie masz nic do stracenia.

— Nic do stracenia! — powtórzył Sax. — Ale obowiązują chyba jakieś ustalenia. Oczekuję, że po zabiegu będę przystojniejszy.

I, o dziwo, tak się rzeczywiście stało, chociaż początkowo trudno było cokolwiek powiedzieć, póki z jego twarzy nie zniknęły wielkie sińce. Wład nałożył Saxowi koronki na zęby, powiększył jego nieco zbyt cienką dolną wargę, dodał pączkowatemu nosowi wydatny garb i trochę go zagiął; zwężono mu też policzki i dodano więcej masy na podbródku. Przycięto nawet niektóre mięśnie w powiekach, dzięki czemu nie mrugał już tak często. A kiedy sińce zniknęły, Sax wyglądał jak prawdziwy gwiazdor filmowy; tak przynajmniej ocenił go Desmond. Jak eksdżokej, oświadczyła Nadia. Albo jak były instruktor tańca, zauważyła Maja, która od wielu lat wiernie uczestniczyła w spotkaniach klubu Anonimowych Alkoholików. Sax, który nigdy nie lubił skutków działania alkoholu, zlekceważył jej słowa machnięciem dłoni.

Desmond zrobił zdjęcia i wczytał je do nowej komputerowej tożsamości Saxa, potem wprowadził wszystkie dane do akt Biotique, wraz z poleceniem przeniesienia z San Francisco do Burroughs. W tydzień później otrzymali nowy szwajcarski paszport i Desmond chichotał, kiedy go oglądał.

— Spójrz na to — oświadczył, wskazując na nowe nazwisko Saxa. — Stephen Lindholm, obywatel szwajcarski! Ci ludzie nas kryją, to oczywiste. Założę się, że mogli cię zdemaskować. Sądzę, że mimo wszystko sprawdzili twój genom ze starymi danymi i nawet po moich zmianach nie mają co do ciebie wątpliwości, zapewne dowiedzieli się, kim naprawdę jesteś.

— Jesteś pewien?

— Nie, nie jestem. W końcu, nie odmówili… Chociaż wydaje mi się bardzo możliwe, że znają prawdę.

— Czy to dobrze?

— Teoretycznie nie. Ale w praktyce, jeśli jesteś osobnikiem ściganym, przyjemnie jest widzieć, że ktoś zachowuje się wobec ciebie jak przyjaciel. A Szwajcarzy to dobrzy przyjaciele. Już piąty raz wydali paszport dla jednej ze stworzonych przeze mnie osobowości. Sam nawet taki posiadam, chociaż akurat w moim wypadku… wątpię, czy byliby się w stanie dowiedzieć, jak się naprawdę nazywam, ponieważ nigdy mnie tu nie zarejestrowano tak jak was, moi drodzy przedstawiciele pierwszej setki. Ciekawe, nieprawdaż?

— Rzeczywiście.

— Bo to bardzo interesujący ludzie. Mają własne plany i choć do końca nie wiem, jacy są, kontakt z nimi zawsze sprawia mi prawdziwą przyjemność. Sądzę, że zupełnie świadomie podjęli decyzję, by nam pomagać. Może zresztą po prostu chcą wiedzieć, gdzie jesteśmy. Tego chyba nigdy się nie dowiemy, ponieważ Szwajcarzy najbardziej ze wszystkiego uwielbiają tajemnice. Ale przecież… kiedy ktoś robi ci wielką przysługę, nie do końca interesują cię powody, dla których tak właśnie postępuje, nie sądzisz?

Sax skrzywił się na te słowa, ale był zadowolony, gdy pomyślał, że będzie bezpieczny pod szwajcarską opieką. Tacy ludzie bardzo mu odpowiadali: racjonalni, ostrożni, postępujący w sposób metodyczny.

Wkrótce przed planowanym odlotem z Peterem na północ do Burroughs Sax odbył spacer dokoła jeziora Gamety. W ostatnich latach pobytu w osadzie rzadko mu się to zdarzało. Zbiornik wodny był dowodem rzetelnie wykonanej roboty. Zresztą musiał przyznać, że Hiroko każdy system potrafiła zaprojektować rzeczywiście wspaniale. Kiedy wraz ze swoim zespołem zniknęła przed laty z Underhill, Sax był bardzo zaskoczony; nie rozumiał przyczyn takiego postępku, a ponadto obawiał się, że Japonka i związane z nią osoby zaczną w jakiś sposób walczyć z terraformowaniem. Zdołał skłonić Hiroko do wyjaśnienia wątpliwości poprzez sieć i to nieco go uspokoiło, bowiem Japonka była najwyraźniej życzliwie nastawiona do podstawowego celu projektu, a zresztą jej własne pojęcie viriditas wydawało się tylko inną wersją tej samej idei. Ale jednocześnie wyglądało na to, że Hiroko ponad wszystko ukochała tajemnice, co Sax uważał za bardzo nieracjonalne z jej strony: podczas lat życia w ukryciu nie zamierzała nikogo informować o swoich działaniach i posunięciach. Jednakże, mimo że nawet w rozmowach w cztery oczy niełatwo ją było zrozumieć, podczas wielu miesięcy wspólnej egzystencji w Underhill Sax upewnił się, że Hiroko z pewnością tak jak on pragnie stworzenia na Marsie biosfery, która pomagałaby ludziom żyć na planecie. A to była jedyna kwestia, która interesowała Saxa. Uważał też, że do tego szczególnego projektu nie mógł sobie wymarzyć lepszego sojusznika, no chyba żeby uzyskał poparcie przewodniczącego nowej komisji Zarządu Tymczasowego. Zresztą przewodniczący prawdopodobnie i tak był również jego sprzymierzeńcem. W gruncie rzeczy ich poglądy nie różniły się specjalnie w nazbyt wielu kwestiach.

Jednak teraz na plaży siedziała jedna z jego przeciwniczek, chuda jak czapla Ann Clayborne. Sax zawahał się, ale wiedział, że już go dostrzegła, podszedł więc bliżej. Podniosła na niego wzrok, po czym znowu zapatrzyła się w dal na białe jezioro.

— Rzeczywiście wyglądasz inaczej — odezwała się.

— Tak. — Ciągle jeszcze bolały go na twarzy chore miejsca, chociaż pozornie sińce już zniknęły. Miał wrażenie, jak gdyby nosił maskę i zapewne z tego właśnie powodu nagle poczuł się nieswojo. — Ale to nadal jestem ja — dodał.

— Oczywiście. — Nie patrzyła na niego. — Więc odjeżdżasz do świata powierzchniowego?

— Tak.

— Aby wrócić do swojej pracy?

— Tak.

Podniosła na niego oczy.

— Jaki twoim zdaniem jest cel nauki?

Wzruszył ramionami. Znowu zanosiło się na kłótnię, która wybuchała między nimi wszędzie i zawsze, obojętnie o czym wcześniej rozmawiali. Terraformować czy nie terraformować, oto jest pytanie… Sax swoje zdanie na ten temat wypowiedział już dawno temu, podobnie jak Ann, lecz żałował, że oboje nie potrafią po prostu zgodzić się lub nie zgodzić i raz na zawsze załatwić tę kwestię. Ale nie: stale prowadzili tę samą dyskusję. Ann była niezmordowana.

— Wyjaśnianie przyczyn istnienia wszystkiego — odparł.

— Terraformowanie niczego nie wyjaśnia.

— Terraformowanie to nie nauka. Nigdy nie twierdziłem, że nią jest. Jest czymś, co ludzie robią dzięki nauce. Nauką stosowaną czy też raczej techniką… Nazwij to zresztą, jak chcesz. Trzeba po prostu zdecydować, jak wykorzystać przyswojoną wiedzę. Jakąkolwiek nazwę temu nadasz…

— Więc to kwestia wartości.

— Tak przypuszczam. — Sax zastanowił się nad tą trudną kwestią, próbując uporządkować skłębione myśli. — Taak, przypuszczam, że nasze… że nieporozumienie między nami należy do typu nazywanego problemem związanym z pojęciem faktu oraz z pojęciem wartości. Bowiem moim zdaniem nauka dotyczy faktów oraz teorii, które zmieniają fakty w przykłady. A wartości są innym rodzajem systemu, są ludzkim wytworem.

— Nauka jest także ludzkim wytworem.

— Tak. Tylko że związek między tymi dwoma systemami nie jest wyraźny. Zaczynając od tych samych faktów, możemy dotrzeć do różnych wartości.

— Ale przecież samą naukę przepełniają rozmaite wartości — naciskała Ann. — Mówimy o teoriach, które posiadają potęgę i elegancję, o czystych rezultatach albo pięknych eksperymentach. A pragnienie wiedzy samo w sobie też jest swego rodzaju wartością, bo przecież wiedza jest lepsza niż niewiedza albo tajemnica. Mam rację?

— Taak, przypuszczam, że tak — odparł Sax, zastanawiając się nad tymi słowami.

— Twoja nauka to system wartości fizycznych — kontynuowała Ann. — Jej celem jest ustalenie praw i reguł, uzyskanie precyzji i pewności. Chcesz, aby wszystkie niewiadome zostały wyjaśnione. Pragniesz odpowiedzi na pytanie, dlaczego miały miejsce kolejne wydarzenia w przeszłości, cofając się aż do samego Wielkiego Wybuchu. Jesteś redukcjonistą. Dla ciebie wartości to oszczędność, elegancja i ekonomia, a im bardziej ci się uda coś uprościć, tym bardziej jesteś z siebie dumny, zgadza się?

— Ależ takie są metody nauki — sprzeciwił się Sax. — Nie chodzi tylko o mnie… tak działa sama natura. Fizyka. Ty również tak postępujesz.

— W fizyce zawierają się także ludzkie wartości…

— Nie jestem tego taki pewny. — Machnął ręką, aby choć na chwilę przerwać wywód Ann. — Nie twierdzę, że w nauce nie ma żadnych wartości. Jednakże materia i energia są takie, jakie są. Jeśli chcesz mówić o wartościach, mów o nich bez ogródek. Zgadzam się, że wynikają one w jakiś sposób z faktów, na pewno tak. Ale to jest już inna kwestia, coś w rodzaju socjobiologii czy bioetyki. Może byłoby lepiej porozmawiać tylko o czystych wartościach, porozmawiać wprost… O tym, co stanowi największe dobro dla największej liczby ludzi, no, coś w tym rodzaju…

— Istnieją ekologowie, którzy powiedzieliby, że jest to naukowy opis zdrowego ekosystemu. Kolejny sposób nazwania ekosystemu klimaksowego.

— To jest osąd wartościujący, jak sądzę. Jakiś rodzaj bioetyki. Interesujący, ale… — Sax zmrużył oczy, z zaciekawieniem patrząc na swą rozmówczynię, i zdecydowanie zmienił taktykę. — Dlaczego nie spróbować tutaj stworzyć ekosystemu klimaksowego, Ann? Nie można mówić o ekosystemie bez istot żyjących. Tego, co znajdowało się na Marsie przed nami, nie uda ci się nazwać ekoświatem. To nie była ekologia, a tylko geologia. Można oczywiście powiedzieć, że zaistniał tu jakiś zaczątek ekoświata, kiedyś, dawno temu, ale coś poszło źle. Próba została stłamszona w zarodku… a teraz my zaczynamy od nowa.

Ann obruszyła się na to stwierdzenie, więc Sax zamilkł. Wiedział, że jest zwolenniczką przyznania istotnej wartości nieorganicznej rzeczywistości Marsa. Wierzyła w wersję czegoś, co niektórzy nazywali etyką ziemi, choć w tym wypadku ziemia pozbawiona była bioty. Etyka skały, można by raczej powiedzieć. Ekologia bez życia. Istotna wartość, rzeczywiście!

Westchnął.

— Ech, to tylko takie gadanie o wartościach. Przedkładanie systemów żyjących nad nieżyjące. Przypuszczam, że nie uda się nam uciec od wartości, tak jak mówisz… To dziwne… przeważnie czuję, że chcę po prostu zrozumieć każdą rzecz. Dowiedzieć się, dlaczego istnieje w taki sposób, w jaki istnieje. Ale jeśli mnie zapytasz, dlaczego usiłuję tego dociec albo jakiego zdarzenia pragnę, w jakim celu kieruję swoją pracę, ku czemu dążę… — Wzruszył ramionami, starając się zrozumieć własne myśli. — Trudno to wyrazić. Kojarzy mi się… powiedziałbym, że czysty zysk to informacja. Czysty zysk to porządek.

Dla Saxa był to dobry funkcjonalny opis samego życia, jego skonsolidowanego działania, skierowanego przeciwko entropii. Wyciągnął pojednawczo dłoń ku Ann, mając nadzieję skłonić ją, by to zrozumiała, by zaakceptowała przynajmniej podstawowe pojęcia ich dyskusji, definicję ostatecznego celu nauki. W końcu oboje byli naukowcami, w końcu to było ich wspólne przedsięwzięcie…

Jednak Ann powiedziała tylko:

— I dlatego niszczysz powierzchnię całej planety, nie bacząc nawet na bezsporny przecież fakt, że ma już prawie cztery miliardy lat. To nie jest nauka. Raczej tworzenie jakiegoś cholernego parku.

— Nie, to przykład użycia nauki w służbie jednej szczególnej wartości. Tej, w którą wierzę.

— Identycznie postępują konsorcja ponadnarodowe.

— Sądzę, że tak.

— Twoje działania, rzecz jasna, im pomagają.

— Pomagają wszystkiemu, co żywe.

— Chyba że to je zabije. Teren się zmienia, nic nie jest stabilne. Codziennie obsuwają się kolejne masy ziemi.

— To prawda.

— I zabijają. Rośliny, ludzi. To się już zdarza.

Sax zamachał dłonią, a Ann dumnie odrzuciła głowę i przeszyła go pełnym nienawiści wzrokiem.

— Co to ma być: nieuniknione morderstwo? Niezbędne koszta? Jakiego rodzaju wartością to nazwiesz?

— Nie, nie, Ann. To są wypadki. Ludzie muszą pozostać na skale macierzystej, poza strefami obsuwów, no, sama rozumiesz. Na jakiś czas.

— Ależ… ogromne regiony zmienią się w błoto albo zostaną całkowicie zalane. Mówimy o połowie tej planety.

— Woda spłynie. Stworzy działy wodne.

— Chciałeś powiedzieć: stworzy zalane tereny… Stworzy całkowicie inną planetę. Och, ładna mi wartość, nie ma co! Na szczęście istnieją ludzie, którzy podtrzymują marsjańskie wartości, tak jak… Będziemy z tobą walczyć na każdym kroku.

Sax westchnął.

— Żałuję, że jesteś przeciwko mnie. W tej chwili biosfera pomogłaby bardziej nam niż ponadnarodowym konsorcjom. Ponadnarodowcy potrafią dokonywać operacji z miast namiotowych i eksploatować powierzchnię za pomocą maszyn automatycznych, podczas gdy my musimy się kryć, wobec czego koncentrujemy najwięcej wysiłków na ukrywaniu się i samym akcie przeżycia. Gdybyśmy mogli żyć wszędzie na powierzchni, wszelki ruch oporu miałby o wiele łatwiejsze zadanie.

— Wszelki ruch oporu z wyjątkiem „czerwonych”.

— Tak, ale co, twoim zdaniem, obecnie stanowi dla nich najważniejszą kwestię?

— Mars. Po prostu Mars. Miejsce, którego nigdy nie poznałeś.

Sax podniósł oczy na białą kopułę nad osadą; poczuł rozpacz, dotkliwą jak nagły atak artretyzmu. Nie było sensu kłócić się z Ann.

Ale coś go zmuszało do ciągłych prób.

— Słuchaj, Ann, jestem orędownikiem tego, co ludzie nazywają minimalnym modelem umożliwienia życia. Zakłada on stworzenie pasa możliwej do oddychania atmosfery tylko do wysokości dwóch, trzech kilometrów. Ponad nim zamierzamy pozostawić powietrze zbyt rzadkie dla ludzi, więc nie byłoby tam za wiele życia jakiegokolwiek rodzaju — tylko organizmy zdolne przeżyć na ogromnych wysokościach, a ponad nimi już nic, czy też nic widocznego. Pionowa rzeźba terenu na Marsie jest tak skrajna, że mogą tu istnieć ogromne regiony, które pozostaną ponad masą atmosfery. Uważam ten plan za dobry. Wyraża zrozumiały zestaw wartości…

Ann nie odpowiedziała. To było denerwujące, naprawdę. Kiedyś, próbując ją zrozumieć, aby w ogóle móc z nią rozmawiać, Sax zaczął czytać teksty poświęcone filozofii nauki. Przyswoił sobie sporo materiałów, koncentrując się szczególnie na etyce ziemi i fragmentach dotyczących stosunku faktu do wartości. Niestety, informacje te były mało przydatne, bowiem w rozmowach z Ann chyba nigdy nie udało mu się ich wykorzystać w jakiś użyteczny sposób. Teraz, patrząc na nią z góry i czując ból w stawach, przypomniał sobie słowa, które Kühn napisał o Priestleyu — że naukowiec, który stale się sprzeciwia i nie chce przyjąć do wiadomości, że w jego dziedzinie nauki pojawiły się nowe wzorce i dane, może być idealnie logiczny i racjonalny, jednakże ipso facto przestaje być naukowcem. Najwyraźniej właśnie coś takiego przydarzyło się Ann. Kim w takim razie była teraz? Kontrrewolucjonistką? A może prorokiem?

W każdym razie w jego wyobrażeniu miała w sobie coś z proroka — chuda, opryskliwa, pozbawiona daru wybaczania. Nigdy się nie zmieniła i nigdy nie wybaczyła Saxowi. A tak wiele chciałby jej powiedzieć: o Marsie, o Gamecie, o Peterze… O śmierci Simona, która wydawała się dręczyć bardziej Ursulę niż ją… Tak czy owak, wszystko to było niemożliwe. I dlatego wiele razy postanawiał, że przestanie z nią rozmawiać: po każdej wymianie zdań czuł się zmęczony i sfrustrowany — nigdy nie dochodzili do żadnych wniosków i stale zmagał się z jawnie okazywaną niechęcią, i to ze strony osoby, którą znał od ponad sześćdziesięciu lat — już tego nie wytrzymywał. Pozornie w każdym sporze z nią zwyciężał, ale nigdy niczego nie osiągał. Niektórzy ludzie po prostu tacy są, wiedział o tym, ale ta wiedza niczego mu nie ułatwiała — kontakt z Ann i tak był denerwujący. Choć, w gruncie rzeczy, musiał przyznać, że jest coś osobliwego w fakcie, iż czyjaś zwykła reakcja emocjonalna potrafi spowodować tak przykry dyskomfort psychofizyczny.

Następnego dnia Ann wyjechała z Desmondem, a wkrótce Sax odleciał na północ z Peterem jednym z małych „niewykrywalnych” samolotów, którymi syn Ann zwykł latać po całym Marsie.

Trasa do Burroughs poprowadziła ich nad Hellespontus Monies i Sax z dużym zainteresowaniem spoglądał w dół na okazały basen Hellas. Widać było krawędź lodowego pola, które pokrywało Low Point, białą masę na ciemnej nocnej powierzchni, przy czym sama osada pozostawała na horyzoncie. Szkoda, ponieważ bardzo go ciekawiło, co się zdarzyło nad moholem Low Point. Przed powodzią otwór miał trzynaście kilometrów głębokości i dzięki temu woda na dnie, być może, pozostała płynna oraz — co prawdopodobne — wystarczająco ciepła, aby się rozlać na sporą odległość; istniała możliwość, że lodowe pole było w tym regionie pokrytym lodem morzem. Jednak aby móc powiedzieć coś więcej, trzeba by się jego powierzchni przyjrzeć z bliska.

Peter wszakże nie zamierzał zmieniać trasy tylko po to, by Sax mógł lepiej obejrzeć interesujący go teren.

— Skoro jesteś teraz Stephenem Lindholmem, możesz sam tam pojechać — powiedział z uśmiechem — w ramach swojej działalności dla Biotique.

Polecieli więc dalej. Następnej nocy wylądowali wśród popękanych wzgórz na południe od Isidis, nadal na wysokim stoku Wielkiej Skarpy. Sax wysiadł, ruszył do tunelu, wszedł do środka i podążył przejściem, aż dotarł na tyły ustępu, który znajdował się w służbowej części podziemia Stacji Libijskiej. Był to mały kompleks kolejowy na skrzyżowaniu toru magnetycznego Burroughs-Hellas i nowo wyznaczonego toru Burroughs-Elysium. Kiedy nadjechał następny pociąg do Burroughs, Sax wyszedł drzwiami służbowymi, wmieszał się w tłum i wraz z nim wsiadł do pociągu. Pojechał do głównej stacji Burroughs, gdzie oczekiwał na niego wysłannik z Biotique. I wówczas stał się już Stephenem Lindholmem, osobnikiem, który dopiero co przybył do Burroughs i w ogóle na Marsa.

Mężczyzna z Biotique, przedstawiciel działu kadr, pogratulował mu zręczności w chodzeniu po tutejszej powierzchni, po czym zaprowadził do przydzielonego małego służbowego mieszkania, które znajdowało się wysoko w Płaskowzgórzu Hunta, blisko centrum starego miasta. Laboratoria i biura Biotique mieściły się w tym właśnie płaskowzgórzu, tuż pod jego płaskowyżem; za przezroczystymi ścianami biurowca roztaczał się widok na leżący nad kanałem park. Była to bogata dzielnica, ale tylko taka lokalizacja mogła odpowiadać szacownemu przedsiębiorstwu, zajmującemu się biotechnologicznym aspektem projektu terraformingowego.

Z okien biura Biotique Sax widział większą część starego miasta, które wyglądało niemal tak samo jak je zapamiętał, z tą jedną różnicą, że ściany płaskowzgórzy były jeszcze rozleglejsze, obudowane przezroczystymi oknami, wyłożone barwnymi poziomymi pasami w kolorach miedzi, złota lub metalicznej zieleni czy błękitu, jak gdyby płaskowzgórza zostały pokryte warstwami jakichś naprawdę cudownych minerałów. Także namioty, górujące nad płaskowzgórzami, obecnie zniknęły, a budynki stały swobodnie pod jedną o wiele większą przezroczystą kopułą, która teraz pokrywała wszystkie dziewięć płaskowzgórzy, włącznie z całym terenem, znajdującym się pomiędzy nimi i dokoła nich. Najwyraźniej technika namiotowa bardzo się rozwinęła — ludzie potrafili zadaszać już naprawdę ogromne tereny. Sax słyszał nawet, że jedno z konsorcjów ponadnarodowych zamierzało pokryć całą Hebes Chasma i przypomniał sobie, że był to projekt, który zaproponowała kiedyś Ann, jako alternatywę dla terraformowania. Wówczas Sax wyśmiał jej pomysł, a teraz specjaliści budowlani znakomicie umieli robić takie rzeczy. Dlatego pomyślał, że nigdy nie należy lekceważyć potencjału materiałoznawstwa.

Stary park nad kanałem w Burroughs i szerokie trawiaste bulwary, które odchodziły od niego, znikając potem między płaskowzgórzami, wyglądały z wysoka jak zielone taśmy ułożone na dachach z pomarańczowej dachówki. Dwa stare rzędy solnych kolumn ciągle stały po obu stronach błękitnego kanału. Oczywiście teraz przybyło budynków, jednak układ miasta pozostał taki sam. Natomiast na peryferiach widać było wyraźnie, jak wiele tu się zmieniło i jak przesuwały się granice muru miejskiego; znajdował się on w sporej odległości za dziewięcioma płaskowzgórzami, wobec czego osłonięte namiotem całkiem sporą połać ziemi do niego przylegającej, którą następnie stopniowo zabudowywano.

Kadrowiec z Biotique w dość szybkim tempie obszedł z Saxem budynek firmy, przedstawiając mu więcej osób niż ten był w stanie spamiętać. Potem poproszono go, by się zameldował w laboratorium następnego ranka i resztę dnia pozostawiono mu do własnej dyspozycji na zagospodarowanie się i aklimatyzację.

Jako Stephen Lindholm Sax zamierzał stale dawać dowody niewyczerpanej energii, sprawności intelektualnej, towarzyskości, ciekawości świata i zawsze doskonałego nastroju, dlatego spędził to popołudnie w sposób bardzo „wiarygodny”: zwiedzał Burroughs, wędrując od jednej dzielnicy do drugiej. Szedł w tę i z powrotem szerokimi pasami ulicznej trawy i po swojemu zastanawiał się nad niezgłębionym fenomenem rozwoju miast. Jest to proces kulturalny, myślał, dla którego nie sposób znaleźć jakiejkolwiek analogii fizycznej czy biologicznej. Nie potrafił też dostrzec żadnego oczywistego powodu, dla którego akurat ten nisko położony kraniec Isidis Planitia miał się stać siedzibą największego miasta na Marsie. Żaden z pierwotnych powodów dla założenia miasta nie znajdował tutaj zastosowania, a jednak miejsce to było obecnie niezwykle popularne. Z tego, co Sax dowiedział się do tej pory, Burroughs było początkowo zwykłą stacją drogową przy torze magnetycznym na trasie z Elysium do Tharsis. Być może najważniejszym powodem, że tak wspaniale rozkwitło, mimo braku strategicznej pozycji, był fakt, iż jako jedyne spośród większych miast marsjańskich nie zostało zniszczone ani nawet uszkodzone w 2061 roku i dzięki temu miało może po prostu łatwiejszy start do odpowiedniego rozwoju w latach powojennych. Można by powiedzieć, wykorzystując analogię do modelu przerwanej równowagi ewolucyjnej, że ten szczególny „gatunek” (czyli miasto) dzięki przypadkowi przetrwał katastrofę, która zniszczyła większość innych gatunków, a przed swym jedynym niedobitkiem otworzyła ekosferę, w której mógł się rozwijać.

Bez wątpienia niejakie znaczenie dla popularności Burroughs miał również łukowaty kształt regionu wraz z archipelagiem małych płaskowzgórzy — dzięki temu całość stanowiła doprawdy imponujący widok. Kiedy Sax spacerował po szerokich, trawiastych alejach, odniósł wrażenie, że ktoś równomiernie rozstawił całą dziewiątkę płaskowzgórzy, przy czym jednocześnie każde z nich nieco inaczej wyglądało: mimo podobnych, nieregularnych ścian skalnych, płaskowzgórza wyróżniały się charakterystycznymi guzami, skarpami, łagodnością ścian, nawisami lub rozpadlinami, a teraz także poziomymi pasami kolorowych lustrzanych okien oraz budynkami i parkami, które znajdowały się na płaskich płaskowyżach wieńczących wszystkie płaskowzgórza. Z dowolnego punktu na każdej ulicy można było zawsze dostrzec kilka z nich, rozproszonych niczym okazałe katedry w dzielnicach, co z pewnością stanowiło sporą przyjemność dla oka. A jeśli się w dodatku wsiadło do windy i pojechało w górę na jeden z płaskich wierzchołków któregoś z płaskowzgórzy, z każdego miejsca położonego co najmniej sto metrów powyżej poziomu dna miasta rozciągał się cudowny widok na dachy domów w wielu różnorakich dzielnicach. Można było z innej perspektywy obejrzeć wszystkie płaskowzgórza, a dalej podziwiać wiele kilometrów rozciągającego się za nimi lądu, który otaczał miasto. Była to odległość większa niż zwykłe widoki na Marsie, ponieważ Burroughs znajdowało się na dnie zagłębienia w kształcie czary: na północ od niego leżała płaska równina Isidis, na zachodzie ciemne wzniesienie Syrtis, a patrząc na południe widziało się odległe wzniesienie samej Wielkiej Skarpy, tkwiącej na horyzoncie niczym Himalaje.

Oczywiście, pytanie o to, jak wielkie znaczenie dla ukształtowania miasta mają ładne widoki, pozostawało otwarte, istnieli jednakże historycy, którzy zapewniali, iż sporo miast starożytnej Grecji umiejscawiano głównie ze względu na ich przyjemne dla oka położenie, jeśli nie było szczególnych niedogodności, więc czynnik ten był przynajmniej możliwy. W każdym razie Burroughs stało się teraz małą, ruchliwą metropolią, którą zamieszkiwało jakieś sto pięćdziesiąt tysięcy osób. Największe miasto na Marsie! I w dodatku ciągle rosło. Pod koniec swego popołudniowego obchodu Sax wjechał jedną z zewnętrznych wind na zbocze Płaskowzgórza Branch, centralnie położonego wzniesienia, leżącego na północ od Parku nad Kanałem, i z jego płaskowyżu dostrzegł, że północne rubieże miasta są wręcz usiane placami budów aż do ściany namiotu. Widoczne były także wokół niektórych odleglejszych płaskowzgórzy, sięgając nawet poza namiot, na zewnątrz miasta. Najwyraźniej masa krytyczna została poddana swego rodzaju psychologii grupowej — miastem zawładnął jakiś instynkt stadny, który uczynił to miejsce stolicą, magnesem społecznym, centrum wydarzeń. Dynamika grupy okazywała się, w najlepszym razie, skomplikowana, a może nawet (Sax skrzywił się na tę myśl) niemożliwa do wyjaśnienia.

Miał pecha lub, jak zwykle, zawinił nieszczęśliwy zbieg okoliczności, ponieważ ekipa Biotique w Burroughs była naprawdę bardzo dynamiczna i po kilku kolejnych dniach Sax stwierdził, że ustalenie swego miejsca w grupie naukowców pracujących nad projektem nie będzie sprawą łatwą. Dawno już zatracił umiejętność szybkiego adaptowania się w nowym środowisku, o ile w ogóle kiedykolwiek ją posiadał. Wzór rządzący liczbą możliwych zależności w grupie wyrażał się zapisem „n(n-l)/2”, gdzie „n” było liczbą jednostek w grupie; wobec tego dla tysiąca osób w tutejszej Biotique istniało 499.500 możliwych relacji. Liczba ta wydała się Saxowi nie do objęcia umysłem — nawet zmniejszona do 4.950 i odnosząca się do grupy stuosobowej, hipotetycznego „modelu projektowego” rozmiaru ludzkiej grupy, wydawała mu się równie trudna do wyobrażenia. Rzecz jasna, tak było w Underhill, kiedy mieli szansę analizować tego typu zjawiska.

W każdym razie Sax doszedł do wniosku, że najważniejszym zadaniem jest znalezienie mniejszej grupki osób w Biotique, z którymi mógłby się zaprzyjaźnić, i natychmiast rozpoczął działania w tym kierunku. Zgodnie z logiką należało najpierw skoncentrować się na własnym laboratorium. Przyłączył się do pracujących tam osób jako biofizyk, co było ryzykowne, ale od razu dawało mu odpowiednie pole do działania i miał nadzieję na utrzymanie tej pozycji. Gdyby nie wyszło, mógłby się zająć zamiast biofizyki, fizyką — taką miał przecież prawdziwą specjalizację.

Jego szefem była Japonka imieniem Claire, z wyglądu kobieta w średnim wieku i niezwykle sympatyczna, która świetnie prowadziła laboratorium. Gdy Sax zjawił się pierwszego dnia w pracy, skierowała go do pomocy zespołowi, zajmującemu się projektowaniem roślin drugiego i trzeciego pokolenia dla lodowcowych regionów północnej półkuli. Te świeżo nawodnione środowiska dawały planowaniu biologicznemu nowe ogromne możliwości, ponieważ projektujący naukowcy nie musieli już bazować tylko na gatunkach pustynnych suchorostów. Sax wiedział, że nadejdzie taka chwila już wówczas, gdy w 2061 roku dostrzegł pędzącą z rykiem powódź przez lus Chasma do Melas. A teraz, czterdzieści lat później, mógł się istotnie zajmować tym problemem.

Toteż bardzo chętnie przyłączył się do pracy. Najpierw musiał przejrzeć dane, aby się dowiedzieć, jakie gatunki zrzucono już na regiony lodowcowe. Łapczywie, jak zwykle, czytał i oglądał wideokasety, dowiadując się, że w atmosferze, która nadal była rzadka i zimna, cały nowy lód uwalniający się na powierzchni sublimował tak długo, aż obnażona powierzchnia zaczynała przypominać starą, poszarpaną koronkę o gęstym splocie. Oznaczało to, iż wszędzie znajdują się miliardy dużych i małych zagłębień, a w nich, bezpośrednio na lodzie, mogło się rozwijać życie. I tak, jednymi z pierwszych form, które zostały gęsto rozmieszczone, były glony śnieżne i lodowe. W glonach tych pomnożono cechy saturacyjne, ponieważ nawet kiedy lód zaczął się oczyszczać, nadal pokryty był solą z powodu wszechobecnych, nawiewanych stale przez wiatr drobinek miału. Te genetycznie przekształcone, tolerujące sól glony bardzo dobrze sobie radziły, rozwijając się na dziobatych powierzchniach lodowców, a czasami i bezpośrednio w lodzie. Były ciemniejsze niż lód: różowe, czerwone, czarne albo zielone, a lód pod nimi miał tendencję do topienia się, zwłaszcza podczas letnich dni, kiedy temperatura była często znacznie powyżej poziomu zamarzania. W ten sposób z lodowców zaczęły spływać małe, jednodniowe strumyki, posuwając się wzdłuż lodowych krawędzi. Te wilgotne tereny morenopodobne przypominały niektóre ziemskie regiony polarne i górskie. Już wiele M-lat temu zespoły z Biotique rozprzestrzeniały bakterie i większe rośliny z tego typu ziemskich terenów, przekształciwszy je uprzednio genetycznie, aby mogły przeżyć w tym ogromnym zasoleniu; większość tych organizmów rozwijało się pomyślnie, podobnie jak glony.

Teraz zespoły projektantów próbowały bazować na wcześniejszych sukcesach i wprowadzać kolejne grupy większych roślin, a także pewne gatunki owadów, przystosowane do egzystencji w powietrzu o wysokim stężeniu dwutlenku węgla. Biotique miało pokaźny zapas matryc roślinnych, z których czerpano sekwencje chromosomowe, a poza tym posiadało dokumentację siedemnastu M-lat doświadczeń, toteż Sax wiedział, że szybko musi nadrobić braki. W pierwszych tygodniach spędzonych w laboratorium firmy i w jej szkółce roślinnej na płaskowyżu Hunta skupił się całkowicie na nowych gatunkach roślin, nie myśląc o niczym innym. Z każdym dniem był coraz bardziej zadowolony ze swej pracy, zwłaszcza że uzyskiwał coraz szerszy obraz dotychczasowych działań.

W tym czasie, ilekroć nie czytał przy swoim biurku, nie był zajęty obserwacją próbek pod mikroskopem, wpatrywaniem się w rozmaite marsjańskie słoje w laboratoriach albo nie przebywał na górze w arboretum, musiał się zmagać z codzienną pracą udawania Stephena Lindholma, co zajmowało mu sporo czasu, choć nie było tak trudne, jak się obawiał. W laboratorium, na przykład, nie musiał robić wiele więcej niż gdyby był „tylko” Saxem Russellem. Ale pod koniec dnia pracy często podejmował świadomy wysiłek i przyłączał się do grupy, która ruszała do jednej z położonych na wysokim płaskowyżu kawiarenek, aby wypić drinka i porozmawiać — najpierw o pracy, a potem o innych sprawach.

Nawet wtedy stwierdzał, że zaskakująco łatwo jest „być” Stephenem Lindholmem, który, tak jak to sobie zaplanował wcześniej, zadawał wiele pytań i bardzo często się śmiał; musiał przyznać, że jego nowy kształt ust w jakiś sposób ułatwiał śmiech. Pytania, które zadawali inni — zwykle Claire, angielska imigrantka Jessica oraz mężczyzna z Kenii imieniem Berkina — bardzo rzadko miały jakikolwiek związek z ziemską przeszłością Lindholma. Kiedy tak się zdarzało, Sax stwierdzał, że najłatwiej było mu udzielać odpowiedzi, które zawierały w sobie minimum informacji — Desmond „przydzielił” Lindholmowi przeszłość w rodzinnym mieście Saxa: Boulder w stanie Kolorado, co było prawdziwie rozsądnym i mądrym posunięciem — a następnie kierował swą uwagę na rozmówcę, posługując się techniką pytań, którą często obserwował u Michela. Zauważył, że ludzie najwyraźniej byli szczęśliwi, gdy mogli mówić o sobie. Sax nigdy nie był milczkiem, jak na przykład Simon, toteż zawsze jakoś udawało mu się wpaść w odpowiedni rytm rozmowy, a jeśli czasem nie mówił zbyt wiele, powód tego był jasny: rozmowa interesowała go dopiero od pewnego poziomu. Krótkie pogawędki zwykle uważał po prostu za marnowanie energii, jednakże tu zabijały one czas, który bez nich mógłby być irytująco pusty; wydawały się również łagodzić poczucie osamotnienia. Poza tym musiał przyznać, że jego nowi koledzy i tak zwykle wszczynali nawet dość interesującą dyskusję na tematy zawodowe. Wówczas Sax odgrywał przydzieloną mu rolę i opowiadał o swoich spacerach po Burroughs, po czym wiele pytał na temat tego, co widział, a także o przeszłość swych towarzyszy, o Biotique, o marsjańską sytuację i tak dalej. Dla Lindholma miało to tak samo duże znaczenie jak dla Saxa.

W tych rozmowach jego koledzy, zwłaszcza Claire i Berkina, podzielali opinię Saxa, że Burroughs w jakimś sensie stawało się faktyczną stolicą Marsa, ponieważ było miejscem, gdzie ulokowały swe siedziby wszystkie największe konsorcja ponadnarodowe. A konsorcja były w chwili obecnej rzeczywistymi władcami Marsa. To właśnie one umożliwiły Grupie Jedenastu i innym bogatym, wysoko uprzemysłowionym państwom zwycięstwo albo przynajmniej przetrwanie w wojnie 2061 roku, i teraz wszystkie utworzyły jedną potężną strukturę władzy, tak że choć na Ziemi odpowiedź na pytanie: kto obecnie kontroluje tamtejszą sytuację — państwa czy superkorporacje, nie była może oczywista, tu, na Marsie, była jasna. UNOMA rozpadła się w 2061 roku niczym jedno z pokrytych kopułą marsjańskich miast, a agencja, która zajęła jej miejsce, organizacja o nazwie Zarząd Tymczasowy Organizacji Narodów Zjednoczonych, była centrum administracyjnym, którego personel stanowili członkowie kierownictwa konsorcjów ponadnarodowych i którego rozporządzenia wprowadzały w życie ich siły bezpieczeństwa.

— Narody Zjednoczone nie mają na nie naprawdę żadnego wpływu — wyjaśnił Berkina. — ONZ jest na Ziemi dokładnie tak samo martwa jak UNOMA tutaj. Nazwa tego organu stanowi właściwie tylko przykrywkę.

— W każdym razie wszyscy i tak nazywają go w skrócie Zarządem Ponadnarodowym — dodała Claire.

— Tamci widzą od razu, kto jest kto — tłumaczył Berkina. I rzeczywiście, umundurowane siły bezpieczeństwa różnych konsorcjów ponadnarodowych często widywano w Burroughs. Ich przedstawiciele nosili kombinezony robotników budowlanych, w rdzawym kolorze, a na rękach mieli opaski w różnych kolorach. Nie wyglądali szczególnie złowieszczo, niemniej jednak nietrudno było ich zauważyć.

— Ale po co? — spytał Sax. — Kogo się boją?

— Dręczy ich myśl o bogdanowistach schodzących ze wzgórz — oświadczyła Claire i roześmiała się. — To zupełny absurd.

Sax uniósł brwi i pominął milczeniem jej stwierdzenie. Był ciekaw, ale uznał temat za zbyt niebezpieczny. Skoro problem sam się już pojawił w ich rozmowie, lepiej tylko słuchać, powiedział sobie. Jednak później, gdy spacerował po mieście, baczniej obserwował tłumy, rozróżniając przechadzających się przedstawicieli sił bezpieczeństwa po identyfikatorach w postaci opasek. Zjednoczeni, Amexx, Oroco… Uznał za ciekawy fakt, że nie stworzyli jednej policji. Być może ponadnarodowcy ciągle rywalizowali ze sobą, mimo że na pozór zachowywali się jak partnerzy i z tego powodu powstały również w naturalny sposób rywalizujące ze sobą policyjne formacje. To z pewnością wyjaśniałoby także mnogość systemów identyfikacyjnych, dzięki czemu tworzyły się szczeliny, które umożliwiały działalność Desmondowi: mógł przez nie wprowadzać fałszywe tożsamości do jednego z systemów i sprawić, by informacje o nich przedostały się do innych. Był też, rzecz jasna, potrzebny ktoś, kto — jak Szwajcarzy — chętnie dawał przykrywkę ludziom wchodzącym do systemu znikąd, jak to potwierdziło osobiste doświadczenie Saxa. Bez wątpienia, pomyślał, inne państwa i konsorcja ponadnarodowe robią dokładnie to samo.

Można więc było powiedzieć, że w obecnej sytuacji politycznej rozwój techniki informacyjnej wywołał nie integrację, ale bałkanizację. Sax przypomniał sobie, że Arkady przepowiadał kiedyś podobny rozwój wypadków, ale on uważał wtedy ową możliwość za irracjonalną. Teraz musiał przyznać, że dokładnie tak się stało. Sieci komputerowe nie panowały już nad całością, ponieważ wszyscy ze sobą rywalizowali, a na ulicach znajdowali się funkcjonariusze policji, szukając takich ludzi jak Sax.

Ale on był teraz Stephenem Lindholmem. Miał mieszkanie Lindholma na Płasko wzgórzu Hunta, jego rozkład zajęć, charakteryzowały go przyzwyczajenia tamtego i jego przeszłość. A różnice były spore. Małe mieszkanie Lindholma było zupełnie niepodobne do tego, w którym zwykle zamieszkiwał sam Sax: ubrania znajdowały się w szafie, w lodówce ani na łóżku nie było próbek eksperymentów, a na ścianach wisiały reprodukcje Eschera i Hundredwassera, a także kilka nie podpisanych szkiców Spencera — niedyskrecja, którą Sax uważał za absolutnie niemożliwą do odkrycia. Był bezpieczny jako zupełnie nowa osoba. I, w gruncie rzeczy, nawet gdyby go złapano, wątpił, czy skutki tego byłyby naprawdę straszliwe. Może nawet przywrócono by mu coś w rodzaju dawnego stanowiska. Zawsze pozostawał apolityczny, zainteresowany jedynie terraformowaniem, a podczas szaleństw roku 2061 zniknął, ponieważ uważał, iż gdyby tak nie postąpił, skutki mogłyby być fatalne. Sądził, że aktualnie wiele konsorcjów ponadnarodowych ma podobne poglądy na tę sprawę i z pewnością próbowałyby go zatrudnić.

Jednakże wszystkie te rozmyślania były hipotetyczne. W rzeczywistości z łatwością wpasował się w życie Stephena Lindholma.

Kiedy już oswoił się ze swoją nową tożsamością, odkrył, że bardzo mu się podoba wykonywana praca. Dawniej, jako szef całego projektu terraformingowego, musiał trawić czas na rozwiązywanie masy problemów administracyjnych albo rozdrabniał się na cały zakres tematów, próbując zajmować się każdym w stopniu wystarczającym, aby podejmować trafne decyzje taktyczne. Rzecz jasna, takie podejście doprowadziło do tego, że we wszystkim orientował się powierzchownie: po pewnym okresie, w wyniku braku czasu, w żadnej dziedzinie nie posiadał już prawdziwej, głębokiej wiedzy. Teraz natomiast całą swą uwagę mógł skupić na tworzeniu nowych roślin, które miały zostać wprowadzone do prostego ekosystemu, rozmnażanego obecnie w regionach lodowcowych. Przez kilka tygodni Sax pracował nad nowymi porostami przystosowywanymi do rozwoju na granicach nowych bioregionów, opartymi na chasmoendolitach z Dolin Wrighta na Antarktydzie. Porosty bazowe żyły w rozpadlinach skał antarktycznych i on chciał je tutaj umieścić w podobnym środowisku, jednakże próbował zastąpić glonową część porostu innymi, szybciej rozwijającymi się gatunkami glonów po to, by powstała w ten sposób nowa roślina symbiotyczna rosła w szybszym tempie niż wzorcowy organizm, który rozrastał się bardzo powoli. Jednocześnie Sax próbował wprowadzić do grzybowej części porostu pewne geny saturacyjne z takich roślin tolerujących sól, jak tamaryszki czy inne słonorosty, bowiem były one zdolne przeżyć na obszarach o poziomie zasolenia trzy razy większym niż woda morska. Sądził, że cechy, które mają związek z przenikalnością ścianek komórkowych, powinny być w jakiś sposób możliwe do przekazania innym organizmom. Gdyby udało mu się wszystko, co zamierzył, otrzymałby nowe, bardzo odporne i szybko rosnące solne porosty. Do pracy dopingowały go także postępy, jakich dokonano w tej sferze od czasu ich pierwszych, jeszcze zupełnie surowych (w Underhill) prób stworzenia organizmu, który przeżyłby na marsjańskiej powierzchni. Oczywiście, wtedy powierzchnia znacznie mniej sprzyjała życiu roślinnemu, ale także, co Sax musiał przyznać, ludzka wiedza w dziedzinie genetyki i zakres możliwych metod niezwykle się rozwinęły od tamtego czasu.

Problemem bardzo trudnym do rozwiązania było przystosowanie roślin do niedostatku azotu na Marsie. Większość znaczących skupisk azotynów wydobyto tuż po ich odkryciu i uwolniono w postaci azotu w powietrze. Był to proces, który rozpoczął sam Sax w latach czterdziestych dwudziestego pierwszego wieku i całkowicie go pochwalał w okresie, kiedy atmosfera rozpaczliwie potrzebowała tego pierwiastka. Teraz jednak potrzebowała go gleba, a ponieważ tak duże ilości wysłano już w powietrze, organizmy roślinne rosły kiepsko. Był to problem, z którym nie musiała się zmagać nigdy żadna roślina na Ziemi, przynajmniej nie na taką skalę, trudno więc było natychmiast znaleźć organizmy wzorcowe, posiadające cechę łatwego przystosowania się do szczupłych zasobów azotu, aby ją wyselekcjonować i wszczepić jej genom florze marsjańskiej.

Problem azotu stale powracał w rozmowach podczas odbywanych po pracy spotkań w Cafe Lowen, na krawędzi płaskowyżu płaskowzgórza.

— Azot jest tak cenny, ze wśród członków podziemia funkcjonuje jako waluta wymienna podczas handlu — oznajmił Berkina, a Sax skinął niepewnie głową, słysząc te fałszywą informację.

Ich grupka oddawała swego rodzaju hołd ważności azotu, wdychając tlenek azotawy z małych zbiorniczków, które przekazywano sobie od osoby do osoby wokół stołu. Niektórzy uważali — niewiele było prawdy w tym twierdzeniu, ale bardzo poprawiało wszystkim humory — że wdychając ten gaz, wspomagają działania terraformingowe. Kiedy zbiornik dotarł do Saxa po raz pierwszy, przyglądał mu się przez chwilę z powątpiewaniem. Zauważył, jak łatwo można było zdobyć zbiorniki w rozmaitych miejscach publicznych — we wszystkich męskich toaletach znajdowały się aktualnie niemal całe apteki, oferujące w jednostkowych zbiorniczkach na ścianach odpowiednie dawki tlenku azotawego, megaendorfiny, pandorfiny i innych gazów o działaniu narkotycznym. Najwyraźniej obecnie na Marsie wdychanie było najmodniejszą metodą przyjmowania narkotyków. Saxa nigdy wcześniej nie interesowały żadne tego typu używki, teraz jednak przyjął zbiorniczek od Jessiki, która opierała się o jego ramię. Zatem w tej sferze zachowanie Stephena i Saxa różniło się w sposób bardzo widoczny. Wypuścił powietrze, a potem nałożył na usta i nos małą maskę, wyczuwając pod plastikiem rysy szczupłej twarzy Stephena.

Wciągnął dawkę chłodnego gazu, zatrzymał ją na krótko w płucach i wypuścił, a wówczas poczuł, jak jego ciało traci całą wagę — takie było subiektywne odczucie Saxa. Naprawdę zabawna wydała mu się myśl, jak bardzo jego nastrój jest czuły na chemiczną manipulację, mimo że kontakt z tego typu środkami mógł spowodować zachwianie nie tylko równowagi, ale nawet normalnego stanu psychiki. Nie była to przyjemna perspektywa. W tym momencie jednak liczyła się sama chwila, a nie problem. W gruncie rzeczy gaz wywołał uśmiech na twarzy Saxa. Spojrzał ponad balustradą na dachy Burroughs i po raz pierwszy zauważył, że nowe dzielnice na zachodzie i północy zmieniają się w układ błękitnych dachówek i białych ścian, dzięki czemu domy przybrały wygląd greckich budowli, podczas gdy stare części miasta wydały mu się bardziej hiszpańskie. Jessica nadal wyraźnie starała się stale dotykać jego ramion. Możliwe, że gaz osłabił jej poczucie równowagi.

— Sądzę, że nadszedł czas, aby się wydostać poza strefę gór! — oznajmiła Claire. — Mam dość porostów i mdło mi się robi na myśl o mchach i trawach. Nasze turniowe pola na równiku zmieniają się w łąki, mamy już nawet krummholz, wszędzie tam dociera sporo słonecznego światła przez okrągły rok, a ciśnienie atmosferyczne u podnóża skarpy jest tak samo wysokie jak w Himalajach.

— Jak na szczytach Himalajów — poprawił ją Sax, ale natychmiast zamilkł, bowiem przyszło mu do głowy, że wysuwanie tego typu zastrzeżeń bardziej pasuje do Russella. Wcielił się więc ponownie w rolę Lindholma i dodał: — Ale wysoko w Himalajach też rosną lasy.

— Dokładnie. Słuchaj, Stephenie, udało ci się dokonać cudów na tych porostach, odkąd przyłączyłeś się do nas, dlaczego więc wraz z Berkiną, Jessiką i C. J. nie mielibyście zacząć pracować nad roślinami dla terenów położonych niżej. Może uda wam się stworzyć jakieś małe lasy.

W ramach toastu jedno po drugim uczcili ten pomysł kolejną dawką tlenku azotawego, a myśl o słonych, zamrożonych brzegach na terenach zalanych po wybuchach formacji wodonośnych, które zmieniają się w łąki i lasy, nagle wydała im się niezwykle zabawna.

— Potrzebujemy kretów — oświadczył Sax, próbując przybrać poważny wyraz twarzy. — Krety i nornice to organizmy decydujące, gdy chodzi o zmianę turniowych pól w łąki. Zastanawiam się właśnie, czy potrafię stworzyć gatunek arktycznych kretów tolerujących dwutlenek węgla.

Jego towarzysze uznali to stwierdzenie za zabawne, ale Sax był przez chwilę tak zatracony w myślach, że nawet tego nie zauważył.

— Hmm… Claire, jak sądzisz, moglibyśmy pojechać rzucić okiem na jeden z tych lodowców? Wykonać kilka analiz w terenie?

Claire przestała się śmiać i skinęła głową.

— Jasne. Właściwie… coś mi się przypomniało. Na Lodowcu Arena mamy stałą stację eksperymentalną z dobrym laboratorium. Skontaktowała się też z nami grupa biotechnologiczna z Armscoru, jednego z dużych i wpływowych konsorcjów związanych z Zarządem Tymczasowym. Chcą z nami pojechać, aby obejrzeć stację i lodowiec. Zdaje się, że zamierzają zbudować podobną stację w Marineris. Możemy wyjechać razem z tą grupą, pokazać im co nieco, a jednocześnie wykonać trochę roboty w terenie i w ten sposób upiec dwie pieczenie przy jednym ogniu.

Plany tej wycieczki natychmiast skłoniły grupkę przyjaciół do przejścia z Lowen najpierw do laboratorium, a potem do głównego biura. Zgodę otrzymali szybko, jak zwykle w Biotique. Przez następne dwa tygodnie Sax pracował ciężko nad przygotowaniami do prac terenowych, a przy końcu tego intensywnie spędzonego okresu pewnego ranka spakował torbę, wsiadł w kolej podziemną i pojechał do Zachodniej Bramy. Tam, w garażu Szwajcarów dostrzegł parę osób z biura, a w ich otoczeniu kilku obcych. Ciągle jeszcze przedstawiali się sobie. Sax zbliżył się do zebranych. Zobaczyła go Claire i wciągnęła w tłum; wyglądała na bardzo podnieconą.

— Chodź, Stephen, chcę cię przedstawić naszym gościom, którzy jadą z nami na wycieczkę. — W tym momencie obróciła się do nich jakaś kobieta ubrana w wielobarwny strój, a wówczas Claire powiedziała: — Stephen, chciałabym, żebyś poznał Phyllis Boyle. Phyllis, to jest Stephen Lindholm.

— Witam. Jak się pan miewa? — spytała Phyllis, wyciągając rękę.

Sax bez entuzjazmu uścisnął jej dłoń.

— Świetnie, dziękuję — odparł.

Wład przyciął mu struny głosowe, aby zmienić ton jego głosu, gdyby go kiedykolwiek poddawano testom głosowym, ale wszyscy w Gamecie zgodnie przyznawali, że brzmiał niemal dokładnie tak samo. Toteż teraz Phyllis z zainteresowaniem i osobliwą czujnością zadarła głowę i spojrzała na swego rozmówcę.

— Cieszę się na tę wycieczkę — dodał Sax i spojrzał na Claire. — Mam nadzieję, że was nie opóźniam.

— Ależ nie, ciągle jeszcze czekamy na kierowców.

— Ach, tak — wycofał się Sax. — Miło mi panią poznać — powiedział uprzejmie do Phyllis. Skinęła głową i po raz ostatni obrzuciwszy ciekawym spojrzeniem Saxa, odwróciła się znowu do osób, z którymi rozmawiała wcześniej. On próbował skoncentrować się na tym, co Claire mówiła o kierowcach. Najwyraźniej umiejętność prowadzenia rovera na otwartym terenie należała obecnie do zawodów rzadkich i poszukiwanych.

To była naprawdę chłodna reakcja, zganił siebie Sax. A chłód był oczywiście charakterystyczną cechą Russella. Prawdopodobnie na widok Phyllis powinienem wybuchnąć entuzjazmem, pomyślał, powiedzieć, że znam ją ze starych taśm wideo i że podziwiam ją od lat i tak dalej. Chociaż… nie miał najmniejszego pojęcia, jak można podziwiać Phyllis. No cóż, wyszła z tej wojny dość skompromitowana; znalazła się wprawdzie po stronie zwycięzców, ale… Dokonała takiego wyboru jako jedyna przedstawicielka pierwszej setki. Zdrajczyni, czy nie tak się to nazywa? Tak, coś w tym rodzaju. Chociaż właściwie nie była jedyną z pierwszej setki, która tak postąpiła: Wasilij przez cały czas nie ruszył się z Burroughs, a George i Edvard przebywali na Clarke’u wraz z Phyllis, kiedy asteroida oderwała się od kabla i wypadła z płaszczyzny ekliptyki. Prawdę powiedziawszy, zastanowił się, trzeba mieć dużo szczęścia, aby z czegoś takiego wyjść cało. Saxowi nawet nie przyszłoby kiedyś do głowy, że istnieje możliwość przeżycia takiej katastrofy — ale przecież Phyllis stała teraz przed nim w całej okazałości, szczebiocząc z armią swoich wielbicieli. Szczęśliwym trafem już kilka lat temu usłyszał, że przeżyła, w przeciwnym razie obecne spotkanie z nią byłoby dla niego prawdziwym szokiem.

Ciągle wyglądała na jakieś sześćdziesiąt lat, chociaż urodziła się w tym samym roku co on, a więc miała ich teraz sto piętnaście. Srebrnowłosa, błękitnooka, w biżuterii ze złota i krwawnika, w bluzce uszytej z materiału, który promieniował wszystkimi kolorami tęczy — właśnie w tej chwili jej plecy drgały żywym błękitem, a kiedy obracała się, by przez ramię rzucić okiem na Saxa, stawały się szmaragdowozielone. On udawał, że nie zauważa jej spojrzeń.

Wtedy zjawili się kierowcy, po czym wszyscy wsiedli do roverow i odjechali. Phyllis na szczęście znalazła się w którymś z pozostałych pojazdów. Ich rovery były dużymi pojazdami o napędzie hydrazynowym, które bez trudu pędziły betonową drogą na północ, wobec czego nie mógł zrozumieć potrzeby zatrudniania wyspecjalizowanych kierowców, chyba że chodziło o szybkość tych nowych maszyn. Poruszały się bowiem z prędkością około stu sześćdziesięciu kilometrów na godzinę i Saxowi, który jeździł z prędkością najwyżej cztery razy mniejszą, jazda wydawała się szybka i gładka. Jednak inni pasażerowie skarżyli się, że pojazd stale podskakuje i porusza się zbyt wolno — podobno pociągi ekspresowe mknęły teraz po magnetycznych torach w tempie sześciuset kilometrów na godzinę.

Lodowiec Arena znajdował się mniej więcej osiemset kilometrów na północny zachód od Burroughs, spływając z wyżyn Syrtis Major w kierunku północnym ku Utopia Planitia. Biegł w jednej z Arena Fossae przez odległość jakichś trzystu pięćdziesięciu kilometrów. Claire, Berkina i inni w pojeździe opowiadali Saxowi historię lodowca, a on robił, co mógł, aby wydawać się szczerze zaciekawionym. Prawdziwie interesujący był fakt, iż jego towarzysze byli najwyraźniej świadomi, że to Nadia wyznaczyła trasę ciekowi wodnemu, który wypłynął z wysadzonej w powietrze formacji Arena. Podobno pewne osoby, które znajdowały się z Nadią wtedy, gdy kierowała wypływ do Południowej Fossy, opowiedziały o tym zdarzeniu po wojnie. W każdym razie historię tę przekazywano sobie z ust do ust, aż stała się znana wszystkim.

Sax musiał przyznać, że jego aktualni koledzy sądzą, iż wiedzą o Nadii bardzo wiele.

— Była przeciwna wojnie — powiedziała z przekonaniem Claire — i robiła wszystko, co mogła, aby ją powstrzymać, a potem, gdy doszło do zamieszek, podróżowała po Marsie, wszędzie naprawiając szkody. Ludzie, którzy widzieli ją na Elysium, mówili, że nigdy nie sypiała, że stale brała środki pobudzające, aby ciągle pracować. Mówią, że uratowała dziesięć tysięcy ludzkich istnień w jeden tydzień, kiedy przebywała w okolicach Południowej Fossy.

— Co się z nią stało? — spytał Sax.

— Nikt tego nie wie. Zniknęła właśnie tam.

— Skierowała się do Low Point — dopowiedział Berkina. Jeśli dostała się tam w tym samym czasie cc powódź, prawdopodobnie utonęła.

— No tak. — Sax z powagą skinął głową. — To były paskudne czasy.

— I to bardzo — dorzuciła gwałtownie Claire. — Istny kataklizm. Ówczesne wydarzenia zahamowały terraformowanie na całe dziesięciolecia, jestem tego pewna.

— A jednak wybuchy formacji wodonośnych były w pewnym sensie użyteczne — mruknął Sax.

— Tak, jednak można je było rzeczywiście zrobić, tyle że pod lepszą kontrolą.

— To prawda. — Sax wzruszył ramionami i pozwolił, by rozmowa toczyła się dalej bez jego udziału. Po spotkaniu z Phyllis nie miał ochoty jeszcze dodatkowo wdawać się w dyskusje na temat roku 2061.

Ciągle nie mógł do końca uwierzyć, że go nie rozpoznała. W przedziale pasażerskim, którym jechali, znajdowały się nad każdym oknem lśniące magnezowe tabliczki i w jednej z nich wśród twarzy jego nowych towarzyszy odbijała się mała głowa Stephena Lindholma. Łysy starzec z lekko haczykowatym nosem, który sprawiał, że znajdujące się ponad nim oczy mężczyzny wydawały się raczej zdecydowanie jastrzębie niż po prostu ptasie. Wydatne usta, mocna szczęka, podbródek — nie, z pewnością nie przypominał siebie sprzed zabiegu. Nie było powodu, by Phyllis miała go rozpoznać.

Ale przecież wygląd to nie wszystko.

Próbował nie myśleć o tym, kiedy pojazd posuwał się z szumem ku północy. Starał się skoncentrować na krajobrazie. Na kopule przedziału pasażerskiego znajdował się świetlik, a we wszystkich czterech ścianach — okna, toteż Sax miał dobry widok. Jechali w górę zbocza zachodniego Isidis, odcinka Wielkiej Skarpy, który wyglądał jak wielki wystrugany taras. Szczerbate, ciemne wzgórza Syrtis Major wznosiły się na północno-zachodnim horyzoncie, ostre jak krawędź piły. Powietrze wydawało się bardziej klarowne niż w dawnych czasach, mimo że obecnie było piętnaście razy gęstsze. Znajdowało się w nim jednakże o wiele mniej pyłu, ponieważ podczas śnieżnych burz drobiny miału opadały na powierzchnię, gdzie pozostawały, tworząc coraz grubszą skorupę. Rzecz jasna, skorupa ta często się rozpadała pod wpływem silnych wiatrów i uwięziony dotąd pył z powrotem ulatywał w powietrze, ale później powracały oczyszczające niebo burze i zmuszały drobiny miału, by ponownie opadły na ziemię.

Z tego też powodu niebo zaczęło zmieniać kolor. Nad głowami jadących miało barwę głębokiego fioletu, a ponad zachodnimi wzgórzami było białawe, przechodząc stopniowo w lawendę, a potem w jakiś pośredni kolor między lawendowym i fioletowym, którego Sax nie umiał nazwać. Oko potrafiło zauważyć różnice w częstotliwości światła rzędu zaledwie kilku długości fal, więc niektóre nazwy dla kolorów między czerwienią i błękitem były całkowicie nieodpowiednie, by opisać te zjawiska. Ale nazwane czy nie, były kolorami nieboskłonu bardzo niepodobnymi do brązów i różów z wczesnych lat pobytu Saxa na Marsie. Naturalnie, burze pyłowe co jakiś czas przywracały niebu pierwotny odcień ochry, ale kiedy atmosfera oczyszczała się, kolor nieba stawał się funkcją gęstości i składu chemicznego. Zaciekawiony, pragnąc się dowiedzieć, czego mogli oczekiwać w przyszłości, wyjął z kieszeni minikomputer, aby dokonać pewnych obliczeń.

Patrząc na małe pudełko, nagle uświadomił sobie, że jest to własność Saxa Russella… Gdyby zostało sprawdzone, ujawniłoby jego prawdziwą tożsamość. Poczuł się tak, jak gdyby nosił w torbie swój prawdziwy paszport.

Odrzucił tę myśl, skoro w obecnej chwili i tak nic nie mógł na to poradzić i skoncentrował się na barwie nieba. W czystym powietrzu kolor nieba powodowało selektywne światło, rozproszone w cząsteczkach powietrza. Z tego powodu gęstość atmosfery stanowiła kwestię niezwykle ważną. Ciśnienie powietrza, kiedy na Marsa przybyli przedstawiciele pierwszej setki, wynosiło mniej więcej dziesięć milibarów, a teraz sięgało przeciętnie około stu sześćdziesięciu. Ponieważ jednak ciśnienie powietrza tworzono poprzez zwiększenie jego ciężaru, uzyskanie stu sześćdziesięciu milibarów na Marsie wymagało mniej więcej trzy razy tyle powietrza nad jakimś wybranym miejscem niż potrzeba byłoby dla stworzenia takiego samego ciśnienia na Ziemi. Wobec czego, sto sześćdziesiąt milibarów tutaj powinno rozpraszać światło mniej więcej tak samo mocno jak czterysta osiemdziesiąt milibarów na Ziemi i w efekcie niebo nad głową Saxa powinno mieć w chwili obecnej podobny, ciemnoniebieski kolor, jak widziany na zdjęciach wykonanych w górach Ziemi na wysokości około czterech tysięcy metrów.

W rzeczywistości jednak kolor, który wypełniał teraz okna boczne i świetlik rovera, był bardziej czerwonawy niż niebieski i nawet w zupełnie bezchmurne poranki, po bardzo intensywnych burzach Sax nie zauważył, żeby barwa marsjańskiego nieboskłonu choć w niewielkim stopniu przypominała błękit ziemskiego nieba. Rozmyślał coraz częściej nad przyczyną tego stanu rzeczy.

Wskutek słabej grawitacji marsjańskiej także słup powietrza wznosił się znacznie wyżej niż ziemski. Możliwe, że najmniejsze drobinki miału trwały skutecznie w zawieszeniu i rozpraszały się dopiero ponad poziomem większości chmur, dokąd uciekały, gdy znajdujące się niżej powietrze oczyszczały z pyłu burze. Sax przypomniał sobie warstwy mgły sfotografowane na wysokości pięćdziesięciu kilometrów, czyli dużo powyżej poziomu chmur. Kolejna przyczyna barwy marsjańskiego nieba mogła leżeć w składzie atmosfery, bowiem cząsteczki dwutlenku węgla należą do bardziej skutecznych rozpraszaczy światła niż tlen czy azot, a w powietrzu Marsa, mimo najintensywniejszych wysiłków Saxa, ciągle znajdowało się więcej dwutlenku węgla niż nad Ziemią. Skutki tej różnicy można było nawet obliczyć. Sax wystukał najpierw równanie dla prawa molekularnego rozpraszania Rayleigha, które mówiło, że natężenie światła rozproszonego na jednostkę objętości powietrza jest odwrotnie proporcjonalne do długości fali promieniowania świetlnego do czwartej potęgi. Potem gryzmolił po ekranie komputera, zmieniając niektóre dane, sprawdzając różne informacje w zawartych w komputerze podręcznikach, wpisując wielkości z głowy lub posługując się domysłami.

Ostatecznie doszedł do wniosku, że gdyby zagęścić atmosferę do jednego bara, niebo stałoby się prawdopodobnie mlecznobiałe. Umocnił się także w przekonaniu, że, teoretycznie, obecne niebo marsjańskie powinno być o wiele bardziej błękitne niż było w istocie, że jego rozproszone błękitne światło powinno być około szesnaście razy intensywniejsze niż czerwień. Pomyślał, że najwyraźniej to drobiny znajdującego się bardzo wysoko w atmosferze miału czerwienią niebo. Jeśli rzeczywiście tak było, barwa i mętność marsjańskiego nieba jeszcze przez wiele lat będą się często zmieniać, zależnie od pogody i innych czynników, które mają wpływ na przezroczystość powietrza…

Tymczasem Sax pracował dalej, próbując włączyć do obliczeń natężenie promieniowania światła nieba, równanie rozchodzenia się promieniowania Chandrasekhara, skale chromatyczności, skład chemiczny aerozoli, a także wielomiany Legendre’a, aby obliczyć kątowe natężenia rozproszenia, funkcje Riccatiego-Bessela, aby wyznaczyć przekrój poprzeczny rozproszenia i tym podobne… Rozważania te zajęły mu większą część jazdy do Lodowca Arena. Koncentrował się z uporem na ekranie komputera, lekceważąc otaczający go świat i sytuację, w której się znalazł.

Wczesnym popołudniem tego dnia dojechali do małego miasta o nazwie Bradbury, które pod namiotem klasy Nikozji wyglądało jak osada przeniesiona prosto z Illinois: obsadzone drzewami bitumiczne ulice, osłonięte werandy z widokiem na dwupiętrowe ceglane domy z gontowymi dachami, główna ulica ze sklepami i licznikami parkingowymi, w centrum park z białym tarasem spacerowym pod gigantycznymi klonami…

Skierowali się na zachód i małą, wąską drogą przejechali przez szczyt Syrtis Major. Drogę wykonano z czarnego piasku; oczyszczono go z kamieni, a potem spryskano utrwalaczem. Cały ten region wydawał się bardzo mroczny, a Syrtis Major była pierwszą marsjańską cechą powierzchniową, którą dostrzegł z Ziemi przez teleskop Christiaan Huygens dwudziestego ósmego listopada 1659 roku i ta właśnie ciemna skała umożliwiła mu dostrzeżenie większej całości. Powierzchnia Wielkiej Syrty była niemal czarna, czasami ocierając się o odcień bakłażanowej purpury. Czarne były również wzgórza, rowy tektoniczne i skarpy, które przecinała kręta droga, czarne były postrzępione płaskowzgórza, podobnie jak thulleye, czyli małe skalne żebra, jeden grzbiet za drugim, pasmo za pasmem. Z drugiej strony, rdzawe często ejektamenta w postaci gigantycznych głazów eratycznych przypominały podróżnikom dobitnie stały kolor tej planety, od którego uciekli w czerń jedynie na moment.

Później przejechali nad czarnym żebrem skały macierzystej i pojawił się przed nimi lodowiec, przecinający świat od lewej strony do prawej jak błyskawica zatrzymana na tle krajobrazu. Żebro skalne po drugiej stronie lodowca było równoległe do tego, którym jechali obecnie, a oba żebra razem wyglądały jak stare moreny boczne, chociaż w rzeczywistości były jedynie leżącymi równolegle do siebie dwoma grzbietami, wyżłobionymi przez powódź po wybuchu formacji wodonośnej.

Lodowiec miał około dwóch kilometrów szerokości. Jego grubość wydawała się nie większa niż pięć czy sześć metrów, ale ponieważ spływał w dół kanionu, mógł być w rzeczywistości o wiele głębszy.

Pewne partie jego powierzchni przypominały zwykły regolit — tak samo kamienne i zapylone — pokryty swego rodzaju żwirowym płaszczem, pod którym nie było widać najmniejszego śladu lodu. Inne miejsca wyglądały jak przeniesione bez najmniejszej zmiany fragmenty terenu chaotycznego, z wyjątkiem tych, które ewidentnie składały się z lodu; z płaszczyzny sterczały grupy białych seraków, wyglądających jak głazy narzutowe. Niektóre z seraków były popękanymi taflami, zgrupowanymi w kształty podobne grzbietom stegozaurów, przezroczyście żółte z zachodzącym za nimi słońcem.

Wszystko wydawało się zastygłe. W którąkolwiek by stronę spojrzeć, aż po horyzont nie dostrzegło się śladu najmniejszego ruchu. Fakt ten był całkowicie zrozumiały: Lodowiec Arena tkwił przecież na swoim miejscu już od czterdziestu lat. Sax usiłował sobie przypomnieć, kiedy po raz ostatni coś takiego oglądał, mimo woli spojrzał więc na południe, jak gdyby w każdej chwili mogła stamtąd spłynąć nowa powódź.

Biotique ulokowało swoją stację kilka kilometrów wyżej, na stożku i przedpolu małego krateru, tak że roztaczał się z niej wspaniały widok na lodowiec. W ostatnim momencie zachodu słońca, kiedy kilka osób uruchomiło stację, Sax ruszył z Claire i gośćmi z Armscoru (łącznie z Phyllis) w górę, do dużej sali obserwacyjnej umieszczonej na najwyższym piętrze stacji, aby stamtąd spojrzeć na wywołującą niesamowite wrażenie popękaną masę lodu.

Nawet podczas stosunkowo klarownego popołudnia — takiego jak to — poziome promienie słońca nadawały powietrzu barwę połyskującej, ciemnej czerwieni, a powierzchnia lodowca iskrzyła się w tysiącach miejsc, bowiem kawałki świeżo popękanego lodu odbijały światło niczym setki zwierciadeł. Większość tych szkarłatnych błysków znajdowała się w nierównej linii między obserwatorami i słońcem, ale istniało kilka w różnych miejscach na lodzie, gdzie odbijające powierzchnie układały się pod dziwacznymi kątami. W pewnym momencie Phyllis zauważyła, że teraz, kiedy umieszczono już na odpowiedniej pozycji solettę, słońce wydawało się o wiele większe.

— Czy to nie cudowne? Można niemal widzieć zwierciadła, prawda?

— Wygląda jak krew.

— A ja uważam, że wygląda zdecydowanie jurajsko.

Zdaniem Saxa soletta przypominała gwiazdę typu „G” leżącą około jednej jednostki astronomicznej od nich. Było to, rzecz jasna, porównanie znaczące, ponieważ w rzeczywistości znajdowali się o półtora jednostki astronomicznej od niej. A co się tyczy innych porównań, na przykład: z rubinami czy oczyma dinozaura, uważał je hmm…

Nagle słońce prześlizgnęło się za horyzont i wszystkie kropeczki czerwonego światła zniknęły w jednej chwili. Na niebie rozwinął się wielki wachlarz wieczornych promieni: różowawe wiązki cięły ciemnopurpurowe niebo. Phyllis krzyknęła coś na temat kolorów, które były rzeczywiście bardzo wyraźne i czyste, a następnie powiedziała:

— Zastanawiam się, skąd się biorą te wspaniałe promienie.

Sax już otworzył usta, aby jej opowiedzieć o cieniach wzgórz lub chmur na horyzoncie, ale na szczęście przyszło mu do głowy, że, po pierwsze jest to pytanie (najprawdopodobniej) retoryczne, a po drugie, udzielenie technicznej odpowiedzi byłoby za bardzo russellowskie. Milczał więc zastanawiając się, co powiedziałby w takiej chwili Stephen Lindholm. Tego rodzaju samokontrola była dla niego czymś zupełnie nowym i dość nieprzyjemnym, ale wiedział, że musi się odzywać przynajmniej raz na jakiś czas, ponieważ małomówność należała również do cech Saxa Russella i zupełnie nie pasowała do Lindholma, którego grał do tej pory. Toteż spróbował wybrnąć z tej sytuacji, jak potrafił najlepiej.

— Pomyślcie tylko, jeszcze krok i te fotony uderzyłyby w planetę — oświadczył — a teraz, zamiast tego, ruszą w drogę, by przebyć cały kosmos…

Zgromadzeni zamrugali oczyma, słysząc tę niezwykłą uwagę. Niemniej jednak tego typu stwierdzenia umacniały jego pozycję w zespole, zgodnie z wyznaczonym celem.

Po chwili całą grupą zeszli do jadalni na makaron z sosem pomidorowym i chleb prosto z pieca. Sax usiadł przy głównym stole, gdzie jadł i mówił tak dużo jak inni, usiłując nadążyć za pozostałymi i ze wszystkich sił starając się dostosować do niepojętych zasad towarzyskiej konwersacji przy posiłku. Nigdy dobrze ich nie rozumiał, a już na pewno nigdy się nad nimi nie zastanawiał. Wiedział, że zawsze uchodził za ekscentryka; dotarła już do niego anegdotka o stu przekształconych w sposób genetyczny laboratoryjnych szczurach, które ponoć opanowały jego mózg. Poczuł się zresztą wówczas bardzo dziwnie, gdy, stojąc w ciemnościach za drzwiami laboratorium, usłyszał tę opowieść, którą — z dużą wesołością — najwyraźniej od dawien dawna jedno pokolenie młodych naukowców przekazywało drugiemu; doświadczył wtedy rzadkiego dyskomfortu, musiał bowiem spojrzeć na siebie, jak gdyby był kimś innym, kimś naprawdę szczególnym.

Ale teraz był Lindholmem: miłym, sympatycznym facetem. Wiedział, jak dawać sobie ze wszystkim radę. Był kimś, kto potrafił wypić całą butelkę zinfandela z Utopii, kimś, kto umiał być wesołym kompanem podczas kolacji. Intuicyjnie wyczuwał ukryte elementy składające się na poczucie koleżeństwa i wydawało mu się, że nawet nie myśląc o całej sprawie, z łatwością jest w stanie odpowiednio się zachowywać.

Przesuwał więc palcem wskazującym w górę i w dół po swym nowym garbatym nosie i pił wino, które rzeczywiście tłumiło jego przywspółczulny system układu nerwowego, aż zaczynał się zachowywać w sposób coraz bardziej swobodny. Wyobrażał sobie, że z dużym powodzeniem udaje mu się gawędzić z innymi, choć kilka razy czuł się bardzo speszony, gdy siedząca po przeciwległej stronie stołu Phyllis prowokująco zaczynała rozmowę — tak mu się przynajmniej wydawało. Denerwowało go jej badawcze spojrzenie, a także fakt, że on to spojrzenie odwzajemniał! Istniały pewne sposoby zachowania, które można by zastosować w takim momencie, ale Sax nigdy ich nie pojmował nawet w najmniejszym stopniu. Teraz przypomniał sobie chwilę, w której Jessica oparła się o niego w Cafe Lowen, po czym wypił jeszcze pół szklaneczki, uśmiechnął się, pokiwał głową i niepewnie zastanowił się nad pociągiem seksualnym i jego uwarunkowaniami.

Ktoś zadał Phyllis nieuchronne pytanie na temat jej ucieczki z Clarke’a i kiedy zaczęła mówić, co rusz spoglądała na Saxa, jak gdyby zapewniając go, że opowiada tę historię głównie dla niego. On uprzejmie słuchał, walcząc z przemożną chęcią odwrócenia wzroku i starając się opanować konsternację.

— Nie otrzymaliśmy żadnego ostrzeżenia — odpowiadała Phyllis pytającemu. — W jednej minucie orbitowaliśmy wokół Marsa na szczycie windy i zmęczeni wydarzeniami rozgrywającymi się na powierzchni próbowaliśmy wymyślić jakiś sposób, by powstrzymać zamieszki, a już w następnym momencie coś szarpnęło nami, jak podczas trzęsienia ziemi i już lecieliśmy w kierunku granic Układu Słonecznego. — Uśmiechnęła się, potem przerwała, by się roześmiać pełnym głosem, a wtedy Sax uświadomił sobie, że prawdopodobnie opowiadała już przedtem tę historię wielokrotnie i w identycznym stylu.

— Musiałaś być przerażona! — odezwał się ktoś.

— Cóż — odparła Phyllis — to dziwne, ale podczas prawdziwego zagrożenia nie ma naprawdę czasu na strach. Jak tylko zrozumieliśmy, co się stało, wiedzieliśmy, że każda sekunda pozostawania na Clarke’u pomniejsza nasze szansę na przeżycie o setki kilometrów. Zebraliśmy się więc w centrum dowodzenia, policzyliśmy ludzi, omówiliśmy wszystkie możliwości i zaczęliśmy robić spis zapasów i wszystkich rzeczy, które mieliśmy do dyspozycji. Działaliśmy gorączkowo, ale z pewnością nie popadliśmy w panikę, jeśli rozumiecie, co chcę przez to powiedzieć. Tak czy owak, okazało się, że posiadamy w hangarach mniej więcej przeciętną liczbę frachtowców typu Ziemia-Mars, a obliczenia na AI wskazały, że potrzebujemy siły ciągu prawie ich wszystkich, aby spaść z powrotem w płaszczyznę ekliptyki na czas, by zdążyć przeciąć system Jowisza. Poruszaliśmy się na zewnątrz, w górę i ogólnie w kierunku Jowisza. Na szczęście! W każdym razie tak było, kiedy wyruszaliśmy w tę szaleńczą podróż… Musieliśmy przemieścić wszystkie statki towarowe przed hangary i lecieć obok Clarke’a, a potem połączyć je razem, zaopatrzyć we wszystko, co mogły przyjąć z powietrza Clarke’a, a także w paliwo i tak dalej. Nasze posunięcia sprawiły, że znaleźliśmy się w tej prowizorycznej łodzi ratunkowej zaledwie trzydzieści godzin po oderwaniu, co — gdy teraz się nad tym zastanawiam — wydaje mi się prawie nie do uwierzenia. Te trzydzieści godzin…

Potrząsnęła głową i Sax pomyślał, iż w tę opowieść zaczynają się wkradać prawdziwe wspomnienia owych wydarzeń, co najwyraźniej ją poruszyło. Trzydzieści godzin, pomyślał, to rzeczywiście nadzwyczajnie szybka ewakuacja i bez wątpienia czas ten musiał minąć całej grupie w błyskawicznej akcji jak ze snu; stan umysłów wszystkich osób zapewne tak bardzo różnił się od normalności, że mogło im się zdawać, iż przeżywane wydarzenia odbywają się gdzieś daleko poza nimi, poza zasięgiem ich postrzegania i rozumienia.

— Potem staraliśmy się wszyscy upchać do kwater załogi… a było nas dwieście osiemdziesięcioro sześcioro… Następnie niektórzy z nas musieli nałożyć skafandry typu EVA i wyjść w przestrzeń, aby poodcinać zbędne części frachtowców. A potem pozostawała już tylko nadzieja, że statki mają wystarczająco dużo paliwa, aby ponieść nas na kursie do Jowisza. Minęło ponad dwa miesiące, zanim mogliśmy być zupełnie pewni, że uda się nam przechwycić system Jowisza, a praktycznie zrobiliśmy to dopiero w dziesiątym tygodniu. Samego Jowisza użyliśmy jako grawitacyjnej dźwigni i obróciliśmy się gwałtownie ku Ziemi, która w tym czasie leżała bliżej nas niż Mars. Rozhuśtaliśmy się tak mocno wokół Jowisza, że musieliśmy wykorzystać ziemską atmosferę i grawitację ziemskiego Księżyca, aby zwolnić, ponieważ prawie nie mieliśmy już paliwa, kiedy poruszaliśmy się najszybciej ze wszystkich ludzi w historii, dwukrotnie szybciej niż ktokolwiek przed nami… Zdaje się, że lecieliśmy osiemdziesiąt tysięcy kilometrów na godzinę, kiedy uderzaliśmy po raz pierwszy w stratosferę. Była to naprawdę użyteczna prędkość, ponieważ funkcjonowaliśmy już zupełnie bez jedzenia i powietrza. Pod koniec byliśmy potwornie głodni… Ale udało się. Zrobiliśmy to. A poza tym zobaczyliśmy Jowisza z tej mniej więcej odległości — dodała i pokazała na palcach tę odległość, trzymając kciuk i palec wskazujący zaledwie o parę centymetrów od siebie.

Ludzie roześmiali się, a błysk triumfu w oku Phyllis nie miał wiele wspólnego z Jowiszem, ale jednocześnie widać było, że kąciki jej ust ściąga jakiś grymas; najwyraźniej przy końcu tej podróży musiało się zdarzyć coś, co zakłóciło radość zwycięstwa.

— A ty byłaś przywódczynią grupy, zgadza się? — spytał ktoś.

Phyllis podniosła rękę, jak gdyby pragnęła dać zebranym do zrozumienia, że nie może temu zaprzeczyć, nawet jeśliby chciała.

— To był oczywiście zbiorowy wysiłek — odpowiedziała. — Ale czasami ktoś musi przecież zdecydować, zwłaszcza kiedy nadchodzi impas albo po prostu trzeba się spieszyć. No i… w końcu byłam szefem Clarke’a przed katastrofą.

Znowu mignął uśmiech na jej twarzy. Phyllis była naprawdę przekonana, że słuchaczom podobała się jej relacja. Sax uśmiechnął się uprzejmie wraz z pozostałymi i pokiwał głową, kiedy Phyllis spojrzała w jego kierunku. Jest atrakcyjną kobietą, pomyślał, ale nie za bardzo bystrą. A może chodziło po prostu o to, że nigdy za nią nie przepadał. Przecież z pewnością musiała się kiedyś odznaczać niezwykłą inteligencją, wszak była całkiem dobrym biologiem, gdy zajmowała się swą podstawową dziedziną i na pewno osiągała niezły wynik z testów na inteligencję. Istniały jednak rozmaite rodzaje inteligencji i nie wszystkie były przedmiotem analiz. Sax zauważył ten fakt już w czasach studenckich: byli ludzie, którzy osiągali sporo punktów w tego typu testach i bardzo dobrze wykonywali swoją pracę, a jednocześnie mieli ogromne trudności w kontaktach interpersonalnych. Mogli na przykład wejść do pokoju pełnego ludzi i już po godzinie niemal wszyscy kpili sobie z nich, odnosili się pogardliwie lub wręcz uważali za głupców. Co zresztą wcale nie było zabawne. W rzeczywistości najbardziej trzpiotowate spośród, powiedzmy, cheerleaders w szkole średniej, które starały się zachowywać przyjacielsko wobec wszystkich, dzięki czemu cieszyły się powszechną sympatią, wydawały się Saxowi równie bystre — przynajmniej w takim stopniu jak niezdarny, choć świetny w swej dziedzinie matematyk — w każdym razie więcej wiedziały na temat subtelności i zmienności wzajemnych ludzkich stosunków niż niejeden fizyk. Było to coś podobnego do nowo powstałej dziedziny matematyki zwanej kaskadowym chaosem rekombinacyjnym, tylko nie tak proste. Istniały więc przynajmniej te dwa rodzaje inteligencji, a było ich prawdopodobnie o wiele więcej: przestrzenna, estetyczna, moralna czy etyczna, międzyludzka, analityczna, syntetyczna i tak dalej. A ludzie, którzy wykazywali inteligencję na wielu różnych polach spośród wymienionych, zdarzali się naprawdę niezwykle rzadko i trzymali się z dala od innych, przekonani o swej wyjątkowości.

Jednakże Phyllis rozkoszująca się obecnie uwagą słuchaczy, z których większość była od niej o wiele młodsza i przynajmniej pozornie zafascynowana jej sławą, ta Phyllis nie należała do osób nadzwyczaj bystrych. Przeciwnie, wydawała się raczej tępawa, nie mająca pojęcia o tym, co naprawdę myślą o niej ludzie. Sax, który w duchu podzielał tę opinię, obserwował teraz kobietę, przywołując na twarz najpiękniejszy uśmiech Lindholma. Demonstracyjne zachowanie Phyllis upewniło go jednak, że jest to osoba próżna i arogancka. A arogancja zawsze oznaczała dla niego głupotę. Chyba że bywała maską, skrywającą czyjąś niepewność, co nie mogło mieć miejsca w tym wypadku. Dlaczego miałaby czuć się niepewnie tak popularna i atrakcyjna osoba? Bo Phyllis z pewnością była atrakcyjna.

Po kolacji wrócili na górę do sali obserwacyjnej na najwyższe piętro i tam pod błyszczącą setkami gwiazd kopułą grupka z Biotique włączyła muzykę. Z głośników popłynęła melodia utworu z gatunku zwanego nuevo calypso, obecnie najmodniejszego rytmu w Burroughs i wielu członków ich zespołu natychmiast przyniosło instrumenty oddając się grze, podczas gdy inni przeszli na środek sali i zaczęli tańczyć. Muzyka miała tempo około stu uderzeń na minutę, co Sax szybko obliczył; rytm ten idealnie pasował do koordynacji ruchów ludzkiego ciała, tylko lekko pobudzając serce. Przypuszczał, że właśnie w tym leży sekret komponowania muzyki tanecznej.

I nagle Phyllis znalazła się u jego boku, chwyciła za rękę, wciągając w krąg tańczących. Sax ledwie zdołał się powstrzymać przed wyrwaniem ręki z jej uścisku, podobnie jak trudno mu było okazać entuzjazm. Jak sięgnął pamięcią, nigdy w życiu nie tańczył. Tyle że jego wspomnienia dotyczyły życia Saxa Russella. Stephen Lindholm na pewno tańczył i to często. Toteż Sax zaczął podskakiwać łagodnie to w górę, to w dół, do taktu, w rytm wystukiwany przez basowy zespół perkusyjny, wywijając przy tym niepewnie ramionami na boki, a równocześnie uśmiechając się do Phyllis, rozpaczliwie symulował odczuwaną przyjemność.

Późnym wieczorem, gdy młodsi pracownicy Biotique ciągle jeszcze tańczyli, Sax zjechał na dół windą, by przywieźć z kuchni kilka torebek mrożonego mleka. Kiedy ponownie wszedł do windy, znajdowała się tam Phyllis, która wracała na górę z piętra mieszkalnego.

— Hej, pozwól że ci pomogę — odezwała się i wyjęła z jego rąk cztery plastikowe torebki. Po chwili pochyliła się (była od niego kilka centymetrów wyższa) i pocałowała Saxa w same usta. On również ją pocałował, ale był to dla niego taki wstrząs, że nie potrafił się wczuć w swoją rolę. Phyllis odsunęła się, a wtedy wspomnienie jej języka w jego ustach zadziałało jak kolejny pocałunek. Sax spróbował opanować zaskoczenie, ale kiedy kobieta roześmiała się, wiedział, że mu się nie udało. — Jak rozumiem, nie jesteś wcale takim donżuanem, na jakiego wyglądasz — oznajmiła, co tylko jeszcze bardziej spłoszyło Saxa.

Szczerze mówiąc, nikt nigdy nie potraktował go w taki sposób. Usiłował wyciszyć emocje, kiedy winda zwolniła i drzwi otworzyły się z sykiem.

W trakcie deseru i przez resztę przyjęcia Phyllis nie zbliżyła się do niego ponownie, ale kiedy rozpoczęła się szczelina czasowa, Sax wszedł do windy, zamierzając wrócić do swego pokoju i kiedy drzwi już się zasuwały, prześlizgnęła się przez nie do środka Phyllis. Gdy tylko winda ruszyła w dół, znowu go pocałowała. Otoczył ją ramieniem i także pocałował, próbując wyobrazić sobie, co zrobiłby Lindholm znalazłszy się w takim położeniu i czy istnieje jakiś sposób wybrnięcia z kłopotliwej sytuacji, bez zbytniego ambarasu. Kiedy winda zwolniła, Phyllis odchyliła się z rozmarzonym spojrzeniem i powiedziała:

— Odprowadź mnie do pokoju. — Zataczając się trochę, Sax szedł, trzymając jej ramie niczym jakiś delikatny sprzęt laboratoryjny. Tak dotarli do jej pokoju, maleńkiego lokum, który nie różnił się od całej reszty tutejszych pokoików. Stojąc w progu znowu się pocałowali, mimo że Sax instynktownie poczuł, iż jest to jego ostatnia szansa ucieczki, której mógłby dokonać z wdziękiem lub bez. A jednak oddał jej pocałunek dość namiętnie, jak zauważył, a wtedy Phyllis odsunęła się od niego i wymruczała: — Skoro już jesteś, może wejdziesz.

Podążył za nią bez protestu.

Musiał przyznać, że jego penis rzeczywiście lekko się uniósł na swej ślepej drodze ku gwiazdom, a wszystkie chromosomy Saxa zaczęły głośno szaleć, okazując niemądrą nadzieję na nieśmiertelność. Minęło już bardzo wiele czasu od chwili, gdy uprawiał miłość z kimś innym niż Hiroko, a spotkania z Japonką, chociaż przyjacielskie i przyjemne, nie były specjalnie namiętne, raczej przypominały dalszy ciąg wspólnej kąpieli dwojga ludzi. Phyllis natomiast, gdy padli na jej łóżko całując się, szarpała jego i swoje rzeczy w gorączkowym podnieceniu i podniecenie to jej partner uznał za swego aktualnego przewodnika. Członek Saxa błyskawicznie wyskoczył z jego spodenek, kiedy Phyllis zsuwała mu je z nóg, jak gdyby ilustrując teorię genu samolubnego, a Sax był w stanie tylko się śmiać i szarpać za długi zamek u dołu jej kombinezonu. Lindholm, wolny od wszelkich zmartwień, powinien wręcz płonąć z pożądania. Wydawało się to jasne jak słońce. I tak też musiał się zachowywać Russell. A poza tym, chociaż nieszczególnie lubił Phyllis, wiele ich łączyło: stara więź pierwszej setki, wspomnienie wspólnie przeżytych lat w Underhill. Pomyślał, że jest coś podniecającego w zamiarze kochania się z kobietą, którą znał tak długo. Wszyscy inni przedstawiciele pierwszej setki kolonistów wydawali się wyraźnie poligamiczni, wszyscy z wyjątkiem Phyllis i jego samego. Teraz więc tych twoje po prostu nadrabiało braki. A w dodatku… Phyllis była naprawdę bardzo pociągająca. Zresztą, poza wszystkim, całkiem przyjemne okazało się dla Saxa także poczucie, że jest przez kogoś tak bardzo pożądany.

Wszystkie te myśli same przychodziły mu do głowy w tym momencie, ale któż by je dokładnie spamiętał w gorączce seksualnego przeżycia. Jednak nagle, tuż po spełnieniu aktu, zaczął się znowu martwić. Czy powinien wrócić do swego pokoju? A może raczej zostać? Phyllis zasnęła z ręką na jego boku, jak gdyby pragnęła sobie zagwarantować, że jej kochanek nie wyjdzie. We śnie każdy człowiek wygląda jak dziecko. Błądził wzrokiem po całym jej ciele, osobliwie wstrząśnięty rozmaitymi dowodami różnic dwóch płci. Oddychać tak spokojnie. Być tak bardzo upragnionym… Jej palce ciągle były zaciśnięte na jego żebrach. Więc został, ale nie spał wiele.

Rzucił się w wir pracy nad lodowcem i otaczającym go regionem. Phyllis również wychodziła czasem w teren, ale zawsze zachowywała się wobec Saxa bardzo dyskretnie. Wątpił, by Claire (albo Jessica!) czy też ktokolwiek inny wiedział, co się między nimi zdarzyło albo raczej zdarzało regularnie co kilka dni. To była kolejna komplikacja: jak zareagowałby Lindholm na manifestowane przez Phyllis pragnienie dyskrecji? Ale… w końcu, nie było to ważne. Lindholm był mniej lub bardziej zmuszony, z powodu swej rycerskości, ustępliwości czy jakiejś innej charakterystycznej dla niego cechy, postępować tak jak postąpiłby Sax. Przedstawiciele pierwszej setki stale ukrywali w tajemnicy swoje romanse, czy to w Underhill, na Aresie czy też na Antarktydzie. A starych przyzwyczajeń trudno się pozbyć.

Wszyscy byli zresztą tak bardzo pochłonięci kontaktem z lodowcem, że Sax i Phyllis nie musieli się zbytnio trudzić, by utrzymać swoje stosunki w sekrecie. Lodowiec i żebrowana kraina otaczające stację okazały się środowiskiem doprawdy fascynującym, w którym wiele spraw wymagało zbadania, a jeszcze więcej zrozumienia.

Okazało się, że powierzchnia lodowca jest niesamowicie nierówna, ponieważ — jak sugerowała literatura przedmiotu — podczas wypływu lód mieszał się z regolitem oraz nasyconymi dwutlenkiem węgla bańkami powietrznymi. Skały i głazy narzutowe schwytane na powierzchni przyspieszały topnienie leżącego pod nimi lodu, który następnie ponownie zamarzał wokół nich. Cykl ten odbywał się co dnia tak samo, aż lodowiec uwięził w swej masie około dwie trzecie różnego rodzaju kamieni. Wszystkie lodowe seraki, wystające ponad wyboistą powierzchnią lodowca niczym ogromne dolmeny, przy dokładniejszym badaniu okazywały się pełne głębokich dołów. Lód był kruchy z powodu niezwykłego zimna i dzięki obniżonej grawitacji powoli zsuwał się ze wzgórza; wprawdzie bardzo wolno, niemniej jednak stale posuwał się w dół, niby rzeka na zwolnionym filmie, a ponieważ jej źródło wyschło, cała masa mogła w końcu dotrzeć aż do Vastitas Borealis. Ślady tego ruchu można było znaleźć w nowo popękanym lodzie widzianym każdego dnia: pojawiały się lodowcowe szczeliny, upadłe seraki, roztrzaskane góry lodowe. Te świeżo powstałe formacje szybko pokrywały krystaliczne kwiaty mrozu, które tworzyły się błyskawicznie z powodu dużego nasycenia solą.

Zafascynowany tym środowiskiem Sax nabrał zwyczaju samotnego codziennego wychodzenia na dwór o świcie. Podążał chodnikami z kamienia brukowego, które ułożyli pracownicy stacji. W pierwszej godzinie dnia cały lód połyskiwał drgającymi odcieniami w kolorach różowym i rumianym, odbijając barwy nieba. Kiedy światło słoneczne uderzało prosto w potrzaskane płaszczyzny lodowca, z rozpadlin i skutych lodem kałuż zaczynała się unosić para, po czym na wszystkich powierzchniach rozkwitały kwiaty mrozu, świecąc olśniewającym blaskiem klejnotów. W bezwietrzne poranki mała warstewka inwersyjna więziła mgłę mniej więcej dwadzieścia metrów nad głową obserwatora, tworząc rzadką chmurę koloru pomarańczy. Najwyraźniej wody lodowca przenikały naprawdę prędko do atmosfery planety.

Kiedy Russell wędrował w zimnym powietrzu, dostrzegał wiele rozmaitych gatunków śnieżnych glonów i porostów. Zbocza dwóch bocznych grzbietów obrócone ku lodowcowi były szczególnie gęsto porośnięte roślinnością, wręcz nakrapiane maleńkimi zagonami kępek w barwach zieleni, złota, oliwki, czerni, rdzy i wielu innych kolorów — może nawet w trzydziestu czy czterdziestu odcieniach. Szedł po tych pseudomorenach bardzo ostrożnie, ponieważ nie chciał niszczyć roślinnego życia, traktując je z taką delikatnością jak laboratoryjny eksperyment. Chociaż, prawdę mówiąc, większość porostów sprawiała wrażenie, jak gdyby nic nie mogło przeszkodzić im w rozwoju. Wydawały się bardzo wytrzymałe; potrzebowały jedynie gołej skały i wody, plus trochę światła — choć chyba nie otrzymywały go wiele — by rosnąć pod lodem, w lodzie, a nawet wewnątrz porowatych kloców przezroczystej skały. W czymś tak gościnnym, jak pęknięcie w morenie, bujnie się rozrastały. Każdą rozpadlinę, w którą spojrzał Sax, wypełniały dziwaczne wypukłości porostów islandzkich, żółto-brązowych, które pod powiększającym szkłem ujawniały maleńkie widlaste szkieleciki, obramowane różnorakimi wyrostkami. Na płaskich skałach znajdował nowo skrzyżowane odmiany roślinek: pączkowe, słupkowe, tarczowe, typu candellaria, porosty o wyglądzie zielonego jabłuszka oraz szlachetne porosty czerwono-pomarańczowe, których istnienie wskazywało na koncentrację azotanu sodowego w regolicie. Stłoczone pod kwiatami mrozu rozwijały się także pastelowo szaro-zielone porosty śnieżne, o szkielecikach — widocznych przy powiększeniu — podobnych do porostów islandzkich. W masie przypominały cieniutką koronkę. Porosty ślimacze barwy ciemnoszarej miały — widoczne pod powiększeniem — niezwykle delikatne, spłowiałe jelenie różki. A dodatkowo jeszcze, jeśli odłamywały się kawałki roślin, komórki glonów otoczone strzępkami grzybów nie przestawały rosnąć i rozwijały się w kolejne porosty, czepiając się każdej powierzchni, na której osiadały. Rozmnażanie przez podział było naprawdę użyteczne w takim środowisku.

W każdym razie rozwój porostów przebiegał pomyślnie, a oprócz gatunków, które Sax potrafił zidentyfikować po porównaniu ich ze zdjęciami widocznymi na maleńkim ekranie naręcznego notesika komputerowego, wszędzie rosło wiele takich, które wydawały się nie pochodzić od żadnych spośród wymienionych w komputerze gatunków. Tak bardzo zaciekawiły go owe nieokreślone roślinki, że zerwał kilka próbek, aby je zbadać, a także pokazać Claire i Jessice.

Ale porosty stanowiły dopiero początek. Na Ziemi regiony popękanej skały na nowo obnażone dzięki cofającemu się lodowcowi albo z powodu wypiętrzenia się młodych gór, nazywano polami głazów narzutowych albo piargiem. Na Marsie obszarem odpowiednim był regolit — czyli praktycznie większa część powierzchni planety. Świat piargu.

Na Ziemi regiony te zasiedlały najpierw mikrobakterie i porosty, które wraz z wietrzeniem chemicznym zaczynały rozbijać skały w rzadką, „niedojrzałą” glebę, powoli wypełniającą rozpadliny międzyskalne. Po pewnym czasie w tej wzorcowej glebie pojawiało się wystarczająco dużo materiału organicznego, aby umożliwić rozwój innych rodzajów flory. Teren w tej fazie nazywano turniowymi polami, używając starego określenia na kamień. Miano to było bardzo odpowiednie dla tych kamiennych obszarów, którymi rzeczywiście były; ich powierzchnię gęsto pokrywały skały, a gleba między i pod nimi miała niecałe trzy centymetry grubości, wspierając społeczność maleńkich, przytulonych do gruntu roślin.

I teraz turniowe pola znajdowały się również na Marsie! Claire i Jessica zaproponowały Saxowi, by przeszedł lodowiec i powędrował wzdłuż moreny bocznej, a więc pewnego ranka (wymknąwszy się od Phyllis) tak zrobił i po półgodzinnym spacerze stanął na wysokim po kolana głazie narzutowym. Poniżej, pochylając się w stronę kamiennego rowu obok lodowca, leżał wilgotny zagon płaskiego terenu, migoczący w świetle późnego poranka. Oczywiście, przez większą część dnia przepływała po nim topniejąca woda — już teraz, w niczym nie zmąconej porannej ciszy Sax słyszał odgłosy kapania małych strumieni pod krawędzią lodowca; brzmiały jak chór mikroskopijnych drewnianych dzwoneczków. A na tym miniaturowym dziale wodnym, wśród strumyczków płynącej wody, wszędzie wyrastały barwne, ze wszystkich stron wyskakujące przed oczy obserwatora… kwiaty. Był to więc zagon turniowych pól wraz z niezwykle charakterystycznym dla siebie efektem kwiatowym, zwanym z francuska millefleur: szare pustkowie obsypane kropkami czerwieni, błękitu, żółci, różu, bieli…

Kwiaty rosły na małych mszastych ściółkach, przy kwiatkach albo pofałdowane między włochatymi liśćmi. Wszystkie rośliny przyciskały się do ciemnego gruntu, w którym nie tkwiło w nim nic poza trawiastymi źdźbłami wyrastającymi zaledwie kilka centymetrów ponad powierzchnię gleby; który był znacznie cieplejszy niż znajdujące się nad nim powietrze. Sax szedł na palcach, ostrożnie przesuwając się od jednej skały do drugiej, nie chciał bowiem podeptać nawet jednej rośliny. Potem klęknął na żwirze, aby zbadać niektóre z roślinek, ustawiając lornetkę na szybce hełmu na maksymalne powiększenie. W porannym świetle żywo połyskiwały klasyczne organizmy turniowych pól: mszana firletka z kręgami mikroskopijnych różowych kwiatków na ciemnozielonych wyściółkach, kępka floksów, pięciocentymetrowe źdźbła wiechliny, błyskającej w świetle jak szkło i wykorzystującej korzenie pało we floksów, by zakotwiczyć własne delikatne korzonki… Rósł także karmazynowy pierwiosnek górski z żółtym oczkiem i liśćmi o barwie głębokiej zieleni, tworzącymi wąskie rynienki, po których woda mogła spływać do rozety. Wiele liści tych roślin pokrytych było włoskami. Sax dostrzegł także intensywnie błękitną niezapominajkę o płatkach tak upstrzonych antocyjanami, że robiły wrażenie niemal purpurowych — w kolorze, który marsjańskie niebo powinno osiągnąć, jak obliczył Sax podczas jazdy do Areny, przy około dwustu trzydziestu milibarach. Teraz wydało mu się zaskakujące, że dla tej barwy — tak charakterystycznej — nie istniała odpowiednia nazwa. Może cyjanowy błękit?

Minął poranek, a Sax przechodził bardzo powoli od jednej rośliny do następnej, posługując się przewodnikiem polowym w naręcznym komputerku, aby ustalić tożsamość piaskowca macierzankowatego, gryki, karłowatych traw i koniczyn oraz swojej imienniczki saksifragi, zwanej też skalnicą lub łamaczem skał. Nigdy przedtem nie widział w stanie dzikim żadnego przedstawiciela tego „swojego” gatunku i teraz spędził sporo czasu, wpatrując się w pierwszy znaleziony przez siebie tutaj okaz; skalnica arktyczna, Saxifraga hirculus o mikroskopijnych łodyżkach z podłużnymi liśćmi i małymi bladobłękitnymi kwiatami.

Podobnie jak w przypadku porostów, rosło tu wiele roślin, których Sax nie potrafił rozpoznać. Jedne miały cechy różnorodnych gatunków, a nawet różnych rodzajów, inne — przeciwnie — były zupełnie nieokreślone i stanowiły jakiś dziwaczny melanż cech, pochodzących z obcych sobie biosfer; niektóre z nich przypominały z wyglądu rośliny podwodne lub nowe gatunki kaktusów. Przypuszczalnie wykształcono je sztucznie, chociaż zastanawiało, iż nie zostały wymienione w komputerowym przewodniku. Mogły być mutantami. A dalej, w szerokiej rozpadlinie, gdzie gleba zawierała głębszą warstwę próchnicy i gdzie płynął maleńki strumyczek, dostrzegł kępkę kobresji. Kobresję i inne turzyce sadzono w miejscach wilgotnych i ich niesamowicie chłonna darń zmieniała dość szybko skład chemiczny gleby, na której rosły, dlatego były bardzo pożyteczne w powolnym przekształcaniu turniowych pól w łąki alpejskie. Patrząc na nie Sax niemal wyobraził sobie także otoczone populacjami turzyc maleńkie strumyczki, przesączające się w dół przez skały. Klęcząc na rzadkiej ściółce, wyłączył szkła powiększające na szybce hełmu, rozejrzał się i mimo że znajdował się bardzo nisko, zauważył nagle wokół siebie całą serię małych turniowych pól, rozproszonych na zboczu moreny niczym fragmenty perskiego dywanu, który postrzępił spływający lód.

Po powrocie na stację Sax spędził wiele czasu samotnie w laboratoriach. Obserwował okazy roślin pod mikroskopem i wykonując rozmaite testy dyskutował o ich wynikach z Berkiną, Claire i Jessica.

— Są przeważnie poliploidami? — spytał.

— Tak — odparł Berkiną.

Poliploidalność była cechą bardzo częstą dużych wysokości na Ziemi, więc fakt zaistnienia jej na Marsie nie zaskoczył Saxa. Fenomen sam w sobie był niezwykle interesujący, polegał bowiem na powiększeniu pierwotnej liczby chromosomów rośliny: dwu-, trzy-, a nawet czterokrotnie. Któreś pokolenie roślin diploidalnych z dziesięcioma chromosomami mogło więc mieć już dwadzieścia, trzydzieści lub nawet czterdzieści chromosomów. Hybrydyzerzy wykorzystywali zjawisko to od lat, tworząc fantazyjne rośliny ogrodowe, ponieważ poliploidy oprócz tego, że były bardziej okazałe — miały większe liście, większe kwiaty, owoce, komórki — często mogły rosnąć także w innych warunkach niż organizmy pierwotne. Tego rodzaju umiejętność przystosowania się pozwalała im na zajmowanie nowych terenów, na przykład w lodowcu lub pod jego powierzchnią. Na Ziemi w Arktyce istniały wyspy, na których osiemdziesiąt procent całej roślinności stanowiły poliploidy. Sax przypuszczał, że była to strategia unikania niszczących efektów nadmiernego tempa mutacji, co wyjaśniałoby przyczynę, dla której zjawisko to pojawiało się w strefach mocno naświetlanych promieniami ultrafioletowymi. Intensywne promieniowanie UV mogło bowiem naruszyć liczbę genów, organizm kopiował więc je w kilka kompletów chromosomów, dzięki czemu mógł prawdopodobnie zapobiec uszkodzeniom genotypu i bez przeszkód się rozmnażać.

— Doszliśmy do wniosku, że nawet jeśli nie próbujemy wpływać na cechy danych poliploidów, same się przekształcają w ciągu kilku pokoleń.

— Udało wam się ustalić, jaki mechanizm to powoduje?

— Nie.

Kolejna tajemnica. Sax spojrzał przez mikroskop, zirytowany tą dość zadziwiającą luką w osobliwie rozdartej materii nauki o nazwie biologia. Ale nic nie mógł na to poradzić. Sam badał tego typu zjawisko we własnych laboratoriach w Echus Overlook w latach pięćdziesiątych dwudziestego pierwszego wieku i okazało się wówczas, że poliploidalność rzeczywiście wzmagała się przy większej ilości promieniowania ultrafioletowego niż ta, do której organizm był przyzwyczajony, ale w jaki sposób komórki wyczuwały różnicę, by następnie faktycznie się podwoić, potroić lub zwiększyć czterokrotnie liczbę swych chromosomów, tego nie zdołał się dowiedzieć.

— Muszę przyznać, że zaskoczyło mnie, iż wszystko tak bujnie tu rośnie.

Claire uśmiechnęła się zadowolona.

— Bałam się, że po Ziemi mógłbyś tę planetę uznać za strasznie jałową.

— No cóż, nie. — Odchrząknął. — Sądzę, że nie miałem żadnych specjalnych oczekiwań. Albo może spodziewałem się tylko glonów i porostów. A te turniowe pola wydają się świetnie rozwijać. Myślałem, że proces ten potrwa dłużej.

— Potrwałby dłużej na Ziemi. Ale musisz pamiętać, że nie rzucamy nasion po prostu w glebę, biernie czekając na to, co z nich wyrośnie. Każdy pojedynczy gatunek pomnażano i zasilano, by wzmóc jego wytrzymałość i tempo wzrostu.

— Zawsze na wiosnę prowadzimy też powtórny siew — dodał Berkina — i nawozimy bakteriami, które utrwalają azot.

— Sądziłem, że to bakterie denitryfikujące są ostatnim krzykiem mody.

— Te, o których mówisz, działają głównie w gęstych pokładach azotanu sodowego i powodują parowanie azotu w atmosferę. Ale w naszych ogrodach potrzebujemy więcej azotu w glebie, wprowadzamy więc w nią utrwalacze azotowe.

— Wszystko i tak wydaje mi się zbyt szybkie. A wiele z tych roślin musiało się rozwinąć jeszcze przed umieszczeniem soletty.

— Chodzi o to — odezwała się Jessica zza swojego biurka po drugiej stronie pokoju — że nie mają tu żadnych wrogów. Warunki są surowe, ale te rośliny są bardzo odporne, a kiedy je już posadzimy, nic nie może im zagrozić albo spowolnić tempa ich rozwoju.

— Taka cicha, pusta nisza — podsumowała Claire.

— A warunki na tym lodowcu są lepsze niż w większości miejsc na Marsie — dodał Berkina. — Na południu bywają zimy aphelium i spore wysokości. Tamtejsze stacje donoszą nam często, że naprawdę sporo ich roślin zamarzło. Tutaj jednakże zimy perihelium są dużo łagodniejsze, a poza tym znajdujemy się zaledwie na wysokości jednego kilometra nad poziomem. To doprawdy sprzyjający teren. Pod wieloma względami łagodniejszy niż Antarktyda.

— Zwłaszcza jeśli chodzi o poziom dwutlenku węgla — powiedziała Claire. — Zastanawiam się, czy to nie on jest odpowiedzialny za część tego tempa, o którym mówimy. Te rośliny rosną jak doładowane.

— Hmm… — mruknął Sax, kiwając głową.

Wynikało z tego, że turniowe pola uprawia się jak ogrody, a zatem należało mówić raczej o wzroście wspomaganym niż naturalnym. Rzecz jasna, Russell wiedział o tym już wcześniej — tak się przecież działo wszędzie na Marsie — turniowe pola jednak, tak kamienne i rozległe, miały wygląd wystarczająco pierwotny i dziki, by teraz informacje przyjaciół na ich temat wprawiły go na chwilę w zakłopotanie. A nawet pamiętając, że traktowane są jak ogrody, ciągle czuł zaskoczenie na samą myśl o ich dynamicznym rozwoju.

— No i teraz… jeszcze ta soletta zalewająca powierzchnię wzmocnionym światłem słonecznym! — krzyknęła Jessica. Potrząsnęła głową, jak gdyby okazywała dezaprobatę. — Naturalne nasłonecznienie wynosiło dotąd przeciętnie około czterdziestu pięciu procent ziemskiego, a dzięki soletcie ma wzrosnąć do pięćdziesięciu czterech.

— Opowiedzcie mi więcej o tej soletcie — poprosił ostrożnie Sax.

Opowiedzieli mu więc co nieco. Grupa konsorcjów ponadnarodowych pod przewodnictwem Subarashii zbudowała kolisty listewkowy szereg zwierciadeł, pełniących funkcję słonecznych żaglowców, umiejscowiony między Słońcem i Marsem, a następnie ustawili je w taki sposób, aby skupiały w sobie wiązki światła słonecznego, dotąd nie docierające do planety. Pomocnicze zwierciadło pierścieniowe, które obracało się w orbicie biegunowej, odbijało światło z powrotem w solettę, aby zrównoważyć napór światła słonecznego i także to światło docierało na powierzchnię Marsa. Oba te systemy zwierciadlane były naprawdę ogromne w porównaniu z wczesnymi żaglowcami frachtowymi, które swego czasu za radą Saxa umieszczono na orbicie, by odbijały światło na marsjańską powierzchnię, a przecież światło, dodawane przez tamte statki do systemu, wydawało się wówczas naprawdę znaczące.

— Zbudowanie ich musiało kosztować fortunę — mruknął Sax.

— Och tak, z pewnością. Nie uwierzyłbyś, jak wielkie inwestycje prowadzą tu duże konsorcja ponadnarodowe.

— A to wcale nie koniec — dodał Berkina. — Planują wysłać jakąś soczewkę napowietrzną zaledwie kilkaset kilometrów nad powierzchnię i soczewka ta ma skupić pewną część światła odbitego od soletty, by ogrzać powierzchnię aż do tak fantastycznych temperatur, jak na przykład pięć tysięcy stopni…

— Pięć tysięcy!

— Tak, sądzę, że tak właśnie słyszałem. Zamierzają stopić piasek i leżący pod nim regolit, co powinno uwolnić gazy w atmosferę.

— A co z powierzchnią?

— Planują dokonać tego na wybranych bezludnych terenach.

— W rzędach — oznajmiła Claire. — Aż w końcu otrzymają rowy?

— Kanały — poprawił ją Sax.

— Tak, zgadza się. — Wszyscy się roześmiali.

— Kanały o szklanych ścianach — zauważył Sax, zmartwiony myślą o uwalniających się substancjach lotnych. Wśród nich z pewnością znaczny procent stanowiłby dwutlenek węgla, może nawet byłoby go najwięcej.

Jednakże nie chciał okazać swym towarzyszom, jak bardzo interesują go poważne kwestie terraformingowe, pozwolił więc, by rozmowa toczyła się swoim torem i dość szybko zmieniono temat. Ponownie mówili teraz o własnej pracy.

— Cóż — oświadczył Sax — zdaje się, że niektóre z turniowych pól nieprawdopodobnie szybko zmienią się w alpejskie łąki.

— Och, już się zmieniły — odrzekła mu Claire.

— Naprawdę?!

— Tak, no cóż, są jeszcze małe. Ale wystarczy zejść około trzech kilometrów zachodnią krawędzią… Byłeś już tam? Nie? Idź, a sam zobaczysz. Prawdziwe alpejskie łąki, a także karłowaty las, nazywany krummholzem. Stworzenie takich terenów nie było wcale trudne. Posadziliśmy drzewa niemal w ogóle ich nie zmieniając, ponieważ okazało się, że wiele świerków i niektórych gatunków sosny wykazuje o wiele niższą tolerancję temperaturową niż potrzebowały w swoich środowiskach na Ziemi.

— To dziwne.

— Pozostałość po epoce lodowcowej, jak sądzę, która teraz się przydała.

— Interesujące — pokiwał głową Sax.

Po tej rozmowie resztę dnia spędził, wpatrując się w mikroskopy; w rzeczywistości niczego nie widział, tak bardzo był zatracony w myślach. Życie ma w sobie tak wiele animuszu, jak zwykła mawiać Hiroko. To bardzo osobliwa sprawa, pomyślał, ten wigor żywych organizmów, ich tendencja do rozmnażania się, którą Hiroko nazywała ich zieloną siłą, ich viriditas. Dążenie ku wzorcowi: to właśnie tak przemożnie ciekawiło Saxa.

O świcie Sax obudził się w łóżku Phyllis, która leżała obok niego zaplątana w pościel. Poprzedniego dnia po kolacji cała grupa przeszła dla odprężenia do sali obserwacyjnej, co powoli stawało się ich stałym zwyczajem. Tam Sax kontynuował rozmowę z Claire, Jessica i Berkina, a Jessica okazywała mu, jak zwykle, wiele sympatii. Phyllis dostrzegła to i podążyła za nim do łazienek przy windzie, gdzie objęła go swoim szokująco kusicielskim uściskiem, po czym znowu zjechali na piętro mieszkalne i trafili do jej pokoju. I chociaż Sax miał wyrzuty sumienia, że zniknął z przyjęcia nie pożegnawszy się z innymi, kochali się namiętnie.

Teraz, patrząc na nią, z niesmakiem przypomniał sobie ich pospieszną ucieczkę. Nie potrzeba było więcej niż ledwie nieco dziecinnej socjobiologii, aby wyjaśnić takie postępowanie Phyllis: rywalizacja o partnera, bardzo pierwotne zachowanie. Wprawdzie Sax nigdy dotąd nie był obiektem takiego współzawodnictwa, ale wydawało mu się, że nie ma nic chwalebnego w tego rodzaju nagle manifestowanych uczuciach. Był przekonany, że obecne swoje powodzenie u kobiet zawdzięcza jedynie operacji plastycznej, wykonanej przez Włada, dzięki której — przez przypadek — jego twarz zmieniła się w taki sposób, że stała się pociągająca dla płci przeciwnej. Chociaż zupełną tajemnicą pozostawała dla niego odpowiedź na pytanie, dlaczego jeden układ rysów twarzy ma być bardziej atrakcyjny niż inny. Słyszał już wcześniej rozmaite socjobiologiczne wyjaśnienia seksualnej atrakcyjności i niektórym z nich przyznawał poniekąd słuszność. Na przykład: mężczyzna powinien wybrać sobie na żonę kobietę o szerokich biodrach, aby bezpiecznie rodziła mu dzieci, o dużych piersiach, by mogła je wykarmić i tak dalej. Kobieta natomiast powinna szukać mężczyzny silnego, aby zarobił na utrzymanie jej dzieci i aby one same, spłodzone przez niego, były silne i zdrowe, i tak dalej. W tych zależnościach, zdaniem Saxa, zawierał się pewien sens, ale żadna z nich nie miała wiele wspólnego z rysami twarzy. Dla ludzkiego oblicza koncepcje socjobiologiczne nie były zbyt przekonujące: szeroki rozstaw oczu, by dobrze widzieć, dobre zęby, by bez problemów jeść, wydatny nos, by unikać zaziębień… Nie, to wszystko nie bardzo łączyło się z uczuciami. Najwyraźniej chodziło o jakieś przypadkowe ukształtowanie rysów twarzy, które z niewiadomych powodów przyciągało wzrok przeciwnej płci. Była to kwestia osądu estetycznego, w którym maleńkie niefunkcjonalne cechy mogły wiele zmienić w odczuciu innych, co wskazywało, że kwestie praktyczne nie były czynnikiem znaczącym. Saxowi przypomniał się w tym momencie przypadek dwóch bliźniaczek, z którymi chodził do szkoły średniej — były naprawdę identyczne, a jednak z jakiegoś niezrozumiałego powodu jedną z nich traktowano jak osobę przeciętną, podczas gdy drugą uważano za prawdziwą piękność. Tak, tak, to była kwestia milimetrowych różnic w ciele, układzie kostnym i chrząstkach: niektóre przypadkowo pasowały do wzorca kobiecego piękna, a inne nie.

Tak czy owak, Wład dokonał pewnych zmian w twarzy Saxa i teraz kobiety współzawodniczyły ze sobą o jego uwagę, chociaż był tą samą osobą co kiedyś. Osobnikiem, któremu Phyllis nigdy nie okazała najmniejszego choćby zainteresowania, kiedy wyglądał tak, jak stworzyła go natura. Trudno było nie stać się cynikiem, gdy się zastanawiało nad tym fenomenem. Być bardzo pożądanym, tak, to miłe, ale być pożądanym z powodów błahych…

Wstał z łóżka i ubrał się w jeden z najnowszych lekkich skafandrów, o wiele wygodniejszy niż stare elastyczne walkery; poza tym zabezpieczający na wypadek temperatury poniżej punktu zamarzania. Wyposażenie skafandra stanowiły także hełm i oczywiście zbiornik z powietrzem, ale nie było już potrzeby dostarczać odpowiedniego ciśnienia, by uchronić ludzi przed posiniaczeniami skóry. Bowiem nawet sto sześćdziesiąt milibarów wystarczało, by temu zapobiec, toteż skafander zmienił nieco w obecnych czasach swe zastosowanie: stał się teraz po prostu ciepłym ubraniem, z butami i hełmem. A nałożenie całego stroju zabierało obecnie jedynie kilka minut, dzięki czemu Sax bardzo szybko znalazł się ponownie na lodowcu.

Posuwał się głównym szlakiem wyłożonym kamieniem brukowym, chrzęszcząc na zmrożonym szronie. Przeszedł rzekę lodu, a potem zaczął schodzić w dół zachodnim brzegiem, mijając małe turniowe pola pokryte millefleur i osypane szronem, który zaczynał się powoli topić w słońcu. Doszedł do miejsca, gdzie lodowiec w postaci krótkiego, dziwacznego lodowego nawisu opadał do małej skarpy; tam lodospad ten skręcał w lewo pod kątem kilku stopni, podążając za granicznymi żebrami. Nagle powietrze wypełniło się głośnym trzaskiem, a następnie rozległ się huk o niskiej częstotliwości, który spowodował wibrowanie w żołądku Saxa. Lód się poruszał. Sax zatrzymał się, nasłuchując. Do jego uszu dotarł daleki odgłos ryku pędzącej pod lodem wody.

Powędrował dalej. Z każdym krokiem czuł się coraz lżejszy i szczęśliwszy. Poranne światło było bardzo klarowne i para na lodzie wyglądała jak biały dym.

A potem, pod osłoną w postaci kilku ogromnych głazów narzutowych, wszedł na półkole turniowego pola, nakrapianego kwiatami niczym plamkami farby. Przy jego dnie leżała mała alpejska łączka, zwrócona ku południu i szokująco zielona; kępki traw i turzycy pocięte były pokrytymi lodem strumykami. Wokół krawędzi półkola kuliła się, ukryta w rozpadlinach i pod skałami, grupka karłowatych drzewek.

Tak rzeczywiście wyglądał krummholz, co w ewolucji terenów alpejskich oznaczało następną fazę po alpejskich łąkach. Karłowate drzewa stanowiły właściwie odmiany typowych gatunków, przeważnie białego świerka, Picea glauca, w tych surowych warunkach same się miniaturyzowały, mieszcząc się całkowicie w obszarach chronionych, na których wyrosły. Albo gdzie je zasadzono, co bardziej prawdopodobne… Sax dojrzał też kilka sztuk pewnej odpornej odmiany sosny, Pinus contorta, rosnące wśród liczniejszych białych świerków. Na Ziemi były to drzewa tolerujące najbardziej dotkliwe zimno i najwyraźniej — tak jak tamaryszkom — zespół Biotique dodał im także tolerancję na sól. W tej operacji zastosowano różnorodną technikę, a jednak skrajne warunki i tak zahamowały ich wzrost, aż drzewa, które mogłyby urosnąć na wysokość trzydziestu metrów, skuliły się w małych, wysokich, po kolana osłoniętych zagłębieniach, wykręcone tak, aby nie mógł im zaszkodzić ani ostry wiatr, ani warstwowe opady zimowego śniegu, które potrafiły ciąć niczym nożyce do przycinania żywopłotu. Stąd zresztą nazwa krummholz, stanowiąca niemieckie określenie na „las zgarbionych drzew” albo może „karłowaty las”. Była to strefa, w której drzewa jako pierwsze zdołały skorzystać z przedsięwzięcia przekształcania podłoża w glebę, stworzoną przez rośliny turniowych pól i alpejskich łąk. Drzewny świat. Sax wędrował powoli po półkolu i przestępując z kamienia na kamień badał mchy, turzyce, trawy, a także każde kolejne drzewo. Sękate małe rośliny były tak poskręcane, jak ogrody bonsai, stale modelowane poprzez przycinanie ich wierzchołków wzrostu.

— Och, jakie to ładne — mówił na głos za każdym razem, kiedy zafascynowany oglądał dokładnie którąś gałąź, pień albo wzór warstwowej kory, połuszczonej i odpadającej całymi płatami niczym miękka masa liści. — Och, jakie ładne. Uch, to naprawdę wspaniałe miejsce dla kretów. Dla kretów, nornic, świstaków, norek i lisów.

Wiedział jednak bardzo dobrze, że dwutlenek węgla zawarty w atmosferze ciągle stanowi prawie trzydzieści procent powietrza, może nawet z pięćdziesiąt milibarów całości. Każdy ssak umarłby niezwykle szybko w takim powietrzu. Dlatego właśnie Sax zawsze przeciwstawiał się dwufazowemu modelowi terraformingowemu, który proponował, by najpierw solidnie zwiększyć ilość dwutlenku węgla, a dopiero później zacząć ją zmniejszać. Jak gdyby ocieplenie planety stanowiło ich jedyny cel tutaj! Według niego celem było umożliwienie życia na powierzchni zwierzętom. A egzystencja zwierząt na powierzchni nie tylko była dobra sama w sobie, ale korzystna też dla roślin, z których wiele potrzebowało obecności przedstawicieli fauny. Większość porostów turniowych pól najwyraźniej krzewiła się bez jakiejkolwiek pomocy, latały wśród nich jedynie owady o nieco zmienionych genach, które wysyłała w powietrze Biotique. Brzęczały teraz, z owadzim uporem starając się przeżyć, na wpół żywe od dwutlenku węgla i z wielkim trudem wykonujące swą pracę zapylania roślin. Ale istniało przecież wiele innych symbiotycznych funkcji ekologicznych, które wymagały istnienia zwierząt — jak spulchnianie gleby wykonywane przez krety i nornice albo roznoszenie nasion, czym zajmowały się ptaki — bez nich świat flory nigdy nie mógłby się dobrze rozwijać, a niektóre gatunki w ogóle nie miałyby szansy na przeżycie. Nie, nie, to pewne, pomyślał Sax, trzeba zredukować poziom dwutlenku węgla w powietrzu i to prawdopodobnie aż do dziesięciu milibarów: tyle go było w atmosferze, kiedy przybyli na Marsa przedstawiciele pierwszej setki, a wówczas nie mieli do swej dyspozycji innego powietrza. Dlatego właśnie plan, o którym poprzedniego dnia wspominali towarzysze Saxa (aby stopić regolit przy użyciu soczewki napowietrznej), tak bardzo go zaniepokoił. W ten sposób bowiem problem narastał, a nie malał.

Tymczasem to niespodziewane piękno! Mijały godziny, a Russell bez końca w zachwycie badał okazy jeden po drugim, podziwiając w szczególności spiralny pień, gałęzie, łuszczącą się korę oraz rozpryski igieł jednego z małych przedstawicieli Pinus contorta, który wyglądem przypominał strzelistą rzeźbę. Sax klęczał akurat z twarzą zatopioną wśród turzyc i plecami uniesionymi w górę, kiedy Phyllis, Claire i reszta grupy zeszli gromadnie na łąkę. Wszyscy śmiali się z niego, nieuważnie tratując żywą trawę.

Phyllis została tego popołudnia z Saxem, jak raz czy dwa razy przedtem, po czym wracali razem. Sax początkowo próbował grać rolę tubylca-przewodnika, wskazując rośliny, które nauczył się rozpoznawać w ubiegłym tygodniu. Phyllis jednak nie zadawała żadnych pytań w związku z oglądanymi okazami, a nawet nie wydawała się słuchać, co mówił. Najwyraźniej potrzebowała swego kochanka tylko do tego, by stanowił dla niej publiczność, by był świadkiem jej własnego życia. Sax zrezygnował więc z rozmowy na temat roślin i zaczął sam zadawać pytania; wysłuchiwał odpowiedzi, a potem znowu pytał. Jest to w końcu dobra okazja, pomyślał sobie, aby dowiedzieć się więcej na temat aktualnej struktury władzy na Marsie. Nawet jeśli Phyllis przeceni własną rolę wśród rządzących, warto jej posłuchać choćby dla samych informacji.

— Byłam zaskoczona, jak szybko Subarashii zbudowało nową windę i umieściło ją w odpowiednim miejscu — oznajmiła.

— Subarashii?

— Było głównym kontrahentem.

— Kto im przyznał kontrakt, UNOMA?

— Och, nie. UNOMĘ zastąpił tu Zarząd Tymczasowy Organizacji Narodów Zjednoczonych.

— Kiedy więc pełniłaś funkcję prezesa tego zarządu, byłaś faktycznie prezydentem Marsa.

— No cóż, stanowisko to przechodzi po prostu rotacyjnie: z jednego członka na następnego i prezes nie ma właściwie większej władzy niż pozostali członkowie. Jest tylko przedstawicielem wysyłanym do rozmów z mediami i przewodniczy spotkaniom. Czarna, niewdzięczna robota.

— A jednak…

— Och, wiem, wiem. — Roześmiała się. — Jest to stanowisko, którego pragnęło wielu spośród moich starych kolegów, ale żaden z nich nigdy go nie dostał. Chalmers, Bogdanów, Boone, Tojtowna… Zastanawiam się, co pomyśleliby, gdyby przyjrzeli się temu bliżej. Ale, niestety, w swoim czasie postawili na złego konia.

Zażenowany Sax odwrócił wzrok.

— Więc dlaczego Subarashii otrzymało przydział na nową windę? — drążył dalej.

— Po prostu w ten sposób głosowała komisja wykonawcza ZT ONZ. Złożyła też ofertę Praxis, a tego konsorcjum nikt nie lubi…

— Teraz, kiedy winda wróciła… sądzisz, że coś się znowu zmieni w naszej sytuacji?

— Och, oczywiście. Oczywiście! Wiele kwestii musiało trwać w zawieszeniu od czasów zamieszek. Emigracja, budowanie, terraformowanie, wymiana handlowa — każde działanie uległo spowolnieniu. Zdołaliśmy zaledwie odbudować niektóre ze zniszczonych miast. To coś w rodzaju prawa wojennego, które było naturalnie konieczne, biorąc pod uwagę, co się wtedy zdarzyło…

— Oczywiście.

— Ale teraz! Tony wydobytych w ostatnich czterdziestu latach złóż czeka, by wejść na ziemski rynek. To niewiarygodnie ożywi całą ekonomię obu światów. Będziemy otrzymywać więcej produktów z Ziemi, a tu zwiększymy inwestycje. Nastąpi wzrost emigracji. W końcu jesteśmy gotowi, aby osiągnąć postęp na wielu płaszczyznach.

— Jak w przypadku soletty?

— Właśnie! To idealny przykład tego, o czym mówię. A mówię o zwiększeniu wszelkich inwestycji na Marsie.

— Kanały o szklanych ścianach — mruknął Sax. Uświadomił sobie, że przy nich mohole wyglądałyby banalnie.

Phyllis mówiła teraz coś o tym, jakie wspaniałe możliwości stoją przed Ziemią, więc Sax potrząsnął głową z niedowierzaniem i wtrącił ostrożnie:

— Sądziłem, że Ziemia ma pewne poważne trudności.

— Och, Ziemia zawsze ma jakieś poważne trudności. Trzeba po prostu do tego przywyknąć. Nie, nie, muszę ci powiedzieć, że patrzę na to z dużym optymizmem. To znaczy… recesja na Ziemi mocno uderza we wszystkich mieszkańców, szczególnie w małe „tygrysy” i w te całkiem maleńkie, a także, oczywiście, w słabiej rozwinięte kraje. Ale przypływ złóż przemysłowych z Marsa ożywi całą ziemską gospodarkę, łącznie z przemysłem ochrony środowiska. Najwyraźniej, niestety, potrzebne są ofiary, aby rozwiązać ich problemy.

Sax skupił się na kawałku moreny, na którą się wspinali. Tutaj soliflukcja, czyli codzienne topnienie gruntowego lodu na pochyłej powierzchni, spowodowała, że rozluźniony regolit ześlizgiwał się w serii zagłębień terenowych i małych stożków, i chociaż to wszystko wyglądało na szare i pozbawione życia, słaby wzorek przypominający maleńki układ skośnych dachów ujawniał, że teren był w istocie porośnięty błękitno-szarymi porostami płatkowymi. W zagłębieniach rosły kępki tych roślin, przypominających szary popiół i Sax zatrzymał się, aby oderwać małą próbkę.

— Spójrz — odezwał się szorstko do Phyllis — śnieżny wątrobnik.

— Wygląda jak kurz.

— Rośnie na nim pasożytniczy grzyb. Sama roślinka jest faktycznie zielona, widzisz te małe listki? To świeżo wyrosła część, której grzyb nie zdążył jeszcze pokryć. — W powiększeniu nowe liście wyglądały jak zielone szkło.

Phyllis jednak nawet nie spojrzała.

— Kto go zaprojektował? — spytała, dając tonem do zrozumienia, że projektant miał kiepski gust.

— Nie wiem. Może nikt. Sporo nowych gatunków nie zostało zaprojektowanych.

— Czy ewolucja może postępować tak szybko?

— No cóż… Czy wiesz, co to jest ewolucja poliploidów?

— Nie.

Phyllis szła dalej, niezbyt zainteresowana małym szarym okazem. Śnieżne ziele wątrobiane. Prawdopodobnie zmienione w bardzo nieznacznym stopniu albo nawet w ogóle nie projektowane. Jednostka doświadczalna, posadzona wśród innych roślin, aby sprawdzić, jak sobie poradzi. Tak czy inaczej, jemu wydawało się to bardzo interesujące.

Najwyraźniej gdzieś na drodze swego życia Phyllis straciła zainteresowanie takimi problemami. Była kiedyś pierwszorzędnym biologiem i Sax uznał za trudny do wyobrażenia fakt, że można przestać się zajmować dziedziną, która leżała w samym środku nauki, stracić zainteresowanie dla tej potrzeby wymyślania nowych rzeczy. Ale cóż, wszyscy oni starzeli się. Podczas ich aktualnego nienaturalnie przedłużanego żywota prawdopodobnie każde z nich się zmieniało, może nawet w sposób gruntowny. Saxowi nie podobała się ta myśl, ale taka była prawda. Jak cała reszta nowych stulatków miał coraz więcej problemów z przypomnieniem sobie mnóstwa faktów ze swej przeszłości, zwłaszcza z wieku średniego, czyli tego, co się zdarzyło między jego dwudziestym piątym a dziewięćdziesiątym rokiem życia. Oznaczało to, że lata przed rokiem 2061 i większość okresu spędzonego na Ziemi coraz bardziej zanikały w jego pamięci. A bez dobrze funkcjonującej pamięci musieli się przecież zmieniać. Nie było na to rady.

Kiedy więc wraz z Phyllis wrócił na stację, od razu poszedł zdenerwowany do laboratorium. Może, pomyślał, i my staliśmy się poliploidami, nie w aspekcie jednostkowym, ale w sensie kulturalnym — grupa ludzi różnych narodowości, przybyłych tutaj, którzy skutecznie zwiększają nawet czterokrotnie niektóre sektory swej pamięci: te, które mają pomóc w przystosowywaniu się, w przeżyciu na obcym terenie pomimo mnóstwa stresujących zmian.

Chociaż nie. To była raczej analogia niż homologia. To, co w naukach humanistycznych nazywano porównaniem homeryckim, jeśli dobrze rozumiał ten termin, metaforą czy też innego rodzaju literacką analogią. A analogie w większości pozbawione były dla Saxa znaczenia — bardziej dotyczyły fenotypu niż genotypu (używając kolejnej analogii). Literaturę, a w gruncie rzeczy wszystkie nauki humanistyczne, nie wspominając nauk społecznych, należało uznawać za fenotypiczną, o ile Sax potrafił to ocenić. Bowiem dodawały one tylko kolejne do ogromnego już kompendium pozbawionych znaczenia analogii, które nie pomagały wyjaśniać kwestii trudnych, ale jeszcze bardziej komplikowały ich postrzeganie. Można by to określić rodzajem permanentnego opilstwa pojęciowego. Sax zdecydowanie preferował ścisłość i potęgę wyjaśniania. Właściwie dlaczego miałoby być inaczej, pytał siebie. Jeśli temperatura na zewnątrz wynosi dwieście kelvinow, dlaczego nie powiedzieć tego wprost, zamiast posługiwać się jakimiś metaforami określającymi zimno, jawnie okazując swą ignorancję i odrzucając wszelkie bliższe kontakty z rzeczywistością postrzeganą zmysłami? To przecież absurdalne.

No cóż, w porządku, nie używajmy metafor. Nie istnieje więc coś takiego jak kulturalna poliploidalność. Tu była tylko określona sytuacja historyczna, która stanowiła prostą konsekwencję tego wszystkiego, co stało się przedtem — podjętych kiedyś decyzji i ich skutków rozprzestrzeniających się po całej planecie w straszliwym zamęcie, ewolucji (czy też rozwoju, jak powiedzieliby inni), która odbywała się bez planu. Bez jakiegokolwiek planu. Pod tym względem między historią i ewolucją istnieje podobieństwo, myślał dalej Sax, w obu dziedzinach bowiem mamy do czynienia z kwestią przypadku i splotu okoliczności, a nie tylko z wzorcami rozwojowymi. Jednakże różnice, szczególnie w skali czasu, są tak ogromne, że podobieństwo staje się niczym więcej niż tylko następną analogią.

Nie, lepiej skoncentrować się na homologiach, na podobieństwach strukturalnych, odnoszących się do rzeczywistych relacji fizycznych, które naprawdę coś wyjaśniają; co, rzecz jasna, doprowadza człowieka z powrotem do nauki. Po spotkaniu z Phyllis Sax tylko tego pragnął.

Z animuszem zajął się więc ponownie studiowaniem roślin. Wiele spośród organizmów, które znajdował na turniowych polach, miało włochate liście i bardzo grube powierzchnie liściowe, ochraniające roślinę przed ostrym blaskiem promieniowania ultrafioletowego marsjańskiego światła słonecznego. Te świadectwa przystosowania stanowiły dobry przykład homologii; gatunki o takim samym pochodzeniu miały wszystkie rodzinne cechy. Mogły jednak być też przykładami konwergencji, w której gatunki z oddzielnych typów dochodziły do tych samych form z powodu funkcjonalnej konieczności, a obecnie mogły także stanowić po prostu rezultat biotechnologii — hodowcy przydawali te same cechy różnym roślinom, ażeby uzyskać podobne efekty. Chcąc się dowiedzieć, które z tych cech są rzeczywiście wszczepione, Sax ustalał nazwę wybranej rośliny, a potem sprawdzał w komputerze, czy była poddawana projektowaniu przez któryś z zespołów terraformingowych. W Elysium istniało na przykład laboratorium Biotique, prowadzone przez Harry’ego Whitebooka, które zaprojektowało wiele z najbardziej udanych roślin powierzchniowych, szczególnie turzyce i trawy, kiedy więc Sax szukał danej rośliny w katalogu okazów Whitebooka, często ją tam znajdował, wobec czego doszedł do wniosku, że podobieństwa organizmów należących do różnych gatunków są na Marsie zwykle kwestią sztucznej konwergencji. Taką cechę jak włochatość liści Whitebook dodał prawie każdej liściastej roślinie, którą wyhodował.

Sax uznał ten fakt za interesujący przypadek historii imitującej ewolucję. Sprawa była zupełnie oczywista, ponieważ skoro chcieli na Marsie stworzyć biosferę w krótkim czasie, mniej więcej dziesięć milionów razy szybciej niż to miało miejsce na Ziemi, musieli przez cały czas ingerować w sam akt ewolucji. W rezultacie marsjańska biosfera nie była przypadkiem filogenii streszczającej ontogenię, tak czy owak pojęcia już zdyskredytowanego, ale historii streszczającej ewolucję. Albo raczej imitującej ją do poziomu, jaki był możliwy w marsjańskim środowisku. A może nawet kierującej tą ewolucją. Historia kierująca ewolucją! To była przerażająca myśl.

Whitebook poczynał sobie z dużym rozmachem: wyhodował na przykład rafy porostów saturacyjnych, które potrafiły zbudować z soli zawartych w glebie coś w rodzaju koralowej struktury skłótwy, w wyniku czego nowe rośliny były oliwkowymi lub ciemnozielonymi masami półkrystalicznych bloków. Przebywanie wśród nich wywoływało wrażenie, że się chodzi po ogrodowym labiryncie Liliputów, który został zmiażdżony, opuszczony i na wpół pokryty piaskiem. Poszczególne bloki roślinne były popękane lub rozszczepione w kreskowane wzorki i wydawały się nieco przyciężkawe, tak ciężkie, że wyglądały na chore, owładnięte jakąś dolegliwością, która sparaliżowała je, choć ciągle jeszcze żyły i stale walczyły o egzystencję wewnątrz pokruszonych otoczek malachitu czy jadeitu. Wyglądały osobliwie, ale wykonywały swe zadanie; Sax znalazł całkiem sporo tych porostowych raf rosnących na grzebieniu zachodniego żebra moreny i dalej, w bardziej jałowym regolicie.

Spędził kilka poranków, prowadząc badania na tamtych terenach, a pewnego ranka, przekroczywszy pasmo, spojrzał za siebie na lodowiec i dostrzegł piaszczysty wir powietrza, który poruszał się ponad lodem; iskrzące się małe tornado koloru rdzy, pędzące w dół. W następnej sekundzie uderzył go bardzo silny wiatr — siła jego porywów musiała sięgać przynajmniej stu kilometrów na godzinę, a po jakimś czasie nawet i stu pięćdziesięciu. Sax w końcu przycupnął za rafą porostów i podniósł dłoń, chcąc spróbować oszacować rzeczywistą prędkość wiatru. Trudno było ocenić dokładnie, ponieważ gęstniejąca atmosfera wzmagała siłę wiatrów i sprawiała, iż zdawały się szybsze niż były w rzeczywistości. Wszystkie szacunki, bazujące na instynkcie Russella wyrobionym w czasach Underhill, teraz okazywały się nieścisłe. Uderzające w tej chwili podmuchy wiatru mogły równie dobrze mieć prędkość tylko osiemdziesięciu kilometrów na godzinę, ale były pełne piasku, stukającego w szybkę jego hełmu i zmniejszały widoczność do mniej więcej stu metrów. Po około godzinie oczekiwania, że burza piaskowa osłabnie, by mógł kontynuować badania, Sax dał za wygraną i wrócił na stację; przecinając lodowiec szedł bardzo ostrożnie od jednego brukowego kamienia do następnego, starając się nie zgubić szlaku, który zbudowali pracownicy Biotique, co było ważne, jeśli chciało się ominąć strefy niebezpiecznych szczelin lodowcowych.

Sax przeszedł przez lodowiec do stacji dość szybko, zastanawiając się nad małym tornado, które poprzedziło nadejście wichury. Pogoda była dziwna. Gdy znalazł się wewnątrz stacji, wywołał kanał meteorologiczny i przejrzał wszystkie informacje na temat pogody tego dnia, a potem obejrzał zdjęcie satelitarne regionu lodowca. Okazało się, że cyklon spadł na nich najwyraźniej z Tharsis. A ponieważ powietrze gęstniało, wiatry z Tharsis były naprawdę potężne. Sax podejrzewał zresztą, że wypukłość Tharsis na zawsze już pozostanie newralgicznym punktem marsjańskiej klimatologii. Przez większość czasu nawałnica wysokościowa północnej półkuli przetaczała się przez jej północny kraniec, tak jak na Ziemi północny prąd strumieniowy otaczający Góry Skaliste. Od czasu do czasu jednak masy powietrzne przesuwały się nad krzywizną Tharsis między wulkanami, a kiedy się podnosiły, skraplały się na zachodnią część terenowej wypukłości. Następnie te odwodnione masy powietrzne pędziły z rykiem w dół wschodniego zbocza: mistral, sirocco czy też fen Wielkiego Człowieka — wiatry tak szybkie i potężne, że im bardziej atmosfera gęstniała, tym większym stawały się zagrożeniem; niektóre miasta namiotowe leżące na otwartej przestrzeni były narażone na niebezpieczeństwo tak wielkie, że być może ich mieszkańcy będą musieli wycofać się do kraterów lub kanionów albo przynajmniej bardzo znacznie wzmocnić konstrukcję kopuł.

Kiedy Sax to rozważył, cała kwestia pogodowa wydała mu się niezwykle ekscytująca, tak bardzo, że miał ochotę porzucić swe studia botaniczne i zająć się wyłącznie meteorologią. Kiedyś, gdyby zainteresował go ten problem, zająłby się klimatologią na miesiąc czy rok, aż zaspokoiłby swoją ciekawość, a przy okazji zdołałby się zapewne przyczynić do rozwiązania wielu powstałych w tej dziedzinie problemów.

Tyle że, jak zauważał obecnie, było to raczej niezdyscyplinowane podejście, prowadzące do swego rodzaju rozproszenia czy nawet pewnego dyletantyzmu. Teraz więc, jako Stephen Lindholm, pracujący dla Claire i dla Biotique, musiał pozostawić odłogiem klimatologię, obrzuciwszy po raz ostatni tęsknym spojrzeniem zdjęcia satelitarne i ich sugestywne przykłady: wirujące nowe układy chmur. Pozostało mu jedynie opowiadać swoim towarzyszom o trąbie powietrznej, lekkim, towarzyskim tonem rozprawiać na temat pogody w laboratorium albo przy kolacji i zająć się z powrotem otaczającym stację małym ekosystemem, jego roślinnością i problemem pobudzania jej rozwoju. I kiedy zaczął czuć, że poznaje coraz lepiej problemy Areny, ograniczenia narzucone przez nową tożsamość nie wydały mu się już wcale takie dotkliwe. Oznaczały one po prostu, że Sax musi się skupić na jednej dziedzinie tak intensywnie, jak nie zdarzyło mu się od czasu doktoratu. A nagrodą za tę koncentrację był coraz szybszy postęp badań. Najwyraźniej Stephen Lindholm mógł uczynić Saxa lepszym naukowcem.

Następnego dnia, na przykład, gdy wiatr był ledwie orzeźwiający, Sax ponownie wyszedł, aby badać koralowe zagony porostów, którymi zajmował się wcześniej, zanim zerwała się burza piaskowa. Wszystkie szczeliny konstrukcji wypełniły się obecnie piaskiem, który przez większość czasu przylegał do nich bardzo ściśle. Sax oczyścił jedną z rys i zajrzał do wnętrza, ustawiając lornetkę na szybce hełmu na dwudziestokrotne powiększenie. Ścianki szczeliny pokrywały bardzo cienkie rzęski, które przypominały maleńkie wersje włosków na obnażonych liściach srebrnika alpejskiego. Najwidoczniej nie trzeba było chronić tych już dobrze ukrytych powierzchni. Rzęski prawdopodobnie miały za zadanie uwolnić nadmiar tlenu z tkanek półkrystalicznej zewnętrznej masy. Były naturalne czy zaplanowane? Sax przeczytał dane z komputera na nadgarstku. Jeszcze jeden nowy okaz, którego — z powodu rzęsek — nie dało się zidentyfikować. Sax wyjął mały aparat fotograficzny z kieszeni na udzie i zrobił zdjęcie, potem włożył próbkę rzęski do torebeczki, następnie schował wszystko z powrotem do tej samej kieszeni i poszedł dalej.

Ruszył w dół, by spojrzeć na lodowiec, schodząc na niego przy jednym z wielu spojeń, gdzie pewien lodowy bok obniżał się i stykał łagodnie z wznoszącym się stokiem żebra moreny. Na lodowcu w środku dnia było jaskrawo, jak gdyby wszędzie wokół leżały drobiny popękanego lustra i odbijały słoneczne światło. Kloce lodu chrzęściły pod stopami. Małe wododziały wypełniały głęboko wyżłobione strumienie, które nagle znikały gdzieś nisko w lodowych zagłębieniach. Zagłębienia te, podobnie jak lodowcowe szczeliny, zabarwione były różnymi odcieniami błękitu. Morenowe żebra połyskiwały jak złoto i wydawały się podskakiwać w rosnącym cieple. Coś w polu widzenia skojarzyło się Saxowi z projektem soletty i aż gwizdnął przez zęby.

Podniósł się i rozprostował grzbiet. Czuł się żwawy i bardzo podekscytowany, absolutnie w swoim żywiole. Naukowiec przy pracy. Uczył się lubić te zawsze świeże pierwotne badania historii naturalnej, ścisłą obserwację rzeczy w naturze: opis, kategoryzację, taksonomię — tę podstawową próbę wyjaśnienia czy też raczej pierwszy krok tej próby, prosty do opisu. Jakże szczęśliwi w swoich pracach zawsze mu się wydawali badacze historii naturalnej: Linneusz ze swą barbarzyńską łaciną, Lyell ze swymi skałami, Wallace i Darwin, którzy uczynili wielki postęp od kategorii do teorii, od obserwacji do wzorca. Sax czuł to właśnie teraz i właśnie tutaj, przebywając na Lodowcu Arena w roku 2101, otoczony wszystkimi tymi nowymi gatunkami, rozkwitającym procesem specjacji, który był częściowo ziemski, częściowo marsjański, procesem, który potrzebował w końcu swoich własnych teorii: swego rodzaju ewohistorii, historyko-ewolucji, ecopoesis czy po prostu areologii. Albo może viriditas Hiroko. Wymagał teorii projektu terraformingowego — teorii dotyczących nie tylko zamierzeń, ale także rzeczywistego działania. Wymagał historii naturalnej, ściśle rzecz biorąc. Bardzo niewiele z tego, co się wydarzyło, można by zbadać metodami eksperymentalnej nauki laboratoryjnej, więc historia naturalna musiała wrócić do swego właściwego miejsca wśród nauk, jako im równa. Tutaj na Marsie przeznaczeniem wszystkich hierarchii był upadek i nie należało tego rozpatrywać w kategoriach nic nie znaczącej analogii, bowiem po prostu wystarczyła dokładna obserwacja tego, co każdy mógł dostrzec.

Teoretycznie dosłownie każdy… Ale czy sam Sax zrozumiałby to, zanim przyjechał tu na lodowiec? Czy Ann zrozumiałaby? Spoglądając w dół, na dziką, popękaną powierzchnię lodowca, złapał się na tym, że jego myśli kierują się właśnie ku Ann Clayborne. Każda mała lodowa góra i lodowcowa szczelina rzucała się w oczy tak wyraziście, jak gdyby ciągle patrzył na nie przez dwudziestokrotne powiększenie lornetki w szybce hełmu, ale z bezkresną głębią pola — każdy odcień koloru kości słoniowej i różu w dziobatych powierzchniach, każdy lustrzany błysk topniny, nierówne pagórki na dalekim horyzoncie — wszystko było w tej chwili widoczne z chirurgiczną precyzją i skupieniem. I nagle przyszło mu do głowy, że owa wizja nie jest kwestią przypadku (nie jest efektem, na przykład, zintensyfikowania percepcji pod wpływem łzy nad jego rogówką), ale rezultatem nowego, stale powiększającego się pojęciowego rozumienia tego krajobrazu. Można by to określić jako coś w rodzaju widzenia poznawczego i Sax nie mógł nic poradzić, że przypominała mu się Ann, mówiąca do niego gniewnie: „Mars jest miejscem, którego nigdy naprawdę nie widziałeś”.

Kiedyś zdanie to odczytał jak metaforę. Teraz wszakże przyszedł mu na myśl Kühn, językoznawca, który twierdził, że naukowcy używający innych paradygmatów istnieją w formalnie różnych światach i że poznanie jest absolutnie integralnym składnikiem rzeczywistości. A zatem zwolennicy Arystotelesa po prostu nie dostrzegali wahadła Galileusza, które było dla nich tylko jakimś ciałem opadającym z pewną trudnością. Wobec czego, uogólniając, naukowcy dyskutujący nad potencjalną stroną merytoryczną któregoś z przeciwnych sobie paradygmatów po prostu mówią dokładnie jeden przez drugiego, używając tych samych słów, ale omawiając zupełnie różne rzeczywistości.

Sax również tego typu stwierdzenia uważał wcześniej za metaforę. Jednak myśląc o tym teraz, wchłaniając jednocześnie wręcz halucynacyjną klarowność lodu, musiał przyznać, że słowa te rzeczywiście opisują w sposób doskonały wszystkie jego rozmowy z Ann, dysputy frustrujące dla nich obojga. I kiedy Ann krzyknęła, że Sax nigdy nie widział naprawdę Marsa, gdy wypowiedziała to zdanie, które było, rzecz jasna, fałszywe na pewnych poziomach, możliwe, że chciała powiedzieć tylko tyle, że Sax nigdy nie widział jej Marsa, Marsa stworzonego przez jej własny paradygmat, przez jej wzorzec. A to była, bez wątpienia, prawda.

W każdym razie Sax widział teraz takiego Marsa, jakiego nie oglądał nigdy przedtem. Transformacja ta przyszła dzięki jego skupieniu się w ciągu kilku tygodni na tych fragmentach marsjańskiego krajobrazu, którymi Ann gardziła, na nowych formach życia. Dlatego też wątpił, czy Mars, teraz przez niego dostrzeżony, wraz z jego śnieżnymi glonami, lodowymi porostami i zachwycającymi małymi zagonami roślinnego perskiego dywanu obrzeżającego lodowiec, był Marsem Ann. Albo choćby Marsem któregoś z jego kolegów zajmujących się terraformowaniem. To była funkcja tego, w co wierzył Sax, funkcja tego, czego pragnął… To był po prostu jego Mars, rozpościerający się bezpośrednio i akurat teraz przed jego oczyma, cały czas przekształcający się w coś nowego. Niczym ukłucie w sercu poczuł w tej chwili pragnienie, aby Ann była z nim w tym właśnie wyjątkowym dla niego momencie, aby mógł pociągnąć ją za ramię i poprowadzić w dół zachodniej moreny, krzycząc: „Widzisz? Widzisz? Widzisz?”

Zamiast tego miał Phyllis, chyba najmniej filozoficznie nastawioną do świata osobę, jaką kiedykolwiek znał. Unikał jej, kiedy mógł robić to w sposób nie budzący podejrzeń i spędzał swoje dni na lodzie, w wietrze, pod ogromnym północnym niebem albo na morenach, czołgając się po okolicy, by studiować rośliny. Wróciwszy na stację, rozmawiał przy kolacji z Claire, Berkiną i resztą osób o tym, co tu znajdowali i jakie było znaczenie tych odkryć. Po kolacji przechodzili do sali obserwacyjnej i jeszcze trochę gawędzili, tańcząc w niektóre wieczory, zwłaszcza w piątkowe i sobotnie. Muzyka, którą grali, była zawsze z gatunku neuvo callypso — gitary i zespoły perkusyjne wygrywały szybkie symultaniczne melodie, tworząc skomplikowane rytmy, przy analizie których Sax miał ogromne trudności. Często grali w tempie 5/4 zmieniając je — lub nawet łącząc — w takt 4/4, wzorzec na pozór tak zaplanowany, że Saxa wybijało to z rytmu. Na szczęście aktualna moda taneczna polegała na figurach absolutnie spontanicznych, które i tak miały niewiele związku z taktem, więc kiedy Saxowi nie udawało się utrzymać rytmu, prawdopodobnie był jedynym, który to zauważał. W gruncie rzeczy taniec wydał mu się nawet niezłą rozrywką, spędzał więc czas starając się trzymać tempo, skacząc po parkiecie w rytm małej gigi w takcie na 5/4. Pewnego razu, gdy wrócił do stolika, Jessica powiedziała do niego z zachwytem:

— Jesteś naprawdę dobrym tancerzem, Stephenie.

Wybuchnął wówczas gromkim śmiechem zadowolenia, mimo iż wiedział, że takie stwierdzenie ujawnia jedynie niekompetencję Jessiki co do tańca lub stanowi próbę przypodobania mu się. Chociaż, być może codzienne spacery po polnych kamieniach rzeczywiście poprawiły jego równowagę i koordynację ruchów. W każdym bowiem działaniu fizycznym, myślał, można przy odrobinie talentu czy choćby sprytu osiągnąć jakie takie wyniki, jeśli się odpowiednio długo studiuje coś lub trenuje.

On i Phyllis rozmawiali lub tańczyli ze sobą tylko tak często, jak z innymi osobami; jedynie w ukryciu swoich pokojów obejmowali się, całowali i kochali. Powielali w ten sposób stary wzorzec sekretnego romansu i pewnego ranka, gdy około czwartej nad ranem Sax wracał od niej do swego pokoju, wstrząsnęło nim nagłe ukłucie strachu — w jednej chwili wydało mu się, że jego tak bezdyskusyjnie natychmiastowy udział w tym związku musiał być spowodowany faktem, że Phyllis jest przedstawicielką pierwszej setki. Czy gdyby było inaczej, zaangażowałby się w taki dziwaczny układ z całą gotowością i ochotą, uznając to za całkiem naturalne?

Później jednak, rozważywszy kwestię raz jeszcze, pomyślał, że Phyllis bardzo dba o niuanse tego rodzaju. Wcześniej Sax już prawie zrezygnował z prób zrozumienia jej sposobu myślenia i motywacji, ponieważ dane, jakie miał do dyspozycji w tej materii były ze sobą sprzeczne i — mimo faktu, że dość regularnie spędzali razem noce — raczej rzadkie. Zwykle Phyllis wydawała się interesować głównie manipulacjami konsorcjów ponadnarodowych i ich wzajemnymi stosunkami, które miały miejsce zarówno w marsjańskim Sheffield, jak i na Ziemi: zmianami wśród personelu kierowniczego wielkich koncernów i w przedsiębiorstwach współpracujących, cenami akcji — ewidentnie efemerycznych i pozbawionych znaczenia — choć dla niej najwyraźniej niezwykle absorbujących… Jako Stephen, Sax stale się tym wszystkim, pozornie, żywo interesował i aby okazać zaciekawienie, często zadawał jej pytania dotyczące jakichś szczegółów, ilekroć poruszała taki temat, jednakże, gdy zapytywał ją, co znaczą te codzienne zmiany w szerszym sensie strategicznym, Phyllis albo nie potrafiła, albo nie chciała udzielić mu sensownych odpowiedzi. Najwyraźniej bardziej ją interesowały osobiste majątki znanych jej osób niż system, w którym robili karierę. Z trzech faktów — że były członek zarządu Zjednoczonych, związany obecnie z Subarashii, został mianowany dyrektorem operacyjnym kosmicznej windy, że jakiś inny kierownik Praxis zupełnie zniknął z pola widzenia i że Armscor zamierza wkrótce zdetonować dziesiątki bomb wodorowych w megaregolicie pod północną czapą polarną, aby pobudzić rozwój i ogrzewanie się północnego morza — ten ostatni bynajmniej nie był dla Phyllis bardziej interesujący niż dwa poprzednie.

A może rzeczywiście miało sens zwracanie uwagi na poszczególne kariery ludzi prowadzących największe konsorcja ponadnarodowe i na mikropolitykę manewrów zdobywania władzy, jaką uprawiali między sobą. Byli oni przecież, w końcu, aktualnymi władcami tego świata. Sax, leżąc obok Phyllis, słuchał jej więc i robił komentarze w stylu Stephena, próbując przyswoić sobie wszystkie nazwy, zastanawiając się, czy założyciel Praxis to naprawdę stary surfer, rozważając, czy Amexx przejmie Shellalco i dlaczego ekipy kierownicze konsorcjów ponadnarodowych tak zawzięcie ze sobą współzawodniczą, biorąc pod uwagę, że przecież już rządzą światem i mają wszystko, czego tylko można pragnąć posiadać w życiu osobistym. Być może socjobiologia rzeczywiście dysponuje odpowiedzią na to pytanie, myślał Sax, i wszystko to jest po prostu związane z typowym dla rzędu naczelnych stałym pragnieniem całkowitej dominacji, kwestią ciągłego wzrostu czyjegoś sukcesu reprodukcyjnego w królestwie korporacyjnym, co nie mogło być zwykłą analogią, jeśli ktoś uważa swoją firmę za własną rodzinę. I dalej, w świecie, w którym można żyć bez końca, może to być po prostu swoista samoochrona. „Ewolucja drogą doboru naturalnego” — stwierdzenie to zawsze wydawało się Saxowi bezużyteczną tautologią. Jednakże gdyby władzę przejęli darwiniści społeczni, wówczas pojęcie to z pewnością zyskałoby na znaczeniu, niczym religijny dogmat panującego porządku…

A wtedy Phyllis przeturlała się na niego i pocałowała go, i Sax wkroczył do królestwa seksu, w którym zdawały się obowiązywać inne zasady. Na przykład: chociaż lubił Phyllis tym mniej, im lepiej ją poznawał, jego seksualny pociąg wobec niej wcale nie był od tego zależny, ale ulegał wahaniom zgodnie ze swymi własnymi tajemnymi zasadami, bez wątpienia kierowanymi przez jej feromony i jego hormony. Toteż czasami musiał się zmuszać, by przyjmować jej pieszczoty, podczas gdy innym razem czuł płonące w sobie prawdziwe pożądanie, które wydawało się bardzo silne, ponieważ zupełnie pozbawione miłości. W gruncie rzeczy, z dnia na dzień było coraz bardziej odarte z jakiegokolwiek uczucia. Żądza, potężnie powiększona dzięki niechęci… Ta ostatnia reakcja była jednak rzadka, a im dłużej trwał pobyt na Arenie i zniknęła tajemnicza aura wokół ich romansu, Sax coraz częściej łapał się na tym, że dystansuje się podczas ich stosunków i ma skłonności do fantazjowania, zapadając się głęboko w umysł Stephena Lindholma, najwyraźniej rozmyślającego o pieszczeniu kobiet, których Sax nigdy nie znał lub ledwie o nich słyszał, jak Ingrid Bergman czy Marylin Monroe.

Pewnego dnia o świcie po tego rodzaju niespokojnej nocy Sax wstał, aby się wyprawić na lodowiec, a wówczas Phyllis najpierw się lekko poruszyła, potem całkowicie przebudziła i zdecydowała się mu towarzyszyć.

Ubrali się w skafandry i wyszli na powietrze, w czysty purpurowy świt, po czym w milczeniu zeszli po pobliskiej morenie na stok lodowca i wspięli się na niego po szlaku stopni wyciętych w lodzie. Sax wybrał najbardziej południową trasę z kamienia brukowego prowadzącą przez lodowiec, zamierzał się bowiem wspiąć na zachodnią morenę boczną i zajść tak daleko w górę, jak mu się uda w jeden ranek.

Szli między wysokimi po kolana lodowymi rowkami, które całe były podziurawione jak szwajcarski ser i różowo upstrzone śnieżnymi glonami. Phyllis była oczarowana — jak zawsze — tym fantastycznym galimatiasem i rzucała komentarze na temat co bardziej niezwykłych lodowych seraków, porównując te, które mijali tego ranka, do żyrafy, wieży Eiffla, powierzchni Europy, i tak dalej. Sax zatrzymywał się często, by badać kloce jadeitowego lodu, w których żyły bakterie lodowe. W jednym czy dwóch miejscach jadeitowy lód, który tkwił obnażony w słonecznych kręgach, zaróżowią! się dzięki śnieżnym glonom; efekt był osobliwy, a całość przypominała ogromne pole lodów pistacjowych.

Z powodu badań Saxa postępowali powoli i ciągle jeszcze znajdowali się na lodowcu, kiedy zerwało się kolejno kilka małych zwartych trąb powietrznych, jedna po drugiej, jak w magicznej sztuczce: brązowe kurzawy pyłu, połyskujące cząsteczkami lodu i podnoszące się w nierównym rzędzie, który zdawał się pchać lodowiec ku Phyllis i Saxowi. Potem wiry powietrzne zwaliły się wahliwie, aż wreszcie poryw wiatru z łoskotem i trzaskiem uderzył ich mocno, posuwając się z gwizdem w dół zbocza falą tak potężną, że wędrowcy musieli przykucnąć, aby utrzymać równowagę.

— Co za wichura! — wykrzyknęła Saxowi w ucho Phyllis.

— Wiatr katabatyczny — wyjaśnił, obserwując, jak grupa lodowych seraków znika w pyle. — Nadchodzi z Tharsis. — Widoczność spadała. — Musimy spróbować dostać się z powrotem na stację.

Zawrócili więc na szlak z brukowego kamienia i zaczęli iść od jednej szmaragdowej kropki markera do następnej. Widoczność pogarszała się coraz bardziej, aż od jednego markera nie można już było dojrzeć następnego. Phyllis odezwała się w pewnej chwili:

— Chodź, schrońmy się gdzieś w tych lodowych górach.

Ruszyła ku słabo widocznemu kształtowi wzgórza lodu, a Sax pospieszył za nią, mówiąc:

— Bądź ostrożna, wiele seraków ma u swego podnóża szczeliny lodowcowe.

Ledwie to wypowiedział, wyciągnął rękę do przodu, aby schwycić jej dłoń, kiedy nagle Phyllis spadła, jak gdyby zsuwając się przez drzwi zapadowe w scenie. Chwycił wyciągnięty nadgarstek, poczuł mocne szarpnięcie w dół i uderzył boleśnie kolanami w lód. Phyllis ciągle spadała; ześlizgiwała się po pochylni przy końcu płytkiej szczeliny lodowcowej. Sax, wiedział, że powinien ją puścić, ale instynkt mu na to nie pozwalał i pod wpływem jej ciężaru został przeciągnięty przez krawędź głową w dół. Oboje zsunęli się w ubity śnieg na dnie szczeliny lodowcowej, potem śnieg przesunął się pod nimi, tak że znowu spadli i uderzyli w zmarznięty piasek po krótkim, lecz potwornym swobodnym locie.

Sax, wylądowawszy częściowo na Phyllis, usiadł prosto. Nie był ranny. W interkomie usłyszał zatrważające dźwięki cmokania wydobywające się z ust Phyllis, ale wkrótce okazało się, że nic się jej nie stało: straciła tylko oddech. Kiedy się opanowała, zbadała uważnie ręce i nogi, stwierdzając, że jest cała. Sax podziwiał jej wytrzymałość i zimną krew.

W materiale na prawym kolanie Saxa widniało rozprucie, poza tym nic mu się nie stało. Wyjął z kieszeni na udzie odpowiednią tasiemkę i zawiązał rozdarcie; nadal mógł ruszać kolanem bez bólu, więc natychmiast zapomniał o rozpruciu i wstał.

Wgłębienie w śniegu, przez które spadli, znajdowało się teraz mniej więcej dwa metry nad jego wyciągniętą ręką. Wraz z Phyllis tkwili w czymś o kształcie wydłużonej bańki. Była to niższa połowa szczeliny lodowcowej, której całkowita powierzchnia przypominała swego rodzaju klepsydrę. Dolną ścianę ich małej bańki stanowił czysty lód, górną — pokryta lodem skała. Nierówny okrąg widocznego nieba nad ich głowami miał mętny, brzoskwiniowy kolor, a niebieskawa lodowa ściana szczeliny lodowcowej połyskiwała odblaskami zapylonego światła słonecznego — w efekcie krajobraz wyglądał opalizujące i całkiem malowniczo. Cóż z tego, skoro najwyraźniej tu ugrzęźli.

— Gdy się okaże, że nie odpowiadamy na wezwania, na pewno ktoś przyjdzie sprawdzić, co się stało. — Sax starał się pocieszyć Phyllis, kiedy stanęła obok niego.

— Tak — odparła. — Ale czy nas znajdą?

Wzruszył ramionami.

— Nasze sygnalizatory emitują współrzędne kierunkowe.

— Ale ten wiatr! Widoczność może przecież spaść prawie do zera!

— Musimy mieć nadzieję, że jakoś sobie z tym poradzą.

Szczelina lodowcowa rozciągała się ku wschodowi niczym wąski, niski korytarz. Sax zanurzył się pod niską powałę, zaświecił lampkę na hełmie i popatrzył w dół, w przestrzeń między lodem i skałą; pęknięcie rozszerzało się tak daleko, jak tylko mógł dojrzeć, w kierunku wschodniej części lodowca. Możliwe, że sięgało aż do jednej z wielu małych jaskiń, położonych na bocznej krawędzi lodowca, toteż podzieliwszy się tą myślą z Phyllis, wyruszył zbadać lodowcową szczelinę. Swą towarzyszkę pozostawił w miejscu tuż pod wgłębieniem, gdzie powinna ją odnaleźć ekipa ratunkowa, jeśli tylko jej członkowie znajdą samo wgłębienie i spojrzą na jego dno.

Po bokach stożka oślepiającej wiązki światła z lampki na hełmie Saxa lód miał barwę intensywnie kobaltowego błękitu. Był to efekt spowodowany tym samym rozproszeniem Rayleigha, które zabarwiało na kolor błękitny niebo. Nawet kiedy wyłączył lampkę, otoczyła go pewna ilość światła, co sugerowało, że lód nad jego głową nie jest zbyt gruby. Prawdopodobnie ma w przybliżeniu tę samą grubość, co wysokość naszego upadku, pomyślał Sax.

Głos Phyllis w jego uchu spytał, czy nic mu nie jest.

— Wszystko w porządku — odrzekł. — Sądzę, że tę szczelinę mógł stworzyć pędzący przez poprzeczną skarpę lodowiec. Równie dobrze mógłby nam wskazać drogę na zewnątrz.

Tak jednak nie było. Sto metrów dalej przed Saxem lód po jego lewej stronie tworzył zamkniętą ścianę, stykającą się z lodową częścią ponad kamienną płaszczyzną po prawej stronie. Była to więc ślepa uliczka.

Z powrotem do Phyllis szedł o wiele wolniej, zatrzymując się co jakiś czas, aby badać rozpadliny w lodzie i skalne fragmenty pod stopami, które mogły zostać oderwane od skarpy. W jednej z rys kobaltowy kolor lodu stawał się błękitno-zielony i gdy Sax dotknął go palcem w rękawiczce, została na nim długa, ciemnozielona masa, zamarznięta na powierzchni, ale miękka poniżej. Rosła tu długa, widlasta grupka sinic.

— Coś takiego! — sapnął głośno i oderwał jeszcze kilka zamarzniętych roślinnych żyłek, a potem resztę wsunął z powrotem w ich macierzystą rozpadlinę. Wcześniej czytał wprawdzie, że glony sięgają korzeniami w dół aż do skały i lodu planety, a bakterie wędrują nawet jeszcze głębiej, ale pomimo to znalezienie żywych okazów flory zagrzebanych na dole, tak daleko od słońca, wydawało się Saxowi cudem. Potem ponownie wyłączył lampkę na hełmie, a wówczas znowu rozjarzył się wokół niego połyskliwy kobaltowy błękit lodowcowego światła, przyćmiony, a jednocześnie jakże soczysty. Było tu tak ciemno, tak zimno… Jak mogły w takich warunkach egzystować jakiekolwiek żywe organizmy?

— Stephen?

— Idę. Popatrz — odezwał się do Phyllis, kiedy na powrót stanął obok niej — to są sinice, rosną tu wszędzie.

Wyciągnął ku niej dłoń pełną roślin, aby mogła je obejrzeć, ale Phyllis ledwie musnęła je wzrokiem. Sax usiadł, wyjął z kieszeni na udzie torebeczkę na próbki, wsunął małą kępkę glonów do wewnątrz, a następnie popatrzył na nią przez lornetkę na hełmie powiększając obraz dwudziestokrotnie. Powiększenie nie było wystarczające, aby mógł widzieć wszystko, co chciał zobaczyć, niemniej jednak dostrzegł długie sploty widlastej zieleni, które wyglądały coraz bardziej szlamowato, im mocniej tajały. W swoim komputerze Sax miał katalogi ze zdjęciami podobnie powiększonych organizmów, ale nie mógł znaleźć gatunku, który przypominałby ten jeden we wszystkich szczegółach.

— Chyba nie jest opisane — zauważył. — Ale to i tak coś. I to coś sprawia, że naprawdę trzeba się zastanowić, czy tempo mutacji roślin na planecie nie jest wyższe od standardowego. Może powinniśmy rozpocząć doświadczenia, które by to ustaliły.

Phyllis nic nie odpowiedziała.

Sax zatrzymał więc dla siebie swoje myśli, kiedy dalej przeglądał katalogi. Ciągle jeszcze się tym zajmował, gdy wraz ze swą towarzyszką usłyszeli ciche piski i syki w radiu. Wówczas Phyllis zaczęła krzyczeć na ogólnym kanale, a wkrótce potem do uszu zaginionych dotarły interkomowe głosy, a jakiś czas później zagłębienie nad ich głowami, przez które spadli, wypełnił okrągły hełm.

— Jesteśmy tutaj! — wrzasnęła Phyllis.

— Poczekajcie sekundę — stwierdził Berkina. — Rzucimy wam linową drabinkę.

Po niezdarnej, wahliwej wspinaczce oboje znaleźli się ponownie na powierzchni lodowca, mrużąc oczy w przepełnionym pyłem zmiennym świetle dziennym i kuląc się przed porywami wiatru, które nadal były bardzo silne. Phyllis śmiała się, opowiadając na swój zwykły sposób, co im się przydarzyło:

— Trzymaliśmy się za ręce, żeby się nie zgubić, aż tu nagle buch! I znaleźliśmy się na dole!

Ratownicy opisali im brutalną siłę najpotężniejszych podmuchów wiatru. Najwyraźniej wszystko wracało do normalności; jednak kiedy dotarli do wnętrza stacji i zdjęli hełmy, Phyllis posłała Saxowi krótkie, badawcze spojrzenie, bardzo zaciekawione, w gruncie rzeczy mówiące, że jej partner odkrył przed nią, tam na lodowcu, jakąś swą cechę, która wzmogła jej czujność… Jakby przypomniał jej o czymś w tej szczelinie lodowcowej, zachowując się tam na dole w sposób, który go zdradził… I w stu procentach, bez nadziei na zaprzeczenie, ujawnił się jako stary towarzysz Saxifrage Russell.

Przez całą północną jesień pracowali wokół lodowca i widzieli, jak dni stają się coraz krótsze, a wiatry coraz chłodniejsze. Każdej nocy na lodowcu wyrastały duże, zawiłe kwiaty mrozu, które topniały tylko przy krawędziach na krótko w połowie popołudnia, a potem ponownie twardniały, służąc za bazę jeszcze bardziej skomplikowanym płatkom, które pojawiały się następnego ranka; małe, ostre krystaliczne płatki wybuchały we wszystkich kierunkach z większych żebrowych i rosochatych fragmentów leżących pod nimi. Nie sposób było z każdym krokiem nie miażdżyć tych wspaniałych fraktalnych światów, kiedy któryś z badaczy szedł z chrzęstem po lodzie, szukając roślin teraz pokrytych szronem, aby zobaczyć, jak sobie radzą w obliczu nadchodzącej zimy. Patrząc na grudkowate białe pustkowie i czując, jak wiatr przenika j eden z najmocniej izolowanych walkerów, Sax miał wrażenie, że wielu roślinnym organizmom nieuchronnie grozi zagłada przez zamarznięcie.

Jednakże wygląd roślin był zwodniczy. Oczywiście, istniało niebezpieczeństwo, że sporo z nich zginie tej zimy, ale niektóre okazy twardniały — jak mawiali tutejsi ogrodnicy — aklimatyzując się w ten sposób do nadchodzących mrozów. Proces ten był trzyfazowy, czego Sax dowiedział się, gdy kopiąc w cienkim, ale mocno ubitym śniegu szukał okazów. Po pierwsze, fitochromowe czujniki, które znajdowały się w liściach wyczuwały, że dni stają się krótsze — a teraz szybko stawały się krótsze z mrocznymi frontami pogodowymi, przechodzącymi mniej więcej co tydzień, wyrzucającymi brudnobiały śnieg z czarnych kłębiastych chmur deszczowych wiszących nisko nad ziemią. W drugiej fazie roślina przestawała rosnąć, węglowodany przesuwały się do korzeni, a ilość odseparowanego kwasu rosła w niektórych liściach, aż powodowała ich opadanie. Sax znajdował wiele z tych liści; były pożółkłe lub brązowe i ciągle zwisały z łodyżek, trzymając się blisko powierzchni i dostarczając jeszcze żywej roślinie matecznej nieco dodatkowej izolacji. Podczas tej fazy woda z komórek przemieszczała się do międzykomórkowych lodowych kryształków i błony komórkowe twardniały, a w rym czasie molekuły cukrowe zastępowały w niektórych proteinach cząsteczki wody. Następnie, w trzeciej i najzimniejszej fazie, gładki lód kształtował się wokół komórek, nie przerywając ich, w procesie nazywanym zeszkleniem.

Od tego momentu rośliny mogły tolerować spadek do dwustu dwudziestu stopni Kelvina, ciepłoty, która była w przybliżeniu przeciętną temperaturą Marsa przed przylotem pierwszej setki kolonistów, ale teraz oznaczała wyjątkowe zimno. A śnieg, który padał w nawet częstszych obecnie burzach służył roślinom jako izolator, utrzymując ziemię, którą pokrywał, w stanie cieplejszym niż nagie powierzchnie narażone na bezpośredni kontakt z wiatrem. Kiedy Sax kopał po okolicy w śniegu zdrętwiałymi palcami, środowisko podśnieżne okazywało się niezwykle fascynujące, zwłaszcza przystosowanie do jakby wydzielonego ze spektrum błękitnego światła, które przenikało przez mniej więcej trzy metry śniegu — kolejny pokaz zjawiska rozpraszania Rayleigha. Sax miał ochotę obserwować ten zimowy świat osobiście przez całe sześć miesięcy trwania tej pory roku; stwierdził, że lubi przebywać na dworze pod niskimi, ciemnymi falami chmur, na białej powierzchni ośnieżonego lodowca, chodząc, pochylając się przed porywami wiatru i z trudem forsując śnieżne zaspy. Jednak Claire chciała, aby wrócił do Burroughs i popracował w laboratorium nad tamaryszkiem tundrowym, który wyhodowali w marsjańskich słojach. Zresztą Phyllis i reszta załogi z Armscoru i Zarządu Tymczasowego także wracała. Pewnego dnia pozostawili więc stację pod opieką małej grupki badaczy-ogrodników, uformowali karawanę pojazdów i ruszyli razem z powrotem na południe.

Sax aż jęknął, kiedy usłyszał, że Phyllis i jej grupa będą wracać wraz z jego ekipą. Miał nadzieję, że samo fizyczne rozdzielenie się spowodowałoby zakończenie kontaktów z Phyllis i pozwoliło mu zniknąć spod jej bacznego oka. Ale skoro wracali razem, uświadomił sobie, że będzie musiał coś przedsięwziąć, znaleźć jakiś sposób, by z nią zerwać, i — tak jak bardzo pragnął — zakończyć ten romans. Wiedział, że pomysł wplątywania się w takie stosunki z Phyllis był od samego początku zły. Dlaczego się poddał temu niewytłumaczalnemu impulsowi, wyrzucał sobie. Teraz impuls przestał działać i Sax musiał przebywać w towarzystwie osoby, która była w najlepszym razie irytująca, a w najgorszym — niebezpieczna. Oczywiście, żadnej pociechy nie sprawiała mu myśl, że przez cały czas działał w złej wierze. Żaden szczegół nie wydawał się niczym więcej niż tylko drobnostką w porównaniu ze stanem rzeczy. Cóż, razem wziąwszy, całość sytuacji wydawała mu się wprost okropna.

Wobec czego, gdy pierwszego wieczoru po powrocie do Burroughs, zabrzęczał sygnał na nadgarstku Saxa i na maleńkim ekranie pojawiła się Phyllis z zaproszeniem na kolację, zgodził się szybko, zakończył rozmowę, a potem mamrotał do siebie, czując się nieswojo. To się staje zbyt uciążliwe, pomyślał.

Poszli do restauracji na patio, którą Phyllis znała z pobytu na Pagórku Ellisa, na zachód od Płaskowzgórza Hunta. Na prośbę Phyllis usadowili się przy narożnym stoliku, z widokiem na główną dzielnicę między Ellisem i Górą Stołową, gdzie drzewa Parku Księżnej otaczały nowo zbudowane domy. Leżąca po drugiej stronie parku Góra Stołowa była tak mocno oszklona ścianami, że wyglądała jak gigantyczny hotel, a bardziej odległe płaskowzgórza były niewiele mniej okazałe.

Kelnerzy i kelnerki przynieśli najpierw karafkę wina, potem kolację, przerywając szczebiotanie Phyllis, która opowiadała głównie o nowej budowie na Tharsis. Najwyraźniej bardzo interesowały ją również pogawędki z kelnerami i kelnerkami: podpisywała dla nich swoim nazwiskiem serwetki i pytała, skąd pochodzą, jak długo są na Marsie i tak dalej. Sax jadł spokojnie. Obserwował Phyllis lub patrzył na Burroughs i czekał, aż posiłek się skończy. Kolacja wydawała się ciągnąć godzinami.

Wreszcie skończyli jeść i pojechali windą na pokład doliny. Jazda windą przywiodła Saxowi na pamięć wspomnienie ich pierwszej wspólnej nocy, co sprawiło, że poczuł jakiś nieokreślony niepokój. Być może Phyllis odczuwała podobnie, ponieważ odeszła w drugi koniec wagonika i długi zjazd minął im w milczeniu.

Potem, na trawiastej alei, musnęła wargami policzek Saxa, mocno i szybko go uściskała i powiedziała:

— To był czarujący wieczór, Stephenie. Cudownie wspominam również okres na Arenie, a poza tym nigdy nie zapomnę naszej małej przygody pod lodowcem. Teraz jednak muszę wracać do Sheffield, gdzie czeka na mnie do załatwienia mnóstwo spraw, które nagromadziły się podczas mojej nieobecności. Sam rozumiesz… Mam nadzieję, że mnie odwiedzisz, jeśli będziesz kiedyś w pobliżu.

Sax starał się zapanować nad twarzą i próbował odgadnąć, jak czułby się w takiej chwili Stephen i co by powiedział. Phyllis była kobietą próżną i istniała możliwość, że zapomni o całym romansie szybciej, jeśli raczej będzie unikać myśli o ranie, którą komuś zadała porzuciwszy go, niż rozpamiętując, dlaczego porzucony kochanek wydawał się odczuwać taką ulgę. Sax usiłował więc spotęgować lekką urazę, którą czuł i zachować się jak osoba, którą obrażono takim potraktowaniem. Zacisnął kąciki ust, po czym opuścił głowę i spojrzał w bok.

— Ach! — burknął.

Phyllis roześmiała się jak mała dziewczynka i z afektem go uściskała.

— Daj spokój — upomniała go. — Nieźle się bawiliśmy, prawda? I spotkamy się znowu, kiedy przyjadę do Burroughs albo jeśli ty kiedyś mnie odwiedzisz w Sheffield. Tymczasem, co innego możemy zrobić? Nie bądź smutny.

Sax wzruszył ramionami. To miało naprawdę sens, który trudno byłoby pojąć jedynie najbardziej usychającej z miłości osobie, a on sam nigdy przecież nie udawał aż tak wielkiego uczucia. W końcu, każde z nich przeżyło już na świecie ponad sto lat.

— Wiem — powiedział więc jedynie i posłał jej nerwowy, smutny uśmieszek. — Po prostu przykro mi, że czas mija.

— Tak, tak. — Znowu go pocałowała. — Mnie też. Ale z pewnością spotkamy się znowu, a wtedy zobaczymy.

Skinął głową, ponownie spuszczając oczy. Poznał trudności, z którymi zmagają się aktorzy. Co zrobić? Jak się zachować?

W tym momencie jednak, wylewnie się pożegnawszy, Phyllis odeszła. Sax życzył jej powodzenia, rzucił ostatnie spojrzenie przez ramię i szybko pomachał ręką.

Przeszedł Bulwar Wielkiej Skarpy i ruszył ku Płaskowzgórzu Hunta. Tak więc, stało się. I prawdę mówiąc o wiele łatwiej niż się spodziewał. W gruncie rzeczy zerwanie odbyło się w sposób niewiarygodnie dogodny. Choć musiał przyznać, że gdzieś głęboko w sobie naprawdę czuje leciutką irytację. Patrzył na swoje odbicie w szybach sklepowych, gdy mijał niższe piętra Hunta. Rozpustny, wiekowy staruch. Czy przystojny przy tym? No cóż, chyba tak, cokolwiek to słowo znaczyło. Przystojny dla niektórych kobiet, czasami przystojny… Poderwany przez pewną damę i wykorzystany jako partner do łóżka na kilka tygodni, potem porzucony, gdy nadszedł czas przeprowadzki. Przypuszczalnie coś takiego przydarzyło się już wielu ludziom, bez wątpienia częściej kobietom niż mężczyznom, biorąc pod uwagę nierówności kulturowe i reprodukcyjne. Choć teraz, gdy nie mogło już być mowy o reprodukcji, a kulturę rozbito w drobny mak… Phyllis była właściwie okropna, pomyślał. A poza tym nie miał w zasadzie prawa się skarżyć; zgodził się na wszystko bezwarunkowo i okłamał ją na samym początku, nie tylko co do tego, kim był, ale i na temat tego, co do niej czuł. A teraz uwolnił się od tego romansu i od wszystkiego, co on ze sobą niósł. I od wszelkich związanych z nim zagrożeń.

Czując się radośnie, jak gdyby wdychał tlenek azotawy, poszedł schodami w górę ogromnego atrium Hunta na swoje piętro, a potem korytarzem do przydzielonego mu maleńkiego mieszkanka.

Jakiś czas później tej samej zimy miała miejsce coroczna konferencja na temat projektu terraformingowego. Była to już dziesiąta tego typu narada, nazwana przez organizatorów: „M-rok 38. Nowe rezultaty i nowe kierunki”, i uczestniczyli w niej naukowcy z całego Marsa, razem prawie trzy tysiące osób. Spotkania odbywały się w dużym ośrodku konferencyjnym w Górze Stołowej, a przebywający gościnnie naukowcy zamieszkali we wszystkich hotelach miasta.

Wszyscy z Biotique w Burroughs brali udział w spotkaniach, pędząc następnie z powrotem na Płaskowzgórze Hunta, jeśli prowadzili eksperymenty, których nie chcieli przerwać. Sax był niezwykle zainteresowany wszelkimi aspektami konferencji, co było zupełnie naturalne i czego nie musiał w żaden sposób ukrywać, toteż pierwszego ranka zszedł wcześnie do Parku nad Kanałem, chwycił kubek z kawą i pasztecik, a następnie poszedł na górę do centrum konferencyjnego, gdzie udało mu się stanąć na początku kolejki przy stole rejestracyjnym. Wziął pakiet z programem informacyjnym, przypiął plakietkę z nazwiskiem do marynarki i ruszył przez korytarze z salkami konferencyjnymi, popijając kawę, czytając program na sesję poranną tego dnia i patrząc na tablice z plakatami, umieszczone w wyznaczonych częściach korytarzy.

Właśnie tutaj i po raz pierwszy od tak długiego czasu, że nie potrafił sobie przypomnieć, poczuł się naprawdę w swoim żywiole. Wszystkie konferencje naukowe były właściwie takie same, we wszystkich epokach i miejscach, nawet w sposobie, w jaki ubierali się ich uczestnicy: mężczyźni w tradycyjnych, lekko zniszczonych profesorskich marynarkach, jednolitych, w kolorach ciemnobrązowych, jasnobrązowych lub ciemnordzawych, a kobiety — stanowiące zwykle może trzydzieści procent wszystkich uczestników — w wybitnie bezbarwnych i surowych kostiumach; wiele osób nadal nosiło okulary, mimo że w obecnych czasach rzadko zdarzały się problemy ze wzrokiem, których nie można było zlikwidować poprzez zabieg chirurgiczny. Większość naukowców niosła z sobą pakiety z programami i wszyscy mieli w lewych klapach marynarek lub żakietów plakietki z nazwiskami. Wewnątrz zaciemnionych salek konferencyjnych, które mijał Sax, rozpoczynały się prelekcje i tam również wszystko wyglądało tak samo jak zawsze: mówcy stawali przed ekranami wideo, ukazującymi wykresy, tabele, układy molekularne i tym podobne, przemawiali nienaturalnym tonem zsynchronizowanym z tempem, w jakim przesuwały się obrazy na wideo, używając wskaźników, by zasygnalizować istotne fragmenty przesadnie dokładnych wykresów… Audytorium, złożone z trzydziestu czy czterdziestu kolegów prelegenta najbardziej zainteresowanych omawianą właśnie pracą, siedziało na krzesłach w rzędach obok swych przyjaciół. Wszyscy słuchali z uwagą i przygotowywali pytania, które zamierzali zadać na końcu wystąpienia.

Dla miłośników takiego świata owa sceneria była bardzo przyjemna. Sax wsuwał głowę do kolejnych pomieszczeń, ale żadna z prelekcji nie zaintrygowała go na tyle, by wciągnąć go do środka i wkrótce przyłapał się na tym, że znowu chodzi po korytarzu pełnym tablic z afiszami, które wielokrotnie już oglądał.

„Rozpuszczanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w monomerycznych i micelarnych roztworach środków powierzchniowo czynnych”. „Spowodowane pompowaniem zapadanie się terenu południowych Vastitas Borealis”. „Opór nabłonkowy wobec trzyfazowej kuracji gerontologicznej”. „Zasięg pęknięć poprzecznych formacji wodonośnych w stożkach basenów pouderzeniowych”. „Niskowoltowa elektroporacja plazmidów o długich wektorach”. „Wiatry katabatyczne w Echus Chasma”. „Genom podstawowy nowego gatunku kaktusa”. „Odnowa nawierzchni wyżyn marsjańskich w Amenthes i regionie Tyrrhena”. „Zaleganie warstw azotanu sodowego w Nilosyrtis”. „Metoda oceny zawodowego napromieniowania chlorofenolanami poprzez analizę skażonego ubrania roboczego”.

Jak zawsze, plakaty stanowiły wyborną mieszaninę. Z wielu powodów były raczej afiszami niż tekstami odczytów — często okazywały się pracami magisterskimi studentów z uniwersytetu w Sabishii albo dotyczyły tematów peryferyjnych dla konferencji — jednak można było tam znaleźć wszystko, zaś ich odczytywanie zawsze mogło przynieść bardzo interesujące rezultaty. A na tej konferencji nikt nawet nie próbował pogrupować plakatów w korytarzach tematycznie, toteż „Rozsianie Rhizocarpon geographicum we wschodnich Charitum Monies”, opisujące bogactwo rosnących na dużych wysokościach krzyżowych porostów, które mogły dożyć czterech tysięcy lat, wisiało naprzeciwko „Pochodzenia drobnego śniegu w cząsteczkach soli znalezionych w chmurach pierzastych, średnich warstwowych oraz średnich kłębiastych w cyklonicznych wirach na północnej części Tharsis”, stanowiącego dość ważne studium meteorologiczne.

Saxa interesowało wszystko, ale najdłużej wystawał przed plakatami opisującymi te aspekty terraformowania, które sam zapoczątkował albo którymi kiedyś się zajmował. Jeden z nich, zatytułowany: „Szacunki ciepła kumulacyjnego wytworzonego przez wiatraki z Underhill” sprawił, że stanął jak wryty. Przeczytał afisz dwukrotnie, a czytając czuł, jak nieco psuje mu się humor.

Średnia temperatura marsjańskiej powierzchni przed przylotem członków pierwszej setki wynosiła około dwustu dwudziestu stopni Kelvina i jednym z uzgodnionych powszechnie celów terraformowania miało być podniesienie tej przeciętnej ponad temperaturę zamarzania wody, czyli miała przekroczyć dwieście siedemdziesiąt trzy kelviny. Podniesienie średniej temperatury powierzchniowej całej planety o więcej niż pięćdziesiąt trzy stopnie wydawało się zamysłem zbyt śmiałym i wymagało — jak wyobrażał sobie Sax — zastosowania przez jakiś czas nie mniej niż 3,5 x 10* dżuli na każdy centymetr kwadratowy marsjańskiej powierzchni. We własnych projektach zawsze pragnął osiągnąć średnią ciepłotę powietrza około dwustu siedemdziesięciu czterech stopni Kelvina, oceniając, że przy takiej przeciętnej temperaturze, planeta byłaby wystarczająco ciepła przez większą część roku, aby stworzyć aktywną hydrosferę, a zatem i biosferę. Wiele osób zalecało jeszcze intensywniejsze ogrzanie, ale Sax nie widział ku temu potrzeby.

W każdym razie wszystkie metody dodawania ciepła do systemu oceniano pod kątem tego, o ile podniesiono globalną średnią temperaturę. Plakat zajmujący się efektami, jakie przyniosły małe wiatraki grzewcze Saxa, obliczył, że przez siedem dziesięcioleci dodały nie więcej niż 0,05 stopnia Kelvina. Saxowi nie udało się znaleźć żadnego błędu w rozmaitych założeniach i obliczeniach w modelu naszkicowanym na afiszu. Oczywiście, podniesienie ogólnej temperatury nie było jedynym powodem, dla którego Sax rozprowadził wiatraki na planecie — pragnął także dostarczyć ciepła i ochrony wcześnie ukształtowanym genetycznie roślinnym organizmom kryptoendolitycznym, które zamierzał przetestować na marsjańskiej powierzchni. Wszystkie te organizmy umierały jednak w gruncie rzeczy natychmiast po ich posadzeniu albo krótko później. Na tle całego projektu terraformingowego nie można więc było zaliczyć pomysłu z wiatrakami do jego najlepszych.

Sax szedł dalej i czytał kolejne tytuły. „Zastosowanie danych chemicznych na poziomie proceduralnym w modelowaniu hydrochemicznym: dział wodny Dao Vallis w Hellas”. „Wzrastająca tolerancja na dwutlenek węgla u pszczół”. „Epilimniotyczne strącanie oczyszczające opadu radioaktywnego nuklidów promieniotwórczych Compton w lodowcowych jeziorach Marineris”. „Oczyszczanie toru magnetycznego kolei reluktancyjnej z drobin miału”. „Globalne ocieplenie jako rezultat uwalniania się węglowodorów”.

Ten ostatni tytuł znowu go zatrzymał. Na plakacie omawiano pracę chemika zajmującego się atmosferą nazwiskiem S. Simmon oraz kilku jego studentów, i czytając opis ich działań Sax poczuł się wyraźnie lepiej. Kiedy bowiem został kierownikiem projektu terraformingowego w roku 2042, od razu zaczął budowę wytwórni do produkcji i uwalniania w atmosferę specjalnej mieszanki gazu oranżeriowego, złożonej w większości z czterofluorku węgla, sześciofluoroetanu i sześciofluorku siarki, z dodatkiem niewielkich ilości metanu i tlenku azotawego. Plakat nazywał tę mieszankę „koktajlem Russella”, dokładnie tak samo jak nazywał ją kiedyś zespół Saxa w Echus Overlook. Węglowodory w koktajlu były potężnymi gazami oranżeriowymi i najlepszą rzeczą z nimi związaną było to, że absorbowały wychodzące promieniowanie planetarne na falach od ośmio — do dwunastomikronowej długości — czyli na tak zwanym „oknie”, gdzie ani wodna para, ani dwutlenek węgla nie miały zdolności lepszej chłonności. To „okno”, kiedy było otwarte, wyzwalało fantastyczne wręcz ilości ciepła, które uciekało z powrotem w przestrzeń i Sax dość szybko postanowił spróbować się do tego zbliżyć poprzez uwolnienie wystarczającej ilości „koktajlu”, aby wyprodukować dziesięć albo dwadzieścia części na milion cząstek atmosfery, stosując się do klasycznych działań związanych z wczesnym modelowaniem, jakie podejmował kiedyś McKay i jemu podobni. Toteż od 2042 roku największy nacisk kładziono na budowę automatycznych fabryczek, rozproszonych po całej planecie, które wytwarzały gazy z lokalnych złóż węgla, siarki i fluorytu, a potem uwalniały je w atmosferę. Każdego roku zwiększała się ilość wypompowywanego „koktajlu”, nawet gdy osiągnięto poziom dwudziestu cząstek na milion, ponieważ chciano utrzymać tę proporcję w stale gęstniejącej atmosferze, a także z tego powodu, że trzeba było kompensować ustawiczne niszczenie przez promieniowanie ultrafioletowe węglowodorów na dużych wysokościach.

I, jak wyjaśniały to tabelki w opisie działań Simmona, wytwórnie kontynuowały akcję przez rok 2061 i przez następną dekadę, utrzymując poziom ha około dwudziestu sześciu cząstkach na milion. Wnioski na plakacie były jednoznaczne: gazy ogrzały powierzchnię o około dwanaście stopni Kelvina.

Sax szedł dalej; na jego twarzy pojawił się nieznaczny uśmieszek. Dwanaście stopni! No, to już było coś! Ponad dwadzieścia procent całego ciepła, jakiego potrzebowali i wszystko to dzięki wczesnemu i stałemu stosowaniu dobrze pomyślanej mieszanki gazowej. Doprawdy pierwszorzędny pomysł! W prostej fizyce jest naprawdę coś pokrzepiającego, pomyślał.

Była dziesiąta rano i zaczynała się kluczowa dla tego dnia konferencji prelekcja H. X. Borazjaniego, jednego z najlepszych chemików atmosferycznych na Marsie. Z opisu na plakacie wynikało, że odczyt ma poruszyć kwestię globalnego ocieplenia i Borazjani najwyraźniej zamierzał w nim przedstawić swoje obliczenia związane z wszelkimi próbami ogrzania planety aż do roku 2100, czyli na rok przed umieszczeniem na orbicie i uruchomieniem soletty. Po oszacowaniu poszczególnych działań chemik pragnął podjąć próbę oceny, czy na Marsie miały miejsce jakiekolwiek efekty synergistyczne. Jego wykład był zatem jedną z przełomowych prelekcji narady, ponieważ Borazjani miał w nim wspomnieć i oszacować pracę bardzo wielu innych naukowców.

Odczyt odbywał się w jednej z największych sal konferencyjnych i pomieszczenie to było z tej okazji całkowicie zapchane ludźmi — stłoczyło się w nim przynajmniej dwa tysiące osób. Sax wślizgnął się prawie w chwili rozpoczęcia prelekcji, wobec czego stał za ostatnim rzędem krzeseł.

Borazjani był małym, śniadoskórym i białowłosym mężczyzną, przemawiającym ze wskaźnikiem w ręku przed wielkim ekranem, który teraz pokazywał obrazy wideo różnych wypróbowanych już metod grzewczych: czarny pył i porosty na biegunach, orbitujące zwierciadła, które przysłano z ziemskiego Księżyca, mohole, wytwórnie gazów oranżeriowych, lodowe asteroidy spalane w atmosferze, bakterie denitryfikujące, a potem cała reszta bioty.

Sax sam zainicjował wszystkie te procesy w latach czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego wieku, dlatego też obserwował teraz ekran jeszcze uważniej niż reszta widowni. Jedyną strategią, jawnie ogrzewającą powietrze, której unikał we wczesnych latach terraformowania, było uwolnienie potężnych ilości dwutlenku węgla w atmosferę. Ci, którzy popierali tę metodę, pragnęli wywołać zjawisko niekontrolowanego efektu oranżeriowego i stworzyć atmosferę dwutlenkowowęglową o ciśnieniu dwóch barów, twierdząc, że takie działanie kolosalnie ogrzałoby planetę, powstrzymało promieniowanie ultrafioletowe i wyzwoliło bujny rozrost roślin. Z pewnością była to prawda, jednakże dla ludzi i zwierząt powietrze takie stałoby się trujące i chociaż zwolennicy tego planu wspominali o drugiej fazie, w której wytrącono by dwutlenek węgla z atmosfery i zastąpiono go jakimś gazem, w którym można oddychać, o swoich metodach mówili w sposób niejasny i nieokreślony, podobnie jak o ewentualnym terminie zakończenia całej operacji, który mieścił się w skali od stu lat do dwudziestu tysięcy. A niebo przez długi czas pozostałoby barwy mlecznobiałej.

Sax nie uważał takiego rozwiązania problemu za zbyt rozsądny. Bardziej preferował swój własny model jednofazowy, osiągający ostateczny cel w sposób bezpośredni.

Model ten oznaczał, że zawsze brakowało im trochę ciepła, ale Sax uznał, że warto ponieść taką cenę w perspektywie plusów, jakie daje cały projekt. Zrobił też, co mógł, aby znaleźć zamiennik ciepła, które dodawało dwutlenek węgla, jak na przykład mohole. Niestety, Borazjani oszacował ciepło uwolnione przez mohole dość nisko; razem wziąwszy, dodały jego zdaniem może z pięć stopni Kelvina do średniej temperatury planety. Cóż, nie ma o czym mówić, pomyślał Sax, wystukując notatki na klawiaturze komputera: prawda jest taka, że jedynym dobrym źródłem ciepła jest słońce. Dlatego właśnie sam od początku tak bardzo optował za wprowadzeniem zwierciadeł orbitujących, które co roku się powiększały, kiedy żaglowce słoneczne docierały z ziemskiego Księżyca, gdzie w bardzo efektywnym procesie produkcyjnym wytwarzano je z księżycowego aluminium. Te floty, powiedział Borazjani, stały się na tyle duże, by dodać do średniej temperatury atmosferycznej również jakieś pięć stopni Kelvina.

Zmniejszenie albedo, działanie, które nigdy nie było specjalnie energicznie wypełniane, dodało kolejne dwa stopnie, a mniej więcej dwieście reaktorów atomowych rozproszonych po całej planecie jeszcze jeden stopień i pół.

Teraz Borazjani przeszedł do omówienia mieszanki gazów oranżeriowych, jednak zamiast powiedzieć o dwunastu stopniach z plakatu Simmona, oszacował całość na czternaście kelvinow i, aby wesprzeć swoje twierdzenie, przytoczył napisaną przed dwudziestu laty rozprawę J. Watkinsa. Sax dostrzegł Berkinę, który siedział w tylnym rzędzie tuż przed nim i teraz przesunął się do przodu, pochylił niemal dotykając ustami ucha kolegi i wyszeptał pytanie:

— Dlaczego nie korzysta z pracy Simmona?

Berkina uśmiechnął się i odszepnął:

— Kilka lat temu Simmon opublikował rozprawę, w której zaczerpnął od Borazjaniego bardzo skomplikowany wykres oddziaływania ultrafioletowego węglowodoru. Lekko go tylko zmodyfikował i za pierwszym razem przypisał go Borazjaniemu, jednak w późniejszych publikacjach cytował już tylko własną wcześniejszą dysertację. Fakt ten rozgniewał Borazjaniego i teraz twierdzi, że rozprawy Simmona na ten temat są pochodną prac Watkinsa, więc kiedykolwiek wspomina o ogrzewaniu planety, odnosi się do tekstu Watkinsa, udając, że badania Simmona nie istnieją.

— Ach tak — powiedział Sax. Wyprostował się i uśmiechnął wbrew sobie na myśl o subtelnej, wyrafinowanej zemście aktualnego prelegenta. A przecież Simmon siedział po drugiej stronie sali, intensywnie marszcząc brwi.

Wówczas Borazjani przeszedł do omawiania efektów grzewczych pary wodnej i dwutlenku węgla, który uwalniano w atmosferę, co ocenił razem jako dodanie kolejnych dziesięciu stopni Kelvina.

— Co nieco z tego można by nazwać efektem synergistycznym — mówił — ponieważ desorpcja dwutlenku węgla jest głównie rezultatem innego ocieplania. Ale moim zdaniem działanie synergistyczne nie jest specjalnie ważnym czynnikiem. Suma ogrzewania wytworzonego przez wszystkie poszczególne, omówione już przeze mnie, metody odpowiada mniej więcej temperaturze obwieszczanej przez komunikaty meteorologiczne z całej planety.

Ekran wideo pokazał teraz końcową tabelkę i Sax zrobił uproszczoną jej kopię w swoim komputerze:

Dane Borazjaniego, 14 drugi luty, 2102 rok:

węglowodory: 14

H₂OiCO₂: 10

mohole: 5

zwierciadła przed solettą: 5

redukcja albedo: 2

reaktory atomowe: 1,5

Borazjani nawet nie włączył w swoje rozważania wiatraków grzewczych, więc Sax sam je dopisał na notebooku. Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki, wyszło mu 37,55 stopni Kelvina, co było krokiem bardzo chwalebnym, jak pomyślał, w dążeniu ku ostatecznemu celowi, czyli pięćdziesięciu trzem stopniom na plus. Zajęło im to tylko sześćdziesiąt lat i obecnie w większość letnich dni panowała temperatura powyżej zera Celsjusza, co pozwalało rozwijać się arktycznemu i alpejskiemu życiu roślinnemu, jak sam widział na terenie Lodowca Arena. A wszystko to stało się jeszcze przed wprowadzeniem na orbitę soletty, która zwiększyła nasłonecznienie o dwadzieścia procent.

Zaczęły padać pytania i ktoś poruszył właśnie temat soletty, pytając Borazjaniego, czy myśli on, że jest konieczna, jeśli się weźmie pod uwagę, co udało się już osiągnąć innymi metodami.

Borazjani wzruszył ramionami dokładnie w taki sposób, jak zrobiłby to Sax, gdyby jego o to zapytano.

— Co to właściwie znaczy konieczna? — odpowiedział chemik pytaniem na pytanie. — Wszystko zależy od tego, jak bardzo chcemy podnieść temperaturę. Według modelu standardowego, zainicjowanego przez Russella w Echus Overlook, ważne jest utrzymanie limitu dwutlenku węgla na jak najniższym poziomie. Jeśli będziemy tak postępować, wówczas konieczne stanie się stosowanie także innych metod, aby skompensować stratę ciepła, które wniósłby dwutlenek węgla. Solettę można by uznać za taki kompensator przy ostatecznej redukcji dwutlenku węgla do poziomu, w którym człowiek zdolny byłby oddychać.

Słysząc te słowa, Sax wbrew sobie pokiwał głową.

Wówczas podniosła się następna osoba i zapytała:

— Czy nie sądzi pan, iż standardowy model jest nieodpowiedni, biorąc pod uwagę ilość posiadanego azotu?

— Nie, skoro cały ten azot zostanie wysłany w atmosferę.

W rzeczywistości było to nieprawdopodobne wręcz osiągnięcie, co pytający szybko zresztą wskazał. Spory procent całości powinien pozostać w glebie, istotnie był tam wręcz niezbędny dla rozwoju roślin. Tak więc brakowało im azotu, o czyni zresztą Sax zawsze bardzo dobrze wiedział. I jeśli mieli utrzymać ilość dwutlenku węgla na najniższym możliwym poziomie, procent tlenu w powietrzu pozostawał na niebezpiecznie — ze względu na swą łatwopalność — wysokim poziomie.

Wtedy wstała kolejna osoba i oświadczyła, że można by wyrównać brak azotu, uwalniając inne gazy szlachetne, przede wszystkim argon. Sax zacisnął usta: wprowadzał argon do atmosfery od roku 2042, kiedy wiedział, że prędzej czy później zetknie się z tym problemem, a w regolicie znajdowały się znaczące ilości tego pierwiastka. Jednakże nie było łatwo je uwolnić, jak zauważyli w tamtych czasach współpracujący z nim inżynierowie i co teraz wskazywały różne osoby. Nie, nie, równowaga gazowa w atmosferze stanowiła naprawdę poważny problem.

Wstała jakaś kobieta i zauważyła, że grupa konsorcjów ponadnarodowych koordynowanych przez Armscor buduje system wahadłowców kursowych, które mają zbierać azot z prawie czysto azotowej atmosfery Tytana, skraplać go, przywozić na Marsa i umieszczać w górnej partii atmosfery. Sax zamrugał oczyma na to stwierdzenie, po czym dokonał pewnych szybkich obliczeń na komputerze. Gdy zobaczył wynik, natychmiast gwałtownie uniósł brwi. Trzeba by mnóstwa kursów, by osiągnąć zamierzony rezultat albo statki musiałyby być niesamowicie wielkie. Niesłychane, pomyślał, że ktoś chce w coś takiego inwestować.

Teraz ponownie dyskutowano na temat soletty. Miała ona rzeczywiście zdolność kompensowania tych pięciu czy ośmiu stopni Kelvina, które zostałyby stracone, gdyby wytrącono z powietrza aktualną ilość dwutlenku węgla, a prawdopodobnie mogłaby dodać do atmosfery nawet jeszcze więcej ciepła. Teoretycznie, jak Sax obliczył na komputerze, podniosłaby temperaturę nawet o dwadzieścia dwa kelviny. Ktoś zauważył też, że samo wytrącanie wcale nie jest proste. Stojący obok Saxa mężczyzna z laboratorium Subarashii wstał wówczas i oświadczył, że pogadanka na temat soletty i soczewki napowietrznej, połączona z prezentacją, będzie miała miejsce później na konferencji, gdzie zostaną wyjaśnione niektóre z tych punktów. Zanim mężczyzna usiadł, dodał coś jeszcze o poważnych usterkach modelu jednofazowego, z powodu których należałoby uznać za obowiązujący model dwufazowy.

Większość potoczyła na to stwierdzenie oczyma, a Borazjani oznajmił, że za chwilę odbędzie się w tej sali kolejny wykład. Nikt nie wypowiedział się na temat jego błyskotliwej prelekcji, która uporządkowała wszystkie dane o poszczególnych metodach grzewczych w tak wiarygodny sposób. Jednocześnie świadczyło to jednak również o powszechnym szacunku dla niego, ponieważ nikt także niczego nie zakwestionował — prymat Borazjaniego na tym polu uznawano bezspornie. Ludzie zaczęli powoli wstawać. Niektórzy podchodzili, by osobiście porozmawiać z prelegentem, reszta natomiast ruszyła z sali do korytarza, który natychmiast zaszumiał tysiącem rozmów.

Sax poszedł z Berkiną na obiad do kafeterii tuż za podnóżem Płaskowzgórza Branch. Dokoła nich jadło i rozmawiało o wydarzeniach tego ranka wielu naukowców z całego Marsa.

— Sądzimy, że chodzi o kilka cząstek na miliard.

— Nie, siarczki zachowują się dość ostrożnie.

Z tego, co Russell słyszał, ludzie przy sąsiednim stoliku zakładali, że nastąpi zmiana w model dwufazowy. Któraś z kobiet wspomniała coś o podnoszeniu średniej temperatury do dwustu dziewięćdziesięciu pięciu stopni Kelvina, czyli o siedem stopni więcej niż przeciętna ciepłota Ziemi.

Aż mrugał oczyma na wszystkie te manifestacje pośpiechu, wynikające z pragnienia ciepła. Nie widział powodu, by czuć się niezadowolonym z postępu, którego dokonano do tej pory. Ostatecznym celem projektu było w końcu nie czyste ciepło, ale powierzchnia, na której mogliby żyć ludzie, a rezultaty uzyskane do tej pory rzeczywiście nie wydawały się dawać powodu do skarg. Ciśnienie w obecnej atmosferze wynosiło przeciętnie sto sześćdziesiąt milibarów w punkcie odniesienia, a składała się ona niemal w równych częściach z dwutlenku węgla, tlenu i azotu, ze śladowymi ilościami argonu i innych gazów. Nie taką wprawdzie mieszankę Sax chciałby widzieć na końcu całego procesu zmian, ale był to optymalny wynik, jaki mogli osiągnąć, biorąc pod uwagę zapas substancji lotnych, z którymi musieli zaczynać. Mieszanka uosabiała konkretny krok na drodze do ostatecznego rezultatu, który pragnął osiągnąć Sax. Jego przepis na taką mieszaninę, zgodnie z wczesnym sformułowaniem Fogga, był następujący:

300 milibarów azotu

160 milibarów tlenu

30 milibarów argonu, helu i innych gazów

l0 milibarów dwutlenku węgla

co daje:

Całkowite ciśnienie u podstawy: 500 milibarów

Wszystkie te ilości opierały się na potrzebach fizycznych i różnego rodzaju ograniczeniach. Całkowite ciśnienie musiało być wysokie na tyle, aby skierować tlen do krwi, a pięćset milibarów wynosiło ciśnienie ziemskie na wysokości około czterech tysięcy metrów, blisko górnej granicy takiej atmosfery, w jakiej ludzie mogli żyć bez przerwy. Biorąc pod uwagę, że ciśnienie tego powietrza znajdowało się blisko górnej granicy, byłoby najlepiej, gdyby w tej rzadkiej atmosferze występował procent tlenu wyższy niż ziemski, jednak nie wiele większy, ponieważ wówczas trudno byłoby zagasić ewentualne pożary. Równocześnie należało utrzymać dwutlenek węgla poniżej poziomu dziesięciu milibarów, w przeciwnym razie był trujący. Co do azotu, im więcej go, tym lepiej, w gruncie rzeczy idealne byłoby siedemset osiemdziesiąt milibarów, tyle że całkowity zapas azotu na Marsie szacowano obecnie na mniej niż czterysta milibarów, więc racjonalnie można było wymagać wprowadzenia do atmosfery co najwyżej trzystu milibarów, może trochę więcej. Brak azotu stanowił w istocie jeden z największych problemów, z jakimi musiało się mierzyć terraformowanie, potrzebowano bowiem tego pierwiastka więcej niż było dostępne, zarówno w powietrzu, jak i w glebie.

Sax jadł w milczeniu, nie podnosząc oczu znad talerza i myślał intensywnie o wszystkich tych czynnikach. Poranne dyskusje dały mu powód do zastanowienia się, czy podjął właściwe decyzje w 2042 roku: czy zapas substancji lotnych mógł usprawiedliwiać jego próbę osiągnięcia w jednej fazie powierzchni, na której zdolni są żyć ludzie. Niewiele z tych decyzji można było teraz zmienić. Jednak, rozważywszy wszystkie za i przeciw, Sax nadal uznawał swoje decyzje za trafne. Shikata ga nai, naprawdę nie było innego wyjścia, jeśli chcieli osiągnąć możliwość swobodnego chodzenia po powierzchni Marsa jeszcze za swego życia. Nawet jeśli było ono tak znacznie wydłużone.

Istniały jednak osoby, którym bardziej zależało na atmosferze o wysokiej temperaturze niż takiej, w której można oddychać. Ludzie ci byli najpewniej przekonani, że potrafią podnieść poziom dwutlenku węgla, ogrzać atmosferę w sposób bardzo szybki, a następnie bez problemów zredukować ilość tego trującego dla człowieka gazu. Sax wątpił w to; każde dwufazowe działanie było jego zdaniem zbyt skomplikowane, tak skomplikowane, że nie mógł się przestać zastanawiać, czy cały proces nie zająłby im rzeczywiście dwudziestu tysięcy lat, jak prorokowali najwięksi pesymiści wśród wczesnych zwolenników dwufazowego modelu. Aż zamrugał, rozmyślając nad tą kwestią. Naprawdę nie widział konieczności takiego wyboru. Czy ludzie rzeczywiście chcą zaryzykować taki długoterminowy program, zastanawiał się. Czy aż tak zafrapowały ich nowe gigantyczne technologie, które zaczęli mieć do swojej dyspozycji, że uwierzyli, iż wszystko jest możliwe?

— Jakie było pastrami? — spytał Berkina.

— Co było jakie?

— Pastrami. Kanapka z wędzoną wołowiną, którą właśnie zjadłeś, drogi Stephenie.

— Ach tak! Świetna, naprawdę świetna. Musiała być świetna.

Sesje tego popołudnia były w większości poświęcone ubocznym problemom, wiążącym się z sukcesami kampanii globalnego ocieplania. Kiedy bowiem temperatury powierzchniowe rosły i podziemna biota powoli przenikała coraz głębiej w regolit, wieczna zmarzlina w dole zaczynała się topić, dokładnie tak, jak się spodziewano. Tyle że powodowało to katastrofę w pewnych regionach o wyjątkowo dużej zmarzlinie. Jednym z nich była, niestety, sama Isidis Planitia. Sytuację jej opisywała, gromadząc bardzo wielu słuchaczy, prelekcja areolog z laboratorium Praxis w Burroughs. Isidis była jednym z dużych basenów pouderzeniowych, mniej więcej rozmiaru Argyre. Jej północne zbocze było całkowicie zerodowane, a południowy stożek stanowił obecnie część Wielkiej Skarpy. Podziemny lód spływał ze Skarpy i zalegał w basenie przez miliardy lat, a teraz lód przy samej powierzchni topniał latem, po czym znowu zamarzał w zimie. Ten ciągły cykl „odwilż-zamarzanie” sprawiał, że zmarzlina to się podnosiła, to opadała na niesłychaną skalę; zjawisko było dość bliskie zwykłych podobnych fenomenów na Ziemi (choć tam odbywały się na wielokrotnie mniejszą skalę): zjawiska krasów i ping. Na Marsie powstawały duże, sto razy większe od swoich ziemskich odpowiedników zagłębienia i wielkie hałdy. Na całej Isidis te gigantyczne nowe wgłębienia i pagórki pokrywały nierównościami krajobraz i po odczycie wzbogaconym o sekwencję wstrząsających przeźroczy, prelegentka poprowadziła wielką grupę zainteresowanych naukowców na południowy kraniec Burroughs, obok Płaskowzgórza Moeris Lacus do ściany namiotu, gdzie cała okolica wyglądała, jak gdyby zniszczyło ją trzęsienie ziemi: ziemia podniosła się, ujawniając rosnącą masę lodu przypominającą łyse, koliste wzgórze.

— O, tu macie państwo niemal wzorcowe pingo — oświadczyła areolog tonem posiadaczki ziemskiej. — Lodowe masy są stosunkowo czyste w porównaniu z typową matrycą zmarzlinową i działają w tej formie w taki sam sposób, w jaki zachowują się skały: kiedy zmarzlina ponownie zamarza w nocy albo w zimie, rozszerza się i wszystko, co jest mocno zbite w tym obszarze, zostaje pchnięte w górę ku powierzchni. W ziemskiej tundrze znajduje się wiele podobnych ping, ale żadne nie jest tak duże jak to. — Kobieta poprowadziła grupę w górę po potrzaskanym betonie czegoś, co kiedyś było płaską, równą ulicą i tam, z glinianego stożka krateru naukowcy zaczęli wypatrywać na kopiec brudnobiałego lodu. — Przebijamy go jak czyrak, topimy i odprowadzamy w kanały.

— Dla niektórych regionów coś takiego mogłoby stanowić oazę — zauważył cicho Sax. — Topiłoby się latem i nawadniało teren dokoła siebie. W takim miejscu jak to powinniśmy posiać ziarna, rozrzucić zarodniki i posadzić kłącza.

— To prawda — zgodziła się z nim Jessica. — Chociaż, patrząc realistycznie, trzeba stwierdzić, że kraina wiecznej zmarzliny i tak zapewne skończy się pod morzem Vastitas.

— Hmm…

Prawda była taka, że Sax w tej chwili zupełnie zapomniał o wierceniach i eksploatacji Vastitas. Kiedy więc wrócili do centrum konferencyjnego, specjalnie poszukał odczytu opisującego aspekty tych prac. Znalazł jedną taką prelekcję o godzinie szesnastej: „Ostatnie postępy w procesach pompowania na zmarzlinie w północnym kręgu polarnym”.

Obserwował pokaz wideo beznamiętnie. Krąg lodu, który się rozszerzał pod ziemią z północnej czapy, wyglądał jak zatopiona część góry lodowej, zawierającej mniej więcej dziesięć razy więcej wody niż widoczna czapa. Zmarzlina Vastitas zawierała jej jeszcze więcej. Jednak wydostawanie tej wody na powierzchnię było jak… jak pozyskiwanie azotu z atmosfery Tytana, projekt tak trudny, że Sax nigdy nawet go nie rozważał we wczesnych latach; wtedy było to po prostu niemożliwe. Wszystkie te duże projekty — soletta, azot z Tytana, wiercenia północnego oceanu, częste spalanie w atmosferze lodowych asteroid — były przeprowadzane na tak ogromną skalę, że Sax złapał się na tym, iż ma problemy, by je sobie w ogóle wyobrazić. Musiał przyznać, że konsorcja ponadnarodowe mają bardzo odważne pomysły. Rzecz jasna, mieli do dyspozycji nowe możliwości w planowaniu i materiałoznawstwie, a poza tym pojawiły się nowe, całkowicie samoodtwarzające się wytwórnie; wszystko to umożliwiło techniczną wykonalność tych projektów, ale też początkowe inwestycje finansowe wciąż były ogromne.

Jeśli chodzi o możliwości techniczne, dość szybko je sobie wyobraził. Uznał po prostu, że stanowią one rozwinięcie tego, co on sam robił kiedyś wraz z grupą swoich współpracowników: rzeczywiście rozwiązanie niektórych podstawowych problemów dotyczących materiałów, projektowania i kontroli homeostatycznej mogło sprawić, że czyjeś siły bardzo znacznie rosły. Należało zatem rozumieć, że zasięg tego, co chcieli osiągnąć ponadnarodowcy, nie przewyższał już ich możliwości, a biorąc pod uwagę kierunki, w jakich czasami pragnęli się oni posunąć, było przerażające.

W każdym razie między równoleżnikiem północnym sześćdziesiątym a siedemdziesiątym umieszczono obecnie około pięćdziesięciu platform wiertniczych i drążono tam teraz studnie, w które wprowadzano urządzenia topiące zmarzlinę: metody sięgały od grzewczych chodników odbiorczych po wybuchy atomowe. Wówczas wypompowywano nową topninę i rozlewano ją na wydmach Vastitas Borealis, gdzie ponownie zamarzała. W końcu ta lodowa tafla powinna stopnieć, częściowo pod swym własnym ciężarem, a wtedy powstałby ocean w kształcie pierścienia otaczającego północne równoleżniki sześćdziesiąty i siedemdziesiąty, ocean, który byłby bez wątpienia bardzo dobrym zapadliskiem termicznym, tak zresztą jak wszystkie oceany. Chociaż, podczas gdy zapadlisko pozostałoby lodowym morzem, wzrost albedo spowodowałby prawdopodobnie stratę ciepła netto wobec globalnego systemu. Był to więc kolejny przykład na to, jak różne ich operacje szkodziły sobie nawzajem. Tak było z lokalizacją samego Burroughs, zależnego od tego nowego pomysłu: miasto znajdowało się bowiem niestety pod poziomem planowanego morza, było jego punktem wyjściowym. Mówiło się więc o utworzeniu dajki albo mniejszego morza, ale nikt na pewno nie wiedział, jak rozwiązać ten problem. Tak czy owak, Sax uważał, że wszystko to jest bardzo interesujące.

Brał udział w konferencji codziennie, całymi dniami, niemalże mieszkając w wyciszonych salkach i korytarzach centrum konferencyjnego. Rozmawiał z kolegami naukowcami, z autorami plakatów i ze swoimi sąsiadami na widowni. Kilka razy musiał udawać, że nie zna swych starych współpracowników, co czyniło go wystarczająco nerwowym, by unikał ich, kiedy tylko mógł. Ale ludzie ci najwyraźniej wcale nie uważali, by im przypominał kogoś, kogo kiedyś znali i przeważnie nie sprawiało mu problemu rozmawianie z nimi tylko o nauce. Robił to zresztą z ogromną przyjemnością. Uczestnicy konferencji wygłaszali odczyty, zadawali pytania, dyskutowali na temat szczegółów, omawiali implikacje poszczególnych stwierdzeń, a wszystko to pod równomierną fluorescencyjną poświatą salek konferencyjnych, w cichym szumie wentylatorów i wideoodtwarzaczy — jak gdyby znajdowali się w świecie poza czasem i przestrzenią, na wyimaginowanym obszarze czystej nauki, która z pewnością stanowiła jedną z największych zdobyczy ludzkiego ducha. Byli czymś w rodzaju utopijnej społeczności, żyjącej wygodnie, pogodnie i pod ochroną. Dla Saxa ta naukowa konferencja naprawdę była utopią.

A jednak te sesje charakteryzowały się jakimś nowym tonem, czymś w rodzaju dziwnej nerwowości, z którą nigdy przedtem się nie spotkał i która go raziła. Pytania po prezentacjach były bardziej agresywne, odpowiedzi udzielane szybko i defensywnie. Czystą sztukę naukowego dyskursu, którą tak lubił (choć musiał przyznać, że nie była ona wcale całkowicie czysta) osłabiały obecnie prymitywne kłótnie i brutalna walka o władzę, motywowane przez coś więcej niż tylko zwykły egoizm. Nie wystarczały takie postępki, jak mniej czy bardziej nieświadome wykorzystanie pracy Borazjaniego przez Simmona i wyborna riposta tego pierwszego; częściej Sax miał tu do czynienia z bardziej bezpośrednimi wzajemnymi atakami. Na przykład zdarzyło się tak, że przy końcu prelekcji na temat głębokich moholów i możliwości dotarcia do płaszcza planety podniósł się z miejsca jakiś niski łysy Ziemianin i ni stąd, ni zowąd oznajmił:

— Nie sądzę, żeby podstawowy model litosfery był tutaj obowiązujący.

Następnie wyszedł z sali.

Sax patrzył na całą tę scenę, nie wierząc własnym oczom.

— O co mu właściwie chodziło? — zapytał szeptem Claire.

Kobieta potrząsnęła głową.

— Pracuje dla Subarashii nad soczewką napowietrzną i przedstawicielom jego konsorcjum nie podoba się potencjalna konkurencja wobec ich programu topienia regolitu.

— Mój Boże.

Sesja pytań i odpowiedzi toczyła się chaotycznie, co rusz przeplatana pokazem grubiaństwa; Sax jednakże wyślizgnął się z sali i spojrzał z zaciekawieniem za oddalającym się naukowcem z Subarashii. Cóż ten osobnik sobie myśli, zastanowił się.

Ale nietakt mężczyzny nie stanowił odosobnionego przykładu dziwacznego zachowania tutejszych naukowców. Wśród uczestników konferencji wyczuwało się napięcie. Rzecz jasna, chodziło o wysokie stawki; jak pokazało to na małą skalę pingo pod Moeris Lacus, istniały pewne uboczne skutki badanych i zalecanych podczas konferencji procedur, skutki, które kosztowały sporo pieniędzy, czasu, a nawet istnień ludzkich. W grę wchodziły także pobudki finansowe…

I teraz, kiedy konferencja zbliżała się ku końcowi, w programie coraz mniej było odczytów poświęconych bardzo szczegółowym zagadnieniom, a coraz więcej ogólnych prezentacji i warsztatów, włącznie z pewnymi prelekcjami w głównej sali na temat nowych hiperplanów, które nazywano tu „projektami monstrualnymi”. Miały one tak wielki wpływ, że oddziaływały na prawie wszystkie inne plany. Kiedy uczestnicy konferencji dyskutowali o nich, spierali się w rezultacie na temat polityki, poruszając częściej problem tego, co należy teraz zrobić, niż mówiąc o tym, czego już dokonano. To zawsze zmieniało wszelkie debaty w kłótnie, choć żadne dotychczasowe nie były tak ostre jak teraz, gdy wszyscy próbowali wykorzystywać pozyskane na wcześniejszych prezentacjach informacje w obronie swych własnych pobudek, jakiekolwiek by one były. Tutejsi naukowcy wkroczyli w tę nieszczęsną strefę, gdzie nauka zaczyna dryfować w kierunku polityki, gdzie prace naukowe stają się „projektami dotowanymi”. Doprawdy konsternujący był widok, jak polityka, ta zepsuta, ponura strefa ludzkiego myślenia, zakłóca kiedyś tak neutralny teren każdej konferencji.

Jedną z przyczyn tego, co Sax uświadomił sobie podczas któregoś z samotnych obiadów, stanowiła bez wątpienia sama wielkonaukowa natura „projektów monstrualnych”. Wszystkie one były bowiem tak kosztowne i trudne, że wykonanie każdego z nich przyznawano innemu konsorcjum ponadnarodowemu. Taka strategia wydawała się jedyną możliwą wobec ogromu planów, jedynym oczywistym i z pewnością skutecznym posunięciem, ale niestety oznaczała ona ciągłe walki — stałe ścieranie się rozmaitych punktów widzenia w kwestii ataku na program terraformowania. Osoby broniące którejkolwiek z koncepcji twierdziły, iż właśnie ta metoda jest metodą absolutnie najlepszą, a w rzeczywistości naginały dane, aby bronić własnych poglądów czy też raczej poglądów przedsiębiorstwa, dla którego pracowały.

Konsorcjum Praxis, na przykład, wraz ze Szwajcarami było liderem szeroko pojętego projektu biotechnologicznego, wobec czego sprzyjający mu teoretycy bronili tego, co nazywali modelem ecopoesis. Model ten utrzymywał, że w aktualnym momencie rozwoju planety nie potrzeba żadnego dalszego dopływu ciepła ani uwalniania substancji lotnych i że sam proces biologiczny, wspomagany przez minimum ekologicznej inżynierii, wystarczy, aby terraformować planetę do poziomów planowanych we wczesnym modelu Russella. Sax sądził, że nie mylili się zapewne w swej ocenie, jeśli się weźmie pod uwagę pojawienie się soletty, chociaż uważał ich skale czasowe za zbyt optymistyczne. Wiedział jednakże, że ponieważ pracuje dla Biotique, jego sąd również może nie być całkowicie bezstronny.

Naukowcy z Armscoru twierdzili jednak zdecydowanie, iż niski zapas azotu paraliżuje nadzieje zwolenników ecopoesis. Upierali się, że interwencjonizm przemysłowy jest konieczny. Ale… to oczywiście właśnie Armscor budował wahadłowce do transportowania azotu z Tytana. Przedstawiciele Zjednoczonych natomiast, sprawujący pieczę nad wierceniami w Vastitas, podkreślali decydujący wpływ aktywnej hydrosfery. A ludzie z Subarashii, pod opieką których znajdowały się nowe zwierciadła orbitalne, starali się przekonać wszystkich, że wielką siłę soletty i soczewki napowietrznej można wykorzystać do wpompowania ciepła i gazów do systemu, dzięki czemu cały proces zostałby znacząco przyspieszony. Zawsze zupełnie oczywisty był fakt, dlaczego dana osoba jest zwolennikiem tego, a nie tamtego programu: wystarczyło spojrzeć na jej plakietkę z nazwiskiem i firmą, dla której pracuje, by przewidzieć, co będzie popierała, a co atakowała. Widząc, że nauka tak rażąco się uwikłała w wielki biznes, Sax poczuł dotkliwy smutek i wydawało mu się, że fakt ten trapi również wszystkich innych — nawet tych, którzy sami tak właśnie postępowali — co jeszcze bardziej zwiększało ogólne rozdrażnienie i uparte obstawanie uczestników dyskusji przy własnych poglądach. Wszyscy wiedzą, co się dzieje i nikomu się to nie podoba, myślał Sax, a w dodatku nikt się do tego nie przyznaje.

Najbardziej widoczne okazało się to podczas panelowej dyskusji na temat dwutlenku węgla, która odbyła się ostatniego ranka konferencji. Zmieniła się ona szybko w obronę soletty i soczewki napowietrznej, które na sali bardzo gwałtownie popierało dwóch naukowców z Subarashii. Sax siedział z tyłu pomieszczenia, słuchał ich entuzjastycznych opisów dużych zwierciadeł i czuł się coraz bardziej spięty i nieszczęśliwy, im dłużej tamci mówili. Sama soletta podobała mu się, będąc zresztą niczym więcej niż tylko logiczną kontynuacją efektu luster, które sam umieścił na orbicie w pierwszych latach terraformowania. Jednak poruszająca się na niskich wysokościach soczewka napowietrzna była bezspornie mechanizmem znacznie potężniejszym i gdyby wykorzystano jej pełne możliwości, spowodowałaby odparowanie do atmosfery setek milibarów gazów z powierzchni; spory ich procent stanowiłby na pewno dwutlenek węgla, który — według jednofazowego modelu Russella — nie był pożądany w powietrzu, a mógłby zostać w jakimś odpowiednim momencie operacji związany w regolicie. Istniało więc wiele trudnych pytań, które należało zadać na temat efektów działania soczewki napowietrznej, a ludziom z Subarashii powinno się surowo zakazać rozpoczęcia stapiania regolitu, zanim nie skonsultują się w tej kwestii z kimś spoza komisji koncesyjnej Zarządu Tymczasowego Organizacji Narodów Zjednoczonych. Sax jednak nie chciał ściągać na siebie zainteresowania, wtrącając się w tę sprawę, wobec czego pozostawało mu tylko milczeć, siedzieć na krześle obok Claire i Berkiny z wyłączonym komputerem, kręcić się niecierpliwie na siedzeniu i mieć nadzieję, że ktoś inny zada za niego wszystkie trudne pytania.

A ponieważ pytania te były tak samo oczywiste, jak trudne, rzeczywiście padały z sali; jakiś naukowiec z Mitsubishi, konsorcjum, które od samego początku było największym przeciwnikiem Subarashii, wstał w pewnej chwili i bardzo uprzejmie zapytał o niekontrolowane zjawisko oranżeriowe, które mogłoby powstać w wyniku zbyt dużej ilości uwalnianego dwutlenku węgla. Sax pokiwał z uznaniem głową na to stwierdzenie, naukowcy z Subarashii odpowiedzieli jednak po prostu, że mają nadzieję, iż nie dojdzie do sytuacji zbytniego ocieplenia; rozbrajająco dodali też, że przecież — tak czy owak — powstałe w ten sposób ciśnienie atmosferyczne w wysokości siedmiuset czy też ośmiuset milibarów byłoby bardziej wskazane niż ciśnienie pięciusetmilibarowe.

— Ależ nie, jeśli będzie to atmosfera dwutlenkowowęglowa! — mruknął Sax do Claire, która pokiwała głową.

Wówczas wstał H. X. Borazjani i powiedział dokładnie to samo, co myślał Sax, a w jego ślady podążyli inni. Sporo osób na sali ciągle traktowało oryginalny model Russella jako wzorzec działania i kładli szczególny nacisk na trudności z ewentualnym późniejszym wytrąceniem zbyt dużej nadwyżki dwutlenku węgla z powietrza. Tyle że w pomieszczeniu znajdowała się również spora liczba naukowców z Armscoru i Zjednoczonych, którzy — podobnie jak ci z Subarashii — albo twierdzili, że wytrącanie dwutlenku węgla wcale nie jest trudne, albo wręcz, że ciężka od dwutlenku węgla atmosfera nie jest pozbawiona zalet. Ekosystem większości roślin wraz z owadami tolerującymi dwutlenek węgla i może dodatkowo jakimiś genetycznie ukształtowanymi zwierzętami bujnie rozwijałby się w tym ciepłym, gęstym powietrzu, mówili, a ludzie mogliby chodzić po dworze w podkoszulkach i niczym cięższym niż tylko maski tlenowe na twarzach.

Takie wypowiedzi sprawiły, że Sax niemal zazgrzytał zębami z wściekłości, na szczęście jednak nie był jedyną osobą tak zdenerwowaną, dzięki czemu udało mu się pozostać na siedzeniu, podczas gdy inni wstawali z krzeseł, by zakwestionować tę fundamentalną zmianę celu terraformowania. Kłótnia szybko się zaogniła, aż stała się naprawdę zawzięta.

— To nie jest jakaś dzika planeta, którą chcemy podbić!

— Sugerujecie w ten sposób, że ludzi również można genetycznie przystosować, by tolerowali wyższy poziom dwutlenku węgla, a to jest przecież absurdalne!

Bardzo szybko stało się oczywiste, że niczego w ten sposób nie osiągną. Bowiem nikt naprawdę nikogo nie słuchał i wszyscy głosili „niepodważalne” opinie, ściśle związane z interesami swoich pracodawców. To jest naprawdę niestosowne, pomyślał Sax. Powszechna niechęć wobec tonu debaty spowodowała, że większość osób, z wyjątkiem bezpośrednich uczestników, zaczęła się wycofywać z bezsensownej dyskusji — ludzie wokół Saxa składali programy, odłączali komputery i szepcząc do swoich towarzyszy, zbierali się do wyjścia. Postępowali tak wszyscy poza grupką, która ciągle stała i toczyła spór… To było skandaliczne, nikt nie mógł mieć co do tego najmniejszych wątpliwości, ale Saxowi wystarczyła chwila zastanowienia, by stwierdzić, że tamci kłócą się obecnie na temat decyzji taktycznych, które i tak nie zależały od nikogo z nich — zwykłych przecież naukowców. Cała sprawa nikomu się nie podobała, toteż w samym środku debaty ludzie faktycznie zaczęli wstawać i opuszczać salę. Prowadząca dyskusję panelową — jakaś bardzo uprzejma Japonka, która wyglądała na strasznie nieszczęśliwą z powodu rozwoju wypadków — usiłowała przekrzyczeć podniesione głosy dyskutantów, sugerując, by zamknięto sesję. Ludzie gromadnie wychodzili na korytarz, łącząc się w małe grupki; niektórzy ciągle przemawiali w podnieceniu do swych sojuszników. Teraz, gdy skarżyli się przyjaciołom, przedstawiali stanowczym tonem rozmaite zastrzeżenia i wątpliwości.

Sax podążył za Claire, Jessiką i innymi osobami z Biotique przez kanał do Płaskowzgórza Hunta. Wsiedli do windy, wjechali na płaskowyż płaskowzgórza i zjedli obiad w lokalu Antonia.

— Mają nas zamiar zalać dwutlenkiem węgla — mruknął Sax, gdyż nie mógł już dłużej utrzymać języka za zębami. — Nie sądzę, żeby rozumieli, jak wielkie nieszczęście wyrządzą w ten sposób modelowi standardowemu.

— Oni preferują zupełnie inny model — odparła Jessica. — Dwufazowy model ciężkoprzemysłowy.

— Który zatrzyma ludzi i zwierzęta w namiotach na czas mniej więcej nieokreślony — dodał Sax.

— Być może zarządy konsorcjów ponadnarodowych nie przejmują się tą kwestią — zauważyła Jessica.

— A może nawet im się podoba ten pomysł — stwierdził Berkina.

Sax skrzywił się.

Do rozmowy włączyła się Claire:

— Ściśle rzecz biorąc, chodzi o to, że mają tę solettę i soczewkę, i po prostu chcą je wykorzystać. Bawią się jak dzieci swoimi zabawkami. Mnie się to kojarzy z dziesięcioletnim malcem, który stara się sprawdzić, czy za pomocą szkła powiększającego można wywołać pożar. Tylko że aktualne zabawki są tak bardzo potężne… A tamci nie potrafią się powstrzymać, bowiem bardzo pragną ich użyć. Potem nazwą wypalone strefy kanałami, sami wiecie…

— To jest potworna głupota — odezwał się ostrym głosem Sax, a kiedy pozostali popatrzyli na niego z pewnym zaskoczeniem, próbował złagodzić ton: — No cóż, sami rozumiecie, nie jest to zbyt mądre posunięcie. Coś w rodzaju pokrętnego romantyzmu. Powstałe rowy nie będą kanałami w sensie użytecznych torów, łączących jedną masę wodną z drugą i nawet jeśli ktoś spróbuje ich użyć w tym celu, ich brzegi pozostaną żużlowe.

— Będą mieli wtedy szkło, którego tak pragną — powiedziała Claire. — W każdym razie to tylko pomysł, te kanały.

— Ależ to, co tu się dzieje, to bynajmniej nie jest dziecięca zabawa! — wybuchnął Sax. Niesamowicie trudno było mu w obecnej sytuacji zachować poczucie humoru Stephena; z pewnego powodu czuł prawdziwą irytację i zdenerwowanie. Tak znakomicie przecież zaczęli — sześćdziesiąt lat nieprzerwanych sukcesów — a teraz przybyli tu inni ludzie ze swymi ideami i zabawkami, pragnąc to wszystko zniszczyć, kłócąc się i spiskując przeciwko sobie nawzajem, dążąc do wprowadzenia kolejnych, jeszcze potężniejszych i jeszcze kosztowniejszych metod, nad którymi będzie jeszcze trudniej zapanować. Jednym słowem, zamierzali zrujnować jego plan!

Ostatnie sesje popołudniowe okazały się powierzchowne i w żaden sposób nie zdołały przywrócić Saxowi wiary w to, że konferencja była przykładem bezinteresownej nauki. Tego wieczoru, wróciwszy do swego pokoju, obejrzał w telewizji program informacyjny poświęcony marsjańskiemu środowisku z większą uwagą niż kiedykolwiek przedtem, szukając odpowiedzi na pytania, których do końca nie potrafił sformułować. Dowiedział się o wielu nowych faktach. Obsuwały się skalne urwiska. Z powodu cyklu „odwilż-zamarzanie” ze zmarzliny były wypychane skały wszelkich rozmiarów, które następnie układały się w charakterystyczne wielokątne wzory. W parowach i na różnych powierzchniach pochyłych tworzyły się kamienne lodowce, skały odbijały się swobodnie od lodu, potem ześlizgiwały się w dół wąwozu w masach, które poruszały się jak regularne lodowce. Pinga pokrywały pęcherzami północne niziny, z wyjątkiem, rzecz jasna, miejsc, gdzie zamarznięte morza wysączały się z platform wiertniczych, zalewając okolicę…

Były to zmiany na potężną skalę, zjawiska widoczne coraz powszechniej na planecie i zwiększające swe tempo wraz z każdym rokiem, ponieważ letnie dni stawały się teraz coraz cieplejsze, a podziemna submarsjańska biota rosła coraz głębiej; jednocześnie każdej zimy wszystko ciągle zamarzało w lity lód, a w letnie noce w jego cieniutką warstewkę. Taki intensywny cykl „odwilż-zamarzanie” rozdzierał ziemię, a marsjańska powierzchnia okazała się szczególnie na to podatna, ponieważ trwała w lodowatym, jałowym zastoju od milionów lat. Utrata masy wyzwalała każdego dnia wiele ziemnych obsuwów, toteż rozmaite nieszczęśliwe wypadki bądź czyjeś nie wyjaśnione zniknięcia przestały być sprawą niezwykłą. Podróże na przełaj stały się niebezpieczne. Kaniony i świeże kratery nie uchodziły już za miejsca na tyle bezpieczne, aby stawiać tam miasta lub choćby spędzać noce.

Obejrzawszy program, Sax wstał, podszedł do okna w swoim pokoju i spojrzał w dół na światła wielkiego miasta. Na Marsie działo się obecnie to, co wywróżyła mu przed wielu laty Ann. Bez wątpienia w tej chwili musiała reagować na raporty z tych wszystkich zmian prawdziwym oburzeniem — ona i cała reszta „czerwonych”. Dla nich każdy obryw skalny był znakiem, że eksperymenty szły raczej w złym kierunku niż we właściwym. W przeszłości Russell szybko otrząsnąłby się z takich myśli; przecież utrata masy obnażała słońcu zamarzniętą glebę, którą ogrzewały promienie słoneczne, ujawniając w ten sposób ukryte źródła azotu i innych pierwiastków. Tak powiedziałby sobie jeszcze jakiś czas temu, ale teraz, mając świeżo w pamięci wszystkie wydarzenia z konferencji, nie był już wcale pewien, czy występujące powszechnie zjawiska należy uważać za pozytywne.

W telewizyjnych programach nikt nie wydawał się przejmować tymi zmianami. Ale tam nie było „czerwonych”. Obsunięcia się ziemi uważano za nic innego jak tylko szansę, i to nie jedynie dla terraformowania — które najwyraźniej traktowano obecnie jako wyłączną sprawę konsorcjów ponadnarodowych — ale także dla przemysłu wydobywczego. Sax z mieszanymi uczuciami obserwował w wiadomościach relację na temat świeżo odkrytej żyły rudy złota. Dziwny był fakt, jak wielu ludzi zdawały się pociągać poszukiwania. Niektórzy na Marsie zachowywali się tak, jak gdyby dopiero zaczęło się dwudzieste stulecie; wraz z powrotem kosmicznej windy najwidoczniej wróciła na planetę stara mentalność z czasów gorączki złota. Jak gdyby było to naprawdę jedyne przeznaczenie każdej frontiery, choć tu eksploatację prowadzono za pomocą wielkich maszyn napierających ze wszystkich stron, a także z pomocą kosmicznych inżynierów, specjalistów od wydobywania i budowania. Natomiast terraformowanie, które stanowiło kiedyś pracę Saxa i zarazem było jedyną i najważniejszą sprawą w jego życiu od co najmniej sześćdziesięciu lat, teraz wydawało się zmieniać w coś zupełnie innego…

Saxa zaczęła prześladować bezsenność. Nigdy mu nie dokuczała i teraz przekonał się, że dolegliwość ta jest naprawdę bardzo nieprzyjemna. Budził się, przekręcał na bok, powoli przytomniał, aż jego umysł zaczynał działać. Kiedy uświadamiał sobie, że nie zaśnie powtórnie, wstawał, włączał ekran AI i oglądał najróżniejsze programy wideo, nawet wiadomości, którymi nigdy przedtem się nie interesował. Na Ziemi dostrzegał symptomy pewnego rodzaju socjologicznej dysfunkcji. Wydawało się, na przykład, że nikt w żaden sposób nie próbuje dostroić problemów społecznych do nagłego wzrostu populacyjnego, spowodowanego przez zastosowanie kuracji gerontologicznych. A przecież, zdaniem Saxa, była to kwestia zasadnicza: w swoim czasie należało wprowadzić kontrolę urodzin, zezwolenia na posiadanie określonej liczby dzieci, sterylizację i tym podobne ograniczenia, jednak większość państw zupełnie zlekceważyła problem. I teraz, po latach, co oczywiste, okazywało się, że stale rozrasta się „podklasa” pozbawiona dostępu do kuracji, zwłaszcza w gęsto zaludnionych biednych państwach. Dokładne liczby były obecnie trudne do ustalenia, szczególnie że ONZ bezspornie dogorywała, a studium opracowane przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości głosiło, że w państwach rozwiniętych jest poddawanych kuracji siedemdziesiąt procent ludności, podczas gdy w krajach biednych — zaledwie jedna piąta osób. Jeśli ten trend utrzyma się przez dłuższy czas, myślał Sax, doprowadzi do swego rodzaju klasowej fizykalizacji — spóźnionego pojawienia się czy też ponownego ujawnienia się ponurej wizji marksowskiej, tylko w o wiele skrajniejszej formie niż to przewidywał Marks, ponieważ teraz różnice klasowe manifestowały się poprzez prawdziwe różnice fizjologiczne spowodowane przez rozdział dwumodalny, coś niemal pokrewnego specjacji…

Ta dywergencja między bogatymi i biednymi była szalenie niebezpieczna, ale najwyraźniej na Ziemi traktowano ją jako coś nieuchronnego w procesie rozwoju, jako część naturalnego porządku rzeczy. Dlaczego nie dostrzegali zagrożenia?

Sax nie rozumiał już Ziemi, jeśli w ogóle kiedykolwiek ją pojmował. Siedział teraz, drżąc cały z powodu kolejnej bezsennej nocy, zbyt zmęczony, żeby cokolwiek czytać lub w ogóle pracować; sił starczało mu tylko na to, by wywoływać na ekran ziemskie programy informacyjne jeden po drugim, usiłując lepiej zrozumieć, co się dzieje na jego macierzystej planecie. A uważał, że musi ją zrozumieć, jeśli chce pojąć problemy Marsa, ponieważ postępowanie marsjańskich konsorcjów ponadnarodowych zależne było właśnie od aktualnej sytuacji na Ziemi. Po prostu musiał zrozumieć! Jednak telewizyjne wiadomości wydawały mu się doprawdy niepojęte. Bezsprzecznie na Ziemi — co tam było widoczne w sposób jeszcze bardziej dramatyczny niż na Marsie — nie istniał żaden plan.

Sax potrzebował nauki płynącej z historii, ale niestety nie było to możliwe. „Historia jest lamarkiańska”, zwykł mawiać Arkady, i myśl ta wydawała się złowieszczo sugestywna, biorąc pod uwagę tę pseudospecjację spowodowaną przez nierówny rozdział gerontologicznych kuracji. Znikąd nie było prawdziwej pomocy. Psychologia, socjologia, antropologia, wszystkie te nauki tylko podejrzewały. W żaden sposób nie można było zastosować metod naukowych wobec istot ludzkich, nijak nie dawało się uzyskać naprawdę pomocnych informacji. Zaistniał problem związany z pojęciami faktu i wartości, tyle że wyrażony w inny sposób; ludzką rzeczywistość należało interpretować jedynie opierając się na wartościach, a wartości okazywały się zwykle bardzo odporne na analizę naukową. Wyodrębnienie czynników do badania, niekoniecznie prawdziwe hipotezy, możliwe do powtórzenia eksperymenty — żadna z metod stosowanych w fizyce laboratoryjnej po prostu nie nadawała się tu do wykorzystania. Wartości rządzą historią — twierdzenie to stało się niepodważalne, niepowtarzalne i uwarunkowane. Można było ten układ opisać jako lamarkiański czy też chaotyczny, ale to także jedynie domysły, ponieważ nie udawało się odpowiedzieć na podstawowe pytania, a mianowicie: jakie czynniki wybierano, jakie cechy można było nabyć poprzez uczenie się i przekazywanie informacji albo działając w jakiś niepowtarzalny, lecz zgodny ze wzorcem sposób?

Nikt nie potrafił tego wyjaśnić.

Sax zaczął znowu myśleć o dziedzinie nauki zwanej historią naturalną, która tak bardzo go urzekła na Lodowcu Arena. Dziedzina ta używała metod naukowych do badania naturalnej historii świata, która w wielu płaszczyznach stanowiła tak samo skomplikowany metodologicznie problem jak historia ludzka, będąc równie niepowtarzalna i odporna na eksperymentowanie. I jeśli pominęło się ludzką świadomość, historia naturalna często okazywała się dyscypliną dość pomysłową, nawet jeśli opierała się w większości na obserwacji i hipotezach, które dawały się zweryfikować jedynie poprzez dalszą obserwację. To była prawdziwa nauka, która naprawdę odkrywała wśród przypadkowości i chaosu świata pewne niekwestionowalne, ogólne zasady ewolucji: rozwój, adaptację, zmienność cech gatunkowych, a także wiele bardziej szczegółowych zasad, potwierdzonych przez rozmaite poddyscypliny.

A teraz Sax poszukiwał podobnych zasad kształtujących ludzką historię. Trochę poczytał na temat historiografii, ale nie wniosło to nic nowego; znajdował tani albo smutną imitację metody naukowej, albo czystą i prostą sztukę. Mniej więcej co każde dziesięć lat nowe historyczne interpretacje rewidowały wszystko, co dotąd ustalono, ale rewizjonizm ten niestety ciągle z upodobaniem tworzył kolejne teorie, które nie miały wiele wspólnego z obecnym porządkiem świata. Socjobiologia i bioetyka były w tej kwestii nieco bardziej obiecujące, ale konkretny problem wyjaśniały najlepiej, kiedy mogły działać w ewolucyjnych skalach czasowych, a Sax chciał się dowiedzieć czegoś na temat minionych stu lat i może jeszcze następnych stu. Lub choćby o ubiegłych pięćdziesięciu, i o pięćdziesięciu, które świat miał przed sobą.

Noc po nocy Sax budził się, nie udawało mu się zasnąć ponownie, więc wstawał, siadał przed ekranem i zaintrygowany zagłębiał się w te kwestie, zbyt zmęczony, by logicznie myśleć. A kiedy to nocne czuwanie stało się już niemal nawykiem, złapał się na tym, że wraca coraz częściej do filmów poświęconych wydarzeniom roku 2061. Istniało wiele wideokompilacji na temat tamtych dni i w niektórych z nich nie bano się nazywać ówczesnych zdarzeń trzecią wojną światową. Taki był tytuł najdłuższego wideoserialu z tamtego roku, o długości jakichś sześćdziesięciu godzin, składającego się z kiepsko zmontowanych filmików, w chronologicznym porządku ukazujących rozwój wypadków.

Wystarczyło pooglądać ten serial przez chwilę, aby stwierdzić, że tytuł ten nie jest całkowitą sensacyjną bzdurą. W tym fatalnym roku wszędzie na Ziemi szalały wojny i ci spośród analityków, którzy nie chcieli ich połączyć w jedno i nazwać trzecią wojną światową, uważali najwidoczniej, że po prostu nie trwały wystarczająco długo, aby były godne tego miana albo że nie był to spór dwóch wielkich światowych bloków państw sprzymierzonych, ale sprawa o wiele bardziej kłopotliwa i skomplikowana: różne źródła twierdziły, że północ walczyła wówczas z południem, młodzi ze starymi, ONZ z poszczególnymi narodami, narody z konsorcjami ponadnarodowymi, konsorcja ponadnarodowe z państwami przez nie kontrolowanymi, armie narodowe z policją albo policja z obywatelami… Konflikt ten miał więc w sobie cechy wszystkich rodzajów konfliktów naraz. Tak czy owak, w ciągu sześciu czy ośmiu miesięcy Ziemia pogrążona była wówczas w całkowitym chaosie.

Podczas tego przyspieszonego kursu z zakresu politologu Sax natknął się na wykres Hermanna Kahna, zwany „drabiną eskalacji konfliktu”, w którym badacz ten próbował skategoryzować kolejne zdarzenia według ich natury i zaciętości. W drabinie Kahna znajdowały się czterdzieści cztery stopnie: począwszy od pierwszego, zwanego „pozornym kryzysem”, posuwano się stopniowo w górę poprzez takie kategorie, jak: „gesty polityczne i dyplomatyczne”, „uroczyste i formalne deklaracje”, „znacząca mobilizacja”, a potem coraz wyżej poprzez szczeble o nazwach: „pokaz siły”, „niepokojące akty przemocy”, „dramatyczne konfrontacje militarne”, „wielka wojna konwencjonalna”, i dalej ku niezbadanym strefom: „wojny prawie atomowej”, „modelowych ataków skierowanych przeciw własności”, „aktów obywatelskiej dewastacji”, aż do samego numeru czterdziestego czwartego, zwanego „spazmem” albo „szaleńczą wojną”. Całość stanowiła naprawdę interesującą próbę taksonomii i konsekwentnej logiki. Przyglądając się wykresowi dokładnie, Sax zauważył, że autor wykorzystał kategorie z wielu przeszłych wojen. A gdy patrzył na kolejne definicje z tabeli, pomyślał, że wydarzenia roku 2061 nieuchronnie musiały się zakończyć punktem czterdziestym czwartym.

W chaosie tamtego roku Mars nie był niczym więcej niż tylko jedną dodatkową spektakularną wojną w tle pięćdziesięciu innych. Bardzo niewiele miejsca wśród powszechnych problemów dotyczących roku 2061 poświęcono Czerwonej Planecie, zatrzymując się przy niej jedynie na chwilę i prezentując wybrane króciutkie filmiki, które Sax widział już wcześniej wiele razy: zamarznięci strażnicy w Korolowie, popękane kopuły, zerwanie windy, a potem upadek Fobosa. Próby analizy marsjańskiej sytuacji były w najlepszym razie płytkie; planeta stanowiła dla oceniających tylko egzotyczny występ artystyczny towarzyszący głównemu przedstawieniu, niezły wstępniak, który niczym się nie wyróżniał od ogólnego bagna. Tak, tak, prawda ta dotarła do Saxa wraz z pewnym bezsennym świtem: jeśli chciał zrozumieć rok 2061 na Marsie, musiał zesztukować go sam, stworzyć osobiście z rozmaitych zdarzeń zarejestrowanych na kasetach wideo, z wszystkich tych nagrań, na których rozwścieczone tłumy podpalają miasta, a zdesperowani i sfrustrowani przywódcy sporadycznie udzielają konferencji prasowych.

Jednakże nawet ułożenie tych segmentów według chronologii nie było zadaniem łatwym. I, rzecz jasna, stanowiło ono dla Saxa (w stylu jego działania z czasów Echus Overlook) jedyną interesującą go kwestię na kilka tygodni, bowiem uporządkowanie zdarzeń w odpowiedniej kolejności było pierwszym krokiem do zesztukowania tego, co nastąpiło, krokiem, który musiał poprzedzić odpowiedź, dlaczego stało się tak, a nie inaczej.

Po kilku tygodniach Sax zaczął co nieco rozumieć. Metoda, którą się posłużył, coś w rodzaju analizy obiegowych wersji, okazała się słuszna i doszedł do wniosku, że ogniskiem zapalnym i jednocześnie bezpośrednią przyczyną wojny było pojawienie się w latach czterdziestych dwudziestego pierwszego wieku wielu ogromnych konsorcjów ponadnarodowych. W tamtej dekadzie bowiem, kiedy Sax bez reszty poświęcał swoją uwagę terraformowaniu Marsa, na Ziemi zaistniał zupełnie nowy porządek, od czasu, gdy tysiące wielonarodowościowych korporacji zaczęły się łączyć w dziesiątki o wiele większych konsorcjów ponadnarodowych. Przypominało to kształtowanie planety, jak pomyślał pewnej nocy, gdy planetazymale zmieniają się w planety.

Porządek ten nie był jednak zupełnie nowy. Wielonarodowościowcy wywodzili się przeważnie z bogatych narodów przemysłowych, więc w pewnym sensie konsorcja ponadnarodowe wyrażały tylko pragnienie tych nacji — ich chęć rozszerzenia władzy na resztę świata, w sposób, który uświadomił Saxowi, jak mało wie o systemach imperialnym i kolonialnym, które poprzedziły ten układ. Przypomniało mu się, że Frank kiedyś zwykł powtarzać coś w tym rodzaju: „Kolonializm nigdy się nie skończył, po prostu tylko zmieniał nazwy i zawsze zatrudniał lokalnych gliniarzy. Wszyscy jesteśmy obywatelami kolonii konsorcjów ponadnarodowych”.

To był przejaw cynizmu Franka, stwierdził (żałując, że nie ma przy sobie tego twardego mężczyzny o bystrym umyśle, który nauczyłby go takiej postawy), ponieważ rozmaite kolonie nie były sobie równe. To prawda, że konsorcja ponadnarodowe, z racji swej potęgi, potrafiły się odgryźć narodowym rządom nieporównanie skuteczniej niż „bezzębni” służący. No i żadne konsorcjum nie okazywało szczególnej lojalności wobec któregoś z rządów czy też wobec ONZ. Ale to były dzieci Zachodu — dzieci, które nie dbały już o swoich rodziców, choć ciągle jeszcze ich wspierały. Czas pokazywał bowiem, iż nacje przemysłowe rozwijają się pomyślnie pod rządami konsorcjów ponadnarodowych, podczas gdy kraje rozwijające się nie miały innego wyjścia, jak tylko walczyć ze sobą o status flagowego państwa któregoś z nich. W ten sposób, w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy konsorcja znalazły się pod ostrzałem zdesperowanych biednych krajów, w obronie ponadnarodowców stanęła Grupa Siedmiu wraz ze swą potęgą militarną.

Ale jaka była bezpośrednia przyczyna? Noc po nocy Sax oglądał kolejne filmy wideo z lat czterdziestych i pięćdziesiątych dwudziestego pierwszego stulecia, szukając choćby śladu odpowiedzi. W końcu uznał, że głównym punktem zapalnym stała się kuracja przedłużająca życie. Lata „pięćdziesiąte, gdy szeroko stosowano kurację w państwach bogatych, niczym kolorowa plama w próbce mikroskopowej, ukazały, jak ogromne ekonomiczne nierówności panują w świecie. A im bardziej kuracja się rozprzestrzeniała, tym bardziej napięta stawała się sytuacja, podążając wytrwale w górę po szczeblach drabiny kryzysów Kahna.

Natomiast bezpośrednim powodem wybuchu zamieszek w roku 2061, powodem — co dziwne — wystarczającym, okazał się konflikt narosły wokół marsjańskiej windy kosmicznej. Początkowo kierowało nią Praxis, ale gdy tylko rozpoczęło jej obsługę — dokładnie w lutym 2061 roku — windę przejęło w sposób wyraźnie wrogi Subarashii. To ostatnie konsorcjum było w tym czasie konglomeratem wielu, przeważnie japońskich, korporacji, które nie weszły wcześniej w skład Mitsubishi, i w tamtym roku stale rosło w siłę, stając się coraz bardziej agresywne i ambitne. Po przejęciu windy (które zostało zaaprobowane przez UNOMĘ) Subarashii od razu zwiększyło przydziały emigracyjne, a to spowodowało, iż sytuacja na Marsie stała się niemal krytyczna. W tym samym czasie na Ziemi konkurenci Subarashii zaczęli protestować przeciwko temu, co faktycznie można było nazwać ekonomicznym podbojem Marsa i chociaż Praxis ograniczało swe sprzeciwy do legalnych działań przeciwko nieszczęsnej Organizacji Narodów Zjednoczonych, jedno z państw „flagowych” Subarashii — Malezja, zostało zaatakowane przez Singapur, który stanowił bazę koncernu Shellalco. Do kwietnia 2061 roku większa część południowej Azji znalazła się w stanie wojny. Większość wojen wybuchła, ponieważ nagle odżyły długotrwałe konflikty o starej historii, jak wojna Kambodży z Wietnamem lub Pakistanu z Indiami, ale niektóre były zaplanowanymi atakami na państwa należące do Subarashii, jak napaść na Birmę czy Bangladesz. Wydarzenia w tym regionie w iście morderczym tempie wywindowały sytuację o kilka szczebli na „drabinie eskalacji konfliktu”, zwłaszcza gdy starzy wrogowie przyłączyli się do konfliktów nowych konsorcjów ponadnarodowych, toteż do czerwca wojny zalały całą Ziemię, a potem wybuchły również na Marsie. Do października zginęło pięćdziesiąt milionów ludzi, a kolejne pięćdziesiąt milionów miało umrzeć w następstwie frontowych wydarzeń, jako że wiele podstawowych służb zaprzestało działania lub zostało zniszczonych, wobec czego nikt nie potrafił zapobiec, a później leczyć nowej epidemii malarii, która zaczęła szaleć na Ziemi.

Te czynniki w zupełności wystarczyły, by Sax uznał wydarzenia roku 2061 za wojnę światową. Była to, jak wywnioskował, śmiertelna, synergistyczna kombinacja walk między konsorcjami ponadnarodowymi i rewolucji wywołanej przez masy pozbawionych praw ludzi, którzy sprzeciwiali się porządkowi narzucanemu przez konsorcja ponadnarodowe. Jednak gwałtowność chaosu przekonała ponadnarodowców, by chwilowo odsunąć na dalszy plan własne interesy albo przynajmniej połączyć się na jakiś czas we wspólnym celu, przez co upadły wszystkie ruchy rewolucyjne, zwłaszcza po tym, jak interweniowały wojska Grupy Siedmiu, aby ocalić konsorcja ponadnarodowe przed przejęciem i rozbiciem ich majątku w państwach, które dotąd praktycznie były ich własnością. Wszystkie największe wojskowo-przemysłowe kraje natychmiast utworzyły wspólną strategię działania, co sprawiło, iż ta trzecia wojna światowa była bardzo krótka w porównaniu z pierwszymi dwoma. Choć krótka, była jednak straszliwa: w roku 2061 zmarło mniej więcej tyle osób co w pierwszych dwóch wojnach razem wziętych.

Mars stanowił w tej trzeciej wojnie światowej kampanię drugorzędną, w której pewne ponadnarodowe konsorcja po prostu przesadnie zareagowały na wprawdzie spektakularną, ale zupełnie zdezorganizowaną rewoltę. Kiedy ją stłumiły, Mars znalazł się w jeszcze ściślejszym uścisku głównych koncernów, które otrzymywały na to błogosławieństwo Grupy Siedmiu i innych klientów ponadnarodowców. A Ziemia dalej się słaniała, pomniejszona o sto milionów swych mieszkańców.

Poza tym nic się nie zmieniło. Żadnego z problemów nie rozwiązano. Wobec czego cala sytuacja mogła się równie dobrze powtórzyć. To jest naprawdę możliwe, uświadomił sobie Sax. Można nawet posunąć się do stwierdzenia, że to jest bardzo prawdopodobne.

Nadal kiepsko sypiał. I chociaż spędzał dni w zwykłej rutynie pracy i własnych przyzwyczajeń, wydawało mu się, iż patrzy na wszystko zupełnie inaczej niż przed konferencją. Stanowiło to kolejny dowód, jak ponuro przypuszczał, że pojęcie wizji jest konstruktem wzorcowym. Teraz jednak nie miał wątpliwości, że konsorcja ponadnarodowe są wszędzie. W kategoriach władzy właściwie prawie nie istniało nic innego. Burroughs było z pewnością miastem konsorcjów, a z tego, co mówiła Phyllis, Sax wywnioskował, że Sheffield także. Nie istniały tam żadne z narodowych zespołów naukowych, które rozmnożyły się w latach przed konferencją traktatową. A ponieważ przedstawiciele pierwszej setki kolonistów nie żyli bądź przebywali w ukryciu, cała tradycja Marsa jako stacji badawczej zupełnie wygasła. A jaki był obecnie kierunek nauki zajmującej się projektem terraformowania, sam ostatnio widział; zrozumiał, czym stawała się ta nauka. Nie, nie, nie było już czystej nauki, teraz prowadzono tylko badania stosowane.

A kiedy dobrze się zastanowił nad całą sprawą, dostrzegł, że w ogóle istnieje już bardzo niewiele innych śladów po starych narodach-państwach. Z doniesień programów informacyjnych można było wnioskować, że większość z nich zbankrutowało, nawet te z Grupy Siedmiu; miały ogromne długi, przeważnie, rzecz jasna, u konsorcjów ponadnarodowych. Po przejrzeniu niektórych raportów Sax uświadomił sobie, że konsorcja ponadnarodowe w pewnym sensie nawet przejmowały mniejsze państwa, jako coś w rodzaju trwałych aktywów, na zasadzie nowego porozumienia przedsiębiorstwo-rząd, które bardzo się oddalało od starych kontraktów „państw flagowych”.

Przykładem tego nowego układu w nieco odmiennej formie był sam Mars, który najwyraźniej został skutecznie przejęty przez duże konsorcja ponadnarodowe. A teraz, kiedy ponownie zainstalowano windę, ogromnie wzrósł tu eksport złóż oraz import ludzi i towarów. Notując te przedsięwzięcia, ziemskie rynki papierów wartościowych reagowały histerycznie, akcje co rusz szły w górę i nic nie wskazywało na to, by miały przestać rosnąć, mimo oczywistego faktu, iż Mars mógł dostarczyć Ziemi tylko niektórych metali i to w dość ograniczonych ilościach. Wobec czego Sax podejrzewał, że zwyżka na rynku akcyjnym przypominała w gruncie rzeczy złudne zjawisko bańki mydlanej: wystarczy jedno nakłucie, bańka pęka i wszystkie akcje mogą równie dobrze natychmiast gwałtownie spaść. A może nie… Makroekonomia stanowiła dziedzinę bardzo nieokreśloną i w pewnym sensie cały rynek papierów wartościowych był po prostu zbyt iluzoryczny, aby dało się odgadnąć prawa, które nim rządziły. Ale któż może wiedzieć, póki to nie nastąpi? Sax, który wędrując ulicami Burroughs oglądał tabele z cenami akcji w oknach biur, z pewnością nie pokusiłby się o jakiekolwiek przewidywania. W końcu, myślał, człowiek nie jest układem wymiernym.

Ta głęboka prawda potwierdziła się, gdy pewnego wieczoru w drzwiach Saxa pojawił się Desmond. Sam słynny Kojot, przybyły z Ziemi jako pasażer na gapę, maleńki brat Wielkiego Człowieka, stał teraz w progu mieszkania Saxa: nieduży i szczupły, ubrany w strój robotnika budowlanego — kombinezon o jaskrawych barwach (ukośne pasy w kolorach akwamaryny i królewskiej purpury ostro kontrastowały z limonowo-zielonymi butami od walkera). Wielu robotników budowlanych w Burroughs (a było ich tu naprawdę sporo) nosiło obecnie przez cały czas tego typu nowe, lekkie i elastyczne buty, jako coś w rodzaju modnego atrybutu i wszystkie one były w równie jaskrawych kolorach, choć bardzo niewiele z nich potrafiłoby zaćmić oszałamiający odcień fluorescencyjnych zieleni obuwia Desmonda.

Kiedy Sax na niego patrzył, Kojot uśmiechnął się swym dziwacznym uśmiechem.

— Piękne kolory, prawda? Bardzo odciągają uwagę, nie sądzisz?

Na szczęście rzeczywiście tak było, a swoje dredloki — doprawdy niezwykły widok na Marsie — Desmond przykrył beretem w barwach głębokiej czerwieni, żółci i zieleni.

— Chodź, wyjdźmy na drinka.

Kojot poprowadził Saxa do taniego baru nad kanałem, wbudowanego w bok masywnego, pustego pinga. Tłumek robotników budowlanych gęsto obsiadł długie stoły; mówili przeważnie z akcentem australijskim. Przy samym kanale jakaś szczególnie hałaśliwa grupa rozgrywała zawody w rzucaniu do wody lodowymi klocami wielkości kuł armatnich, od czasu do czasu trafiając nimi w trawę na przeciwległym brzegu, co wyzwalało radosne okrzyki i często zamówienie barowe w postaci kolejnej porcji tlenku azotawego. Przechodnie na drugim brzegu szerokim łukiem obchodzili tę część kanału.

Desmond zamówił cztery kieliszki tequili i jeden inhalator azotawy.

— Niedługo na naszej powierzchni wyrośnie agawa, prawda?

— Już teraz można by ją wyhodować — odparł Sax.

Siedzieli z tyłu jednego ze stolików. Co jakiś czas łokcie dwóch mężczyzn zderzały się z powodu tłoku i podczas picia Desmond mówił Saxowi do ucha. Punkt po punkcie przedstawiał całą listę upragnionych rzeczy, które chciał, aby Sax ukradł z Biotique. Rozmaite nasiona, zarodniki i kłącza, pewne środki do pobudzenia wzrostu roślin, jakieś trudne do syntetyzowania związki chemiczne…

— Hiroko prosiła, by ci przekazać, że naprawdę potrzebuje tego wszystkiego, ale w szczególności nasion.

— Nie może ich sama wyhodować? Nie lubię kraść.

— Życie to niebezpieczna gra — odrzekł Desmond, wznosząc toast za tę myśl: najpierw duży niuch tlenku azotawego, następnie spory łyk tequili. — Aaach — oświadczył z zadowoleniem.

— Nie chodzi o niebezpieczeństwo — stwierdził Sax. — Po prostu nie lubię robić takich rzeczy. Zrozum, ja z tymi ludźmi pracuję na co dzień.

Desmond wzruszył ramionami i nic nie odpowiedział, a Saxowi przyszło do głowy, że jego rozmówca, który spędził większą część dwudziestego pierwszego wieku żyjąc z kradzieży, mógł uznać takie skrupuły za trochę przesadne.

— Nie ukradniesz tych rzeczy ludziom — odezwał się w końcu Desmond. — Ukradniesz je konsorcjum ponadnarodowemu, które zarządza Biotique.

— Ale w tym wypadku chodzi o firmę szwajcarską i Praxis — zaoponował Sax. — A Praxis nie jest wcale taka zła. W gruncie rzeczy jest to dość luźna organizacja egalitarna, która mocno mi się kojarzy z ideami Hiroko.

— Tak, tylko że zapominasz o jednej sprawie. Praxis jest częścią globalnego systemu, rządzonego przez niezbyt dużą oligarchię. Trzeba pamiętać o kontekście.

— Och, wierz mi, bardzo dobrze o nim pamiętam — mruknął Sax, przypominając sobie swoje bezsenne noce. — Ale musisz także dostrzegać różnice.

— Tak, tak. Jedną z tych różnic jest to, że Hiroko potrzebuje tych materiałów i nie może ich w żaden sposób wytworzyć, ponieważ musi się ukrywać przed policją, która jest na usługach twoich cudownych konsorcjów.

Sax zmrużył oczy, wyrażając niezadowolenie.

— Poza tym kradzież materiałów należy do nielicznych działań partyzanckich, jakie nam obecnie pozostały — kontynuował Desmond. — Hiroko przyznaje rację Mai, że jawny sabotaż to po prostu oświadczenie, że na Marsie istnieje podziemie oraz zaproszenie do akcji odwetowej i zniszczenia półświata. Lepiej po prostu zniknąć na jakiś czas, powiedziała mi moja japońska przyjaciółka… Może wówczas tamci pomyślą, że nigdy nie było nas aż tak wielu.

— Dobry pomysł — zgodził się Sax. — Ale zaskakuje mnie, że robisz to, co ci każe Hiroko.

— Bardzo zabawne — odciął się Desmond, krzywiąc twarz. — Tak czy owak, ja również uważam, że to dobry pomysł.

— Naprawdę?

— Nie. Załóżmy, że mi to wmówiła. Cóż, może rzeczywiście wyjdzie nam to na dobre… Ale wracając do tematu: jest wiele materiałów do zdobycia.

— Czy tego rodzaju kradzież nie jest sygnałem dla policji, że nadal istniejemy?

— Z pewnością nie. Jest to akcja tak powszechna, że nie zauważą nas w tle. Mamy wielu ludzi wewnątrz systemu, którzy wykonują dla nas tę robotę.

— Na przykład ja.

— Tak, tylko że ty nie robisz tego dla pieniędzy, zgadza się?

— Nadal mi się to nie podoba.

Desmond roześmiał się, ukazując kamienne kły oraz osobliwą asymetryczność szczęki i całej dolnej części twarzy.

— To syndrom zakładnika. Pracujesz z nimi, więc poznajesz ich i zaczynasz odczuwać do nich sympatię. Jednak musisz stale pamiętać, co tu robimy. Daj spokój, skończ tego kaktusa, a pokażę ci parę rzeczy, których jeszcze nie widziałeś, tu, w samym Burroughs.

Rozległy się odgłosy zamieszania, gdy kula lodowa, uderzywszy w drugi brzeg, wtoczyła się na trawę i przewróciła jakiegoś starego człowieka. Gracze wiwatowali, podnosząc na rękach wykonawczynię celnego rzutu, natomiast grupa osób otaczających staruszka rzuciła się z impetem w kierunku najbliższego mostu.

— To miejsce staje się zbyt hałaśliwe — ocenił Desmond. — Dokończ i chodźmy stąd.

Sax wypił płyn, podczas gdy Desmond po raz ostatni zaciągnął się gazem z inhalatora. Potem szybko wyszli i oddalili się ścieżką nad kanałem w górę, nie chcieli bowiem zostać wciągnięci w utarczkę. W trakcie półgodzinnej przechadzki minęli rzędy kolumn Bareissa, przeszli przez Park Księżnej, gdzie skręcili w prawo i zaczęli wpinaczkę po stromej, szerokiej, trawiastej pochyłości Bulwaru Tota. Za Górą Stołową skręcili w lewo, zeszli węższym pokosem ulicznej trawy i udali się do najbardziej na zachód wysuniętej części ściany namiotowej, która rozciągała się w duży łuk wokół Płaskowzgórza Czarna Syrta.

— Popatrz, znowu budują stare, trumienne kwatery dla robotników — zauważył Desmond. — Tak wygląda obecnie standardowe mieszkanie Subarashii i zobacz, jak te budowle są wkomponowane w płaskowzgórze. Po założeniu Burroughs w Czarnej Syrcie była fabryczka przetwarzająca pluton, która wówczas znajdowała się w pewnej odległości od miasta. A teraz Subarashii buduje kwatery dla swoich robotników tuż przy niej, nie mówiąc już o tym, że praca tych ludzi polega na doglądaniu procesu przetwarzania i przemieszczaniu odpadów na północ od Nili Fossae, gdzie wykorzystają je prędkie reaktory całkowe. Kiedyś tego typu operacje sprzątania były prawie całkowicie zautomatyzowane, ale okazało się to zbyt kosztowne. Stwierdzono więc, że dużo taniej będzie, jeśli większość prac wykonają ludzie.

— Ale promieniowanie… — zaczął Sax, mrugając oczyma.

— Oczywiście — odparł Desmond ze swoim barbarzyńskim uśmieszkiem. — Ci ludzie przyjmują rocznie czterdzieści remów.

— Żartujesz!

— Nie żartuję. Pracodawcy mówią o tym robotnikom wprost i kiepsko im płacą, ale po trzech latach robotnicy dostają premię, którą jest kuracja.

— Czy gdyby nie wykonywali tej pracy, nie otrzymaliby kuracji?

— Kuracja jest niezwykle droga, Sax. Istnieją długie listy osób oczekujących w kolejce. A w ten sposób można wskoczyć na listę i mieć kurację za darmo.

— Ale czterdzieści remów! I nie można być pewnym, czy kuracja naprawi szkody przez nie poczynione!

— My o tym wiemy — rzekł Desmond z nachmurzoną miną. Nie było potrzeby przypominać o sprawie Simona. — Ale oni nie.

— I Subarashii robi to tylko po to, by obniżyć koszty?

— To ważne w tak wielkiej inwestycji kapitałowej, Sax. Liczy się każdy rodzaj oszczędności. Kanalizacja w Czarnej Syrcie to część tego samego systemu co, na przykład, klinika medyczna, trumny i elektrownie w płaskowzgórzu.

— Żartujesz.

— Nie. Moje żarty nigdy nie są aż takie ponure.

Zbył te słowa milczeniem.

— Zrozum — kontynuował Desmond — nie istnieją już żadne nadzorcze agencje. Nie ma też żadnych kodeksów czy czegoś takiego. To jest właśnie największy sukces konsorcjów ponadnarodowych, osiągnięty w sześćdziesiątym pierwszym — tworzą teraz swoje własne zasady. A ty dobrze wiesz, jakie są te ich zasady.

— Ależ to po prostu głupota.

— Cóż, sam rozumiesz, tym szczególnym wydziałem Subarashii kierują Gruzini, którzy przeżywają intensywnie renesans czasów stalinowskich. To patriotyczny gest, rządzić swoim państwem tak głupio jak to tylko możliwe. Zresztą… to oznacza również interes. A poza tym najwyższe kierownictwo Subarashii stanowią wciąż Japończycy, którzy nadal zapewne wierzą, że Japonia jest wielka dzięki wytrzymałości i nieustępliwości jej obywateli. Twierdzą, że co przegrali w drugiej wojnie światowej, odebrali sobie w 2061 roku. Jest to najbardziej brutalne konsorcjum na Marsie, a wszystkie pozostałe naśladują jego poczynania z dużym sukcesem. Praxis to absolutny wyjątek, jeśli chodzi o metody, musisz o tym pamiętać.

— Więc nagrodzimy ich, okradając.

— Sam zdecydowałeś się pracować dla Biotique. Może powinieneś zmienić pracę.

— Nie.

— Sądzisz, że możesz zdobyć te materiały od którejś z firm Subarashii?

— Nie.

— A z Biotique tak.

— Być może. Chociaż system bezpieczeństwa jest tam dość szczelny.

— Ale mógłbyś to zrobić?

— Prawdopodobnie. — Sax zastanowił się. — Jednakże chcę czegoś w zamian.

— Tak?

— Zabierzesz mnie samolotem, abym mógł się przyjrzeć strefie ogrzewanej przez solettę?

— Oczywiście! Sam chciałbym ją zobaczyć jeszcze raz.

Następnego popołudnia opuścili więc Burroughs i skierowali się na południe w górę Wielkiej Skarpy, a następnie wylądowali przy Stacji Libijskiej, jakieś siedemdziesiąt kilometrów od Burroughs. Tam wślizgnęli się do piwnicy, przeszli ukryte wewnątrz szafy drzwi, zeszli tunelem, aż wydostali się na zewnątrz. Otoczyła ich kamienna kraina. W płytkim rowie tektonicznym znaleźli jeden z pojazdów Desmonda, a kiedy nadeszła noc, ruszyli nim wzdłuż Skarpy na wschód, do małej kryjówki „czerwonych” w stożku Krateru Du Martheraya, obok odcinka płaskiej skały macierzystej, którego ich gospodarze używali jako pasa startowego. Desmond nie przedstawił Saxa napotkanym osobom, które zaprowadziły przybyłych do małego hangaru przy urwisku, gdzie wsiedli do jednego ze starych „niewykrywalnych” samolotów Spencera, zakołowali na skałę macierzystą, a potem przyspieszając falowo zjechali drogą startową. Wreszcie znaleźli się w powietrzu i przez noc lecieli powoli na wschód.

Podczas lotu długo milczeli. Sax dostrzegł światła na ciemnej powierzchni planety tylko trzy razy: pierwszym była stacja w Kraterze Escalante’a, drugim — maleńka ruchoma linia świateł pociągu okrążającego planetę, a ostatnim — jakiś niezidentyfikowany błysk w pustej krainie za Wielką Skarpą.

— Jak sądzisz, kto to jest? — spytał Sax.

— Nie mam pojęcia.

Po kilku kolejnych minutach Sax odezwał się ponownie:

— Natknąłem się na Phyllis.

— Naprawdę?! Rozpoznała cię?

— Nie.

Desmond roześmiał się.

— Oto i cała Phyllis.

— Wielu starych znajomych mnie nie rozpoznaje.

— No taak, ale Phyllis… Ciągle jest prezesem Zarządu Tymczasowego ONZ?

— Nie. Zresztą jej zdaniem nie jest to wcale wpływowe stanowisko.

Desmond po raz kolejny roześmiał się.

— Głupia baba. Chociaż, trzeba przyznać, że dzięki niej grupka ludzi wróciła z Clarke’a do świata cywilizacji. Osobiście myślałem, że są straceni.

— Wiesz coś więcej na ten temat?

— No cóż, rozmawiałem z dwoma mężczyznami, którzy tam byli. Ściśle rzecz biorąc, pewnej nocy w Burroughs w barze „Pingo”. Nie dało się ich uciszyć, gdy zaczęli opowiadać.

— Czy coś się zdarzyło pod koniec ich podróży?

— Pod koniec? Hm, taak… rzeczywiście. Ktoś umarł. Chyba jakiejś kobiecie przygniotło rękę, kiedy się ewakuowali z Clarke’a i Phyllis, która była osobą najbardziej obeznaną z medycyną, opiekowała się tamtą przez całą podróż i myślała, że uda się biedaczkę uratować, ale zdaje się, że coś poszło nie tak. Ci dwaj niezbyt jasno relacjonowali tę historię, tak czy owak, rannej zaczęło się pogarszać… Phyllis zwołała spotkanie modlitewne i gorąco modliła się za kobietę, ale tamta i tak umarła, na dwa dni przed ich wejściem w ziemski system.

— Cóż — szepnął Sax, a po chwili dodał: — Phyllis nie wydaje się już wcale taka… religijna.

Desmond prychnął.

— Nigdy nie była religijna, jeśli chcesz znać moje zdanie. Jej religią była religia biznesu. Jeśli odwiedzisz prawdziwych chrześcijan, takich jak ci ludzie mieszkający na dole w Christianopolis albo w Bingen, z pewnością nie zauważysz, by rozmawiali przy śniadaniu o zyskach lub narzucali ci swoją wolę z tak straszliwie obłudną prawością, którą jakoby się kierują. Prawość, dobry Boże… To najbardziej nieprzyjemna cecha u kogoś. Wiesz, że nie może być prawdziwa, co? I półświat chrześcijan nie jest taki. Mamy tu gnostyków, kwakrów, baptystów, rastafarian Baha’i i tak dalej, a są to najmilsi i najbardziej zgodni ludzie w podziemiu, jeśli mam coś na ten temat powiedzieć, a pamiętaj, że handluję z nimi wszystkimi. Są tacy… pomocni. I nie trajkoczą w kółko o sobie, jako najlepszych przyjaciołach Jezusa. Mają bliskie związki z Hiroko, podobnie jak sufici. Istnieje tam coś w rodzaju mistycznej sieci. — Zachichotał. — Ale Phyllis, o nie… ona, a także wszyscy inni fundamentaliści biznesu to ludzie, którzy używają religii, aby ukryć własne pragnienie władzy i bogactwa. Nienawidzę czegoś takiego. W rzeczywistości nigdy nie słyszałem, by Phyllis mówiła w sposób religijny, od chwili gdy wylądowaliśmy.

— A dużo miałeś okazji, by słyszeć, co mówi Phyllis od dnia lądowania?

Kojot ponownie się zaśmiał.

— Nie wyobrażasz sobie ile! Widziałem i słyszałem o wiele więcej niż ty w tamtych latach, panie wieczny mieszkańcu laboratoriów! Musisz wiedzieć, że naprawdę wszędzie miałem swoje małe kryjówki.

Sax zareagował sceptycznie, a Desmond ryknął śmiechem i poklepał go po ramieniu.

— Kto inny mógłby ci powiedzieć, jak wiele ty i Hiroko znaczyliście dla siebie w latach Underhill, co?

— Hmmm…

— Och, wierz mi, widziałem sporo. Oczywiście, to konkretne spostrzeżenie można by odnieść praktycznie wobec każdego mężczyzny w Underhill i miałoby się rację. Ta spryciula traktowała nas wszystkich jak swój harem.

— Poliandria?

— Dwóch naraz, niech to diabli! Albo dwudziestu naraz.

— Hmmm…

Desmond znowu się z niego śmiał.

Tuż po świcie dostrzegli biały słup dymu, przesłaniający gwiazdy nad całym kwadrantem nieba. Początkowo te gęstą chmurę uznali za widzianą na tle okolicy anomalię. Później jednak, kiedy lecieli dalej, a terminator planety przesuwał się pod nimi, na wschodnim horyzoncie przed sobą dostrzegli szeroki zakos jasnej powierzchni — pas czy też rów barwy pomarańczowej, nierówno posuwający się z północnego wschodu na południowy zachód, zaciemniony od dymu, który wydobywał się z jego fragmentu. Rów pod dymem wydawał się biały i niespokojny, jak gdyby jakaś mała wulkaniczna erupcja nastąpiła tylko w tym jednym miejscu. Nad nim widoczny był promień światła, a właściwie wiązka oświetlonego dymu, tak zwarta i masywna, że przypominała solidny, twardy słup, który rozszerzał się pionowo w górę i stawał mniej odległy, kiedy obłok rozrzedził się i zniknął, a sam dym dotarł na swą maksymalną wysokość około dziesięciu tysięcy metrów.

Na pierwszy rzut oka nie można było dostrzec na niebie żadnego śladu, który mógłby naprowadzić na źródło tej wiązki — w końcu soczewka napowietrzna znajdowała się przecież jakieś czterysta kilometrów nad głowami podróżników. Potem Saxowi wydało się, że widzi coś w rodzaju cienia chmury, który unosił się bardzo wysoko w górze. Może to właśnie soczewka, pomyślał, a może nie. Desmond również nie był tego pewien.

Jednak u stóp świetlnego słupa nie można już było mówić o jakiejkolwiek widoczności — on sam wyglądał osobliwie biblijnie, a stopiona skała pod nim naprawdę się żarzyła: bardzo jaskrawą, olśniewającą bielą. Tak właśnie prezentowało się pięć tysięcy stopni Kelvina wystawione na otwarte powietrze.

— Musimy być ostrożni — stwierdził Desmond. — Lecimy w tę wiązkę jak ćma w płomień świecy.

— Jestem także przekonany, że ten dym jest bardzo niespokojny.

— Tak. Zamierzam trzymać się od strony nawietrznej.

W dole, w miejscu, w którym słup oświetlonego dymu dotykał pomarańczowego kanału, nowy dym wydostawał się na zewnątrz w gwałtownych falach, niesamowicie oświetlony od dołu. Na północ od tego białego miejsca, gdzie skała prawdopodobnie była chłodniejsza, płynny kanał przywiódł Saxowi na myśl film o erupcjach hawajskich wulkanów. Jaskrawe, żółto-pomarańczowe fale przewalały się na północ strumieniem ciekłej skały, sporadycznie napotykając opór i bryzgając na ciemne brzegi stopionego kanału. Kanał miał około dwóch kilometrów szerokości i rozchodził się na horyzoncie w obu kierunkach; widoczne było może z dwieście kilometrów jego długości. W południowej części świetlnego słupa koryto kanału niemal całkowicie pokrywała stygnąca czarna skała, pocięta pajęczyną ciemnopomarańczowych rozpadlin. Geometryczne wyżłobienie kanału i słup światła stanowiły jedyne oczywiste znaki, że rów nie jest naturalnym kanałem magmowym; znaki te były aż nadto wystarczające. Poza tym na powierzchni Marsa od wielu tysięcy lat nie istniała już aktywność wulkaniczna.

Desmond zbliżył się do tego widoku, a potem przechylił ostro samolot i skierował na północ.

— Wiązka z soczewki napowietrznej posuwa się na południe, więc od strony północnej powinno nam się udać podlecieć bliżej.

Przez wiele kilometrów kanał stopionej skały pędził niezmiennie na północny wschód. Potem, kiedy dwaj podróżnicy oddalili się nieco od aktualnie „nagrzewanej” strefy, pomarańczowa barwa lawy ściemniała i magma z boków zaczęła się zlepiać z czarną powierzchnią, pociętą przez jeszcze większą liczbę pomarańczowych rozpadlin. Dalej powierzchnia kanału miała kolor czarny, tak samo jak brzegi po obu jego stronach; symetryczna połać czystej czerni, posuwająca się szybko przez rdzawe wyżyny Hesperii.

Desmond przechylił samolot, ponownie skierował na południe i podleciał bliżej kanału. Sax zauważył, że Kojot jest kiepskim pilotem: latał zrywami, co rusz niemiłosiernie spychając lekką maszynę to w tę, to w przeciwną stronę. Kiedy pomarańczowe rozpadliny znowu się pojawiły, wstępujący prąd cieplny ostro uderzył w samolot i Desmond przesunął maszynę nieco na zachód. Blask stopionej skały oświetlił brzegi kanału, które wyglądały teraz jak rzędy dymiących, bardzo ciemnych wzgórz.

— Zdawało mi się, że miały być szklane — oświadczył Sax.

— Obsydian. Ale, wyobraź sobie, że widziałem też inne kolory. Zawirowania różnych minerałów w szkle.

— Jak daleko sięga ta spalona strefa?

— Wycięli teren od Cerberusa do Hellas, posuwając się na zachód od wulkanów Tyrrhena i Hadriaca.

Sax aż gwizdnął.

— Mówi się, że ma to być kanał między Morzem Hellas i północnym oceanem.

— Tak, tak. Ale o wiele za szybko odparowują węglany.

— To zagęszcza atmosferę, czyż nie?

— Pewnie, ale dwutlenkiem węgla! Rujnują cały plan! Przez całe lata nie będziemy mogli oddychać taką atmosferą! Pozostaniemy zamknięci w miastach.

— Może sądzą, że uda im się wytrącić dwutlenek węgla z powietrza, kiedy temperatura się podniesie. — Desmond spojrzał na niego. — Widziałeś wystarczająco dużo?

— Znacznie więcej niż trzeba.

Desmond zaśmiał się swoim drażniącym śmiechem i ponownie ostro przechylił samolot. Zaczęli się posuwać za terminatorem, lecąc na zachód, nisko nad długimi, porannymi cieniami terenu.

— Pomyśl o tym, Sax. Przez jakiś czas ludzie będą zmuszeni pozostawać w miastach, co jest wygodne, jeśli chce się zachować nad wszystkim kontrolę. Wypalasz tą latającą lupą szramy w glebie, dzięki czemu naprawdę szybko otrzymujesz atmosferę o ciśnieniu jednego bara i ogrzewasz mokrą planetę. Potem znajdujesz jakąś metodę, by wyczyścić powietrze z dwutlenku węgla… Muszą mieć chyba jakiś pomysł, jakąś przemysłową lub biologiczną metodę, a może jedno i drugie… Chyba jakiś mają… bez wątpienia. A potem bardzo szybko uzyskujesz drugą Ziemię, naprawdę bardzo szybko. To wprawdzie jest dość kosztowne…

— Niezwykle kosztowne! Wszystkie duże projekty muszą kosztować konsorcja ponadnarodowe krocie, a w dodatku koncerny podejmują te decyzje, mimo iż jesteśmy na dobrej drodze do dwustu siedemdziesięciu trzech kelvinow. Nie rozumiem tego.

— Może im się wydaje, że dwieście siedemdziesiąt trzy stopnie to wynik zbyt skromny. Przeciętna równa temperaturze zamarzania wody nie jest w końcu żadną rewelacją. Trochę zbyt chłodno… To tylko… coś w rodzaju wizji terraformingowej w stylu Saxa Russella, można by powiedzieć. Praktycznej, ale… — Kojot zachichotał. — A może im się spieszy. Przecież na Ziemi jest coraz gorzej, musimy o tym pamiętać, Sax.

— Wiem — odrzekł ostro Sax. — Badałem to.

— Plus dla ciebie! Nie, naprawdę… Wiesz zatem, że coraz większa desperacja ogarnia ludzi, którzy nie otrzymują kuracji — starzeją się przecież i ich szansę, że kiedykolwiek zostaną poddani leczeniu wyraźnie maleją. A ci, którzy dostają kurację, zwłaszcza ludzie bogatsi, na górze, rozglądają się wokół siebie i próbują sobie znaleźć coś do roboty. Rok 2061 pokazał im, co może nastąpić, jeśli sytuacja się wymknie spod kontroli. Kupują więc biedne państewka niczym zepsute owoce mango pod koniec handlowego dnia. Ale to nic nie pomaga. I tutaj, tuż obok siebie, widzą świeżutką, pustą planetę, jeszcze nie gotową do zamieszkania, ale jakże bliską. Jakże pełną potencjału. To mógłby być dla nich nowy świat. Poza zasięgiem miliardów osób pozbawionych kuracji.

Sax zastanowił się nad słowami Kojota.

— Chcesz powiedzieć, że Mars miałby być czymś w rodzaju miejsca odległego azylu, do którego można uciec, jeśli na Ziemi zaczną się kłopoty?

— Dokładnie. Sądzę, że w konsorcjach ponadnarodowych są grupy ludzi, którzy pragną, by Mars terraformował się jak najszybciej i przy użyciu wszelkich możliwych środków.

— Mój Boże — szepnął tylko Sax. I przez całą drogę powrotną milczał.

Desmond towarzyszył Saxowi z powrotem do Burroughs, a kiedy wyszli z Południowej Stacji na Płaskowzgórze Hunta, przez korony drzew Parku nad Kanałem oraz przez szczelinę między Płaskowzgórzem Branch i Górą Stołową popatrzyli na Czarną Syrtę.

— Czy rzeczywiście robią takie głupstwa wszędzie na Marsie? — spytał poważnie Sax.

Desmond pokiwał smętnie głową.

— Następnym razem przywiozę ci listę takich miejsc.

— Nie zapomnij. — Sax potrząsnął głową, rozważając cały problem. — Tylko że… nie widzę w tym sensu. To się nie da utrzymać na dłuższą metę.

— Oni z pewnością myślą krótkoterminowo.

— Ale zamierzają żyć długo! Przypuszczalnie ciągle będą u władzy, gdy ta taktyka się załamie. Odpowiedzialność spadnie na nich!

— Może nie rozumują w ten sposób. Na górze następuje częsta rotacja stanowisk. Ktoś usiłuje szybko zdobyć sławę poprzez spektakularny rozwój firmy, licząc na to, że następnie zostanie zatrudniony na jeszcze lepszym stanowisku, gdzie spróbuje zrobić to samo. Wszystko polega na tym, by zdążyć usiąść na którymkolwiek ze stołków. Rodzaj gry w siadanego.

— Nie będzie miało znaczenia, na którym stołku usiądą, jeśli cała sala się rozpadnie! Nie zwracają uwagi na prawa fizyki!

— Jasne, że nie! Nie zauważyłeś tego wcześniej, Sax?

— Hmm… Chyba nie.

Oczywiście zauważył już, że ludzkie motywy są irracjonalne i niemożliwe do logicznego wyjaśnienia. Trudno było przeoczyć ten fakt. Teraz jednak uświadomił sobie, że wcześniej zakładał, iż ludzie, którzy pchają się do władzy, robią to w dobrej wierze, pragną bowiem rządzić w sposób racjonalny i brać pod uwagę długoterminową pomyślność ogółu ludzkości i jej biofizyczny system wspomagania życia. Desmond uśmiał się serdecznie, gdy Russell próbował przekazać mu swoje przemyślenia na ten temat, aż Sax nie wytrzymał i krzyknął z irytacją:

— Dlaczego w takim razie przyjmują taką kompromisową prace, jeśli nie pragną doprowadzić do czegoś takiego?

— Żądza władzy — wyjaśnił Desmond. — Władzy i zysku.

— No tak…

Sax zawsze na tyle mało interesował się tego typu sprawami, że trudno mu było zrozumieć, dlaczego ktoś inny miałby się nimi ekscytować. Co mogło stanowić indywidualny zysk dla danej jednostki z wyjątkiem swobody, by mogła robić to, na co ma ochotę? A skoro się już zyska taką wolność, wówczas dodatkowe bogactwo czy władza w gruncie rzeczy zaczynają tylko ograniczać wybór osoby je posiadającej i w rezultacie ograniczają jej wolność. Taki człowiek staje się sługą własnego bogactwa czy też władzy i jest zmuszony poświęcić cały swój czas na ochronę i starania utrzymania ich za wszelką cenę. Toteż, rozumując w ten sposób, Sax uważał, że swoboda naukowca pracującego na własny rachunek w laboratorium jest najwyższą możliwą wolnością. Dodatkowe bogactwo lub władza stają jedynie na przeszkodzie.

Desmond potrząsał głową, słuchając jego wywodów.

— Niektórzy ludzie lubią mówić innym ludziom, co tamci mają robić. Kochają to bardziej niż wolność. No wiesz… kwestia hierarchii. I miejsca w niej danej osoby. Jak najdłużej być wystarczająco wysoko. Zanim ktoś wskoczy na twoje miejsce. Władza niektórym wydaje się bezpieczniejsza niż wolność. A wielu ludzi to tchórze.

Sax potrząsnął głową.

— Myślę, że po prostu nie potrafią zrozumieć, co znaczy spaść ze stołka. Zachowują się tak, jak gdyby stale było im wszystkiego mało. To nie przystaje do rzeczywistości. Przecież… w naturze nie ma żadnego takiego procesu, który polegałby na stałym wzroście!

— Prędkość światła.

— Ba! To nie ma nic do rzeczy. Rzeczywistość fizyczna, rzecz jasna, nie może stanowić podstawy do tych obliczeń.

— Bardzo dobrze wyłożone.

Sax potrząsnął głową, wyraźnie sfrustrowany.

— To znowu religia. Albo ideologia. Jak to Frank zwykł mawiać? Wyimaginowany związek z realną sytuacją?

— Oto właśnie człowiek, który kochał władzę.

— To prawda.

— Ale był to też człowiek szczodrze obdarzony wyobraźnią.

Weszli do mieszkania Saxa, gdzie się przebrali, a następnie ruszyli na szczyt płaskowzgórza, aby zjeść śniadanie w lokalu Antonia. Sax ciągle się zastanawiał nad ich dyskusją.

— Problem w tym, że ludzie z przerostem pragnienia bogactwa i władzy mają stanowiska, dzięki którym w nadmiarze zaspokajają owe potrzeby, a potem stwierdzają, że stali się tak samo ich niewolnikami, jak panami. To rodzi w nich niezadowolenie i rozgoryczenie.

— Jak u Franka, chcesz powiedzieć.

— Tak. Więc ci potężni prawie zawsze wydają się mieć kłopoty z samymi sobą. Poczynając od cynizmu, kończąc na jawnych zapędach niszczycielskich. Nie są szczęśliwi.

— Ale są potężni.

— Tak. I w tym leży nasz problem. Ludzkie sprawy… — Sax przerwał, aby zjeść jedną z bułeczek, które właśnie położono im na stoliku. Był głodny. — …Wiesz, powinno się nimi rządzić zgodnie z zasadami ekosystemów.

Desmond roześmiał się głośno, pospiesznie podnosząc serwetkę, aby wytrzeć podbródek. Jego śmiech był tak potężny, że ludzie przy sąsiednich stolikach zaczęli się przypatrywać z uwagą, co bardzo zaniepokoiło Saxa.

— Cóż za pomysł! — krzyknął Kojot i znowu zaczął się głośno śmiać. — Cha, cha, cha! Och, mój drogi Saxifrage! Marzy ci się władza naukowców, co?

— No cóż, dlaczego nie? — potwierdził z uporem Sax. — Chodzi mi o to, że zasady rządzące zachowaniem gatunków dominujących w ugruntowanym ekosystemie są naprawdę, jak ja to widzę, szczere. Założę się, że rada złożona z ekologów mogłaby stworzyć program, który powołałby do życia stabilne, życzliwe sobie społeczeństwo!

— Gdybyś tylko rządził światem! — krzyknął radośnie Desmond i zaczął się znowu śmiać. Położył twarz na blacie stołu i zawył.

— Nie chodzi o mnie samego.

— No, nieee, żartuję. — Kojot zapanował nad sobą. — Wiesz, że Wład i Marina od lat pracują nad ekoekonomią. Nawet mnie zmusili, żebym stosował jej zasady w handlu między koloniami podziemnymi.

— Nie wiedziałem o tym — odparł zaskoczony Sax.

Desmond potrząsnął głową.

— Musisz zwracać baczniejszą uwagę na to, co się dzieje wokół ciebie, Sax. Na południu od lat żyjemy w ekogospodarce.

— Będę musiał się temu przyjrzeć.

— Tak. — Desmond uśmiechnął się szeroko, znowu bliski wybuchu. — Musisz się jeszcze wiele nauczyć.

Przyniesiono zamówione przez nich dania wraz z karafką soku pomarańczowego i Desmond napełnił szklanki do pełna. Potem trącił swoją szklanką o naczynie Saxa i wzniósł toast:

— Witamy wśród zwolenników rewolucji!

Desmond odjechał na południe, zmusiwszy Russella do obietnicy, że ukradnie dla Hiroko wszystko, co będzie mógł z Biotique.

— Muszę się spotkać z Nirgalem — dodał na koniec Kojot, po czym uściskał Saxa i odjechał.

Prawie od miesiąca Sax rozmyślał o wszystkim, czego dowiedział się od Desmonda i z programów telewizyjnych, oglądając kolejne audycje i filmy jeden za drugim, spokojnie i metodycznie. Jego niepokój wciąż narastał. Nadal niemal każdej nocy budził się i odmierzał czas bezsennymi godzinami.

Pewnego ranka po jednej z kolejnych nocy, spędzonych na niespokojnej, bezskutecznej walce z bezsennością, zadzwonił telefon na nadgarstku Saxa. Była to Phyllis, która przyjechała do miasta na jakieś zebranie i chciała zjeść z nim kolację.

Zgodził się, ku własnemu zaskoczeniu i z pozornym entuzjazmem Stephena. Spotkał się z nią tego wieczoru u Antonia. Na powitanie pocałowali się w policzek, a następnie usiedli przy jednym z narożnych stolików, w miejscu, z którego rozciągał się widok na miasto. Zjedli posiłek, którego Sax niemal nie zauważył, i rozmawiali swobodnie o ostatnich wydarzeniach w Sheffield i w Biotique.

Po deserze w postaci sernika posiedzieli jeszcze chwilę nad brandy. Sax nie spieszył się z odejściem, ponieważ nie był pewny, co Phyllis chciałaby robić po kolacji. Nie spieszyło się jej i nie dała mu dotąd żadnego czytelnego sygnału co do swoich zamiarów. Dlatego był trochę zdezorientowany.

Nagle odchyliła się na krześle i popatrzyła z niekłamaną radością. — To rzeczywiście ty, prawda?

Sax przechylił głowę, udając, że nie rozumie.

Phyllis roześmiała się.

— Naprawdę trudno w to uwierzyć. Nigdy dawniej nie byłeś taki, Saxie Russellu. Przez sto lat nie zgadłabym, że jesteś tak świetnym kochankiem.

Sax zamrugał niespokojnie i rozejrzał się wokół siebie.

— Ten komplement należy się bardziej tobie niż mnie — powiedział z nonszalancją Stephena.

Pobliskie stoliki były puste i kelnerzy pozostawili ich samych. Restaurację zamykano za mniej więcej pół godziny.

Phyllis znowu się roześmiała, ale jej oczy patrzyły na niego zimno i nagle Sax zrozumiał, jak bardzo jest rozgniewana. Z pewnością żenowało ją, że została oszukana przez człowieka, którego znała od jakichś osiemdziesięciu lat. Była też wściekła, że w ogóle ośmielił sieją oszukać. A dlaczego miałaby nie być wściekła? Przecież ktoś w sposób absolutnie perfidny wykorzystał jej zaufanie i to ktoś, z kim spędzała noce. Głupi wybór, którego Sax dokonał na Arenie, powracał teraz do niego rykoszetem tak silnym, że niemal poczuł mdłości. Ale cóż mógł na to poradzić?

Przypomniał sobie moment w windzie, kiedy go pocałowała. Był wówczas podobnie zakłopotany, jak w tej chwili. Najpierw więc był zaskoczony i speszony z tego powodu, że go nie rozpoznała, teraz, że go rozpoznała. Wyczuwał w tym jakąś symetrię. I teraz, tak jak wówczas, nie potrafił odpowiednio zareagować.

— Nie masz nic więcej do powiedzenia? — zapytała Phyllis.

Sax rozłożył ręce.

— Z czego wynika twoje przypuszczenie? — spytał.

Znowu się gniewnie roześmiała, potem spojrzała na niego z zaciśniętymi ustami.

— Taa, teraz łatwo to dostrzec — wyjaśniła. — Dodano ci tylko trochę ciała na nosie i podbródku, jak przypuszczam. Ale oczy i kształt głowy pozostały nie zmienione. To zabawne, co człowiek pamięta, a co zapomina.

— To prawda.

W rzeczywistości nie chodziło o zapomnienie, ale raczej o niemożność przypomnienia sobie. Sax podejrzewał, że te wspomnienia ciągle gdzieś są, że gdzieś czekają zmagazynowane.

— Właściwie nie potrafię sobie przypomnieć twojej prawdziwej twarzy — oznajmiła Phyllis. — Z mojej perspektywy zawsze tkwiłeś w laboratorium z nosem przyciśniętym do ekranu. Mógłbyś równie dobrze być białym fartuchem laboratoryjnym bez ciała, w taki sposób cię widzę w moich wspomnieniach… Gatunek gigantycznego doświadczalnego szczura. — Teraz jej oczy niemal płonęły ogniem. — Ale gdzieś po drodze dość dobrze zdołałeś się nauczyć, jak udawać ludzkie zachowanie, prawda? Wystarczająco dobrze, aby ogłupić starą przyjaciółkę, której spodobał się twój nowy wygląd.

— Nie jesteśmy starymi przyjaciółmi.

— Nie — warknęła. — Chyba nie. Wszak wraz ze swoimi starymi przyjaciółmi próbowałeś mnie zabić. Oni zabili tysiące innych ludzi i zniszczyli większą część tej planety. I, rzecz jasna, ciągle gdzieś tam są, bowiem w przeciwnym razie ciebie nie byłoby tutaj, prawda? Ściśle rzecz biorąc, musicie być w naprawdę wielu miejscach, ponieważ kiedy badałam DNA w próbce twojej spermy, w oficjalnych aktach ZT ONZ występowałeś rzeczywiście jako Stephen Lindholm. To mnie na chwilę zbiło z pantałyku, muszę przyznać. Ale było w tobie coś, co mnie zastanowiło. Wtedy, gdy wpadliśmy w tę szczelinę lodowcową. Tak, to było chyba wtedy… Przypomniało mi się coś, co się zdarzyło podczas naszego pobytu na Antarktydzie. Ty, Tatiana Durowa i ja byliśmy na Nussbaum Riegel, kiedy Tatiana potknęła się, upadła i zwichnęła kostkę. Po jakimś czasie zrobiło się wietrznie i późno, musieli przylecieć helikopterem, żeby nas zabrać z powrotem do bazy i podczas gdy czekaliśmy, ty znalazłeś jakiś skalny porost czy coś takiego…

Sax potrząsnął głową, naprawdę zaskoczony.

— Nie pamiętam tego.

I rzeczywiście nie pamiętał. Rok testów i przygotowań w Suchych Dolinach Antarktydy był bardzo intensywny, ale teraz cały ten okres zmienił się dla Saxa w jedną wyblakłą plamę, a ów incydent zupełnie wyleciał z pamięci; wręcz trudno mu było uwierzyć, że w ogóle coś takiego miało miejsce. Nie mógł sobie nawet przypomnieć, jak wyglądała biedna Tatiana Durowa.

Zaabsorbowany swoimi myślami i skupiony na wspomnieniach przez chwilę nie słuchał tego, co mówiła Phyllis, ale dotarła do niego końcówka jej wywodu:

— …Sprawdziłam ponownie w jednym ze starych plików w pamięci mojego AI i tam cię znalazłam.

— W starych plikach pamięci twojego AI mogą się znajdować przekłamania — odparł z roztargnieniem Sax. — Stwierdzono, że obwody elektryczne rozregulowują się z powodu promieniowania kosmicznego, jeśli nie przegląda się ich co jakiś czas.

Phyllis zignorowała tę słabą próbę obrony.

— Problem w tym, że ludzi, którzy potrafią w ten sposób zmieniać akta Zarządu Tymczasowego nie sposób pozostawić samym sobie. Obawiam się, że po prostu nie mogę pominąć tego faktu milczeniem. Nawet gdybym chciała.

— Co masz na myśli?

— Nie jestem pewna. To zależy od tego, co ty zrobisz. Mógłbyś mi po prostu powiedzieć, gdzie się ukrywacie, kim jesteście i co zamierzacie. Pojawiłeś się przecież w Biotique dopiero przed rokiem. Gdzie byłeś przedtem?

— Na Ziemi.

Phyllis wykrzywiła jedynie nieprzyjemnie twarz.

— Jeśli tak zamierzasz postępować, będę zmuszona poprosić o pomoc kilku moich współpracowników. W Kasei Vallis są ludzie z bezpieczeństwa, którzy potrafią odświeżyć twoją pamięć.

— Daj spokój.

— To nie była tylko metafora. Nie wytłuką z ciebie informacji czy coś takiego. Nazwałabym to raczej swego rodzaju metodą uzysku. Najpierw pozbawią cię przytomności, odpowiednio pobudzą twoje neurony w hipokampusie mózgu, a potem migdałki. Następnie zadadzą pytania. Nie znalazł się jeszcze taki, który by nie odpowiedział.

Sax zastanowił się nad jej słowami. Mechanizmy pamięci nie zostały jeszcze do końca poznane, ale bez wątpienia można było zastosować nacisk na strefę mózgu, odpowiedzialną za pamięć. Zastosowanie szybkiego przekaźnika obrazu rezonansu magnetycznego, ultradźwięków punktowych, kto wie czego jeszcze… To mogłoby być niebezpieczne, jednakże…

— No i? — spytała Phyllis.

Popatrzył na nią. Jej uśmiech był tak gniewny i jednocześnie tak triumfujący. Tak szyderczy. Wyrywkowe myśli przeleciały przez jego umysł, obrazy bez słów: Desmond, Hiroko, dzieci w Zygocie krzyczące: „Dlaczego, Sax, dlaczego?”… Ze wszystkich sił starał się panować, aby mimiką twarzy nie ujawnić odczuwanej wobec Phyllis niechęci, a nagle poczuł, jak falami zaczęła ogarniać jego ciało. Może tego rodzaju niesmak, pomyślał, to właśnie odczucie, które ludzie nazywają nienawiścią.

Po jakimś czasie odchrząknął.

— Chyba lepiej ci po prostu powiem.

Natychmiast pokiwała głową, jak gdyby była to decyzja, którą sama dawno już podjęła za niego. Cała restauracja zupełnie teraz opustoszała, a wszyscy kelnerzy zasiedli przy jednym stoliku, ściskając w dłoniach szklanki z grappą.

— Dobra — podsumowała — chodźmy więc do mojego biura.

Sax skinął głową i sztywno się podniósł. Ścierpła mu prawa noga i teraz kuśtykał idąc za Phyllis. Życzyli wyczekującym kelnerom dobrej nocy i wyszli.

Wsiedli do windy i Phyllis wdusiła przycisk piętra kolejki podziemnej. Drzwi zasunęły się i zaczęli zjeżdżać. Znowu w windzie, pomyślał Sax i głęboko zaczerpnął oddechu, potem przechylił nieco głowę, jak gdyby chciał przyjrzeć się czemuś niezwykłemu na tablicy z przyciskami pięter. Phyllis podążyła za nim wzrokiem, a wtedy grzmotnął ją w bok szczęki ostrym ruchem dłoni. Uderzyła w ściankę windy i osunęła się na podłogę. Była oszołomiona i oddychała ciężkimi sapnięciami. Saxa straszliwie bolały dwa największe kłykcie prawej dłoni. Wcisnął przycisk piętra dwa poziomy nad metrem, gdzie rozciągał się długi pasaż, który przecinał Płaskowzgórze Hunta i zabudowany był zamkniętymi o tej porze sklepami. Chwycił Phyllis pod pachy i podciągnął ją w górę; była wyższa niż on, nieprzytomna i ciężka, toteż kiedy drzwi windy się otworzyły, Sax był przygotowany, by krzyknąć po ewentualną pomoc. Za drzwiami jednakże nie było, na szczęście, nikogo, wobec czego zarzucił sobie jedno ramię Phyllis wokół szyi i pociągnął nieprzytomną kobietę do jednego z małych samochodzików, stojących przy windzie dla wygody tych osób, które chciały się szybko przedostać na drugą stronę płaskowzgórza lub miały ciężki bagaż. Sax zrzucił balast na tylne siedzenie i Phyllis jęknęła. Zabrzmiało to tak, jak gdyby przychodziła do siebie. Usiadł przed nią na siedzeniu kierowcy i wcisnął pedał gazu do oporu; mały pojazd zaczął się z warkotem przesuwać przez korytarz. Sax oddychał ciężko i był cały spocony.

Minął kilka pokoi wypoczynkowych i zatrzymał samochodzik. Phyllis bezwładnie zsunęła się z siedzenia i upadła na podłogę, jęcząc coraz głośniej. Wkrótce odzyska przytomność, uświadomił sobie Sax, jeśli jeszcze jej nie odzyskała. Wysiadł i pobiegł sprawdzić, czy męska toaleta nie jest zamknięta. Na szczęście była otwarta, więc wrócił do pojazdu, postawił nieprzytomną Phyllis, trzymając ją za ramiona, a następnie zarzucił ją sobie na plecy. Ruszył chwiejnie, uginając się pod jej ciężarem, aż dotarł do drzwi męskiej toalety, gdzie pozwolił swej ofierze zsunąć się na ziemię. Phyllis upadła, uderzając głową o betonową podłogę i przestała jęczeć. Sax otworzył drzwi, wszedł do środka, przeciągnął kobietę przez próg, potem zamknął za sobą drzwi na klucz.

Usiadł na podłodze łazienki obok swej ofiary i przez chwilę łapał oddech. Phyllis nadal oddychała, wyczuł puls i mimo że płytki, był równomierny. Najwyraźniej nic jej się nie stało, chociaż podczas upadku zapewne uderzyła się mocniej niż wtedy, gdy ją ogłuszał. Skórę miała bladą i wilgotną, a obwisłe usta otwarte. Poczuł współczucie, póki nie przypomniał sobie jej groźby oddania go w ręce specjalistów ze służby bezpieczeństwa, aby wydarli z niego sekrety; choć metody, którymi się posługiwali w tym celu były bardzo nowoczesne, i tak nie dałoby się nazwać ich inaczej jak tylko torturami. A gdyby im się udało wydobyć od Saxa zeznanie, dowiedzieliby się o ukrytych koloniach na południu i o wszystkim innym. Kiedy poznaliby ogólne informacje, z pewnością żądaliby szczegółów. Na pewno nie istniała możliwość stawienia oporu mieszaninie podawanych przez nich narkotyków i działaniom modyfikującym zachowanie…

Zresztą nawet teraz Phyllis wiedziała zbyt wiele. Fakt, że Sax miał tak mocno osadzoną w aktach fałszywą tożsamość, implikował istnienie całej ukrytej bazy materialnej związanej z jego osobą. A gdy dowiedzą się o tej infrastrukturze, zapewne zechcą się nią zająć. A wówczas… Hiroko, Desmond, Spencer, który tkwił głęboko w systemie w Kasei Vallis, wszystkie dane wydobyte na światło dzienne… Nirgal i Jackie, Peter, Ann… i cała reszta znaleźliby się w niebezpieczeństwie. I wszystko tylko dlatego, że on, Sax Russell, nie był wystarczająco sprytny, by unikać zainteresowania takiej głupiej, strasznej kobiety jak Phyllis Boyle.

Rozejrzał się po męskiej łazience. Składały się nań dwie kabiny toaletowe: jedna z ubikacją, druga ze zlewem, a poza tym lustro oraz ściana z apteczkami, w których znajdowały się pigułki sterylizujące, gazy odprężające… Sax zapatrzył się na nie, łapiąc oddech i myśląc o całej sprawie. Kiedy miał już gotowy plan, wyszeptał kilka instrukcji do AI na nadgarstku. Desmond dał mu kiedyś program deszyfrująco-niszczący, więc teraz Sax podłączył swój naręczny komputer do komputera Phyllis i czekał, aż dane zostaną skopiowane. Na szczęście program potrafił zniszczyć wszystkie jej pliki: osobiste zabezpieczenia były dziecinną zabawką wobec programów Desmonda, opartych na wirusach wojskowych… Tak w każdym razie twierdził sam Kojot.

Jednak należało szybko postanowić, co zrobić z Phyllis. Gazem rekreacyjnym w ściennej apteczce był przeważnie tlenek azotawy w postaci inhalatorów jednostkowych, z których każdy zawierał około dwóch czy trzech metrów sześciennych gazu. Sala miała, jak na oko ocenił Sax, około trzydziestu pięciu czy czterdziestu metrów sześciennych. Kratka wentylacyjna znajdowała się przy suficie i można ją było zablokować kawałkiem papierowego ręcznika, którego cała rolka wisiała obok zlewu…

Sax wcisnął karty płatnicze do szczeliny apteczki i wykupił cały gaz odprężający, jaki zawierała: dwadzieścia małych, kieszonkowych buteleczek, wraz z maskami na nos i twarz. A tlenek azotawy był tylko nieco cięższy od powietrza Burroughs.

Wyjął maleńkie nożyczki z przegródki na narzędzia, mieszczącej się na nadgarstku i odciął z rolki kawałek ręcznika. Następnie wspiął się na klozet i zakrył kratkę wentylacyjną, wpychając w szpary wycięty kawałek. Ciągle pozostawały szczeliny, ale były bardzo małe. Zeskoczył na podłogę i podszedł do drzwi. Między ich dolną krawędzią i podłogą również znajdowała się szczelina, około jednego centymetra. Odciął jeszcze kilka pasków ręcznika. Phyllis prychała. Russell podszedł do drzwi, otworzył je, wykopał za próg buteleczki z gazem i wyszedł. Po raz ostatni spojrzał na przyciśniętą do podłogi Phyllis, a następnie zamknął za sobą drzwi, wpychając pod nie paski ręcznika i zostawiając jedynie małą szczelinę w rogu. Potem, rozejrzawszy się po korytarzu, usiadł, wziął buteleczkę, wsunął giętką maskę w pozostawiony otwór i wstrzelił zawartość buteleczki do męskiej łazienki. Powtórzył tę czynność z dwudziestoma butelkami, upychając puste pojemniczki w kieszeniach, a gdy te całkowicie się wypełniły, pozostałe buteleczki zapakował w małą torbę, zrobioną z ostatniego pasa ręcznika. Wstał, wskoczył do samochodu i usadowił się na siedzeniu kierowcy. Nacisnął na gaz i pojazd szarpnął do przodu, w ruchu przeciwnym do nagłego hamowania, które jakiś czas temu wyrzuciło Phyllis z tylnego siedzenia i spowodowało, że upadła na podłogę. Wspomnienie tej sceny jakoś dziwnie Saxa zabolało.

Pod wrażeniem owych myśli zatrzymał samochodzik, wysiadł i pobiegł z powrotem do męskiej toalety; buteleczki w kieszeniach stukotały i pobrzękiwały. Jednym szarpnięciem otworzył drzwi, wszedł wstrzymując oddech, chwycił Phyllis za kostki i wyciągnął ją na powietrze. Nadal oddychała, a na jej twarzy widniał nieznaczny uśmieszek. Sax powstrzymał nieprzepartą ochotę kopnięcia jej i biegiem wrócił do auta.

Z maksymalną prędkością przejechał na drugi stok Płaskowzgórza Hunta, a następnie wsiadł do windy i zjechał na poziom podziemnej kolejki. Wybrał pierwszy pociąg i pojechał nim przez miasto do Południowej Stacji. Ręce mu drżały, a dwa duże kłykcie prawej dłoni były spuchnięte i powoli zaczynały sinieć. Bardzo bolały.

Na stacji kupił bilet na południe, ale kiedy przy wejściu na peron podał go wraz z identyfikatorem kontrolerowi, oczy mężczyzny zrobiły się niewiarygodnie okrągłe z podniecenia, po czym kontroler i jego współpracownicy wyjęli pistolety, chcąc aresztować Saxa Russella. Nerwowo pokrzykiwali, jakby zwracając się o pomoc do jakichś osób, znajdujących się w innym pomieszczeniu. Najwidoczniej Phyllis odzyskała przytomność szybciej niż Sax to sobie wyliczył.

Część 5

Bezdomni

Biogeneza to przede wszystkim psychogeneza. Prawda owa nigdzie nie ujawniła się tak otwarcie jak na Marsie, gdzie noosfera poprzedziła biosferę — najpierw była myśl, która z otchłani kosmosu podążyła na niemą planetę, zaludniając ją historiami, planami i marzeniami, aż do momentu, kiedy z lądownika wysiadł John i oświadczył: „No cóż, więc wreszcie tu jesteśmy”. Od tej chwili, niczym za sprawą jakiegoś sekretnego impulsu, mknęła jak błyskawica wszechogarniająca zielona silą i wkrótce cały Mars tętnił już życiem viriditas. Jak gdyby sama planeta wyczula, że coś ją omija i w obliczu zmagania się umysłu ze skalą, wobec wałki noosfery przeciw litosferze, nieobecna dotąd biosfera rozprzestrzeniła się nagle z niewiarygodną szybkością, podobną do tej, z jaką w pustej ręce magika pojawia się znikąd papierowy kwiat.

A w każdym razie tak się wydawało Michelowi Duvalowi, który czul emocjonalny związek z każdym przejawem życia na tym rdzawym pustkowiu i który, w swoim czasie, uchwycił się areofanii Hiroko z taką determinacją, jak tonący człowiek usiłuje chwycić koło ratunkowe. Kontakt z areofanią odkrył mu nowy sposób rozumienia rzeczy. Chcąc doskonalić takie postrzeganie otaczającego go świata, Michel przejął zwyczaj Ann: każdego wieczoru wychodził na zewnątrz, godzinę przed zachodem słońca napawał się pięknem krajobrazu, gdzie każda wypukłość rzucała długie, wieczorne cienie, zaś on utwierdzał się wciąż w przekonaniu, że nawet najmniejszy zagon trawy może wręcz zachwycać. W każdym małym splocie turzycy czy kępce porostów widział teraz miniaturową Prowansję.

To było obecnie jego główne zadanie, jak sobie wyobrażał: trudna praca pogodzenia odśrodkowej antynomii ziemskiej Prowansji i Marsa. Michel czuł, że w tym zamyśle on sam jest częścią długiej tradycji, ponieważ podczas swoich najnowszych studiów zauważył, iż historia myśli francuskiej została zdominowana próbami rozwiązania skrajnych antynomii. Dla Kartezjusza taką antynomię stanowił umysł i ciało, dla Sartre’a: freudyzm i marksizm, dla Teilharda de Chardin: chrześcijaństwo i ewolucja. Listę można by znacznie rozszerzyć i Michel uznał, że specyfika francuskiej filozofii, jej heroiczne napięcie i tendencja do stawania się długim ciągiem ogromnych niepowodzeń, pochodziły z tej stale powtarzanej próby sprzęgnięcia w jedno niemożliwych do połączenia przeciwieństw. Może wszyscy Francuzi, łącznie z nim, mierzyli się wciąż z tym samym problemem, walczyli, by złączyć ducha i materię. I może właśnie dlatego myśl francuska posiadała tak często pożądane skomplikowane aparaty retoryczne, takie jak na przykład prostokąt semantyczny, układy, które potrafiłyby związać te odśrodkowe przeciwieństwa ze sobą w sieć, związać wystarczająco silnie, by się w tej sieci utrzymały.

I dokładnie taki był obecnie cel pracy Michela — cierpliwie łączyć zielonego ducha i rdzawą materię, a wszystko po to, by odkryć marsjańską Prowansję. Krzyżowe porosty, na przykład, wyglądały na tle części czerwonej równiny, jak pokryte jabłkowym jadeitem. Teraz, w klarownych światłach wieczorów koloru indygo (dawne różowe niebo sprawiało, że trawa wydawała się brązowa), barwa nieba pozwalała każdemu źdźbłu trawy promieniować tak czystą zielenią, że małe trawiaste fragmenty łąk zdawały się wibrować. Intensywny nacisk koloru na ludzką siatkówkę… Cóż za rozkosz.

Jednocześnie widok tej niezwykle szybko ukorzeniającej się, kwitnącej i gwałtownie rozprzestrzeniającej się pierwotnej biosfery dostarczał przeżyć z pogranicza grozy. Zauważało się tu prawdziwą falę prymitywnego parcia ku życiu, coś w rodzaju zielonego, elektrycznego ogniwa między biegunami skały i umysłu. Zupełnie nieprawdopodobna była siła, która tutaj wtargnęła, dotknęła łańcuchów genetycznych, ustawiła je w ciągi, stworzyła nowe hybrydy, następnie pomogła im się rozrosnąć, a nawet zmieniła ich środowiska, aby wspomóc ich rozrost i krzewienie się. Wszędzie oczywisty był naturalny entuzjazm życia dla życia, które walczyło i często zwyciężało. Teraz jednakże istniały również dłonie, które wskazywały, noosfera oblewająca wszystko od samego początku. A zielona siła wyrywała się w tę czerwoną krainę wraz z każdym dotykiem opuszków ludzkich palców.

Ludzie byli więc naprawdę sprawcami cudów, świadomymi twórcami, którzy przemierzali ten nowy świat niczym świeżo powstali młodzi bogowie, dzierżący w dłoniach ogromne potęgi alchemiczne. Toteż Michel przyglądał się ciekawie każdemu, kogo spotkał na Marsie, bowiem dręczyła go myśl czy nie stoi przypadkiem przed nim — mimo niepozornego wyglądu — jakiś nowy Paracelsus albo Izaak z Holandii, który potrafi zmienić ołów w złoto lub spowodować, aby skały zakwitły.

Amerykanin uratowany przez Kojota i Maję początkowo nie wydał się Michałowi ani bardziej, ani mniej godny uwagi niż jakakolwiek inna osoba poznana na Marsie; może był nazbyt wścibski, ale sprawiał wrażenie człowieka prawdziwie szczerego. Potężny, lekko powłóczący nogami mężczyzna o śniadej twarzy i dziwacznej minie. Jednak Michel już nie dowierzał tego rodzaju pozorom; potrafił przeniknąć do wnętrza osoby i zajrzeć w jej duszę, wobec czego szybko się zorientował, że mają w swoich rękach osobnika dość tajemniczego.

Nazwisko mężczyzny brzmiało Art Randolph, jak sam się przedstawił, i zbierał w celu przetworzenia surowce wtórne z rozrzuconych szczątków zerwanej windy.

— Węgiel? — spytała kpiąco Maja. Ale tamten albo nie dosłyszał jej sarkastycznego tonu, albo go zignorował, bowiem odpowiedział:

— Tak, ale także… — Po czym wyklepał całą listę zgruzowanych minerałów egzotycznych. Maja obrzuciła go w odpowiedzi tylko piorunującym spojrzeniem, jednak i na to mężczyzna zdawał się nie zważać. Teraz z kolei on zaczął zadawać tysiące pytań. „Kim jesteście? Co robicie tu na otwartej przestrzeni? Dokąd mnie zabieracie? Jakiego rodzaju pojazdami się poruszacie? Czy naprawdę nie można was dostrzec z kosmosu? Jak maskujecie efekty ogrzewania? Dlaczego nie chcecie, by was zobaczono z przestrzeni? Czy może jesteście częścią legendarnej zaginionej kolonii? Należycie do marsjańskiego podziemia? Kim w ogóle jesteście?”

Nikt się nie palił, by odpowiadać na te pytania, aż w końcu odezwał się Michel:

— Jesteśmy Marsjanami. Mieszkamy tutaj na zewnątrz bez czyjejkolwiek pomocy.

— Więc podziemie. Niewiarygodne. Sądziłem, że opowieści o was to coś w rodzaju mitu, jeśli chcecie znać prawdę. Naprawdę wspaniale.

Maja tylko przewróciła oczyma na to stwierdzenie, a kiedy gość poprosił, by go wysadzić przy Echus Overlook, roześmiała się złośliwie i stwierdziła:

— Bądź poważny.

— O co ci chodzi?

Michel wyjaśnił mu, że gdyby go uwolnili, ujawniliby swoją obecność, więc, być może, nie będą go mogli wypuścić.

— Och, przecież nikomu nie powiem.

Maja ponownie się roześmiała, a wówczas znowu odezwał się Michel:

— Chodzi o to, że cała sprawa jest dla nas zbyt ważna, byśmy mogli ot tak, po prostu zaufać obcemu. Może ci się, hm, nie udać dotrzymać sekretu. Musiałbyś przecież wyjaśnić, w jaki sposób znalazłeś się tak daleko od swojego pojazdu.

— Moglibyście mnie odwieźć z powrotem do niego.

— Nie lubimy marnować czasu na tego rodzaju wycieczki. Pamiętaj, że nie zbliżylibyśmy się do ciebie, gdybyśmy nie uważali, że masz kłopoty.

— No cóż, jestem wam bardzo wdzięczny, ale teraz raczej nie okazujecie mi zbyt wielkiej pomocy.

— To chyba lepsze niż alternatywa? — rzuciła ostro Maja.

— Tak, to prawda. Wierzcie mi, że doceniam wasze postępowanie. I obiecuję: nie powiem nikomu. Na pewno wiecie, że większość ludzi zdaje sobie doskonale sprawę z tego, iż jesteście tutaj. Telewizja na Ziemi bardzo często pokazuje o was programy.

Nawet Maja ucichła po tych słowach. Dalej jechali w milczeniu. Potem włączyła się na interkom i odbyła krótką, pośpieszną rozmowę w języku rosyjskim z Kojotem, który podróżował w roverze przed nimi, a potem z Kaseiem, Nirgalem i Harmakhisem. Kojot był nieugięty: skoro uratowali temu człowiekowi życie, mieli oczywiste prawo trocheje zmienić na jakiś czas, aby się nie narażać na niebezpieczeństwo. Michel przekazał więźniowi konkluzje tej dyskusji.

Randolph zmarszczył brwi, potem wzruszył ramionami. Michel nigdy dotąd nie widział tak szybkiej akceptacji zmiany trybu życia. Opanowanie mężczyzny zrobiło na nim głębokie wrażenie, więc obserwował go z wielką uwagą, równocześnie popatrując także na ekran, który ujawniał widok z przedniej kamery. Randolph ponownie zarzucił ich mnóstwem pytań, tym razem o zespół przyrządów do sterowania rovera. Tylko jeszcze raz zrobił aluzję na temat swej sytuacji, spojrzawszy na kontrolki radia i interkomu.

— Mam nadzieję, iż pozwolicie mi wysłać jakąś wiadomość do mojej firmy. Chcę ich jedynie powiadomić, że jestem bezpieczny. Pracowałem dla Dumpmines, które stanowi część Praxis. A wy i Praxis macie naprawdę wiele wspólnego. Oni również potrafią się świetnie konspirować. Powinniście nawiązać z nimi kontakt i przysięgam, że wyszłoby to wam na dobre. Musicie używać jakichś kodowanych kanałów, prawda?

Nie otrzymał żadnej odpowiedzi ani od Mai, ani od Michela, a później, kiedy wyszedł do maleńkiej toalety rovera, Maja syknęła:

— Oczywiście, że to szpieg. Rozmyślnie znalazł się na odludziu, żebyśmy go stamtąd zabrali.

Cała Maja. Michel nie próbował się z nią spierać, a jedynie wzruszył ramionami.

— W każdym razie widać, że traktujemy go jak szpiega.

Randolph wkrótce wrócił i zadawał jeszcze więcej pytań: „Gdzie mieszkacie? Jak się czuje człowiek, gdy przez cały czas żyje w ukryciu?”. Michela zaczęły bawić te indagacje, które coraz bardziej przypominały przesłuchanie albo jakiś test. Randolph wydawał się całkowicie otwarty, absolutnie naiwny, prostolinijny i przyjacielski, jego śniada twarz miała minę głupawego prostaczka, a jednak obserwował ich oboje z wielką uwagą; po każdym pytaniu, na które jedyną reakcją ze strony Mai i Michela było milczenie, wyglądał na coraz bardziej zainteresowanego, a jednocześnie coraz bardziej zadowolonego, jak gdyby ich odpowiedzi docierały do niego telepatycznie. Każda istota ludzka uosabia wielką siłę, myślał Duval, każda osoba na Marsie to alchemik. I chociaż Michel zarzucił psychiatrię już dawno temu, ciągle potrafił rozpoznać rękę mistrza przy pracy. Prawie się roześmiał, gdy poczuł w sobie rosnące pragnienie, aby wszystko opowiedzieć temu przyciężkawemu, dziwacznemu mężczyźnie, który nadal poruszał się niezdarnie w marsjańskiej grawitacji.

Wtedy dał się słyszeć odgłos ich radia i z głośników wydobyła się „sprasowana” wiadomość, która trwała nie więcej niż dwie sekundy.

— Widzicie — odezwał się Randolph, próbując pomóc podjąć im decyzję — moglibyście wysłać właśnie w taki sposób wiadomość do Praxis.

Jednak kiedy AI całkowicie odkodowało informację, skończyły się żarty. Wiadomość brzmiała bowiem: „W Burroughs aresztowano Saxa”.

O świcie dogonili pojazd Kojota i cały dzień spędzili na naradzie nad tym, co powinni zrobić. Siedzieli blisko siebie w kręgu w przedziale mieszkalnym. Na wszystkich zasępionych twarzach zmartwienie wyryło głębokie rysy; na wszystkich, z wyjątkiem oblicza ich więźnia, który zasiadł między Nirgalem i Mają. Nirgal uścisnął mu dłoń na powitanie i skinął głową, jak gdyby byli starymi przyjaciółmi, chociaż żaden z nich nie powiedział przy tym ani słowa. Jednak Michel wiedział, że język przyjaźni ma niewiele wspólnego ze słowami.

Informacja na temat wypadku Saxa nadeszła od Spencera, przekazała ją Nadia. Spencer pracował w Kasei Vallis, które było obecnie czymś w rodzaju nowego Korolowa — więziennego miasta sił bezpieczeństwa — osady bardzo wymyślnej, a równocześnie rozmyślnie niepozornej, by nie rzucała się w oczy. Saxa zabrano do jednego z tamtejszych osiedli i gdy Spencer dowiedział się o tym, zadzwonił po pomoc do Nadii.

— Musimy go uwolnić — oświadczyła Maja — i to szybko. Trzymają go dopiero od paru dni.

— Tego Saxa Russella?! — spytał Randolph. — Ach, nie! Nie mogę w to uwierzyć. Kim właściwie jesteście? Hej, czy nie nazywasz się Maja Tojtowna?

Maja przeklęła go wściekle po rosyjsku. Kojot ignorował ich wszystkich; nie powiedział ani słowa od chwili, gdy otrzymali wiadomość o aresztowaniu Saxa i trwał przy ekranie swojego AI, pochłonięty obrazem, który wyglądał jak meteorologiczne zdjęcia satelitarne.

— To dobry moment, aby mnie wypuścić — przerwał ciszę Randolph. — Mógłbym odmówić im wszelkich informacji, póki nie wypuszczą Russella.

— On im niczego nie powie! — krzyknął zapalczywie Kasei.

Randolph zamachał ręką.

— To niemożliwe. Zastraszą go, może lekko poranią, pozbawią świadomości, podłączą do odpowiedniego urządzenia, naszpikują narkotykami i prześwietlą mu umysł we właściwych miejscach… A wówczas otrzymają odpowiedzi na każde pytanie, które przyjdzie im do głowy zadać. Z tego, co wiem, wiele potrafią. Akurat w tej dziedzinie nauka naprawdę się ostatnio rozwinęła. — Wpatrzył się w Kaseia. — Ty również wyglądasz mi znajomo? Nieważne! W każdym razie, jeśli nie osiągną rezultatów w ten sposób, w końcu zabiorą się do niego znacznie ostrzej.

— Skąd to wszystko wiesz? — zapytała napastliwie Maja.

— Wszyscy to wiedzą — odparł Randolph. — Może nie są to informacje w pełni sprawdzone, ale…

— Chcę pojechać go odbić — oznajmił nagle Kojot.

— Przecież wtedy nas odkryją — zauważył Kasei.

— I tak o nas wiedzą. Nie znają jedynie miejsca pobytu.

— Poza tym — wtrącił Michel — to przecież nasz Sax.

— Hiroko nie będzie się sprzeciwiać — dodał Kojot.

— A jeśli będzie, każ jej się odpieprzyć! — krzyknęła Maja. — Powiedz jej, że shikata ga nai!

— Z przyjemnością — odrzekł Kojot.

Zachodnie i północne zbocza wypukłości Tharsis w przeciwieństwie do wschodniego uskoku ku Noctis Labyrinthus były niemal nie zamieszkane; znajdowało się tam tylko kilka stacji areotermicznych i studzienek formacji wodonośnych, jednak większą część regionu pokrywała przez cały rok warstwa śniegu i firnu oraz młode lodowce. Wiatry z południa zderzały się tu z silnymi wiatrami północno-zachodnimi, które nacierały znad Olympus Mons, toteż zamiecie bywały często niezwykle gwałtowne. Strefa protoglacjalna rozszerzała się w górę od sześcio — czy siedmiokilometrowego konturu prawie do podstawy wielkich wulkanów. Kraina równie nie sprzyjała budowie czegokolwiek, jak i ukryciu niewykrywalnych pojazdów.

Dwa rovery z trudem przejechały przez sastrugi, wzdłuż lepkich magmowych hałd, które posłużyły im jako drogi, a później na północ obok masy Tharsis Tholus, wulkanu, który był mniej więcej rozmiaru ziemskiej Mauny Loa, chociaż — z racji tego, że znajdował się pod wzniesieniem Ascreus — wyglądał ledwie jak żużlowy stożek. Następnej nocy podróżnicy oddalili się od śniegów i ruszyli na północny wschód przez Echus Chasma, ukrywając się na cały dzień pod ogromną wschodnią ścianą tej rozpadliny, dokładnie kilka kilometrów na północ od starej siedziby Saxa, która leżała na szczycie urwiska.

Wschodnią ścianę Echus Chasma stanowiła w pełnej okazałości Wielka Skarpa — urwisko o wysokości trzech kilometrów, rozciągające się w prostej linii na północ i na południe przez tysiąc kilometrów. Areologowie ciągle się spierali o jego pochodzenie, ponieważ żadna naturalna siła formacyjna powierzchni nie wydawała się wystarczająca, aby je stworzyć. Stanowiło ono po prostu przerwę w strukturze powierzchni planety i rozdzielało dno Echus Chasma od wysokiego płaskowyżu Lunae Planum. Michel odwiedził w młodości Dolinę Yosemite w Stanach Zjednoczonych i ciągle jeszcze pamiętał górujące nad nią granitowe ściany skalne, ale urwisko, które widniało teraz przed nimi, było tak długie jak cały stan Kalifornia i przez większą część swej długości wysokie na trzy kilometry: monumentalny, pionowy masyw z czerwonej skały, którego niebosiężne płaszczyzny wypatrywały obojętnie na zachód, połyskując w każdym pustym zachodzie słońca, jak boczna ściana sporego kontynentu.

Przy północnym końcu ta nieprawdopodobnie wielka ściana skalna wreszcie się zmniejszyła i stała mniej stroma, a gdy rovery minęły dwudziesty stopień areograficzny północny, okazało się, że ścianę przecina głęboki i szeroki kanał, który biegnie na wschód przez płaskowyż Lunae, a następnie opada ku basenowi Chryse. Ten duży kanion nazywał się właśnie Kasei Vallis i stanowił jeden z najbardziej wyraźnych dowodów, że kiedyś na Marsie wszędzie płynęła woda. Jedno spojrzenie na zdjęcie satelitarne wystarczało, by dla każdego stał się oczywisty fakt, iż kiedyś w dół Echus Chasma musiała pędzić wielka powódź, która dotarła aż do pęknięcia w wielkiej wschodniej ścianie Echusa, a może po prostu do jakiegoś rowu tektonicznego. Wtedy skręciła prosto w dół tej doliny i przebijała się przez nią z fantastyczną siłą, tak długo żłobiąc wejście, aż stało się ono łagodną krzywizną; wówczas woda przelała się ponad zewnętrznym brzegiem zakrętu i przedarła przy pęknięciach w skale, tworząc skomplikowaną siatkę wąskich kanionów. Środkowe pasmo głównej doliny ukształtowało się w długie żebro czy też wysepkę w kształcie łzy, kształcie zarówno bardzo hydrodynamicznym, jak i soczewkowym. Wewnętrzny brzeg tego przedpotopowego strumienia żłobiły obecnie dwa kaniony, których w większości nie tknęła woda; były to zwyczajne rowy nazywane fossae, ukazujące, jak wyglądał prawdopodobnie główny kanał przed powodzią. Formowanie terenu zakończyły dwa ostatnie uderzenia meteorytowe w najwyższą część wewnętrznego brzegu, pozostawiając po sobie stosunkowo młode, strome kratery.

Wjeżdżając powoli z dna na wzniesienie zewnętrznego brzegu podróżnicy pokonali zaokrąglone kolanko doliny, żebrowe pasmo i koliste wały kraterów na wzniesieniu wewnętrznego brzegu. Były to najwydatniejsze cechy tego terenu, który stanowił krajobraz bardzo atrakcyjny dla oka, swym przestronnym majestatem przywodzący na myśl region Burroughs, a wielki łuk głównego kanału, który właśnie zaczynał się wypełniać płynącą wodą, zapewne stanie się niebawem płytką wstążeczką strumienia, płynącego nad kamykami i co tydzień żłobiącego nowe koryta i wysepki…

Na razie jednak znajdowała się w dolinie baza sił bezpieczeństwa konsorcjów ponadnarodowych. Dwa kratery na wewnętrznym brzegu pokryto namiotami, podobnie jak duże odcinki siatkowego terenu na brzegu zewnętrznym i część głównego kanału po obu stronach żebrowej wysepki; tyle że żadnego z tych miejsc nigdy nie pokazano na wideo ani nie wspomniano o nich w wiadomościach. Nie było ich nawet na mapach.

Spencer jednak przebywał tu od samego początku budowy i z jego nieczęstych raportów podróżnicy wiedzieli, dla jakich celów budowano to miasto. Obecnie prawie wszystkie osoby, które uznano za winne jakiegokolwiek przestępstwa na Marsie, wysyłano na pas asteroid, gdzie odpracowywały swe wyroki na statkach eksploatacyjnych, ale niektórzy z członków Zarządu Tymczasowego pragnęli posiadać więzienie również na samej planecie, i było nim właśnie Kasei Vallis.

Przed wjazdem do doliny Michel i Kojot ukryli swe kamienne pojazdy wśród grupki głazów narzutowych, po czym Kojot ponownie przestudiował komunikaty meteorologiczne. Maja wściekała się na tę zwłokę, ale Kojot ignorował jej gniew.

— To nie będzie łatwe zadanie — oznajmił jej surowo — a w pewnych okolicznościach może okazać się wręcz niemożliwe. Musimy czekać na wsparcie i sprzyjającą pogodę. Działamy według planu, który pomogli mi kiedyś stworzyć Spencer i właśnie Sax… Plan jest bardzo pomysłowy, ale muszą zostać spełnione pewne warunki wstępne.

Powiedziawszy to wrócił do pracy, lekceważąc całą grupę. Mówił do siebie lub prowadził wideotelefoniczne konsultacje; jego ciemna, szczupła twarz połyskiwała w świetle ekranów. Prawdziwy alchemik, pomyślał Michel, alchemik mamroczący coś pod nosem, jak gdyby pochylał się nad alembikiem albo tyglem, tworzący wielkie przeobrażenia całej planety… Potężny człowiek. A teraz skupiony na pogodzie. Wyglądało na to, że odkrył dominujące wzorce w prądzie strumieniowym, połączone z jakimiś newralgicznymi punktami w krajobrazie.

— To jest kwestia skali pionowej — wyjaśnił obcesowo Mai, która zadając kolejne pytania, zaczynała przypominać Arta Randolpha. — Ta planeta ma trzydziestokiloinetrową rozpiętość liniową od najwyższego szczytu do najniższej depresji. Rozumiesz? Trzydzieści tysięcy metrów! Więc muszą tu wiać silne wiatry.

— Takie jak mistral — podsunął Michel.

— Tak. Wiatry katabatyczne. A jeden z najsilniejszych z nich opada właśnie tutaj, na Wielką Skarpę.

Dominujące wiatry w tym regionie były jednakże stałymi wiatrami zachodnimi. Kiedy uderzały w urwisko Echus, wówczas wyzwalały się wznoszące prądy wstępujące i lotnicy mieszkający w Echus Overlook wykorzystywali je dla sportu, latając całymi dniami w szybowcach lub na lotniach. Jednak dość często przesuwały się przez ten rejon także układy cykloniczne, przynoszące wiatr ze wschodu, a kiedy zdarzała się taka sytuacja, zimne powietrze pędziło przez pokryty śniegiem płaskowyż Lunae, rozpraszając śnieg; stawało się coraz gęstsze i chłodniejsze, aż cała śnieżna pokrywa pod nim zaczynała przewalać się przez przełęcze w krawędzi wielkiej skalnej ściany, a wówczas wiatry opadały jak lawina.

Od dłuższego czasu Kojot interesował się cyrkulacją wiatrów katabatycznych i własne obliczenia doprowadziły go do przekonania, że jeśli warunki będą odpowiednie — pojawią się ostre kontrasty temperaturowe i zaawansowany ze wschodu na zachód ślad nadchodzącej na płaskowyż burzy — wtedy wystarczy bardzo niewielka interwencja w pewnych miejscach, by prądy zstępujące zmieniły się w pionowe tajfuny, które z hukiem popędzą w dół do Echus Chasma, uderzając z ogromną siłą na północ i na południe. Kiedy Spencer zdobył dla grupy informacje na temat struktury i przeznaczenia nowej osady w Kasei Vallis, Kojot od razu postanowił spróbować znaleźć środki do przeprowadzenia takiej interwencji.

— Ci idioci zbudowali swoje więzienie w tunelu powietrznym — mruknął w pewnej chwili, w odpowiedzi na indagacje Mai. — A więc my stworzymy fen. Czy też raczej coś w rodzaju zapalnika, który wywoła fen. Zakopiemy kilka pojemników z azotanem srebra na szczycie urwiska. Takie wielkie potwory jak miejscowe żyły strumieniowe… Potem uruchomimy lasery, które rozpalą powietrze tuż nad strefą cieku. To stworzy nieprzyjazny gradient ciśnieniowy i spiętrzy normalny wypływ, tak że będzie silniejszy, gdy w końcu się przełamie. Wszędzie w dole skalnego lica urwiska są umieszczone materiały wybuchowe, które wepchną pył w wiatr i sprawią, że powietrze stanie się cięższe. Widzisz, wiatr podgrzewa opadające powietrze i spowalnia je trochę, jeśli nie jest tak pełne śniegu i pyłu. Zszedłem tym urwiskiem pięć razy, aby wszystko zorganizować, powinnaś była to zauważyć… Także po to, by odpowiednio skierować feny. Rzecz jasna, moc całej aparatury jest niemal nieistotna w porównaniu z całkowitą siłą wiatru, ale sama rozumiesz, że głównym kluczem do uzyskania pożądanej pogody jest analiza czułości całego systemu i nasz komputer wyznacza teraz miejsca, w których trzeba stworzyć wstępne warunki, aby osiągnąć zamierzony efekt. A przynajmniej mamy nadzieję, że go osiągniemy.

— Nie wypróbowałeś jeszcze tego? — spytała Maja.

Kojot popatrzył na nią.

— Zrobiliśmy symulację na komputerze. Wszystko przebiega zgodnie z planem. Jeśli zapewnimy wstępne warunki w postaci wiatrów cyklonicznych, przetaczających się nad Lunae z prędkością stu pięćdziesięciu kilometrów na godzinę, wówczas zobaczysz, co się stanie.

— Ludzie w Kasei muszą chyba wiedzieć o tych katabatycznych wiatrach — zauważył Randolph.

— Wiedzą. Tyle że obliczyli, iż wiatry te pojawiają się raz na tysiąclecie, a naszym zdaniem można je wywołać w każdej chwili, muszą tylko zaistnieć optymalne ku temu warunki wstępne.

— Klimatologia partyzancka — stwierdził Art, uciekając wzrokiem. — Jak to nazywacie? Klimatażem? Szturmem klimatycznym? Meteorologią ofensywną?

Kojot udawał, że go ignoruje, chociaż Michel dostrzegł pod przesłaniającymi twarz dredlokami szybki uśmieszek.

Jednakże system Kojota mógł zadziałać tylko przy właściwych warunkach wstępnych, toteż na razie podróżnikom nie pozostawało nic innego, jak tylko siedzieć, czekać i mieć nadzieję, że warunki te zaistnieją.

Podczas tych długich godzin Michelowi wydawało się, że Kojot próbuje za pomocą ekranu narzucić swój projekt niebu.

— No dalej — popędzał pogodę niezmordowany mały człowieczek. Mruczał przez cały czas pod nosem, a nos przytykał aż do szkła monitora. — Pchaj, pchaj. Przejdź to wzgórze, ty paskudny wietrze. No dalej, jedno podgarnięcie i skręt, spiralne zwarcie… No, chodź!

Potem zaczął energicznie krążyć po zaciemnionym pojeździe, podczas gdy reszta usiłowała zasnąć, i mamrotał co chwila:

— Patrzcie, no nie, patrzcie. — Wskazywał przy tym na cechy terenu pojawiające się na zdjęciach satelitarnych, których nikt spośród jego towarzyszy nie potrafił dostrzec. Co jakiś czas siadywał pogrążony w myślach nad skróconymi danymi meteorologicznymi, żuł chleb, klął i pogwidywał, udając świst wiatru. Michel leżał na swoim wąskim łóżku z głową podpartą na ręce i zafascynowany obserwował, jak ten dzikus grasuje po tonącym w półmroku pojeździe — mała, niewyraźna, tajemnicza figurka, przypominająca szamana. A ich więzień o niedźwiedziowatym cielsku, błyskając oczyma, czuwał podobnie jak Duval, najwyraźniej również pragnąc być świadkiem tego nocnego spektaklu; z głośnym zgrzytem pocierał nie ogoloną szczękę i co jakiś czas spoglądał na Michela, podczas gdy szept Kojota trwał: — No chodź, niech cię cholera, no chodź. Szuuu… Uderz niczym październikowy huragan…

W końcu, o zachodzie słońca drugiego dnia czekania, Kojot wstał i przeciągnął się jak kot.

— Nadchodzi wiatr.

Podczas ich długiego wyczekiwania przyjechało z Mareotis kilku „czerwonych”, aby pomóc w odbiciu Saxa i Kojot opracował wraz z nimi plan ataku, na podstawie informacji, które przysłał im Spencer. Zamierzali się rozdzielić i wkroczyć do miasta z kilku stron równocześnie. Michel i Maja mieli pojechać jednym pojazdem na popękany teren zewnętrznego brzegu, gdzie mogli się ukryć — przy podnóżu małego płaskowzgórza, leżącego w zasięgu wzroku namiotów zewnętrznego brzegu. W jednym z nich mieściła się klinika medyczna, do której co jakiś czas przyprowadzano Saxa. Była ona, według Spencera, miejscem naprawdę kiepsko strzeżonym, przynajmniej w porównaniu z osiedlem mieszkalnym na wewnętrznym brzegu, gdzie przetrzymywano Saxa między sesjami w klinice. Rozkład dnia więźnia często ulegał zmianie, toteż Spencer nie mógł być pewny, gdzie Russell będzie się znajdował w danej chwili. Tak więc, kiedy wiatr uderzy, Michel i Maja mieli wejść do namiotu na zewnętrznym brzegu i spotkać się z czekającym tam w gotowości Spencerem, który zaprowadzi ich do kliniki. Natomiast, zgodnie z planem, większy rover, w którym pojadą Kojot, Kasei, Nirgal i Art Randolph, musiał, wraz z kilkoma osobami spośród mareotańskich „czerwonych”, przedostać się na wewnętrzny brzeg. Zadaniem pozostałych pojazdów „czerwonych” było najechanie osady ze wszystkich kierunków, szczególnie ze wschodu i upozorowanie napaści, wyglądającej na otwarty szturm.

— Odbijemy Saxa — oświadczył z przekonaniem Kojot, marszcząc brwi i patrząc na ekrany. — Wiatr niebawem uderzy.

Następnego ranka Maja i Michel zasiedli w pojeździe, by poczekać na nadejście wiatru. Z miejsca, w którym się znajdowali, rozciągał się widok w dół zbocza zewnętrznego brzegu na duże żebrowe pasmo. W ciągu dnia mogli zajrzeć w zielone, baniaste światy leżące pod namiotami zewnętrznego brzegu i na paśmie wzgórz — wyglądały jak małe terraria, wychodzące na rozległą, czerwoną, piaszczystą przestrzeń doliny, połączone przezroczystymi tunelami przelotowymi i kilkoma łukowatymi mostami tunelowymi. Miasteczko wyglądało jak Burroughs sprzed czterdziestu lat, jego fragmenty wyrastały, by zapełnić duże, puste łożysko potoku.

Michel i Maja spali, jedli, potem znowu spali lub obserwowali. Maja chodziła nerwowo po pojeździe. Z każdym dniem robiła się coraz bardziej rozdrażniona i teraz miotała się w pomieszczeniu niczym uwięziona w klatce tygryska, która zwęszyła krwisty posiłek. Iskry strzelały z koniuszków jej palców, kiedy pieściła kark Michela, przez co jej dotyk stawał się bolesny. W żaden sposób nie można jej było uspokoić; kiedy siadała na fotelu pilota, Michel stawał za nią, maso wał jej kark i ramiona, jak wcześniej ona jemu, ale przypominało to ugniatanie drewnianych klocy i miał wrażenie, że od samego kontaktu z jej spiętym ciałem drętwieją mu ramiona.

Ich rozmowy były chaotyczne, stanowiły przeważnie mimowolne przypadkowe przeskoki luźnych skojarzeń. Po południu złapali się na tym, że od godziny już wspominają czasy w Underhill: mówili o Saxie, Hiroko, a nawet o Franku i Johnie.

— Pamiętasz, jak załamała się jedna ze sklepionych komór?

— Nie — odparła Maja z irytacją. — Nie pamiętam. A czy ty pamiętasz tamten dzień, kiedy Ann i Sax tak strasznie się pokłócili na temat terraformowania?

— Nie — rzekł Michel z westchnieniem. — Nie przypominam sobie.

Zadawali sobie rozmaite pytania w nieskończoność, aż zaczynali mieć wrażenie, że każde z nich mieszkało w zupełnie innym Underhill. Kiedy natomiast obojgu udało się przypomnieć jakieś zdarzenie, był to prawdziwy powód do radości. Wspomnienia każdego z przedstawicieli pierwszej setki stawały się coraz bardziej zwietrzałe, jak już wcześniej zauważył Michel, i wydawało mu się, że większość z jego przyjaciół obecnie łatwiej przypomina sobie na przykład dzieciństwo na Ziemi niż pierwsze lata spędzone na Marsie. Och, pamiętali oczywiście najistotniejsze wydarzenia z własnego życia i w ogólnym zarysie swoją przeszłość, ale błahe zdarzenia, które z niewiadomych powodów zapadały w pamięć, u każdego pozostawiały inny ślad. Zdolność zapamiętywania i pamiętania stawały się poważnym problemem klinicznym i teoretycznym dla współczesnej psychologii, coraz ważniejszym wskutek bezprecedensowej długości życia, jaką udało się osiągnąć. Michel od czasu do czasu czytywał nieco fachowej literatury na ten temat i chociaż dawno temu zarzucił już kliniczną praktykę terapeutyczną, ciągle — na zasadzie nieformalnego eksperymentu — zadawał swoim starym towarzyszom rozmaite pytania, tak jak teraz Mai: „Czy pamiętasz to, czy pamiętasz tamto?” „Nie, nie, nie o to chodzi. Powiedz, co ty sam pamiętasz?”

— Pamiętam sposób, w jaki Nadia rozstawiała nas po kątach — odpowiadała Maja, co wywoływało uśmiech na twarzy Duvala. — I wrażenie, jakie sprawiało dotykanie stopami bambusowej podłogi… A czy pamiętasz ten okres, kiedy Nadia krzyczała na alchemików? — Ona zadawała z kolei pytanie.

— No… nie! — odpowiadał Michel.

Rozmowa toczyła się bez końca, aż któryś z kolei raz uświadamiali sobie, że ich prywatne Underhill, osady, w których mieszkali, były odrębnymi wszechświatami, niemal przestrzeniami Riemanna, przecinającymi się tylko w planie nieskończoności, a tymczasem każde z nich dwojga wędrowało po długiej drodze własnego idiokosmosu.

— Niewiele pamiętam z tego wszystkiego — w końcu ponuro oświadczyła Maja. — Ciągle tak samo ciężko znoszę myśl o Johnie. Albo o Franku. Próbuję w ogóle o nich nie myśleć! A potem nagle nastąpi jakieś zwarcie… i stracę wszystkie inne wspomnienia, podczas gdy zapamiętam to. Pewne reminiscencje są tak intensywne, jak pamiętanie tego, co zdarzyło się zaledwie godzinę temu! Albo jak gdyby działo się znowu. — Poczuła jak drży pod dotykiem jego dłoni. — Nienawidzę ich. Wiesz, co mam na myśli?

— Oczywiście. M’morie unvoluntaire. Chociaż pamiętam, że to samo przydarzyło mi się, kiedy mieszkaliśmy w Underhill. Zatem nie chodzi tu o starzenie się.

— Nie. To po prostu życie. Coś, czego nie możemy zapomnieć. Wiesz, czasem nie mogę patrzeć na Kaseia…

— Wiem. Te dzieci są dziwne. Hiroko jest dziwna.

— Tak. Ale w takim razie… czy byłeś wtedy szczęśliwy? No, po tym jak z nią wyjechałeś?

— Tak. — Michel chwilę się zastanowił, usiłując sobie przypomnieć, co wówczas odczuwał. Pamięć była naprawdę słabym ogniwem w łańcuchu… — Oczywiście, że byłem szczęśliwy. Problem sprowadzał się do akceptacji faktów, które wcześniej, w Underhill, próbowałem stłumić. Uświadomienia sobie pewnej prawdy, że wszyscy jesteśmy zwierzętami. Że jesteśmy stworzeniami seksualnymi… — Zaczął masować jej ramiona znacznie mocniej niż dotychczas, aż Maja wykręciła się spod jego dłoni.

— Nie musisz mi tego przypominać — zauważyła z krótkim śmiechem. — Czy właśnie Hiroko ci to uświadomiła?

— Tak. Ale nie tylko ona. Także Jewgienia, Rya… one wszystkie, w gruncie rzeczy. Nie bezpośrednio, no wiesz. Hmm… chociaż czasami bezpośrednio. Jednak przede wszystkich musiałem uznać, że mamy ciała, że jesteśmy ciałami. Pracując razem, widząc siebie i dotykając się. Naprawdę miałem z tym problemy. A one je oswajały, przekazywały tej planecie… Ty chyba nigdy nie miałaś kłopotów z tą sferą swojego życia, ale ja tak, naprawdę. Zachorowałem. I Hiroko mnie uratowała. Dla niej to była kwestia uczuć — stworzyć nasz dom i czerpać pożywienie tylko z tego, co dostępne na Marsie. Coś w rodzaju uprawiania z tą planetą fizycznej miłości, zapładniania jej albo asystowania przy jej narodzinach… W każdym razie relacja uczuciowa… To właśnie mnie ocaliło.

— To oraz ich ciała cię ocaliły, ciała Hiroko, Jewgienii i Ryi… — Maja popatrzyła przez ramię na niego ze złośliwym uśmieszkiem, a wtedy Michel się roześmiał. — Założę się, że to pamiętasz najlepiej.

— Dość dobrze.

Był sam środek dnia, ale na południu, w górę długiej gardzieli Echus Chasma, niebo ciemniało.

— Może wreszcie nadchodzi wiatr — stwierdził z nadzieją Michel.

W górze nad Wielką Skarpą przetaczała się ogromna masa pionowych, burzowo-kłębiastych deszczowych chmur; z ich czarnych dolnych części strzelały błyskawice, uderzające w szczyt skalnej ściany. Powietrze w rozpadlinie Echus było zamglone i powłoki namiotów Kasei Vallis odznaczały się wyraźnie pod pęcherzykami przezroczystego powietrza, stojącego ponad budynkami i osobliwie cichymi drzewami, które wyglądały jak szklane przyciski do papieru, opuszczone na wietrzną pustynię. Było tuż po południu. Nawet gdyby zerwał się wiatr, i tak musieliby czekać do zmroku. Maję rozpierała wewnętrzna energia, wstała i znowu zaczęła krążyć po roverze, mamrocząc do siebie coś po rosyjsku lub nagle rzucając się do umieszczonych tuż przy podłodze okien, aby wyjrzeć na zewnątrz… Trwało to w nieskończoność. Podmuchy wichury uderzały w pojazd, gwiżdżąc i wyjąc ponad popękaną skałą u podnóża małego płasko wzgórza leżącego za roverem.

Zachowanie Mai działało Michelowi na nerwy. Naprawdę czuł się tak, jakby był zamknięty w klatce razem z dziką bestią. Opadł na jedno z siedzeń kierowców i patrzył na chmury przetaczające się od strony Skarpy. Marsjańska grawitacja pozwalała kowadłom burzy górować straszliwą nadniebną wysokością i te ogromne, białe, iskrzące się wyładowaniami masy wraz ze zdumiewającą frontową ścianą urwiska, które leżało pod nimi, sprawiły, że świat jawił się nadrealnie olbrzymi. Oni dwoje byli tylko mrówkami albo małymi czerwonymi ludzikami.

Wygląda na to, że właśnie dzisiejszej nocy spróbujemy odbić Saxa, pomyślał, przecież czekamy już tak długo. Po jednym ze swych niespokojnych obrotów Maja zatrzymała się znowu za Michelem i gwałtownymi ruchami uciskała mięśnie na jego ramionach i szyi. Odczul to, jako ostre, przyjemne dreszcze rozchodzące się w dół po plecach i bokach, a potem wzdłuż wewnętrznej strony ud. Zgiął się i odwrócił w obrotowym fotelu, po czym objął ramionami jej talię, przytulając głowę do piersi. Maja ciągle masowała mu ramiona i Michel czuł coraz szybsze bicie serca; jego oddech stawał się krótki. Pochyliła się nad nim i pocałowała w czubek głowy. Tulili się do siebie z żarliwą gwałtownością, aż w końcu przywarli w mocnym uścisku. Trwali tak przez długi czas.

Potem wrócili do mieszkalnego przedziału pojazdu, spragnieni siebie w namiętnym pożądaniu. Spięci i czujni, kochali się niezwykle intensywnie. Bez wątpienia spowodowała to rozmowa o Underhill. Przypomniał sobie dokładnie ukryte pragnienia związane z Mają w tamtych latach, zagłębił twarz w jej srebrzyste włosy i próbował wybrać jak najlepszą pozycję, aby wejść prosto w nią. A ta duża, dzika kocica szalała w równie gwałtownej próbie, by mu to ułatwić.

Michel zatracił się w tym akcie. Wspaniale było być we dwoje, być sobą, być wolnym i móc się całkowicie zagubić w tym niespodziewanym odczuciu zachwytu; po chwili nie było już nic poza serią jęków, sapnięć i elektrycznego wręcz przepływu doznań.

Chwilę potem Michel leżał na Mai, ciągle jeszcze będąc w niej, a ona wpatrywała się w lekko uniesioną twarz mężczyzny.

— W Underhill kochałem cię — odezwał się w końcu.

— W Underhill — odparła powoli — ja cię również kochałam. Naprawdę. Nigdy tego nie okazałam, ponieważ czułabym się głupio, skoro tyle ci mówiłam o Johnie i Franku. Ale kochałam cię. Ogarnęła mnie wściekłość, gdy wyjechałeś. Byłeś moim jedynym przyjacielem. Byłeś jedyną osobą, z którą mogłam szczerze porozmawiać. Jedynym człowiekiem, który naprawdę mnie słuchał.

Michel potrząsnął przecząco głową pod wpływem napływających wspomnień.

— Nie robiłem tego najlepiej.

— Może i nie. Ale dbałeś o mnie, prawda? Nie robiłeś tego tylko z powodu swojej pracy?

— Och, nie! Przecież cię kochałem. Z tobą, Maju, to nigdy nie jest tylko praca. Dla nikogo i żadna praca…

— Pochlebca — mruknęła, odpychając go żartobliwie. — Zawsze tak postępowałeś. Zawsze próbowałeś znaleźć pozytywną interpretację dla wszystkich okropnych rzeczy, które robiłam. — Roześmiała się nerwowo.

— Może. Chociaż te rzeczy nie były wcale takie okropne.

— Ależ były. — Zacisnęła usta. — A potem po prostu zniknąłeś! — Uderzyła go lekko w twarz. — Opuściłeś mnie!

— Wyjechałem. Musiałem wyjechać.

Jej usta zacisnęły się jakby w grymasie bólu i wędrowała wzrokiem gdzieś nad głęboką przepaścią wszystkich minionych lat. Ześlizgiwała się ponownie w dół sinusoidy swych nastrojów, sięgając czegoś bardzo mrocznego i głębokiego. Michel obserwował tę przemianę z pełną rozkoszy rezygnacją. Kiedyś był szczęśliwy przez bardzo długi czas i właśnie ten nieszczęśliwy wyraz twarzy Mai przekonał go, że znów może być szczęśliwy, jeśli się nie zmieni i zdoła zarazić kobietę swoim szczęściem — przynajmniej tym szczególnym jego rodzajem. Dewiza życiowa Michela „optymizm jako naturalna zasada działania” zmieni się teraz bardziej w celowy wysiłek i będzie musiał pogodzić kolejną antynomię w swoim życiu, tak samo odśrodkową jak Prowansja i Mars — antynomię, która po prostu nazywała się Maja taka i Maja zupełnie inna.

Leżeli teraz obok siebie, każde zatopione we własnych myślach, wypatrywali na zewnątrz i czuli, jak rover podskakuje na amortyzatorach. Wiatr ciągle się wzmagał, a pył wpadał do Echus Chasma, potem do Kasei Vallis, upiornie przypominając szalony wyciek, który pierwotnie wyżłobił kanał. Michel wstał, by sprawdzić ekrany.

— Prędkość wzrosła do dwustu kilometrów na godzinę.

Maja chrząknęła. Kiedyś wiatry były o wiele szybsze, ale przy o tyleż gęstszej atmosferze te mniejsze prędkości wydawały się dość złudne. W gruncie rzeczy obecne wichury stały się o wiele gwałtowniejsze niż stare, nie powodujące specjalnych szkód, wietrzyska.

Z pewnością wyruszymy dziś wieczorem, pomyślał Michel, jest to już tylko kwestia otrzymania zakodowanego sygnału od Kojota. On i Maja leżeli więc tylko i czekali, spięci i równocześnie rozluźnieni, starannie masując nawzajem swe ciała, aby zająć czymś godziny oczekiwania i zmniejszyć napięcie. Michel podziwiał kocią grację smukłego, umięśnionego ciała Mai, starego jeśli chodzi o przeżyte lata, ale pod niemal każdym względem takiego samego jak zawsze. Tak samo pięknego jak zawsze!

W końcu zachód słońca przyciemnił zamglone powietrze i monumentalne chmury przesunęły się na wschód, pokrywając teraz lico skalnej ściany. Wstali, umyli się, zjedli posiłek, a potem się ubrali, usiedli w fotelach kierowców i znowu stali się nerwowi, zwłaszcza kiedy zniknęło jaskrawe słońce i zapadł burzowy zmierzch.

W ciemnościach obecność wiatru potwierdzał jedynie hałas i nieregularne drżenie rovera na sztywnych amortyzatorach. Porywy szarpały pojazdem tak mocno, że czasami trzymały go w silnym, pełnym wstrząsów natarciu przez parę sekund, podczas gdy rover walczył, usiłując się utrzymać w miejscu, podskakując i opadając, niczym zwierzę, które próbuje się poderwać z dna strumienia. Następnie podmuch puszczał i pojazd darł w górę.

— Będziemy mogli iść w tej wichurze? — spytała Maja.

— Hmm… — Michel chodził już kiedyś po powierzchni podczas bardzo silnego wiatru, jednak z powodu mroku nie był pewien, czy ta pogoda jest gorsza niż tamta, czy lepsza. Bezsprzecznie wydawała się gorsza; anemometr rovera wskazywał obecnie, że wiatr wieje w porywach z prędkością dwustu trzydziestu kilometrów na godzinę, ale ponieważ znajdowali się pod osłoną małego płaskowzgórza, trudno było określić jego rzeczywistą siłę — mogła być jeszcze większa.

Michel sprawdził też wskaźnik zawartości miału w powietrzu i nie zaskoczyło go, gdy uświadomił sobie, że rozwinęła się już burza pyłowa.

— Zjedźmy bardziej w dół — zaproponowała Maja. — Stamtąd dotrzemy szybciej, a wracając łatwiej znajdziemy pojazd.

— Dobry pomysł.

Usiedli więc w fotelach kierowców i ruszyli. Gdy wyjechali spod osłony, wiatr coraz bardziej się wzmagał. W pewnej chwili rover zaczął tak gwałtownie podskakiwać, co sprawiało wrażenie, iż lada chwila zostanie przewrócony i gdyby byli ustawieni bokiem do wiatru, zapewne tak by się stało. Na szczęście wiatr dął w tył pojazdu. Dlatego poruszali się teraz z prędkością piętnastu kilometrów na godzinę, mimo że nie powinni przekraczać dziesięciu, toteż silnik wydawał rozpaczliwe pomruki, kiedy hamowali, nie chcąc dopuścić do jeszcze większej szybkości.

— Ten wiatr jest nieco za silny, prawda? — spytała zdenerwowana Maja.

— Nie sądzę, aby Kojot potrafił właściwie kontrolować jego prędkość.

— Klimatologia partyzancka — mruknęła Maja, chrząknąwszy. — Tamten mężczyzna jest szpiegiem, nie mam co do tego najmniejszych wątpliwości.

— Nie sądzę.

Kamery nie przekazywały niczego poza masą czarnego, zakrywającego gwiazdy pędzącego powietrza. AI pojazdu prowadziło ich za pomocą obliczeń, a z mapy na monitorze wynikało, że podróżnicy znajdują się około dwóch kilometrów od najbardziej wysuniętego na południe namiotu zewnętrznego brzegu.

— Dalej lepiej chodźmy pieszo — powiedział Michel.

— Jak potem znajdziemy pojazd?

— Musimy ze sobą zabrać nić Ariadny.

Ubrali się w skafandry i przedostali do śluzy powietrznej. Kiedy zewnętrzny właz otworzył się ślizgiem, powietrze od razu zostało wyssane, przyciągając ich ze sporą siłą. Za progiem lamentowała wichura.

Wyszli z komory powietrznej i potężne porywy wiatru natychmiast zaczęły ich cofać. Podmuchy uderzały Michela po rękach i kolanach, przez pył ledwie mógł dojrzeć pochyloną sylwetkę Mai, idącej obok niego. Sięgnął ręką za siebie do środka śluzy powietrznej, po czym chwycił szpulę z nicią w jedną rękę, a dłoń Mai w drugą. Szpulkę zamocował sobie na ramieniu.

Po kilku ostrożnych próbach stwierdzili, że są w stanie utrzymać się na nogach, jeśli stoją pochyleni, z hełmami na poziomie pasa i z podniesionymi rękoma, gotowymi w każdej chwili na kontakt z podłożem, gdyby wiatr ich powalił. Chwiejnie i w żółwim tempie posuwali się naprzód, upadając co jakiś czas, gdy jakiś silny poryw pozbawiał ich i tak już nadwątlonej równowagi. Powierzchnia, po której szli, stała się prawie niewidoczna, toteż bardzo łatwo było uderzyć kolanem w skałę. Wiatr Kojota za bardzo przybrał na sile, pomyślał Michel. Teraz i tak nic nie mogli na to poradzić. Przynajmniej mieszkańcy namiotów Kasei Vallis z pewnością nie będą mieli ochoty wyjść na spacer.

Kolejny podmuch znowu powalił ich na ziemię i Michel odczekał chwilę, pozwalając, aby wiatr przeleciał nad nim. Trudność sprawiało utrzymanie się w miejscu w taki sposób, by nie zostać odrzuconym w bok. Naręczny notesik komputerowy Michela był połączony przewodem telefonicznym z komputerkiem na nadgarstku Mai, wiec teraz Duval zapytał swą towarzyszkę:

— Maju, nic ci nie jest?

— Nie. A co u ciebie?

— Wszystko w porządku.

Nie była to do końca prawda, ponieważ spostrzegł małe rozdarcie w rękawiczce, tuż nad nasadą kciuka. Zacisnął dłoń w pięść, czując zimno przesuwające się w górę do nadgarstka. Cóż, chyba nie powinien się nabawić groźnego w skutkach odmrożenia, jak to kiedyś bywało, w każdym razie uważał, że nie grozi mu zasinienie ciśnieniowe. Wyjął z kieszonki na nadgarstku łatę materiału skafandrowego i umieścił ją na rozdarciu.

— Lepiej zostańmy w takiej pozycji — zasugerował.

— Nie zdołamy się czołgać przez dwa kilometry!

— Jeśli będziemy musieli, uda się nam.

— Ależ nie ma takiej potrzeby! Po prostu idźmy mocno pochyleni, gotowi w każdej chwili na upadek.

— No dobrze.

Wstali więc ponownie, zgięli się wpół i powlekli ostrożnie do przodu. Czarny pył przelatywał obok nich z zaskakującą szybkością. Nawigacyjna tabliczka Michela rozświetliła szybkę jego hełmu w dolnej części, tuż przed ustami: z danych wynikało, że odległość do pierwszego baniastego namiotu wynosi ciągle jeszcze kilometr i ku zaskoczeniu Michela zielone cyferki zegara wskazywały godzinę 11:15:16 — byli więc na zewnątrz już od godziny. Wycie wiatru utrudniało słyszalność tego, co mówiła Maja, mimo że interkom znajdował się tuż przy uchu Francuza. Po drugiej stronie, na wewnętrznym brzegu Kojot i inni, a także grupka „czerwonych” prawdopodobnie nacierali właśnie na kwatery mieszkalne. Michelowi i Mai pozostawała tylko wiara w to, iż potężny wiatr nie przeszkodził w tej części akcji, ani jej zbyt nie wydłużył.

Mozolne posuwanie się naprzód ze zgiętym wpół ciałem stanowiło naprawdę niełatwe zadanie. Michel i Maja połączeni byli tylko telefonicznym kablem. Ciągle szli przed siebie, Michela straszliwie bolały uda i lędźwie. W końcu jego tabliczka nawigacyjna wskazała, że znajdują się bardzo blisko ustawionego najbardziej na południe namiotu. Wytężyli wzrok, ale niczego nie dostrzegli. Siła wiatru wciąż rosła, toteż zmuszeni byli się czołgać przez ostatnie sto metrów po mogącym ranić, twardym, skalnym podłożu. Cyfry zegara zamarły na godzinie 12:00:00. Po jakimś czasie — trudno określić jak długim — uderzyli wreszcie w betonowe zwieńczenie podstawy namiotu.

— Jak w szwajcarskim zegarku — szepnął Michel. Spencer spodziewał się ich w trakcie szczeliny czasowej i początkowo sądzili, że będą musieli poczekać przy murze na jej początek. Michel podniósł rękę i delikatnie dotknął materii namiotu. Najbardziej zewnętrzna warstwa była bardzo mocno naprężona, od czasu do czasu drżąc pod zaciekłym naporem rozpędzonego powietrza. — Gotowa?

— Tak — odparła Maja. Brzmienie jej głosu wskazywało, że jest bardzo spięta.

Michel wyjął z kieszonki na udzie mały pistolet pneumatyczny. Wyczuł, że Maja robi to samo. Uniwersalnych pistoletów używano w zestawieniu z odpowiednimi końcówkami, toteż były różnie stosowane: od wbijania gwoździ po szczepienie; Michel i Maja mieli nadzieję, że skutecznie posłużą teraz do przecięcia odpornej na obciążenia, elastycznej materii namiotu.

Rozłączyli przewód telefoniczny, którym byli połączeni i przyłożyli oba pistolety do naprężonej i drgającej przezroczystej ściany. Dotknąwszy się łokciami, wystrzelili w tym samym momencie.

Nic się nie wydarzyło. Maja podłączyła telefoniczny kabel do nadgarstka.

— Może trzeba będzie przeciąć.

— Może. Najpierw jednak przyłóżmy oba pistolety i spróbujmy jeszcze raz. Ten materiał jest mocny, jednak przy takim wietrze…

Rozłączyli się ponownie, przygotowali broń i spróbowali jeszcze raz — ich ramiona szarpnęły się ponad zwieńczeniem muru i uderzyły w betonową ścianę. Za jednym głośnym hukiem nastąpił drugi, cichszy, potem jakiś opadający kaskadą ryk i seria wybuchów. Wszystkie cztery warstwy namiotu rozdarły się między dwiema przyporami, a może także przez cały południowy bok, co musiało wyzwolić eksplozję. Pył latał wśród nikle oświetlonych budynków przed Michelem i Mają. Okna ciemniały, bowiem w budynkach gasło światło; niektóre z budowli najwyraźniej je straciły po nagłym rozhermetyzowaniu się namiotu, ale sytuacja nie była, nawet na pierwszy rzut oka, tak poważna, jak to się zdarzało niegdyś.

— Nic ci nie jest? — spytał Michel przez interkom.

Słyszał oddech Mai, wciągającej chrapliwie powietrze ustami.

— Boli mnie ramię — odparła. Poprzez ryk wiatru do ich uszu dotarł wysoki ton wyjących alarmów. — Znajdźmy Spencera — dorzuciła szorstko. — Wyprostowała się i natychmiast została niemal przerzucona podmuchem wiatru ponad zwieńczenie muru. Michel szybko podążył za nią, wpadając gwałtownie do środka, po czym odwrócił się i usłyszał głos kobiecy. — Chodź.

Potykając się wkroczyli do marsjańskiego miasta-więzienia.

Wewnątrz namiotu panował chaos. Pył zmienił powietrze w coś, co przypominało czarny żel, który przesuwał się po ulicach w fantastycznie szybkim strumieniu i szaleńczo piszczał, tak że Michel i Maja ledwie się słyszeli, nawet kiedy ponownie podłączyli swoją linię telefoniczną. Dekompresja wyrwała niektóre okna, a nawet jakąś ścianę, toteż ulice zasypane były skorupami szkła i betonowym gruzem. Szli obok siebie, z każdym krokiem ostrożnie wyrzucając nogi do przodu, często podtrzymując się wzajemnie rękoma, aby zupełnie nie stracić równowagi.

— Spróbuj włączyć przesłonę podczerwieni — poradziła Maja.

Michel natychmiast to uczynił. Obraz w podczerwieni wydał mu się niesamowity, bowiem na jego tle wszystkie zniszczone, rozhermetyzowane budynki połyskiwały jak zielone ogniki.

Doszli do wielkiego, centralnego budynku, w którym — jak twierdził Spencer — miał się znajdować Sax. Michel uznał, że jedna ze ścian jest zbyt jaskrawo zielona. Na szczęście, budynek miał dodatkowe ściany, chroniące podziemną klinikę, gdzie — według Spencera — trzymano Saxa; gdyby ich nie było, już sama próba odbicia mogłaby zabić Russella. Nadal jest to możliwe, ocenił Michel; powierzchniowe piętra budynku zostały zupełnie zniszczone.

Zresztą zejście na niższe piętra również nie wydawało się proste. Przypuszczalnie znajdowała się tu jakaś klatka schodowa, która funkcjonowała jako awaryjna komora powietrzna, ale dość trudno było ją zlokalizować. Michel włączył się na ogólny kanał radiowy i zaczął podsłuchiwać jakąś szaleńczą dyskusję na temat kłopotliwej sytuacji atmosferycznej, panującej w dolinie; namiot nad mniejszym z dwóch kraterów na wewnętrznym brzegu został zerwany i słychać było wołanie o pomoc. Przez telefon Maja zaproponowała:

— Ukryjmy się i zobaczmy, czy ktoś skądś wyjdzie.

Położyli się za ścianą, chroniącą nieco od wiatru i czekali. Trwało to jakiś czas, a potem tuż przed nimi otworzyły się z trzaskiem drzwi, zza których wyłoniły się postaci w skafandrach, ruszyły pospiesznie ulicą w dół, po czym stały się niewidoczne, Maja i Michel natychmiast weszli do środka.

Był to korytarz, wprawdzie jeszcze rozhermetyzowany, lecz paliły się w nim światła, a na jednej ze ścian zauważyli panel z jarzącymi się czerwonymi światełkami. Zrozumieli, że znajdują się właśnie w awaryjnej śluzie powietrznej, toteż szybko zamknęli za sobą zewnętrzny luk i ponownie napełnili sprężonym powietrzem małą przestrzeń. Stali przed wewnętrznym włazem, spoglądając niepewnie na siebie przez pokryte pyłem szybki hełmów. Michel przetarł swoją szybkę rękawiczką, po czym wzruszył ramionami. Wcześniej, podczas rozmów w roverze często wracali do chwili, mającej stanowić węzłowy punkt operacji, ale wówczas nie mogli przewidzieć wszystkiego, teraz, kiedy ten moment był tuż tuż, cyrkulacja krwi w żyłach Michela — jakby stymulowana siłą pędzącego wiatru — nabrała niewiarygodnej szybkości.

Rozłączyli kabel telefoniczny, następnie wyjęli z kieszonek na udach specjalne pistolety ogłuszające, otrzymane od Kojota. Michel wcisnął guzik otwierający i drzwi rozsunęły się z sykiem. Za śluzą znajdowali się trzej mężczyźni, którzy — chociaż ubrani w skafandry — nie mieli hełmów i wyglądali na przerażonych. Michel wraz z Mają kilkakrotnie do nich strzelili i tamci upadli w drgawkach. Prawdziwe błyskawice wysyłamy z koniuszków palców, pomyślał Duval.

Zawlekli nieprzytomnych mężczyzn do jednego z bocznych pokoi i tam zamknęli. Michela dręczyła obawa, czy nie strzelili do nich zbyt wiele razy; w takich przypadkach często zdarzały się zapaście sercowe. Miał wrażenie, że jego ciało dziwnie się rozdyma, mimo że ściągnięte przez walker, a poza tym było mu straszliwie gorąco; oddychał ciężko i bardzo nieregularnie. Maja najwyraźniej czuła się tak samo, bowiem prowadziła ich prawie biegnąc. Nagle korytarz pociemniał. Kobieta włączyła lampkę na hełmie i dalej podążali za zapylonym stożkiem światła do trzecich drzwi po prawej stronie, gdzie powinien być, zdaniem Spencera, Sax. Drzwi były zamknięte na klucz.

Maja, wyjąwszy z kieszeni mały ładunek wybuchowy, umieściła go nad klamką i zamkiem. Cofnęli się kilka metrów od drzwi. Nastąpiła detonacja, drzwi z trzaskiem odskoczyły w ich stronę, wypchnięte przez wybuchające z wnętrza powietrze. Wbiegli do środka, a tam natknęli się na dwóch strażników, którzy usiłowali zamknąć hełmy na skafandrach; na widok napastników jeden z mężczyzn sięgnął do kabury u pasa, drugi rzucił się do pulpitu sterowniczego, a jednocześnie każdy z nich usiłował zabezpieczać hełm. W rezultacie, żadnej czynności nie wykonali na tyle szybko, by zdążyć unieszkodliwić intruzów. W chwilę potem strażnicy leżeli ogłuszeni.

Maja cofnęła się i zamknęła drzwi, którymi weszli. Ruszyli kolejnym korytarzem, ostatnim. Michel wskazał palcem wejście do następnego pomieszczenia. Maja wyciągnęła przed siebie ręce, trzymając w obu dłoniach pistolet, kiwnięciem głowy potwierdziła, że jest gotowa. Michel kopniakiem sforsował drzwi, Maja wpadła do wnętrza, a on wbiegł za nią. W sali zobaczyli postać w skafandrze i hełmie, stojącą obok czegoś, co przypominało fotel chirurgiczny, która manipulowała przy głowie osoby leżącej na fotelu. Maja strzelała do stojącej postaci wiele razy, aż ofiara upadła, niczym znokautowany bokser, a potem przetoczyła się po podłodze, skręcając się w konwulsyjnych drgawkach.

Michel i Maja pospieszyli do mężczyzny na fotelu. To był Sax, chociaż Michel rozpoznał go raczej po ciele niż po twarzy, która swym upiornym wyglądem przypominała pośmiertną maskę, z dwoma poczerniałymi oczodołami i rozbitym nosem między nimi. Mężczyzna wydawał się — w najlepszym razie — nieprzytomny. Najpierw postarali się uwolnić jego ciało z więzów. W wielu miejscach na ogolonej głowie Saxa były widoczne elektrody i Michel aż się skrzywił, widząc, jak Maja wszystkie po prostu wyrywa. Wyciągnął cieniutki zapasowy skafander z kieszeni na udzie i zaczął go przeciągać przez bezwładne nogi Saxa, potem przez tors, pospiesznie ubierając nie dającego żadnych oznak życia mężczyznę. Maja wyjęła z plecaka Michela prosty zapasowy hełm i mały zbiornik, przymocowali to do zewnętrznego ubioru Saxa, a następnie odpowiednio już przygotowany skafander włączyli.

Ręka kobiety zacisnęła się na nadgarstku Russella z siłą, której mogły nie wytrzymać jego kości. W końcu Rosjanka ponownie podłączyła mu telefoniczny kabel.

— Czy on żyje?

— Tak sądzę. Najpierw go stąd wyprowadźmy, sprawdzić możemy później.

— Spójrz, co zrobili z jego twarzą ci faszystowscy mordercy.

Postać leżąca na podłodze, najwyraźniej kobieta, poruszyła się, a wówczas Maja z rozmachem kopnęła jaw brzuch. Potem pochyliwszy się, zajrzała w szybkę hełmu i przekleństwami dała upust swojemu zaskoczeniu.

— To Phyllis! — rzuciła z wściekłością.

Michel zdążył już zabrać Saxa z pomieszczenia, ciągnąc go teraz przez korytarz. Po chwili Maja ich dogoniła. Nagle ktoś pojawił się przed nimi i Rosjanka wycelowała w niego broń, ale Michel błyskawicznie podbił łokciem jej rękę — to był Spencer Jackson, rozpoznał go po oczach. Coś mówił, ale mając hełmy na głowach nie mogli usłyszeć. Dostrzegł to i krzyknął:

— Dzięki Bogu, że przyszliście! Właśnie z nim kończyli… Zamierzali go zabić!

Maja powiedziała coś po rosyjsku, po czym biegiem zawróciła do sali, wrzuciła do środka jakiś przedmiot i nie minęła sekunda, jak znów stała przy nich. Eksplozja wyrzuciła z pomieszczenia kłęby dymu i gruz, osypując nim ścianę naprzeciwko drzwi.

— Nie! — krzyknął Spencer. — Tam była Phyllis!

— Ależ wiem! — odwrzasnęła mu Maja zjadliwie intonując słowa. Tyle że Spencer nie mógł jej usłyszeć.

— Chodźcie już — nalegał Michel, podnosząc na ręce Saxa. Skinął na Spencera, żeby założył hełm. — Ruszajmy, póki jeszcze możemy. — Chyba żadne z nich go nie słyszało, ale mimo tego Spencer nałożył hełm, a potem pomógł Michelowi nieść Saxa: najpierw korytarzem, a później w górę schodami na parter.

Na zewnątrz panował jeszcze większy hałas niż przedtem i było dokładnie tak samo ciemno. Jakieś przedmioty toczyły się po ziemi, a nawet fruwały w powietrzu. W Michela trafiła lecąca z impetem zabłąkana szybka od hełmu, zwalając mężczyznę z nóg.

Po tym wypadku posuwał się dalej z wielką rozwagą. Maja wsunęła łącze telefoniczne w komputerek Spencera i syczącym głosem wydawała im obu rozkazy; ton głosu był oschły, rzucone polecenia — precyzyjne. Wspólnie zaciągnęli Saxa do powłoki namiotu, przełożyli na zewnątrz, a potem zaczęli pełzać we wszystkie strony tak długo, aż znaleźli żelazną szpulkę z „nicią Ariadny”.

Było oczywiste, że nie są w stanie iść pod wiatr. Musieli więc posuwać się na czworakach, przy czym osoba w środku niosła na plecach ciało Saxa, a pozostałe dwie wspierały ją z obu stron. Przemieszczali się powoli, podążając za nitką, bez której nie mieliby nawet cienia szansy na odnalezienie rovera. Dzięki niej podążali wytrwale do przodu wprost ku swemu celowi, mimo że ręce i kolana drętwiały im z zimna. Michel popatrzył w dół na falowanie czarnego pyłu i piasku pod szybką hełmu, zauważając w tym samym momencie, że jest ona mocno uszkodzona.

Co jakiś czas zatrzymywali się, by odpocząć i przełożyć ciało Saxa na następnego dźwigającego. Kiedy skończyła się jego zmiana, Michel uniósł się na kolanach, ciężko sapiąc i opierając szybkę wprost na ziemi, tak że pył przelatywał nad nim. Na języku poczuł dziwny smak czerwonego kamiennego pyłu: był jednocześnie gorzki, słony i siarkowy. Michel pomyślał, że jest to smak marsjańskiego strachu, marsjańskiej śmierci, a może tylko jego własnej krwi; nie potrafił tego odgadnąć. W powietrzu panował zbyt wielki hałas, aby można było myśleć. Michela bolała szyja, dzwoniło mu w uszach, a przed oczyma wirowały czerwone kropki — małe czerwone ludziki, które w końcu wyszły z ukrycia i tańczyły wprost przed nim. Miał wrażenie, że za chwilę straci przytomność. Chciało mu się wymiotować, co było szczególnie niebezpieczne w hełmie, dlatego całym sobą usiłował powstrzymać mdłości; bardzo się spocił, odczuwał potężny ból w każdym mięśniu, w każdej komórce ciała… Po długiej walce nudności na szczęście ustąpiły.

Ponownie ruszyli. W milczeniu minęła godzina zaciekłego, morderczego wysiłku, potem następna. Kolana Michela zmieniły się z odrętwiałej masy w układ bolesnych igiełek, które coraz ostrzej kłuły. Czasami wszyscy troje kładli się na ziemi i czekali, aż przejdzie porażający swą siłą, szaleńczy atak wichury. Wrażenie było szokujące, ponieważ wiatr nawet przesuwając się z prędkością huraganu wiał tylko w pojedynczych porywach; nie nacierał bez przerwy, ale serią wstrząsających ciosów. Niekiedy musieli tak leżeć bardzo długo, przeczekując te podmuchy; bywało nawet, że ogarniała ich nuda — albo rozmyślali o jakichś oderwanych od rzeczywistości sprawach bądź zapadali w niespokojne drzemki. Michelowi wydało się nawet, że może ich tu, na zewnątrz zastać świt, ale w pewnej chwili dostrzegł nierówne cyferki zegarka na szybce hełmu — było dopiero wpół do czwartej nad ranem. A później znowu zaczęli się posuwać naprzód.

Nić nagle się podniosła i pojawił się przed nimi luk śluzy powietrznej rovera, do której była przywiązana. Odcięli ją i na oślep przepchnęli ciało Saxa przez właz, a potem, choć mocno znużeni, sami wspięli się do środka. Zamknęli zewnętrzny luk powietrznej komory i wypompowali z niej powietrze. Podłogę śluzy gęsto pokrywał piasek, a drobiny miału wirowym ruchem wylatywały z nawiewnika pompy, mocno zabarwiając powietrze. Mrugając oczyma, Michel zajrzał w małą szybkę awaryjnego hełmu Saxa; miał odczucie, że wpatruje się w maskę nurka, pod którą nie widać najmniejszego śladu życia.

Kiedy wewnętrzny luk się otworzył, natychmiast zdarli z siebie hełmy, buty i skafandry, a potem pokuśtykali w głąb rovera i szybko zamknęli za sobą luk, chroniąc się przed wlatującym pyłem. Twarz Michela była wilgotna, a kiedy ją przetarł, dopiero wówczas zauważył krew, jaskrawo połyskującą w intensywnie oświetlonym pomieszczeniu. Ciekła mu z nosa. Mimo ostrego światła odnosiło się wrażenie, że w tym osobliwie nieruchomym i cichym przedziale jest dziwnie mroczno. Maja gdzieś po drodze paskudnie przecięła sobie udo i odmrożona skóra wokół rany nabrała specyficznie białego odcienia. Spencer wyglądał na straszliwie wyczerpanego; nie odniósł obrażeń, ale z pewnością nerwy miał mocno nadwątlone. Zdjął Saxowi hełm z głowy, zrzędząc podczas tej czynności, czyniąc pretensje pozostałej dwójce.

— Nie można kogoś w taki sposób po prostu odrywać od aparatury! Mogliście mu wyrządzić krzywdę! Trzeba było poczekać, aż przyjdę! Nie macie pojęcia, co narobiliście!

— A skąd mieliśmy mieć pewność, że w ogóle przyjdziesz — odburknęła Maja. — Spóźniałeś się.

— Tylko trochę! Nie musieliście tak panikować!

— Nie panikowaliśmy!

— W takim razie, dlaczego wręcz oderwaliście go od czujników? I dlaczego zabiłaś Phyllis?

— Torturowała go. Była morderczynią!

Spencer potrząsnął gwałtownie głową.

— Była dokładnie takim samym więźniem, jak Sax.

— Wcale nie!

— Skąd niby masz tę pewność?! Zabiłaś ją, bo ci się zdawało, że torturuje Saxa! Nie jesteś lepsza niż tamci.

— Pieprzę to! Oni torturowali jednego z nas! Nie powstrzymałeś ich, a więc my musieliśmy!

Klnąc po rosyjsku, Maja doszła do jednego z siedzeń kierowców i uruchomiła rovera.

— Wyślij wiadomość do Kojota — warknęła w kierunku Michela.

Michel usiłował sobie przypomnieć, jak się obsługuje radio. Jego ręka jakby sama wystukała polecenie nadania — w trybie przyspieszonym — informacji o odbiciu Saxa. Następnie wrócił do poszkodowanego, który leżał na tapczanie płytko oddychając. Był w szoku. Miał wygolone płaty skóry na czaszce i — tak jak Michel — zakrwawiony nos. Spencer łagodnie mu go wytarł, potrząsając głową.

— Używają przekaźnika obrazu rezonansu magnetycznego i skupionych ultradźwięków — oświadczył posępnie. — Oderwanie go w ten sposób od aparatury mogło… — urwał, po czym znowu potrząsnął głową.

Puls Saxa bił słabo i nieregularnie. Michel zaczął zdejmować rannemu skafander, obserwując własne ręce, które dygotały niczym lecące asteroidy; wydawało się mu, że nie podlegają jego woli i czuł się tak, jakby próbował pracować przy pomocy niedobrego teleoperatora. Jestem oszołomiony, pomyślał. Zmęczony i zażenowany tą sytuacją. Poczuł mdłości. Spencer i Maja nadal gniewnie krzyczeli na siebie; naprawdę stawali się coraz bardziej rozwścieczeni, a on zupełnie nie mógł zrozumieć, dlaczego.

— To była suka!

— Gdyby zabijano kobiety za to, że są, jak to mówisz, sukami, nigdy nie wysiadłabyś z Aresa.

— Przestańcie — odezwał się Michel słabym głosem. — Oboje. — Nie całkiem pojmował, co mówią, ale wiedział, że musi się włączyć w tę jawna bitwę. Maja niemal promieniowała wściekłością i bólem, płacząc i wrzeszcząc. Spencer również krzyczał, drżąc na całym ciele. Sax ciągle trwał w stanie śpiączki. Będę znowu musiał zacząć prowadzić psychoterapię, pomyślał Michel i wbrew sobie zachichotał. Ruszył do fotela kierowcy, opadł na siedzenie i spróbował pojąć działanie kontrolek na pulpicie sterowniczym, pulsujących jak przez mgłę, na tle latającego czarnego pyłu za przednią szybą. — Jedź wreszcie — powiedział z rozpaczą do Mai, która siedziała w fotelu obok niego, łkając z wściekłości; ręce zaciskała na kierownicy. Położył dłoń na jej ramieniu, ale Maja strząsnęła ją z furią. Dłoń odskoczyła na bok, jakby była zakończeniem sprężyny, a Michel omal nie spadł z siedzenia. — Porozmawiamy później — zauważył. — Co się stało, to się nie odstanie. Teraz musimy jakoś dotrzeć do domu.

— Nie mamy domu — burknęła Maja.

Część 6

Tariqat

Wielki Człowiek pochodził z pewnej dużej planety. Podobnie jak Paul Bunyan, był na Marsie tylko gościem. Po prostu przelatywał obok, a kiedy dostrzegł czerwoną kulę, zatrzymał się, aby ją zwiedzić. Ciągle jeszcze tu przebywał, gdy pojawił się Paul Bunyan i właśnie dlatego stoczyli walkę, o której już wiecie. Jak pamiętacie, Wielki Człowiek wygrał tę bitwę. Po tym jednak, jak zabił Paula Bunyana i jego wielkiego błękitnego wołu Babę, w okolicy nie pozostał już nikt, z kim mógłby porozmawiać. Zresztą, mieszkając na Marsie, Wielki Człowiek w ogóle miał wrażenie, że próbuje żyć na piłce do koszykówki. Przez jakiś czas wędrował więc po okolicy, rozdzierając powierzchnię na strzępy i próbując ją dopasować do swoich potrzeb, aż wreszcie zrezygnował i opuścił planetę.

Wówczas wszystkie bakterie, które znajdowały się w ciałach Paula Bunyana i jego wolu Babę, opuściły je i poczęły krążyć w cieplej wodzie, zalegającej na skale macierzystej, głęboko pod powierzchnią Marsa. Żywiły się metanem oraz siarkowodorem i dobrze znosiły nacisk miliardów ton skały; jak gdyby mieszkały na jakiejś planecie neutronowej… W chromosomach bakterii zaczęły się pojawiać przerwy, następowały kolejne mutacje i — w tempie reprodukcyjnym dziesięciu pokoleń na dobę — niewiele trzeba było czasu, by nastąpiły takie zjawiska, jak dobra stara ewolucja drogą doboru naturalnego, a wraz z nią naturalna selekcja. I tak minęły miliardy lat. A musiało minąć ich jeszcze więcej, zanim cała podpowierzchniowa ewolucja marsjańska przeszła w górę, przesuwając się przez rozpadliny w regolicie i przez przestrzenie między ziarenkami piasku, prosto na zimne, pustynne światło słoneczne. Wówczas pojawiły się nieprzeliczone rodzaje organizmów, jednakże wszystkie mikroskopijnej wielkości. Z pewnością łatwo zrozumieć, dlaczego właśnie tak małe: przecież cały proces dokonał się pod ziemią i do czasu aż organizmy dotarty na powierzchnię, ustaliły się już pewne wzorce. A na planecie było naprawdę niewiele czynników, które mogłyby przyspieszyć wyjście tych organizmów na marsjańską powierzchnię. W każdym razie tak właśnie powstała kamienna, chasmoendolityczna biosfera, której wszyscy przedstawiciele odznaczali się wręcz nieprawdopodobnie małym wzrostem. Tutejsze wieloryby miały wielkość świeżo narodzonej kijanki, sekwoje przypominały porosty jelenich rogów i tak dalej, wedle tej miary. Wydawało się więc, że dwukrotne powiększenie, jakim charakteryzowały się marsjańskie cechy terenowe wobec swych odpowiedników na Ziemi, pomnożono sto razy, po czym odwrócono tę proporcję w odniesieniu do organizmów zwierzęcych i roślinnych na obu planetach.

Tak czy owak, ewolucja marsjańską stworzyła w końcu małe czerwone ludziki. Są takie jak my — to znaczy, kiedy na nie patrzymy, wyglądają podobnie do nas. Być może owo złudzenie wynika stąd, że możemy je — to znaczy ludziki — dostrzec zaledwie kątem oka. Jeśli przyjrzelibyśmy się dokładnie któremuś z nich, okazałoby się, że w gruncie rzeczy wygląda on jak bardzo maleńka, stojąca na dwóch łapkach salamandra. Ludziki są barwy ciemnoczerwonej, chociaż ich skóra wyraźnie może zmieniać barwę, jak skóra kameleona, wobec czego maty człowieczek jest zwykle tego samego koloru co skala, która go otacza. Jeśli przyjrzymy się któremuś z nich jeszcze bardziej dokładnie, zauważymy, że jego skóra przypomina blaszkowe porosty zmieszane z ziarenkami piasku, a oczy człowieczka są jak rubiny. To jest fascynujące, ale nie podniecajcie się za bardzo, ponieważ prawda jest taka, iż nigdy wam się nie uda obejrzeć żadnego z nich w sposób tak dokładny. Jest to po prostu zbyt trudne. Nawet kiedy staną nieruchomo, i tak nie potrafimy ich dojrzeć. W ogóle nie udałoby się nam zobaczyć żadnego z tych ludzików, gdyby nie to, że czasem, jeśli niektóre owładnie dobry nastrój, ich wiara we własne umiejętności zastygania i nagłego znikania wzrasta tak bardzo, że — kiedy znajdą się na granicy naszego pola widzenia — będą skakać wokół tylko dlatego, aby nas rozdrażnić. A więc jest tak: dostrzegacie kątem oka takiego człowieczka, on natychmiast zastyga, wy obracacie lekko głowę, aby mu się lepiej przyjrzeć, a wówczas on znika i już nie jesteście w stanie dokładniej go obejrzeć.

Ludziki mieszkają wszędzie, także we wszystkich naszych pokojach. Zwykłe jest ich kilka w każdej kupce kurzu w rogach pomieszczeń. A ilu spośród nas może stwierdzić z całym przekonaniem, że w narożnikach ich pokojów nie ma pyłu? Sądzę, że niewielu. Pył jest dobrym ścierniwem, kiedy zaczynacie zamiatać pokój, czyż nie? Tak, tak, w sytuacji zagrożenia wszystkie małe czerwone ludziki natychmiast rzucają się do ucieczki. Sprzątanie to dla nich kataklizm. Z tego też względu uważają nas za ogromnych, zupełnie zwariowanych kretynów, którzy co jakiś czas miewają dziwaczne napady szaleństwa, łapią za miotły i zaczynają się zachowywać, jakby się wściekli.

Istotnie, to prawda, że pierwszą osobą, która zobaczyła małe czerwone ludziki, był John Boone. Czego innego można się było spodziewać? Ujrzał je już w pierwszych godzinach po wylądowaniu; później umiał już dostrzegać, kiedy trwały nieruchomo, następnie począł przemawiać do tych, które zauważył we własnym mieszkaniu, aż w końcu mali Marsjanie przełamali się i mu odpowiedzieli. John i ludziki nauczyli się nawzajem własnych języków i ciągle można usłyszeć gdzieś jakiegoś małego czerwonego ludka, który mówiąc po angielsku, używa wszelkiego rodzaju charakterystycznych dla Johna wyrażeń. W końcu cala ich gromadka podróżowała z Boonem, gdziekolwiek jechał. Lubiły te podróże, a ponieważ John nie byt osobą szczególnie dbającą o czystość i porządek w swoim najbliższym otoczeniu, toteż miały sporo miejsca dla siebie. Tak, tak, owej nocy, gdy został zabity, wiele ich setek przebywało w Nikozji. Właśnie ich w rzeczywistości widzieli Arabowie, którzy zmarli później tej samej nocy: szła za nimi cala grupa ludzików. Ludzików pogrążonych w żalu.

Tak czy owak, były przyjaciółmi Johna i po jego śmierci odczuwały dokładnie taki sam smutek jak reszta z nas. A od tamtego dnia żadna ludzka istota nie miała okazji nauczyć się ich języka czy też poznać, choćby w przybliżeniu, tak samo gruntownie i z tak bliskiej odległości, jak Boone. Zresztą John był także pierwszą osobą, która opowiadała o ludzikach historie. Wiele z tego, co na ich temat wiemy, pochodzi właśnie od niego, dzięki szczególnym stosunkom, jakie ich łączyły. Hmm, to prawda oczywiście, mówi się także, że nazbyt częste zażywanie megaendorfiny może spowodować, że dany osobnik jak to narkoman — widzi kątem oka jasnoczerwone, poruszające się powoli kropeczki. Ale dlaczego o to pytacie?

W każdym razie od śmierci Johna małe czerwone ludziki żyją wśród nas i z dołu prowadzą obserwacje rubinowymi oczkami, próbując się dowiedzieć, jacy naprawdę jesteśmy i dlaczego postępujemy tak, jak postępujemy. Pragną ocenić, czy mogą sobie z nami poradzić i jak mają osiągnąć to, czego chcą — znaleźć ludzi, z którymi uda się im porozmawiać i zaprzyjaźnić, ludzi, którzy nie będą co kilka miesięcy wymiatać ich ze swoich pokojów i którzy nie mają zamiaru zniszczyć ich planety. Dlatego właśnie nas obserwują. W naszych karawanowych miastach wozimy ze sobą liczne grupy małych czerwonych ludzików wciąż przygotowujących się, by przemówić do nas po raz kolejny. Zastanawiają się, z kim mogłyby porozmawiać i zapytują siebie, który z tych gigantycznych kretynów może wiedzieć cokolwiek o Ka?

Takie jest ich określenie dla Marsa, dokładnie takie. Nazywają swoją rodzimą planetę Ka. Arabom bardzo się to podoba, ponieważ w ich języku o Marsie mówi się Qahira; również Japończycy są zadowoleni, jako że na określenie planety używają stówa o brzmieniu Kasei. Ale nie tylko w tych dwóch językach występują podobne marsjańskie skojarzenia. W istocie, wiele nazw Marsa w ziemskich językach kryje w sobie dźwięk „ka”, a i niektóre spośród dialektów czerwonych ludzi nazywają go „m’kah”, co brzmi podobnie jak w wielu innych ziemskich nazwach planety. Możliwe, że małe czerwone ludziki posiadały w dawnych czasach program kosmiczny, w którego ramach przyleciały na Ziemię i pozostały jako nasze duszki, elfy oraz — najogólniej określając — wszelkiego rodzaju małe ludki. Być może wówczas powiedziały niektórym ludziom, skąd pochodzą i przekazały im swoją sylabę „ka”. Z drugiej strony, istnieje też taka możliwość, że to sama planeta sugeruje w jakiś hipnotyczny sposób dźwięk, oddziałujący swą wibracją na wszystkich świadomych obserwatorów, zarówno tych stojących na jej powierzchni, jak i tych, którym jawi się tylko jako odległa czerwona gwiazda na niebie. Nie wiem, może przyczynia się do tego jej kolor… Ka.

Tak czy owak, ludziki obserwują nas i zapytują siebie, kto zna Ka? Kto spędza czas z Ka, kto się uczy Ka, kto lubi dotykać Ka, kto chodzi po Ka, kto pozwala Ka wsączać się w swoje ciało i kto zostawia w spokoju pył w swoim mieszkaniu? Tak bowiem muszą postępować osoby, do których mali Marsjanie zamierzają przemówić. Chcemy się dość szybko wam przedstawić, mówią czerwone ludziki, i to wszystkim spośród was, których uda nam się znaleźć, a którzy będą kochali Ka. I kiedy to zrobimy, lepiej bądźcie gotowi. Bowiem będziemy mieli plan. Nadejdzie czas, kiedy trzeba będzie wszystko porzucić i wyjść prosto na ulice w nowy świat. Nadejdzie czas, aby uwolnić Ka.

Jechali w milczeniu na południe; pojazd podskakiwał nękany zaciekłymi atakami wiatru. Mijała godzina za godziną, a od Michela i Mai nie było żadnej wiadomości; nastawili radio na sygnały nadawane w trybie przyspieszonym, które brzmiały bardzo podobnie do zakłóceń atmosferycznych powodowanych przez pioruny, i od długiego czasu trwali w oczekiwaniu na informację o sukcesie lub niepowodzeniu operacji. Ale radio tylko syczało, ledwie słyszalne przy akompaniamencie ryczącego wiatru.

Im dłużej czekali, tym większe przerażenie ogarniało Nirgala. Obsesyjnie myślał, że tamtym dwojgu na zewnętrznym brzegu musiało się przydarzyć coś bardzo złego, a biorąc pod uwagę okropną noc, jaką przeżył on sam i jego towarzysze — desperackie czołganie się przez wyjącą czerń, pędzące drobiny gruzu oraz gwałtowną strzelaninę wewnątrz popękanych namiotów — musiał przyznać, że perspektywy były fatalne. Cały plan wydawał się teraz wręcz szaleńczy i Nirgal zastanawiał się, co sądzi o tym Kojot, który przez cały czas studiował tylko ekran swojego AI, mrucząc pod nosem i kołysząc się na pokaleczonych goleniach… Oczywiście, inni zgodzili się na ten plan, podobnie zresztą jak sam Nirgal, a Maja i Spencer nawet pomagali go formułować, wraz z „czerwonymi” z Mareotis. Jednak chyba nikt się nie spodziewał, że katabatyczny huragan okaże się aż tak straszliwy.

Bez wątpienia Kojot był ich przywódcą. Teraz, roztargniony i oszalały, sprawiał żałosne wrażenie. Nirgal nie mógł sobie przypomnieć, by kiedykolwiek widział go w takim stanie; mężczyzna czuł jednocześnie wściekłość, smutek i przerażenie.

W pewnym momencie nagle zachrypiało radio, dodając odgłos, jak gdyby kilka piorunów uderzyło gdzieś w pobliżu, i nie minęła sekunda, jak pasażerowie rovera usłyszeli odszyfrowaną już wiadomość. Sukces! Akcja zakończyła się sukcesem! Odnaleziony na zewnętrznym brzegu Sax został odbity.

Nastrój w pojeździe od razu — niczym strzał z procy — zmienił się z przygnębienia w podniecenie. Podróżnicy ze śmiechem przekrzykiwali się, padając sobie w ramiona; Nirgal oraz Kasei ocierali z oczu łzy radości i ulgi, zaś Art, który pozostał w pojeździe na czas akcji, a później wziął na siebie wysiłek kierowania roverem, wywożąc ich z okolic czarnego wiatru, teraz klepał wszystkich po plecach tak mocno, że tracili równowagę, a sam krzyczał:

— Dobra robota! Naprawdę dobra robota!

Kojot, po zaaplikowaniu sobie trochę za dużej dawki leków przeciwbólowych, śmiał się swoim szalonym śmiechem. Nirgal czuł się fizycznie lekki, jak gdyby zmalało ciążenie w jego piersi. Doświadczył w jednej chwili tak skrajnych uczuć strachu, niepokoju, a potem radości, że teraz — oszołomiony — myślał, iż istnieją momenty w życiu człowieka, których ślad pozostaje w umyśle na zawsze i że dzieje się to wówczas, jeśli kimś wstrząśnie fakt realności rzeczywistego świata, jakże rzadko uświadamiany. Miał wrażenie, że dla niego taki moment przyszedł właśnie teraz, rozpalając się niczym zapalnik. Dostrzegał ten sam jarzący się blask w twarzach współtowarzyszy; dzikie zwierzęta, otoczone aurą podniosłego nastroju.

„Czerwoni” odjechali na północ do swego schronu w Mareotis. Kojot natomiast ruszył ostro na południe, by się spotkać z Mają i Michelem. Nastąpiło to wczesnym rankiem, a właściwie przyćmionym czekoladowym świtem, daleko na Echus Chasma. Grupa z wewnętrznego brzegu natychmiast wypadła z rovera i pospieszyła do pojazdu Mai i Michela, gotowa na nowo rozpocząć radosne świętowanie. Nirgal pędem przebył śluzę powietrzną i uściskał dłoń Spencerowi, niskiemu mężczyźnie o okrągłej twarzy, wyglądającemu na bardzo wymizerowanego, któremu drżały ręce. Niemniej jednak obrzucił Nirgala bacznym spojrzeniem.

— Miło cię poznać — oświadczył. — Wiele o tobie słyszałem.

— Poszło naprawdę dobrze — opowiadał Kojot, usiłując przekrzyczeć chór wrzaskliwych protestów Kaseia, Arta i Nirgala. Ściśle rzecz biorąc, przecież ledwie udało się im ujść z życiem, gdy czołgali się po wewnętrznym brzegu, gdy próbowali przetrwać tajfun i ataki przerażonych policjantów wewnątrz namiotu… Gdy usiłowali odnaleźć pojazd, a tymczasem Art próbował znaleźć ich samych…

Piorunujące spojrzenie Mai szybko przerwało zabawę. Właściwie, po wstępnej radości z powodu spotkania, stało się oczywiste, że w jej pojeździe nie wszystko jest w porządku. Sax został wprawdzie uratowany, ale stało się to trochę zbyt późno. Torturowano go, wyjaśniła im lakonicznie Maja. A ponieważ wciąż nie odzyskał przytomności, nie sposób było stwierdzić, jak poważne są urazy.

Nirgal przeszedł na tyły przedziału, aby obejrzeć rannego. Sax leżał bez czucia na kanapce, a jego pokiereszowana twarz sprawiała szokujące wrażenie. Michel dopiero się obudził i usiadł. Lekko zamroczony, zupełnie nie wiedział, co się wokół dzieje. Maja i Spencer najwyraźniej byli ze sobą skłóceni; niczego wprawdzie nie wyjaśniali, ale traktowali się wzajemnie z demonstracyjną obojętnością. Maja była w zdecydowanie paskudnym nastroju. Nirgal przypomniał sobie, co myślał na temat Rosjanki, kiedy był dzieckiem, chociaż teraz wyglądała ona bez porównania gorzej: twarz o bardzo surowym wyrazie, a usta zaciśnięte w ledwie powstrzymywanej wściekłości.

— Zabiłam Phyllis — oznajmiła Kojotowi.

Zapadło milczenie. Nirgal poczuł, że ma zimne ręce. Spoglądając na innych odniósł wrażenie, że wszyscy czują się nieswojo. Maja była jedyną kobietą wśród nich, a równocześnie jedyną zabójczynią; przez sekundę wszyscy czuli się naprawdę dziwnie, zapewne Maja także, która patrzyła na nich z góry, mając w pogardzie tchórzów. Zachowanie współtowarzyszy nie było racjonalne ani nawet w pełni świadome — jak odkrył Nirgal, przypatrując się poszczególnym twarzom — a raczej wyrażało jakiś atawizm, coś instynktownego i biologicznego. Tak czy owak, ponieważ nie odpowiedzieli na jej słowa, Maja także milczała chłodna i wyniosła, wciąż z tą samą pogardą dla ich strachu, rzucająca tylko wściekłe spojrzenia z nieludzką wrogością orlicy.

Kojot podszedł do niej, wspiął się na palce, chcąc pocałować w policzek, ale osadziło go straszliwe, piorunujące spojrzenie Mai.

— Zrobiłaś dobrze — stwierdził, chcąc położyć dłoń na jej ramieniu, ale na to również nie pozwoliła. — Uratowałaś Saxa.

— Wysadziliśmy w powietrze urządzenie, do którego podłączyli Saxa. Nie wiem, czy udało się nam zniszczyć rejestry. Prawdopodobnie nie. Wiedzą, że mieli go u siebie i że został przez kogoś odbity. Nie ma więc powodu świętować. Teraz będą nas ścigać przy użyciu wszelkich możliwych środków.

— Nie sądzę, żeby byli zbyt dobrze zorganizowani — zasugerował Art.

— Zamknij się — krzyknęła na niego Maja.

— No cóż, proszę bardzo, ale zauważ, że teraz, kiedy już o was wiedzą, nie musicie aż tak się ukrywać, zgadza się?

— Jednym słowem, wracamy do świata interesów — wymamrotał Kojot.

Przez cały następny dzień jechali razem na południe. Mogli sobie na to pozwolić, bowiem unoszący się pył, przerywany katabatyczną wichurą wystarczał, by ukryć ich obecność przed satelitarnymi kamerami. Nadal odczuwali napięcie; Maję opanowała ponura furia, nie sposób było się do niej odezwać. Michel obchodził się ze swą przyjaciółką niczym z nie rozbrojoną bombą. Bezskutecznie usiłował ją przekonać, aby skoncentrowała się wyłącznie na sprawach wynikających z sytuacji w danej chwili, dzięki czemu mogłaby zapomnieć tamtą potworną noc, spędzoną na zewnątrz. Jednak patrząc na nieprzytomnego Saxa, który — z powodu licznych siniaków przypominał szopa — leżał na kanapce w przedziale mieszkalnym, niełatwo było im zapomnieć.

Nirgal przez cały czas siedział przy chorym, godzinami trzymając płasko dłoń na jego żebrach albo na czubku głowy. W tym momencie nic więcej nie można było zrobić. Mimo że nie widział jego — teraz czarnych — oczu, i tak nie miał wrażenia, że leżący mężczyzna, to Sax Russell, ten którego pamiętał od dziecka. A poza tym ślady fizycznej przemocy na ciele poszkodowanego stanowiły przerażający obraz i dowodnie świadczyły o tym, że przedstawiciele podziemia z pewnością mają na świecie śmiertelnych wrogów. W ostatnich latach wielokrotnie zastanawiał się nad tą kwestią, toteż widok Saxa był dla niego czymś paskudnym, wręcz obrzydliwym: nawet nie chodziło o to, że oni sami mają wrogów, ale o coś więcej — o fakt, że istnieją osoby, które są zdolne do wszystkiego, bez skrupułów mogące komuś wyrządzić największą krzywdę… że zawsze w historii zdarzali się tacy ludzie, choć dotąd o ich postępkach świadczyły tylko nie do końca wiarygodne — dla Nirgala — relacje. Teraz ci ludzie stali się autentyczni, a Sax uosabiał tylko jedną z milionów ofiar.

Podczas snu głowa Russella przetaczała się bezwładnie z boku na bok.

— Zamierzam dać mu zastrzyk z pandorfiny — oświadczył Michel. — Jemu, a potem samemu sobie.

— Z jego płucami dzieje się coś złego — stwierdził Nirgal.

— Naprawdę? — Michel przyłożył ucho do piersi Saxa, słuchał przez jakiś czas, a potem syknął. — Masz rację, jest tam jakiś płyn.

— Co oni mu zrobili? — spytał Nirgal Spencera.

— Rozmawiali, a jednocześnie pozbawiali przytomności. No wiesz, bardzo precyzyjnie zlokalizowali szereg ośrodków pamięciowych w hipokampusie, a następnie potraktowali Saxa narkotykami i zastosowali bardzo krótką stymulację ultradźwiękami. Użyli szybkiego przekaźnika obrazu rezonansu magnetycznego, aby obserwować swoje poczynania… No cóż, osoby poddane takim zabiegom odpowiadają po prostu na wszystkie pytania, jakie się im zada, często przemawiając długo i rozwlekle. Właśnie w taki sposób pracowali nad Saxem, kiedy zerwał się wiatr, a my przerwaliśmy dopływ prądu. Od razu zaczął działać awaryjny generator, ale… — Spencer skinął głową na Saxa. — To się stało wtedy albo w tej chwili, gdy my odłączyliśmy go od aparatury…

W takim razie Maja zabiła Phyllis Boyle właśnie z tego powodu, pomyślał Nirgal. Precz z kolaboracją! Ale sam fakt istnienia morderczym wśród przedstawicieli pierwszej setki…

No cóż, jak wymamrotał pod nosem Kasei z drugiego pojazdu, nie byłby to pierwszy raz. Niektóre osoby podejrzewały bowiem, że właśnie Maja zorganizowała akcję, w wyniku której zabito Johna Boone’a, a Nirgal słyszał, jak pewni ludzie twierdzili, że zniknięcie Franka Chalmersa także mogło być jej dziełem. Czarna wdowa, tak ją nazywali. Nirgal wcześniej lekceważył podobne historie, uważając je za złośliwe plotki, rozpowszechniane przez osoby, które ewidentnie nienawidziły Mai, jak na przykład Jackie. Ale teraz Rosjanka rzeczywiście sprawiała wrażenie osoby jadowitej i niebezpiecznej, zwłaszcza gdy tak siedziała w roverze, obrzucając pełnymi wściekłości spojrzeniami radio, jak gdyby zastanawiała się, czy nie przełamać radiowej ciszy wysłaniem na południe jakiejś wiadomości: białowłosa, o jastrzębim nosie, z ustami niczym rana… Sam widok jej powodował, że Nirgal czuł zdenerwowanie tylko dlatego, iż musi z nią przebywać w tym samym pojeździe, chociaż usilnie próbował walczyć z tym uczuciem. Maja należała przecież do osób, które najwięcej go nauczyły, wszak spędził kiedyś całe godziny, przyswajając sobie przekazywane przez nią cierpliwie informacje z zakresu matematyki, historii i języka rosyjskiego, dzięki czemu wiedział na ten temat więcej niż z innych dziedzin; był też całkowicie przekonany, że Maja nigdy nie chciała nikogo zamordować, że pod jej zmiennymi nastrojami, pod zuchwałością i ponuractwem (zespół maniakalno-depresyjny) kryła się cierpiąca, samotna dusza, dumna i głodna uczucia. Toteż w jakiś sposób cała akcja — mimo pozornego sukcesu — obróciła się dla niej w klęskę.

Teraz Maja uparcie twierdziła, że całą grupą powinni niezwłocznie wyruszyć w kierunku południowego regionu polarnego, aby opowiedzieć przyjaciołom z podziemia, co się zdarzyło.

— To nie jest proste — oświadczył Kojot. — Tamci wiedzą, że odwiedziliśmy Kasei Vallis, a ponieważ mieli wystarczająco dużo czasu, aby skłonić Saxa do mówienia, prawdopodobnie podejrzewają, że będziemy próbowali się przedostać z powrotem na południe. Też potrafią czytać mapy, stwierdzą więc, że równik jest niemal całkowicie zablokowany, od zachodniego Tharsis daleko na wschód, aż po tereny chaotyczne.

— Między Pavonis i Noctis znajduje się szczelina — odparła Maja.

— Tak, ale przecina ją wiele torów magnetycznych i rurociągów, są też tam dwa pasy kabla windy. Mam pod tym wszystkim swoje tunele, ale jeśli przypatrzą się dokładniej całemu terenowi, mogą znaleźć niektóre z nich albo dostrzec nasze pojazdy.

— Co więc proponujesz?

— Sądzę, że powinniśmy zrobić spory objazd, pojechać na północ od Tharsis i Olympus Mons, a potem ruszyć w dół Amazonis i dopiero tam przejechać równik.

Maja potrząsnęła głową.

— Musimy się szybko dostać na południe, aby zawiadomić naszych ludzi, co im grozi.

Kojot zastanowił się nad jej słowami.

— Możemy się przecież rozdzielić — odezwał się w końcu. — W pewnym miejscu blisko podnóża Echus Overlook ukryłem mały ultralekki samolot. Kasei zabierze do niego ciebie i Michela, a potem pojedziecie z nim na południe. My natomiast ruszymy dalej drogą na Amazonis.

— A co z Saxem?

— Zabierzemy go prosto do Tharsis Tholus, do kliniki medycznej bogdanowistów. To tylko dwie noce stąd.

Maja omówiła tę kwestię z Michelem i Kaseiem, ani razu nawet nie spojrzawszy na Spencera. Michel i Kasei byli skłonni przystać na takie rozwiązanie, toteż Rosjanka w końcu się zgodziła.

— W porządku. Polecimy na południe. Postarajcie się dotrzeć do nas najszybciej, jak tylko zdołacie.

Jechali nocami i spali za dnia, co już dawno temu stało się ich zwyczajem; w dwie noce przejechali Echus Chasma i dotarli do Tharsis Tholus, wulkanicznego stożka na północnej krawędzi wypukłości Tharsis.

Na czarnym stoku, swoim imienniku, znajdował się także namiot wielkości Nikozji zwany Tharsis Tholus. Miasteczko należało do półświata: większość jego obywateli żyła zwyczajnym żywotem w sieci powierzchniowej, ale sporą część spośród nich stanowili bogdanowiści, którzy pomagali istnieć swoim towarzyszom — mieszkańcom bogdanowistycznych kryjówek na terenie rejonu, a także wspierali schrony „czerwonych” w Mareotis i na Wielkiej Skarpie; pomagali również ludziom w mieście, którzy zdecydowali się opuścić sieć albo znajdowali się poza nią już od urodzenia. Największa klinika medyczna w mieście należała właśnie do bogdanowistów i służyła wielu osobom z podziemia.

Podróżnicy skierowali rovera prosto do namiotu; wjechali do garażu, po czym wysiedli. Wkrótce też nadjechał mały ambulans i natychmiast powiózł Saxa do kliniki położonej blisko centrum miasta. Reszta grupy poszła za ambulansem główną trawiastą ulicą, czując się świetnie z racji rozległych przestrzeni, które stanowiły niezwykłą odmianę po tych wszystkich dniach spędzonych w pojazdach. Art wytrzeszczał oczy, widząc, że wszyscy w mieście zachowują się w sposób tak jawny, toteż Nirgal musiał mu krótko objaśnić zasady istnienia półświata. Czynił to po drodze do kafeterii, nad którą, na pięterku znajdowało się kilka tak zwanych „bezpiecznych pokojów”. Lokal mieścił się dokładnie naprzeciwko bogdanowistycznego szpitala.

W klinice lekarze już się zajęli Saxem. Kilka godzin po przyjeździe podróżników Nirgal otrzymał pozwolenie, by — po uprzednim umyciu się i przebraniu w wyjałowione ubranie — wejść i posiedzieć przy chorym.

Sax znajdował się na czymś w rodzaju wywietrznika, który przetaczał przez jego płuca jakiś płyn. Było to wyraźnie widać w przezroczystych rurkach i w maseczce przykrywającej jego twarz; płyn wyglądał jak mętna woda. Widok był straszny i Nirgal miał wrażenie, jak gdyby ktoś postanowił w ten sposób po prostu utopić Saxa. Jednakże ciecz stanowiła mieszaninę składników na bazie czterofluorowęglowej i wprowadzała do organizmu chorego trzy razy tyle tlenu, ile dałoby mu zwykłe powietrze, wypłukiwała gromadzącą się stale w płucach dziwną lepką materię, ponownie napełniała skurczone naczynia krwionośne, a poza tym mieściła w sobie wiele leków oraz rozmaitych medykamentów, działających regenerująco. Zajmująca się Saxem laborantka, nie przerywając pracy, wyjaśniała Nirgalowi wszystkie szczegóły.

— Miał lekki obrzęk, więc to jest rodzaj kuracji nieco paradoksalnej, tym niemniej skutecznej.

Nirgal siedział niemal bez ruchu i trzymając rękę na ramieniu Saxa obserwował płyn poruszający się wewnątrz maski, którą przymocowano do dolnej części twarzy wciąż nieprzytomnego człowieka; płyn wpływał mu do ust i wypływał.

— Wygląda, jak gdyby został umieszczony w zbiorniku ektogenicznym — zauważył w pewnym momencie.

— Albo — dodała laborantka, patrząc na młodzieńca z zaciekawieniem — w łonie matki.

— Tak. To ponowne narodziny. Nawet wygląda inaczej niż kiedyś.

— Nie zdejmuj mu dłoni z ramienia — doradziła na koniec laborantka, po czym odeszła. Nirgal siedział, próbując się wczuć w ciało Saxa i rozmyślał, co on odczuwa, usiłował poczuć tę żywotność wzmagającą jego procesy życiowe, starając się przypłynąć z powrotem w górę, do świata żywych. Temperatura Saxa wahała się alarmująco w małych skokach i opadach.

W pewnej chwili weszli do pomieszczenia lekarze, zaczęli przykładać jakieś instrumenty do głowy i twarzy Russella, mówiąc do siebie szeptem.

— Jest pewne uszkodzenie. Przedni płat, lewa strona. No cóż, zobaczymy.

Kilka wieczorów później, gdy Nirgal przebywał u Saxa, weszła ta sama laborantka i powiedziała:

— Przytrzymaj jego głowę, Nirgalu. Lewa strona, wokół ucha. O tu, właśnie ponad tym, taak. Trzymaj ją tam i… taak, właśnie tu. A teraz zrób to, co potrafisz.

— Co takiego?

— Sam wiesz. Wyślij w niego ciepło. — Z tymi słowy odeszła pospiesznie, jakby zakłopotana, a może przerażona faktem, że ośmieliła się coś takiego zaproponować.

Nirgal siedział nieruchomo, wprowadzając się w stan najwyższej koncentracji. Najpierw zlokalizował w sobie ciepło, a następnie spróbował wypchnąć jakąś jego cząstkę w swoją dłoń, a przez nią w ciało Saxa. Ciepło, ciepło, gorąco, gorąco, próbny podskok bieli, wysłany w zranioną zieleń… Potem Nirgal znowu próbował się „wczuć” w Saxa, pragnąc z jego głowy odczytać reakcję na własne działania.

Mijały dni, które młodzieniec spędzał najczęściej w klinice. Pewnej nocy wracał właśnie z kuchni, kiedy na korytarzu podbiegła do niego młoda laborantka. Pociągnęła go za ramię i najwyraźniej czymś podekscytowana, powiedziała tylko:

— Chodź prędko, chodź…

W chwilę potem znalazł się w salce, trzymając głowę Saxa. Oddychał krótkimi sapnięciami i czuł, że wszystkie jego mięśnie są naprężone jak druty. W pomieszczeniu znajdowało się trzech lekarzy i jeszcze kilku laborantów. Jeden z lekarzy wyciągnął rękę ku Nirgalowi i młoda laborantka weszła między nich.

Czasami czuł jakieś poruszenie wewnątrz Saxa, jak gdyby starzec odzyskiwał przytomność, jak gdyby walczył o możliwość powrotu do świadomości. Nirgal wsączał w jego organizm każdą cząstkę viriditas, jaką udawało mu się zgromadzić we własnym ciele, nagle przerażony, wręcz wstrząśnięty wspomnieniem kliniki w Zygocie, wspomnieniem podobnego czuwania przy Simonie. Nigdy nie zapomni wyrazu twarzy tamtego, kiedy umierał. Czterofluorowęglowy płyn wpływał do ciała Saxa i wypływał z niego, wirując szybkimi, płytkimi falami. Nirgal obserwował go, myśląc o Simonie. Niestety, w pewnej chwili ręka utraciła ciepło i nie mógł go przywołać na powrót. Sax z pewnością wie, kto ma tak ciepłe ręce, pomyślał. Jeśli to w ogóle miało jakiekolwiek znaczenie. Ale skoro Nirgal mógł zrobić tylko tyle… wobec tego wytężył jeszcze raz siły i pchnął tak mocno, jak gdyby świat zamarzał, jak gdyby on sam mógł wyrwać z tamtego świata „bezczucia” — o ile tylko pchnie wystarczająco mocno — nie tylko Saxa, ale także Simona.

— Dlaczego, Sax? — odezwał się cicho, szepcząc w samo ucho przy swojej dłoni. — Ale dlaczego? Dlaczego, Sax? Powiedz dlaczego? Dlaczego, Sax, dlaczego? Ale dlaczego? Dlaczego, Sax? Dlaczego?

Płyn Czterofluorowęglowy krążył nieustannie. W oświetlonej sali szumiało. Przy aparaturze i nad ciałem Saxa pracowali lekarze, co rusz to patrząc po sobie albo na Nirgala. Słówko „dlaczego” stało się samym czystym, pozbawionym znaczenia dźwiękiem, czymś w rodzaju niezrozumiałej modlitwy. Minęła godzina, a potem jeszcze kilka następnych, powolnych i przepełnionych niepokojem, aż wszyscy oczekujący popadli w jakiś dziwny stan bezczasowości i Nirgal nie był w stanie powiedzieć, czy jest dzień czy może noc. Zapłata dla naszych ciał, pomyślał. Płacimy.

Pewnego wieczoru, mniej więcej w tydzień od ich przyjazdu, udało się oczyścić płuca Saxa i wyłączono wywietrznik. Sax zasapał głośno, potem zaczął normalnie oddychać. Znowu oddychał powietrzem, jak inne ssaki. Lekarze złożyli mu rozbity nos, który nabrał obecnie nieco innego kształtu: był prawie tak samo płaski, jak przed operacją plastyczną. Sińce jeszcze nie zniknęły.

W około godzinę po wyłączeniu wywietrznika Russell odzyskał przytomność. Otworzył oczy, a potem długo mrugał. Rozejrzał się wokół siebie po pokoju, potem wpatrzył się bardzo uważnie w Nirgala, kurczowo ściskając jego rękę. Jednakże nic nie powiedział. Zresztą wkrótce zasnął.

Nirgal wyszedł na zielone ulice małego miasta, nad którym górował stożek Tharsis Tholus, wznoszący się w czarno-rdzawym majestacie na północy, przypominając równie przysadziste Fuji. Zaczął biec w swój ulubiony rytmiczny sposób, przy samej ścianie namiotu, aby spalić nadmiar energii, która go przepełniała. Sax i jego Wielka Niewyjaśniona, pomyślał.

Mieszkali w pokojach nad kafeterią naprzeciwko kliniki. Gdy Nirgal wszedł tam, dostrzegł Kojota, który nieco utykając, przechadzał się niespokojnie od jednego okna do drugiego. Mamrotał coś przy tym do siebie lub nucił jakieś melodie w rytmie calypso.

— Coś nie tak? — spytał Nirgal.

Kojot zamachał obiema dłońmi.

— Teraz kiedy Saxowi nie już nie grozi, powinniśmy jak najszybciej się stąd wynosić. Ty i Spencer możecie się zajmować Saxem w roverze. Pojedziemy na zachód dokoła Olympusa.

— W porządku — odparł Nirgal. — Kiedy powiedzą, że Sax jest gotów.

Kojot popatrzył na niego.

— Mówią, że to ty go uratowałeś. Przywróciłeś do życia, wyrwałeś śmierci…

Nirgal potrząsnął głową, przerażony na samą myśl o tym.

— Ależ on nigdy nie umarł!

— No, wyobrażam sobie… Ale tak tu mówią. — Kojot zamyśliwszy się popatrzył na Nirgala, wreszcie powiedział: — Będziesz musiał być bardzo ostrożny.

Jechali nocami, objeżdżając zbocza północnego Tharsis. Sax leżał rozciągnięty na kanapce w przedziale za kierowcami. Po kilku godzinach od wyruszenia Kojot oświadczył:

— Chcę odwiedzić jeden z zarządzanych przez Subarashii obozów wydobywczych w Cerauniusie. — Spojrzał na Saxa. — Dobrze się czujesz?

Russell skinął głową. Jego szopie sińce były teraz zielono-purpurowe.

— Dlaczego nie możesz mówić? — spytał go Art.

Ten wzruszył ramionami, po czym raz czy dwa razy zaskrzeczał.

Jechali dalej.

Z podnóża północnego stoku wybrzuszenia Tharsis rozchodzi się szereg równoległych kanionów zwanych Ceraunius Fossae. Znajduje się tam około czterdziestu przełamów. Ilość ta zależna jest od sposobu, w jaki się je policzy, bowiem podczas gdy niektóre z pęknięć niewątpliwie są kanionami, inne okazują się tylko samotnymi grzbietami, głębokimi rozpadlinami lub zwykłymi zagłębieniami w terenie równinnym. Wszystkie ciągną się na północ i południe i wszystkie wcinają się w bardzo bogatą, metalogenną krainę, bazaltową masę rozszczepioną napierającymi od dołu wszelkimi rodzajami intruzji złóż.

Z tego też powodu w tych kanionach znajdowało się więc wiele kolonii górniczych oraz ruchomych urządzeń wiertniczych i teraz, przypatrując się miejscom oznaczającym je na mapach, Kojot zatarł ręce.

— Na razie mamy swobodę działania, Sax, myślę więc sobie, że skoro i tak wiedzą o naszej obecności na planecie, nie ma powodu, byśmy nie spróbowali wykopać niektórych z biznesu. Weźmy sobie trochę uranu, skoro już tędy przejeżdżamy.

Aby zrealizować swój plan, Kojot zatrzymał się którejś nocy na południowym końcu Tractus Catena, najdłuższego i najgłębszego z kanionów. Jego początek stanowił naprawdę osobliwy widok — stosunkowo łagodną równinę rozrywało coś, co wyglądało jak rampa, która wcinała się w powierzchnię; miała ona mniej więcej trzy metry szerokości, a w najgłębszym punkcie — jakieś trzysta metrów głębokości i rozciągała się prosto w północny horyzont idealną prostą linią.

Podróżnicy przespali cały ranek, a popołudnie spędzili siedząc cały czas w przedziale mieszkalnym, gdzie oglądali zdjęcia satelitarne i słuchali instrukcji Kojota.

— Czy istnieje niebezpieczeństwo, że zabijemy jakichś górników? — spytał Art, skubiąc nerwowo wielką, zarośniętą szczękę.

Kojot wzruszył ramionami.

— Nie można tego wykluczyć.

Sax gwałtownie potrząsnął głową w tył i w przód.

— Nie jest najgorzej z twoją głową — powiedział do niego Nirgal.

— Zgadzam się z Saxem — wtrącił szybko Art. — To znaczy, nawet lekceważąc kwestie moralne, czego zresztą osobiście nie potrafię zrobić, muszę stwierdzić, że pomysł jest równie głupi jak praktyczny. Jest głupi, ponieważ zakładasz, że twoi wrogowie są słabsi od ciebie i zrobią to, co zechcesz, jeśli tylko zamordujesz kilku z nich. Ale przecież ludzie nie są tacy. Chcę powiedzieć, że… Pomyśl, co się stanie, jeśli akcja się nie powiedzie. Zjedziesz w ten kanion, zabijesz grupę osób, które po prostu wykonują swoją robotę, a później nadjadą inni ludzie i znajdą ciała tamtych. Wówczas znienawidzą cię na zawsze. Nawet jeśli pewnego dnia przejmiesz władzę na Marsie, oni nadal będą odczuwać do ciebie nienawiść i zrobią wszystko, co w ich mocy, aby zniszczyć wszelkie twoje dokonania. I tylko tyle osiągniesz, ponieważ tamci bardzo szybko zastąpią zabitych górników nowymi pracownikami.

Art spojrzał na Saxa, który siedział nieruchomo na tapczanie i obserwował go uważnie, gdy ten mówił.

— Z drugiej strony, powiedzmy, że schodzisz w kanion i robisz coś, co powoduje, że górnicy biegną do schronów awaryjnych, a ty ich natychmiast zamykasz, a potem niszczysz maszyny. Ludzie dzwonią po pomoc, czekają. Mija dzień czy dwa, ktoś przybywa i ratuje ich. Są wściekli, ale równocześnie mają świadomość, że mogliby już nie żyć. „Ci «czerwoni» zniszczyli nasz sprzęt” — mówią — „a potem zniknęli w oka mgnieniu, nawet ich nie widzieliśmy. Mogli nas zabić, ale tego nie zrobili”. Ci, którzy ich uratowali, będą myśleli tak samo. A za jakiś czas, kiedy przejmiecie władzę nad Marsem lub przynajmniej spróbujecie tego dokonać, ci górnicy będą o tym pamiętać. Nie poczują się wówczas wcale zakładnikami, tylko zaczną was po prostu oklaskiwać. Albo nawet podejmą z wami współpracę.

Sax kiwał głową. Spencer popatrzył na Nirgala. Po chwili wszyscy zaczęli na niego patrzeć, wszyscy z wyjątkiem Kojota, który opuścił głowę i wpatrywał się w swoje dłonie, jak gdyby usiłował coś z nich wyczytać. Wreszcie i on podniósł oczy i pytająco wpatrzył się w swego syna.

Dla Nirgala decyzja była bardzo prosta, toteż obserwował Kojota z tą samą uwagą.

— Art ma rację — powiedział w końcu. — Hiroko nigdy nie wybaczyłaby nam, gdybyśmy zaczęli bez powodu zabijać ludzi.

Kojot wykrzywił twarz, jak gdyby oburzyła go łagodność przyjaciół.

— Właśnie zabiliśmy grupkę ludzi w Kasei Vallis — mruknął.

— Ależ to było coś zupełnie innego! — obruszył się Nirgal.

— Tak, a niby dlaczego?

Nirgal zawahał się, niepewny, czy ma rację, ale Art szybko odpowiedział za niego:

— Dlatego, że to byli policjanci, oprawcy… którzy więzili twojego kumpla i traktowali jego mózg mikrofalami. Dostali więc tylko to, na co zasługiwali. Ale mieszkańcy tego kanionu po prostu drążą skały…

Sax znowu pokiwał głową. Nie spuszczał z nich oczu, spojrzenie miał czujne, przenikliwe. Należało przypuszczać, że wszystko rozumie i jest w całą sprawę głęboko zaangażowany; ale skoro nie mógł mówić, trudno było mieć pewność.

Kojot badawczo popatrzył na Arta.

— Czy to jest kopalnia Praxis?

— Nie wiem. I nie dbam o to.

— Hmm… No cóż… — Kojot znów spojrzał na Saxa, potem na Spencera, wreszcie na Nirgala, który poczuł, jak płoną mu policzki. — Więc… w porządku. Spróbujemy to zrobić waszym sposobem.

Pod wieczór Nirgal wysiadł z rovera wraz z Kojotem i Artem. Niebo nad ich głowami było ciemne i gwiaździste. Zachodni kwadrant jeszcze pozostawał purpurowy, rzucając jaskrawoczerwone światło, w którym wszystko było dość dobrze widoczne, a jednocześnie niezupełnie znajome. Kojot prowadził, a Art i Nirgal postępowali tuż za nim. Przez szybkę w hełmie Nirgal dostrzegł, że oczy Arta niemal dotykają szkła.

Dno Tractus Catena rozcinał w jednym punkcie system poprzecznych rozpadlin zwany Tractus Traction i kratkowany przełam stworzył na tym terenie system szczelin lodowcowych, przez które niemożliwy był przejazd pojazdu. Górnicy Tractusa docierali do swego obozu z góry, ze ściany kanionowej, zjeżdżając na dno windami. Kojot jednak twierdził, że istnieje możliwość pieszego przejścia przez Tractus Traction, jeśli tylko podąży się ścieżką łączącą szczeliny lodowcowe, którą sam wcześniej wyznaczył. Wiele z jego partyzanckich akcji wiązało się z przekraczaniem takich niemożliwych do przejścia terenów jak ten, umożliwiając niektóre z jego bardziej legendarnych, „niemożliwych” wędrówek i wysyłając go na tereny dotknięte silną erozją, do których nikt inny nawet się nigdy nie zbliżył. A jeśli niektóre z tych akcji prowadził Nirgal, wówczas udawało im się dokonać niemal cudownych rzeczy, a działo się tak tylko dzięki temu, że opuszczali w odpowiedniej chwili rover i podchodzili pieszo do określonego miejsca.

Teraz zbiegli na dno kanionu regularnymi susami marsjańskimi, które Nirgal już jakiś czas temu opanował do perfekcji i których zdołał częściowo nauczyć Kojota. Art nie poruszał się z takim wdziękiem — jego krok był zbyt krótki, toteż mężczyzna często się potykał — ale udawało mu się dotrzymywać kroku dwóm przewodnikom.

Po jakimś czasie Nirgal zaczął odczuwać swobodę i radość, jaką zawsze dawał mu bieg, cieszył go baletowy wręcz taniec na kamienistym podłożu i szybkie przekraczanie długich pasów ziemi przy użyciu jedynie swej własnej siły. Przez cały czas rytmicznie oddychał, czerpiąc mieszankę z powietrznego zbiornika na plecach i czuł, że wpada w podobny do transu stan, którego uczył się kiedyś przez kilka lat z pomocą pewnego issei imieniem Nanao, który z kolei umiejętność wchodzenia w ów stan, zwany lunggom — jeszcze na Ziemi — posiadł od jakiegoś tybetańskiego mnicha. Nanao twierdził, że niektórzy ze starych lunggompas musieli zakładać na plecy ciężary, aby nie odlecieć, gdy poruszali się takim krokiem, co na Marsie wydawało się zresztą całkowicie możliwe. Sposób, w jaki Nirgal potrafił dzięki Nanao przelatywać teraz nad skałami stale dodawał mu animuszu, wywołując prawdziwą ekstazę.

Nirgal musiał jednak stale hamować swój krok. Ani Kojot, ani Art nie znali wszak lunggom, toteż nie byliby w stanie za nim nadążyć, chociaż obu bieganie szło całkiem dobrze, jeśli wziąć pod uwagę wiek Kojota i niedługi pobyt Arta na Marsie. Pierwszy znał tę krainę, więc biegał małymi, tanecznymi krokami, skutecznymi i czystymi; Art bombardował stopami powierzchnię, jak kiepsko zaprogramowany robot, często się potykając, z powodu niedostatecznej widoczności w świetle gwiazd, niemniej jednak przez cały czas zupełnie nieźle dotrzymywał kroku. Nirgal pędził na przedzie niczym pies gończy. Dwa razy Art upadł w pyłową chmurę i Nirgal chciał podbiec, aby mu pomóc, ale Art za każdym razem wstawał, gotów do ponownego biegu i utrzymując interkomową ciszę tylko machnięciem dawał znak, że wszystko w porządku, po czym biegł dalej.

Po półgodzinnym gnaniu w dół kanionu, którego gładkość sprawiała, że wydawał się rozmyślnie przycięty, na powierzchni pojawiły się rozpadliny. Szybko się pogłębiały i łączyły ze sobą, aż przejście po właściwym dnie kanionu — przypominającym teraz bardziej płaskowyżowe szczyty grupki wysepek — stało się niemożliwe. Głębokie szczeliny rozdzielające te wyspy były w niektórych miejscach zaledwie dwa, trzy metry szerokie, a równocześnie trzydzieści czy czterdzieści metrów głębokie.

Przechodzenie przez alejki mające zwykle płaskie dna wydawało się trudne, jednakże Kojot prowadził ich przez ten labirynt nie wahając się ani przez chwilę przy żadnym z wielu rozwidleń, podążając jakimiś sobie tylko znanymi ścieżkami, wielokrotnie skręcając to w lewo, to w prawo. Jedna ze szczelin była tak wąska, że bez trudu dotykała obu ścian naraz, dlatego mężczyźni musieli przechodzić jeden za drugim.

Kiedy wyszli na północny bok labiryntu szczelin, wyłaniając się kolejno na rozszczepionej stromej skarpie, która stanowiła koniec płaskowyżowych wysp, przed nimi — przy zachodniej ścianie kanionu — pojawił się mały namiot. Łuk jego materiału połyskiwał jak żarówka zakurzonej lampy. Wewnątrz znajdowały się ruchome przyczepy, rovery, wiertarki, maszyny do prac wykopaliskowych i inny sprzęt górniczy. Była tu kopalnia uranu, zwana Aleją Uraninitu, ponieważ ten dolny odcinek kanionu pokrywał pegmatyt, niezwykle bogaty w ten tlenek uranu. Kopalnia należała do bardzo rentownych i Kojot słyszał, że przetworzony uran, zgromadzony w niej podczas lat, które upłynęły między zniszczeniem pierwszej windy a zainstalowaniem drugiej, nie został jeszcze wyekspediowany na Ziemię.

Starzec przebiegł po dnie kanionu w kierunku namiotu, a Nirgal i Art podążyli za nim. Pod przezroczystą kopułą nie było żywej duszy; jedynego światła dostarczało kilka nocnych latarni i oświetlone okna dużej przyczepy, ustawionej niemal w samym środku pomieszczenia.

Poszli prosto do najbliższego luku śluzy powietrznej namiotu. Kojot podłączył wtyczkę swego naręcznego komputera do otworu przy włazie komory powietrznej i zaczął stukać w klawisze konsoletki na nadgarstku. Po chwili zewnętrzny luk śluzy został otwarty, ale nie pociągnęło to za sobą włączenia się systemu alarmowego: w każdym razie nikt nie wyszedł z przyczepy. Trzej mężczyźni weszli do komory powietrznej, zamknęli zewnętrzny luk, poczekali na wyssanie i wypompowanie śluzy, a następnie otworzyli wewnętrzny właz. Kojot, mijając przyczepę, pobiegł ku małej elektrowni kolonii, a Nirgal ruszył do kwater mieszkalnych, przeskakując po kilka stopni przed drzwiami przyczepy. Pod klamką przytrzymał jedną ze „sztab blokujących” Kojota, przekręcił tarczę, która uwolniła utrwalacz, po czym docisnął sztabę do drzwi i ścianę przyczepy. Przyczepę wykonano ze stopu metali — na bazie magnezu — i polimer utrwalający spowodował powstanie ceramicznego spoiwa między sztabą blokującą i przyczepą, toteż drzwi zostały zabarykadowane. Nirgal obiegł przyczepę i zrobił to samo z drugimi drzwiami, potem popędził z powrotem ku bramie. Miał wrażenie, że zamiast krwi przez jego ciało przepływa rwący strumień adrenaliny. Cała akcja przebiegała tak szaleńczo, że Nirgal musiał sobie z rozmysłem przypomnieć o ładunkach wybuchowych, które Kojot i Art rozkładali w kolonii, w magazynach, przy powłoce namiotu i na parkingu, gdzie stały ogromne maszyny górnicze. Przyłączył się do swych towarzyszy i wraz z nimi biegał od jednego pojazdu do następnego, wspinając się na schody po ich bokach, otwierając drzwi ręcznie lub przy użyciu elektroniki i do przedziałów lub kabin podrzucając małe pudełka, przyniesione przez starca.

W kolonii znajdowały się także setki ton przetworzonego uranu, które Kojot chciał ze sobą zabrać. Na szczęście okazało się to niemożliwe. Jednak całą trójką przebiegli do magazynów i tam wypełnili ładunkami szereg automatycznych ciężarówek kopalni, którym zaprogramowali polecenie wyruszenia w drogę — miały się skierować na północne tereny kanionowe i zakopać ładunki w regionach, gdzie skupiska apatytowe były podobno na tyle wysokie, aby zataić radioaktywność pudełek z uranem i tym samym sprawić, że ładunki staną się trudne do zlokalizowania. Spencer wątpił, czy to przedsięwzięcie się uda, ale Kojot oświadczył, że jest to lepsze rozwiązanie niż pozostawienie uranu w kopalni. Wszyscy trzej mężczyźni odczuwali radosną ulgę, że mogą pomóc w takim planie Kojota, który nie przewiduje ton uranu w magazynowej ładowni ich własnego kamiennego pojazdu, mimo że pojemniki były promienioszczelne.

Kiedy skończyli programowanie, pobiegli z powrotem do bramy, wydostali się na zewnątrz i ostro ruszyli przed siebie. Gdy znajdowali się w pół drogi do skarpy, usłyszeli serię dochodzących z namiotu wybuchów i huków. Nirgal odwrócił się, popatrzył przez ramię, ale niczego nie dostrzegł — namiot ciągle był tak samo ciemny, z oświetlonymi oknami przyczepy.

Odwrócił się ponownie i pobiegł dalej, czując się tak, jak gdyby fruwał. Zaskoczyło go, gdy zobaczył przed sobą Arta, który pędził galopem po dnie kanionu; każdy krok Ziemianina był wielkim, dzikim susem i Art posuwał się tymi skokami naprzód, a odbijając się od powierzchni wyglądał jak skrzyżowanie geparda z niedźwiedziem. Biegli tak aż do skarpy, gdzie musieli poczekać, aż dogoni ich Kojot i ponownie przeprowadzi przez labirynt szczelin lodowych. Art znowu wystartował i popędził tak szybko, że Nirgal zdecydował się spróbować go dopędzić, jedynie po to, by ocenić tempo posuwania się przyjaciela. Wpadł w rytm sprintu, coraz bardziej przyspieszając, biegł niczym gazela, a kiedy w końcu mijał Arta, ocenił, że jego własne kroki były prawie dwukrotnie dłuższe od susów Arta, który przecież także biegł sprintem, stylem, w którym obie nogi poruszają się tak szybko, jak to tylko możliwe.

Dotarli do kamiennego pojazdu na długo przed Kojotem i czekali na niego w śluzie powietrznej, szaleńczo łapiąc oddech i uśmiechając się do siebie zza szybek hełmów. Kilka minut później dobiegł do nich, a wtedy Spencer uruchomił pojazd. Mijała właśnie szczelina czasowa i zostało im jeszcze sześć nocnych godzin, podczas których mogli jechać.

Wewnątrz rovera śmiali się głośno z szaleńczego biegu Arta, a wielki mężczyzna tylko szczerzył zęby i machał rękami.

— Nie bałem się, to jest przecież marsjańska grawitacja… i powiem wam jeszcze, że biegłem po prostu w taki sposób, w jaki zwykle biegam, tyle że moje nogi niczym tygrysie łapy, same układały się do skoków. Doprawdy zadziwiające.

Odpoczywali przez cały dzień, a po zmroku znowu ruszyli. Przejechali wlot długiego kanionu, który rozciągał się od Ceranius do Jovis Tholus. Zdumiewające, że twór ten — ani prosty, ani falisty — nazywano Krętym Kanionem. Kiedy słońce wzeszło, ukryli się na przedpolu Krateru Qr, dokładnie na północ od Jovis Tholus. Był to większy stożek wulkaniczny niż Tharsis Tholus, a także o wiele większy niż jakikolwiek wulkan na Ziemi, ponieważ jednak mieścił się na wysokim siodle między Ascreus Mons i Olympus Mons, a obie te góry wyraźnie się rysowały — jedna na wschodnim, druga na zachodnim horyzoncie, tkwiąc niczym ogromne płaskowyżowe kontynenty — Jovis wydawał się na ich tle zwarty, przyjazny i swojski, niczym pagórek, na który można się wspiąć, jeśli się tylko ma na to ochotę.

Tego dnia Sax siedział przed komputerem i patrzył beznamiętnie w ekran, przyciskając różne klawisze, którymi uruchamiał przypadkowe zbiory tekstów, map, wykresów, obrazków, równań. Pochylając głowę wpatrywał się w każdy z nich, niczego nie rozumiejąc. W pewnej chwili usiadł obok niego Nirgal.

— Sax, czy słyszysz, co do ciebie mówię?

Russell podniósł na niego oczy.

— Rozumiesz moje słowa? Kiwnij głową, jeśli rozumiesz.

Sax przechylił głowę na bok. Nirgal westchnął, powstrzymany przez jego natarczywie ciekawskie spój rżenie. Wreszcie Sax z wahaniem pokiwał głową.

Tej nocy Kojot jechał znowu na zachód, ku Olympusowi, a tuż przed świtem skierował rover prosto w górę, do ściany z dziobatego i rozłupanego czarnego bazaltu. Była to krawędź płaskowyżu pociętego przez niezliczoną ilość wąskich, krętych parowów, takich jak Tractus Traction, tylko o wiele większych, które tworzyły tereny dotknięte silną erozją, takie jak ogromny obszar labiryntu Traction. Płaskowyż, jak wachlarz popękanej starożytnej lawy, stanowił pozostałość jednego z najwcześniejszych wylewów z Olympus Mons, który pokrył miększy ruf wulkaniczny i popiół z poprzednich erupcji. W miejscach, gdzie wycięte przez wiatr parowy wdarły się wystarczająco głęboko, ich dna przełamały się w warstwę miększego wulkanicznego tufu, tak że niektóre wąwozy stały się wąskimi szczelinami z tunelami przy dnach, zaokrąglonymi przez wiejący przez miliony lat wiatr.

— Wyglądają, jak odwrócone dziurki od klucza — zauważył Kojot, chociaż Nirgal nigdy nie widział dziurek od klucza, które miałyby tak dziwne kształty.

Kojot wjechał roverem prosto w jeden z czarno-szarych tunelowych wąwozów. Po wielu kilometrach jazdy zatrzymał pojazd obok ściany namiotu, która odcinała w tunelu coś w rodzaju zatoru. Rozszerzona zewnętrzna krzywizna.

Była to pierwsza ukryta kolonia, jaką Art kiedykolwiek widział, toteż jej widok naprawdę go zaskoczył. Namiot miał może ze dwadzieścia metrów wysokości i zawierał w sobie stumetrowy odcinek krzywizny; Art aż krzyknął, wstrząśnięty jego rozmiarem, co szalenie rozśmieszyło Nirgala.

— Ktoś inny już tu zaparkował — stwierdził Kojot — więc bądźcie przez chwilę cicho.

Art skinął szybko głową i pochylił się ponad jego ramieniem, aby posłuchać, co ten mówi przez interkom. Przed śluzą powietrzną namiotu stał jakiś pojazd, dokładnie tak samo masywny i kamienny jak ich własny.

— Ach — powiedział Kojot, odsuwając Arta. — To Vijjika. Powinni mieć pomarańcze i może trochę kavy. Z pewnością tego ranka odbędzie się przyjęcie.

Podjechali do komory powietrznej namiotu, gdzie rura łącząca najpierw wyciągnęła się w ich kierunku, a następnie zacisnęła wokół zewnętrznego luku pojazdu. Kiedy wszystkie włazy śluz powietrznych otworzyły się, całą grupą weszli do namiotu, pochylając się i powłócząc nogami przy przenoszeniu Saxa przez tunel.

Wewnątrz znajdowało się osiem osób: pięć kobiet i trzech mężczyzn. Wszyscy byli wysocy i ciemnoskórzy. Głośna grupka wyraźnie się ucieszyła, że ma towarzystwo. Kojot wszystkich sobie przedstawił. Nirgal znał Vijjike z uniwersytetu w Sabishii i teraz mocno ją uściskał. Dziewczyna sprawiała wrażenie zadowolonej, że go znowu widzi. Poprowadziła ich grupę na tyły w kierunku łagodnej krzywizny ściany urwiska, do przejścia między przyczepami, które znajdowało się w pasie padającego z nieba światła, przeciskającego się przez pionową rozpadlinę w starej lawie. W tych promieniach rozproszonego światła dziennego i jeszcze bardziej rozproszonego światła, które docierało z głębokiego parowu za namiotem, przyjezdni usiedli na szerokich, płaskich poduszkach przy niskich stoliczkach, podczas gdy wielu spośród gospodarzy krzątało się wokół pękatych samowarów. Kojot rozmawiał ze znajomymi, uzupełniając informacje na temat ostatnich zdarzeń, Sax rozglądał się wokół siebie, mrużąc oczy, a siedzący obok niego Spencer nie wyglądał wcale na dużo mniej zmieszanego; mieszkał przecież w świecie powierzchniowym od 2061 roku i jego wiedza o kryjówkach najwyraźniej pochodziła już tylko z opowieści innych osób. Spędził czterdzieści lat, żyjąc podwójnym życiem, nic więc dziwnego, że teraz naprawdę był oszołomiony.

Kojot podszedł do samowarów i ze stojącej obok szafki zaczął wyjmować maleńkie filiżanki. Nirgal siedział obok Vijjiki, obejmując ją w pół, sycąc się ciepłem dziewczyny i napawając bliskim kontaktem jej nóg ze swoimi, zaś Art z drugiej strony obok, a jego szeroka twarz „wtrącała się” do rozmowy niczym psia morda. Vijjika przedstawiła mu się uścisnąwszy dłoń. Mężczyzna przytrzymał jej długie delikatne palce w swojej dużej łapie i zrobił gest, jak gdyby chciał je pocałować.

— To są bogdanowiści — wyjaśnił mu Nirgal, śmiejąc się z jego miny i wręczając mu jedną z małych ceramicznych filiżanek otrzymanych od Kojota. — Ich rodzice byli przed wojną więźniami w Korolowie.

— Ach tak — odparł Art. — Jesteśmy daleko od tamtego miejsca, prawda?

— Tak, no cóż, nasi rodzice udali się na północ Autostradą Transmarineryjską tuż przed jej zalaniem, ostatecznie docierając tutaj — wyjaśniła mu Vijjika, po czym zaproponowała: — Może weźmiesz od Kojota tę tackę i poroznosisz filiżanki. To dobra okazja, aby się wszystkim przedstawić.

Art zrobił więc obchód, a Nirgal w tym czasie wymieniał nowiny z Vijjika.

— Nie uwierzysz, co znaleźliśmy w jednym z tych lufowych tuneli — oświadczyła w pewnej chwili dziewczyna. — Staliśmy się wręcz fantastycznie bogaci.

Wszyscy mieli już w dłoniach filiżanki, więc umilkli na chwilę i jednocześnie podnieśli do ust. Po pierwszym łyku, okrzykach i powszechnym mlaskaniu, wrócili do przerwanych rozmów. Wrócił Art i usiadł obok Nirgala.

— Musisz wypić — tłumaczył Nirgal. — Wszyscy muszą się przyłączyć do toastu, tak jak oni.

Art wziął łyk ze swojej filiżanki, patrząc niezdecydowanie na płyn, który był ciemniejszy niż kawa i po prostu śmierdział. Gdy przełknął, zadygotał.

— Smakuje jak kawa z lukrecją. Z trującą lukrecją.

Vijjika roześmiała się.

— To kavajava — wyjaśniła — kawa z dodatkiem roztworu kavy. Jest bardzo mocna i smakuje szatańsko. Wiem, że trudno ją przełknąć. Ale nie poddawaj się. Jeśli uda ci się wypić jedną filiżankę, stwierdzisz, że wysiłek był tego wart.

— Skoro tak mówisz. — Art nieustraszenie wypił kolejny łyk, znowu się otrząsając. — Okropne!

— Tak. Jednak ją lubimy. Niektórzy ludzie usuwają gorzki kavain z kavy, aleja osobiście tego nie pochwalam. Uważam, że każdy rytuał powinien mieć w sobie coś nieprzyjemnego, ponieważ inaczej człowiek nie doceni go właściwie.

— Hmm… — mruknął Art. Nirgal i Vijjika obserwowali go przez chwilę. — Dobry Boże! Naprawdę jestem w kryjówce marsjańskiego podziemia — oświadczył nagle. — Poprawiam sobie humor jakimś niesamowitym i okropnym narkotykiem w towarzystwie kilku spośród najsłynniejszych członków pierwszej setki, uznanych za zaginionych. A także z młodymi tubylcami, o których nikt nigdy nie słyszał na Ziemi.

— Płyn działa — zauważyła Vijjika.

W tym czasie Kojot rozmawiał z kobietą, która, mimo iż siedziała w pozycji lotosu na jednej z poduszek, znajdowała się tylko nieco poniżej poziomu wzroku stojącego przed nią starca.

— Jestem pewna, że chciałabym otrzymać nasiona rzymskiej sałaty długolistnej — mówiła. — Jednak pewnie zażądasz niezłej zapłaty za coś tak cennego.

— Ależ te nasiona nie są aż tak cenne — odrzekł Kojot z charakterystyczną dla siebie powagą. — No i dajecie nam więcej azotu niż potrafimy zużyć.

— Jasne, tyle że najpierw musisz mieć azot, zanim będziesz mógł go komuś dać.

— Wiem o tym.

— Weź, zanim dasz i daj, zanim spalisz. A tutaj znaleźliśmy ogromną żyłę azotanu sodowego, to jest czyste caliche blanco i tutejsze zerodowane tereny są tym zapchane. Cały pas tej saletry znajduje się chyba między tufem wulkanicznym i lawą. Ma prawdopodobnie około trzech metrów grubości i ciągnie się… hmm… szczerze mówiąc, jeszcze nie wiemy, jak daleko. W każdym razie ilość tego azotu jest olbrzymia, więc musimy ją rozdać.

— Dobrze, już dobrze — przerwał jej Kojot — ale to nie jest po wód, aby dawać nam coś za nic.

— Wcale tak nie jest. Przecież rozdacie osiemdziesiąt procent tego, co wam przekażemy…

— Siedemdziesiąt.

— Och, taak, siedemdziesiąt, no a my dostaniemy nasiona i w końcu będziemy mogli jeść przyzwoite sałatki do naszych posiłków.

— Jeśli potraficie sprawić, aby coś wyrosło. Sałata jest delikatna…

— Znajdą się wszystkie nawozy, jakich potrzeba.

Kojot roześmiał się.

— Spodziewam się. Ale to i tak jest trudne. Powiem ci coś. Damy wam współrzędne jednej z tych ciężarówek z uranem, które odesłaliśmy do Ceraniusa.

— Teraz ty chcesz rozdawać!

— Nie, nie, ponieważ nie istnieje gwarancja, że zdołacie wyzyskać ten materiał. Ale będziecie wiedzieli, gdzie się znajduje, a jeśli naprawdę go znajdziecie i wyzyskacie, wówczas możecie spalić kolejny pikobar azotu i będziemy kwita. No jak, zgoda?

— Ciągle uważam, że to zbyt wiele.

— To odczucie pozostanie przez cały czas, skoro macie caliche blanco. Rzeczywiście jest tego tak dużo?

— Tony. Miliony ton. A przy tym te zerodowane tereny są coraz bardziej warstwowe.

— W porządku, może się nam uda wydobyć od was także trochę nadtlenku wodoru. Musimy mieć paliwo do podróży na południe.

Art pochylił się ku nim, jak gdyby przyciągnięty magnesem.

— Co to jest caliche blanco!

— Prawie czysty azotan sodowy — odparła kobieta. Opisała mu areologię tego regionu. Riolitowy tuf wulkaniczny — otaczające ich jasno-barwne skały — był pokryty ciemną andezytową lawą, która przykrywała płaskowyż. Erozja wyrzeźbiła tuf, wszędzie gdzie obnażały go szczeliny w andezycie, tworząc parowy o tunelowym dnie, a także ujawniając wielkie złoża caliche, uwięzione między tymi dwiema warstwami. — Caliche to luźna skała i pył scementowane razem z solami i azotanami sodowymi.

— Tę warstwę musiały stworzyć mikroorganizmy — powiedział z naciskiem jakiś mężczyzna za kobietą, ale ona natychmiast zaprzeczyła:

— Może była areotermalna albo błyskawicznie przyciągał ją kwarc w tufie wulkanicznym.

Spierali się w taki sposób, w jaki kłócą się ludzie, powtarzający jakąś debatę po raz tysięczny. Art przerwał im znowu, pytając o caliche blanco. Kobieta wyjaśniła, że blanco jest bardzo czystą odmianą chilijskiego caliche i zawiera aż do osiemdziesięciu procent czystego azotanu sodowego, a zatem stanowi bardzo cenne znalezisko na tym ubogim w azot świecie. Blok tej saletry znajdował się akurat na stole i kobieta podała go Artowi do obejrzenia, a potem kontynuowała spór z przyjacielem, podczas gdy Kojot dyskutował na temat handlu wymiennego z innym mężczyzną, mówiąc o wahadłach i garnkach, kilogramach i kaloriach, równoważności i przeciążeniu, metrach sześciennych na sekundę i pikobarach. Targował się z wprawą, na co wiele słuchających go osób reagowało serdecznym śmiechem.

W pewnej chwili kobieta przerwała Kojotowi okrzykiem:

— Słuchaj, nie możemy po prostu sobie wziąć jakiejś nieznanej masy uranu, zwłaszcza gdy nie możemy nawet być pewni, czy ją znajdziemy i wydobędziemy! To byłoby wielkie rozdawanie… albo zostaniemy najnormalniej w świecie obrabowani, jeśli nie uda nam się odszukać ciężarówki! To ma być interes! Skoro tak, to bardzo wszawy!

Kojot pokiwał figlarnie głową.

— Musiałem się za niego wziąć, ponieważ, jak mi się zdaje, w przeciwnym razie zakopalibyście mnie w caliche blanco. Jesteśmy tutaj po drodze na południe, mamy pewne nasiona, ale brakuje nam wielu innych rzeczy — a w szczególności milionów ton nowych pokładów caliche! I naprawdę potrzebujemy nadtlenku wodoru, a także makaronu, który z pewnością nie stanowi takiego luksusu jak nasiona sałaty. Powiem wam coś. Jeśli znajdziecie ciężarówkę, możecie spalić jej równoważność i nadal będziemy kwita. Jeżeli natomiast jej nie odszukacie, przyznaję, że wtedy będziecie nam jedną dłużni, ale w takim wypadku możecie spalić jakiś dar i też będzie dobrze!

— Odnalezienie ciężarówki zabierze nam tydzień pracy i sporo paliwa.

— No dobrze, w takim razie weźmiemy kolejne dziesięć pikobarów i spalimy sześć z nich.

— Niech ci będzie. — Kobieta potrząsnęła głową, skonfundowana. — Twardy z ciebie drań.

Kojot pokiwał głową i wstał, aby napełnić filiżanki.

Art zakołysał głową, przez chwilę z otwartymi ustami gapiąc się na Nirgala.

— Wytłumacz mi, o co tu chodzi.

— No cóż — odparł Nirgal, czując, jak w ciele krąży mu kava — handlujemy. My potrzebujemy jedzenia i paliwa, więc jesteśmy w sytuacji niekorzystnej, ale Kojot całkiem dobrze sobie radzi.

Art podniósł biały blok, by oszacować jego ciężar.

— Ale o co chodzi z tym otrzymywaniem azotu, wydawaniem azotu, a zwłaszcza jego spalaniem? Czy może spalacie wasze pieniądze, kiedy je dostaniecie?

— Cóż, część z nich, tak.

— Więc oni oboje próbują przegrać?

— Przegrać?

— No, stracić, wyjść kiepsko na transakcji…

— Kiepsko?

— No, dać więcej niż dostaliście.

— A tak, pewnie. Oczywiście, że tak.

— Ach, oczywiście, że tak! — Art potoczył oczyma. — Ale… nie możecie dać zbyt dużo więcej niż dostajecie, jeśli dobrze zrozumiałem?

— Dobrze. To byłoby bezsensowne rozdawanie.

Nirgal obserwował, jak jego nowy przyjaciel zastanawia się nad tym, co usłyszał.

— Ale jeśli zawsze dajecie więcej niż dostajecie, skąd bierzecie to, czego nie macie, jeśli pojmujesz, o czym mówię?

Nirgal wzruszył ramionami, spojrzał wymownie na Vijjike i mocniej ścisnął jej talię.

— Musimy to znaleźć, jak sądzę. Albo wytworzyć.

— Ach tak.

— To się nazywa ekonomia daru — dopowiedziała Vijjika.

— Ekonomia daru?

— Część naszej gospodarki. Można powiedzieć, że jest to ekonomia pieniężna dla starego systemu „kupno-sprzedaż” przy użyciu jednostek nadtlenku wodoru jako waluty. Ale większość ludzi próbuje tak samo postępować z azotem, tworząc ekonomię daru. Zaczęli ją stosować sufici i ludzie z rodzinnej kolonii Nirgala.

— I Kojot — dodał Nirgal. Chociaż, kiedy spojrzał bacznie na swego ojca, stwierdził, że Art może mieć trudności z wyobrażeniem sobie Kojota jako teoretyka-ekonomisty. W tym momencie Kojot stukał szaleńczo na klawiaturze, stojąc obok kolejnego mężczyzny, a kiedy przerwał grę, zepchnął mężczyznę z jego poduszki, wyjaśniając wszystkim, że ześlizgnęła mu się ręka.

— Będę z tobą walczył. Podwojenie albo nic — oświadczył, a potem on i mężczyzna położyli łokcie na stole, napięli mięśnie przedramion i zaczęli się siłować.

— Walka na ręce! — krzyknął Art. — O, to jest coś, co potrafię zrozumieć.

Starzec przegrał w ciągu kilku sekund i Art usiadł na jego miejscu, rzucając wyzwanie zwycięzcy. Wygrał niemal natychmiast i szybko stało się oczywiste, że nikt nie jest w stanie go pokonać; cała grupa bogdanowistów stanęła naprzeciwko niego i trzy, a potem cztery ręce zaczęły się zaciskać na dłoni i nadgarstku Arta, który każdą kombinację z łatwością spychał ze stołu.

— W porządku, wygrałem — odezwał się w końcu i usiadł wyprostowany na poduszce. — Ile wam jestem dłużny?

Aby uniknąć kręgów potrzaskanego terenu, który znajdował się na północ od Olympus Mons, musieli nadłożyć szmat drogi. Podróżowali w nocy, a spali w dzień.

Prowadząc pojazd i rozmawiając; Art zadawał setki pytań, a Nirgal pytał równie wiele razy, tak samo zafascynowany Ziemią, jak Art Marsem. Stanowili dobraną parę, bowiem każdy bardzo był zainteresowany tym drugim, co zawsze stwarza żyzny grunt dla przyjaźni.

Pomysł skontaktowania się z Ziemianami na własną rękę przerażał Nirgala już od chwili, gdy po raz pierwszy przyszedł mu do głowy w latach studenckich. Owa niebezpieczna myśl opętała go pewnej nocy w Sabishii i nigdy już nie opuściła. Przez wiele miesięcy poświęcił sporo godzin na przemyślenia różnych aspektów całej sprawy, starając się dowiedzieć, z kim powinien nawiązać kontakt, gdyby się zdecydował wprowadzić swój zamiar w czyn. Im więcej wiedział, tym silniejsze miał przeczucie, że jest to dobry pomysł, że sprzymierzenie się z jakąś ziemską siłą stanowi dla niego i jego przyjaciół sprawę podstawową, jeśli mają się ziścić ich pragnienia. Niestety, był przekonany, że żaden ze znanych mu przedstawicieli pierwszej setki nie chciałby zaryzykować takiego kontaktu. Gdyby Nirgal zdecydował się działać, musiałby to zrobić sam. A ryzyko, a stawka…

Wybrał Praxis dlatego, że dużo czytał o tym konsorcjum. Był to strzał w ciemno, tak jak większość wszystkich najbardziej rozpaczliwych czynów. Zadziałał niemal w sposób instynktowny: wycieczka do Burroughs, wejście do biur Praxis na Płaskowzgórzu Hunta, powtarzane prośby, by połączono go z Williamem Fortem.

Udało mu się z nim porozmawiać, chociaż to samo w sobie nic nie znaczyło. Później jednakże, od pierwszej chwili, gdy podszedł do Arta na ulicy w Sheffield, wiedział, że postąpił dobrze. I że Praxis świetnie działa. Wzrok tego ogromnego mężczyzny miał w sobie coś, co natychmiast uspokoiło Nirgala — jakąś otwartość, swobodę i przyjacielskość. Używając słownictwa ze swego dzieciństwa mógłby to nazwać równowagą dwóch światów. Jednym słowem, Randolph wzbudził jego zaufanie.

Podstawowym wyznacznikiem odpowiedniego działania jest jego niezbędność, dostrzegana z perspektywy czasu. I teraz, kiedy mijały długie noce ich podróży w świetle podczerwonych przekaźników obrazu, dwóch mężczyzn — Ziemianin i Marsjanin prowadziło rozmowę, jak gdyby także widzieli się w tej podczerwieni. Ich dialog trwał bez końca, zaczęli się poznawać i powoli nawiązywała się między nimi nić przyjaźni. W miarę upływu czasu, z godziny na godzinę Nirgal coraz więcej wiedział o Ziemi — do której czuł jakiś instynktowny pociąg — a na twarzy swego rozmówcy dostrzegał również ciekawość i prawdziwe zainteresowanie własnymi problemami.

Mężczyźni rozmawiali o wszystkim, jak to ludzie, którzy chcą się dobrze poznać. O swojej przeszłości, poglądach i nadziejach. Nirgal przez większość czasu usiłował wyjaśnić kwestię Zygoty i Sabishii.

— Spędziłem kilka lat w Sabishii. Issei prowadzą tam otwarty uniwersytet. Nie trzymają żadnych dokumentów. Po prostu uczęszczasz na takie zajęcia, jakie sobie wybierzesz, i masz do czynienia tylko ze swoim nauczycielem i z nikim innym. Spora część Sabishii działa nieoficjalnie. To stolica półświata i przypomina Tharsis Tholus, tyle że jest o wiele większa. Naprawdę wielkie miasto. Spotkałem tam wiele osób z całego Marsa.

Wspaniałe przeżycia, jakich doznawał w Sabishii, powróciły teraz wyraźnie, całą jego opowieść wypełniły wspomnienia, bardzo emocjonalne — związane z tamtym czasem; przypominał sobie także wszystkie sprzeczności, dylematy i trudności, z którymi wówczas się zmagał, chociaż teraz, gdy doświadczał ich wszystkich jednocześnie, zmieniły się one w zwarty akord polifoniczny.

— Porywający materiał przeżyć — zauważył Art — zwłaszcza, jeśli się wcześniej dorastało w takim miejscu jak Zygota.

— Och, tak. Było cudownie.

— Opowiedz mi o tym.

Nirgal pochylił się do przodu w fotelu i zadrżawszy lekko spróbował przekazać Randolphowi nieco ze swoich doświadczeń.

Na początku wszystko wydawało mu się bardzo dziwne. Issei robili niewiarygodne rzeczy; podczas gdy członkowie pierwszej setki kłócili się, walczyli, dzielili całą planetę, wywoływali wojnę, a potem ginęli lub zmuszeni byli przebywać w ukryciu, pierwsza grupa japońskich osadników — w sumie dwustu czterdziestu — założyła Sabishii zaledwie siedem lat po przybyciu pierwszej setki. Pozostali niemal dokładnie w miejscu swego lądowania i zbudowali tam miasto. Nie przeszkodziły im żadne zmiany, które następowały w kolejnych latach, pogodzili się nawet z usytuowaniem moholu tuż przy ich mieście; po prostu panowali nad wykopem, a odpadów używali jako materiałów budowlanych. Kiedy tylko atmosfera nieco zgęstniała, mogli się zająć przemianą otaczającego terenu — krainy skalistej, położonej wysoko i wcale niełatwej do uprawy — w ogrody i parki, aż w końcu zamieszkali wśród rozproszonych karłowatych lasów, miniaturowego krummholzu, nad którym na wyżynach znajdowały się alpejskie baseny. Podczas katastrof roku 2061 Japończycy nawet się nie ruszyli z miejsca, uważano ich więc za osoby neutralne i konsorcja ponadnarodowe pozostawiły ich w spokoju. Żyjąc samotnie zbierali wykopaną z moholu skałę i układali ją w długie kręte hałdy, kopiąc pod nimi tunele — stworzyli gotowe pomieszczenia, by w nich ukryć ludzi z południa.

W ten sposób wymyślili półświat, najbardziej wyrafinowaną i skomplikowaną społeczność na Marsie, miejsce pełne ludzi, którzy mijając się na ulicy udawali nieznajomych, a potem spotykali się nocami w podziemnych pokojach, gdzie rozmawiali, tworzyli muzykę i uprawiali miłość. Miastem interesowali się także ci nie należący do podziemia, ponieważ issei otworzyli w Sabishii szkołę wyższą: Uniwersytet Marsjański, gdzie wielu studentów, może jedną trzecią wszystkich, stanowili młodzi ludzie urodzeni na Marsie. I niezależnie od tego, czy pochodzili oni ze świata powierzchniowego czy też z podziemia, rozpoznawali się bez najmniejszej trudności, jako osoby „stąd”. Istniał milion subtelnych cech, których nie mógł posiadać nikt, kto się urodził na Ziemi. W każdym razie rozmawiali, tworzyli muzykę i kochali się, i, rzecz jasna, dość sporo „powierzchniowych” tubylców wtajemniczano w wiedzę o podziemiu, aż zaczęło się wydawać, że wszyscy tutejsi wiedzą wszystko i rozumieją, i że są swoimi naturalnymi sprzymierzeńcami.

Profesorami na uniwersytecie było zarówno wielu sabishiiańskich issei i nisei, jak i dystyngowanych gości z całego Marsa i nawet naukowców z Ziemi. Także studenci przyjeżdżali tu zewsząd. W tym wielkim ładnym mieście mieszkali, studiowali i bawili się, spędzając czas na ulicach, w ogrodach i otwartych pawilonach, przy stawach, w kafeteriach i szerokich trawiastych alejach. Sabishii było czymś w rodzaju marsjańskiego Kyoto.

Nirgal po raz pierwszy odwiedził miasto podczas krótkiej wizyty z Kojotem. Uznał je za zbyt duże, zbyt zatłoczone, przepełnione zbyt wieloma nieznajomymi ludźmi. Ale kilka miesięcy później, zmęczony wędrówką na południe z Kojotem, czuł się tak bardzo samotny przez tak długi czas, że przypominał sobie o tym mieście, jak gdyby było ono jego jedynym możliwym miejscem przeznaczenia. Sabishii!

Pojechał tam i wprowadził się do pokoju pod dachem, jeszcze mniejszego niż jego bambusowy pokoik w Zygocie, ledwie większego niż łóżko. Uczęszczał na rozmaite kursy, brał udział w ćwiczeniach, próbach zespołów calypso, przyłączał się do kawiarnianych grupek. Dowiedział się wszystkiego, co zawierał jego własny komputer. Odkrył, że przed przyjazdem tutaj był niewiarygodnie prowincjonalny i niewykształcony. Otrzymane od Kojota bloki z nadtlenkiem wodoru sprzedał niektórym issei, by zdobyć pieniądze, których potrzebował. Każdy jego dzień w mieście był przygodą, niczego nie planował, po prostu przeskakiwał z jednego spotkania na drugie, godzina po godzinie, bez przerwy, aż w końcu padał i zasypiał, gdziekolwiek się znajdował. W tym okresie studiował areologię oraz ekoinżynierię, pragnąc dać matematyczną podbudowę dziedzinom, którymi zaczął się interesować i próbował zgłębiać jeszcze w Zygocie. Podczas seminariów ze swoim nauczycielem, Etsu, i w trakcie własnej pracy odkrył, że odziedziczył po matce wiele talentów, dzięki którym potrafił teraz dostrzec wzajemne oddziaływanie na siebie wszystkich składników systemu. Całe dni poświęcał temu nadzwyczaj fascynującemu zajęciu. Bardzo dużo ludzkich żywotów oddaje się w służbie nauce, rozmyślał. Jakże urozmaicona jest’ta wiedza! I jaką daje potęgę!

Pewnej nocy zdarzyło mu się z przemęczenia paść — tak jak stał — na podłogę u któregoś z przyjaciół, po rozmowie ze stuczterdziestoletnim Beduinem na temat Wojny Transkaukaskiej, a następnej nocy grał na perkusji basowej albo marimbach aż do świtu z dwudziestoma innymi młodymi ludźmi, popijającymi kavajave Latynoamerykanami i Polinezyjczykami, by potem znaleźć się w łóżku jakiejś śniadej piękności z zespołu, kobiety zwykle wesołej jak Jackie w najlepszym humorze, ale o wiele mniej skomplikowanej. Następną noc potrafił spędzić z przyjaciółmi na przedstawieniu „Króla Jana” Szekspira i obserwować wielkie „X”, tworzące scenografię sztuki, śledząc koleje życia Jana, który zaczynał wysoko, a kończył nisko oraz bękarta, potraktowanego przez los dokładnie odwrotnie. Nirgal siedział na widowni i z drżeniem oglądał krytyczną scenę na skrzyżowaniu „X”, w której Jan nakazuje zabić młodego Artura. Po zakończeniu sztuki szedł na spacer z przyjaciółmi po nocnym mieście, dyskutowali o sztuce, komentowali to, co się mówiło na temat losów pewnych issei, a także omawiali różne ścierające się na Marsie siły albo wyrażali swoje opinie na temat sytuacji Mars-Ziemia. Innym razem, spędziwszy wraz z kilkoma kolegami cały dzień na zewnątrz — biegając po okolicy, badając wysoko położone baseny, aby poznać jak największą część otaczającej miasto krainy — potrafił w ogóle nie wracać na noc do miasta, pozostać na dworze i spać w specjalnie przystosowanym małym namiocie, obozując w jednej z wysokich kotlin leżących na wschód od miasta, grzejąc jedzenie we wszechobecnym pyle, patrząc na gwiazdy, które pojawiały się nagle ze wszystkich stron na purpurowym niebie i obserwując alpejskie kwiaty, które znikały w skalnym basenie, trzymającym je wszystkie niczym dłoń gigantycznej ręki…

Dzień po dniu tego nieprzerwanego kontaktu z nieznajomymi wiele nauczył Nirgala, przynajmniej równie wiele jak szkoła. Nie chodziło o to, że opuścił Zygote słabo zorientowany w kwestiach kontaktów międzyludzkich; jej mieszkańcy prezentowali przecież tak wielką różnorodność zachowań, że młodzieńca niewiele mogło zaskoczyć w tym względzie. W gruncie rzeczy, jak zaczynał powoli pojmować, wzrastał w czymś w rodzaju przytułku dla dziwaków, skupisku ludzi, których charakter mocno zmieniły wyjątkowo ciężkie lata, pierwsze, jakie spędzili na Marsie.

A jednak stale się pojawiały jakieś niespodzianki. Tubylcy z północnych miast, na przykład — i nie tylko oni, ale także prawie każdy, kto nie pochodził z Zygory — okazywali sobie bliskość w sensie fizycznym inaczej niż przywykł do tego Nirgal. Nie dotykali się zbyt często, nie ściskali, nie traktowali w sposób pieszczotliwy, rzadko popychali się dla zabawy lub poklepywali. Nie kąpali się też razem, chociaż niektórzy z nich chodzili się pouczyć do publicznych łaźni Sabishii. Z tego też powodu wielu ludzi zawsze zaskakiwał dotyk Nirgala. Poza tym według nich mówił dziwaczne rzeczy i nie rozumieli, jak można lubić biegać przez cały dzień. Jednakże ta odmienność młodzieńca z Zygoty z jakichś, trudnych do pojęcia powodów przyciągała do niego inne osoby, toteż nie minął nawet miesiąc, a Nirgala wplątano w nieskończoną liczbę spotykających się ze sobą grupek, zespołów, paczek i ekip. Miał świadomość, że wywalczył sobie w jakiś sposób własne miejsce w tej społeczności, że był przewodnikiem niektórych z tych grup; wiele osób podążało za nim od kafeterii do kafeterii, dzień po dniu. Aż wreszcie zaistniało coś takiego jak „paczka Nirgala”. Szybko nauczył się, jak uciec przed innymi, jeśli nie miał ochoty na kontakty z nimi. Jednak to zdarzało się rzadko, zwykle cieszył się z towarzystwa.

Często działo się tak, gdy w jego otoczeniu przebywała Jackie.

— Znowu Jackie! — zauważył Art. Nie pierwszy ani nie dziesiąty raz jego przyjaciel o niej wspominał.

Nirgal skinął głową, czując, jak przyspiesza mu tętno.

Jackie także przyjechała do Sabishii wkrótce po Nirgalu. Zamieszkała blisko niego i razem chodzili na niektóre zajęcia. W stale zmieniającej się grupie przyjaciół czasami popisywali się przed sobą — zwłaszcza w tych częstych sytuacjach, kiedy któreś z nich interesowało się jakąś inną osobą lub było obiektem jej zainteresowania.

Wkrótce jednak zrozumieli, że nie mogą sobie folgować w takim zachowaniu, jeśli nie chcą odstraszyć innych partnerów. A żadne z nich tego nie chciało. Zastosowali więc samokontrolę i postępowali tak bardzo rzadko — chyba że jemu lub jej naprawdę nie podobała się „konkurencja”. Jednak w jakiś sposób oceniali wzajemnie swoich partnerów: tym samym akceptowali fakt wywierania na siebie wpływu. Cała ta misterna gra przebiegała bez jednego słowa; sporadycznie i tylko określonym zachowaniem ujawniali, że mają do siebie prawo. Każde z nich spotykało się z wieloma innymi osobami, nawiązując nowe kontakty i przyjaźnie, miewając romanse. Czasami nie widywali się całymi tygodniami. A jednak na jakimś głębszym poziomie (Nirgal potrząsnął desperacko głową, próbując wyrazić swe uczucia słowami) „należeli do siebie”.

Ilekroć jedno z nich kiedykolwiek potrzebowało potwierdzenia tej więzi, drugie natychmiast reagowało kuszącym spojrzeniem i błyskiem podniecenia w oku. A wtedy znowu coś się między nimi zaczynało. Zdarzyło się to tylko trzy razy w ciągu trzech lat, które spędzili w Sabishii i dzięki tym „spotkaniom” Nirgal wiedział, że on i Jackie są w jakiś sposób ze sobą połączeni — oczywiście, głównie ze względu na wspólne dzieciństwo i na wszystko, co się zdarzyło w trakcie minionych lat, ale nie tylko: było w tym także coś więcej. Po prostu — wszystko, co robili razem, wydawało się jakieś inne, niż kiedy robili to samo z innymi ludźmi; gdy Nirgal robił coś z Jackie, zawsze i wszystko przebiegało z większym napięciem.

W kontaktach ze znajomymi nic nigdy tak nie obfitowało w znaczenie albo w niebezpieczeństwo. Nirgal nie mógł narzekać na brak przyjaciół — miał ich masę, stu, może nawet pięciuset. Zawsze się na wszystko zgadzał, zawsze mówił „tak”. Często zadawał pytania, często słuchał, a rzadko spał. Chodził na zebrania pięćdziesięciu różnych organizacji politycznych, zgadzał się z nimi wszystkimi, spędzał wiele nocy na rozmowach, na decydowaniu o losie Marsa i o przyszłości rasy ludzkiej. Z niektórymi osobami rozumiał się lepiej niż z innymi. Zdarzało się, że spotkawszy jakiegoś tubylca z północy, rozmawiał z nim i czuł nagłą empatię, zaczynając w ten sposób przyjaźń, która mogła trwać wiecznie. W ciągu studenckiego okresu zdarzało się to nader często. Chociaż niekiedy czuł się zaskoczony czyimś działaniem, którego nie potrafił zrozumieć, jako że było całkowicie obce jego mentalności; przypominało mu to po raz kolejny, jakie pustelnicze czy nawet klaustrofobiczne wychowanie otrzymał w Zygocie — wychowanie, za sprawą którego pozostał osobnikiem w jakimś sensie czystym; był niczym duszek, który dorastał pod ślimaczą muszlą.

— Nie, to nie Zygota mnie ukształtowała — wyjaśniał Artowi, oglądając się za siebie, aby sprawdzić, czy Kojot naprawdę śpi. — Człowiek nie może wybrać sobie dzieciństwa, ono ci się po prostu przytrafia. Ale później możesz już wybierać. Ja wybrałem Sabishii. I ono tak naprawdę mnie stworzyło.

— Może — mruknął Art, pocierając brodę. — Ale dzieciństwo to nie tylko okres życia trwający ileś lat. Również, a może przede wszystkim, wizja, którą potem o tych latach sobie tworzysz. Oto dlaczego dzieciństwo każdego z nas zawsze jest takie długie.

Pewnym świtem głębokośliwkowy kolor nieba spektakularnie rozwidnił żebrowe pasmo Acheron, które wynurzyło się na północy. Wyglądało jak fantastyczny Manhattan, gdzie do pewnej wysokości drapacze chmur zlały się w litą skałę. Kanionowa kraina pod żebrem mieniła się różnymi barwami, sprawiając, że popękana powierzchnia wyglądała jak pomalowana.

— Ależ tu dużo porostów — zauważył Kojot.

Sax wspiął się na siedzenie obok niego i pochylił do przodu, niemal dotykając nosem przedniej szyby; okazał tak wielkie ożywienie, jakiego nie dostrzegli u niego ani razu od czasu uratowania z Kasei Vallis.

Pod samym szczytem acheronowego żebra znajdowała się linia zwierciadlanych okien, prezentujących się niczym diamentowy naszyjnik, a na szczycie grzbietu — długi zielony tuf wulkaniczny pod efemerycznym poblaskiem namiotu. Na ten widok Kojot wykrzyknął:

— Wygląda, jak gdyby ktoś tu ponownie zamieszkał!

Sax skinął głową.

Spencer, patrząc ponad ich ramionami, dodał:

— Zastanawiam się, kto jest w środku.

— Nikt — odparł Art. Popatrzyli na niego, a on kontynuował: — Słyszałem o tym podczas wykładów wprowadzających w Sheffield. To projekt Praxis. Odbudowali miasto i klinikę. Wszystko jest gotowe i teraz tylko czekają.

— Na co?

— Na Saxa Russella, mówiąc w skrócie. A dokładnie, na Taniejewa, Kohl, Tokariewą, Russella… — Wpatrzył się w niego, wzruszając ramionami prawie przepraszająco.

Ten wykrakał coś, co miało brzmieć jak słowo.

— Ojej! — krzyknął Kojot.

Sax odchrząknął z trudem i spróbował jeszcze raz. Jego usta ułożyły się w małe „o” i głęboko z gardła zaczął mu się wydobywać straszliwy dźwięk:

— D-d-d-d-d…

Spojrzał bacznie na Nirgala, po czym wykonał taki gest, jak gdyby wskazywał osobę, która wie, co to znaczy.

— Dlaczego? — podpowiedział Nirgal.

Sax pokiwał głową.

Nirgal poczuł, jak płoną mu policzki, kiedy prąd głębokiej ulgi zelektryzował jego ciało. Zerwał się, podbiegł i mocno uściskał małego człowieczka.

— Naprawdę rozumiesz, Sax!

— No cóż — odpowiadał na pytanie Art — ma to być coś w rodzaju gestu zachęty. Oczywiście, pomysł rzucił Fort, facet, który założył Praxis. „Może wrócą”, prawdopodobnie powiedział do ludzi z Praxis w Sheffield. Nie wiem, czy spełnienie się jego marzenia jest praktycznie możliwe.

— Ten Fort jest dziwny — stwierdził Kojot, a Sax znowu skinął głową.

— Prawda — przyznał Art. — Ale żałuję, że nie możecie go poznać. Na myśl o nim przypominają mi się historie, które opowiadaliście o Hiroko.

— Czy on wie, że tu jesteśmy? — spytał Spencer.

Serce Nirgala zaczęło bić szaleńczo, ale nie dostrzegł u Arta żadnych oznak skrępowania.

— Nie wiem. Pewnie podejrzewa. Chciałby, żebyście tu byli.

— Gdzie mieszka? — spytał Nirgal.

— Nie wiem. — Art opisał swoją wizytę u Forta. — Toteż… nie wiem dokładnie, gdzie się znajduje to miejsce. Gdzieś na Pacyfiku. Ale gdybym mógł z nim porozmawiać chociaż przez chwilę…

Nikt nic nie odpowiedział.

— Cóż, może później — oznajmił Art.

Sax wyglądał na zewnątrz przez przednią niską szybę rovera, na odległe skalne żebro, na maleńką linię oświetlonych okien, za którymi znajdowały się laboratoria, puste i milczące. Kojot wyciągnął rękę i ścisnął jego kark.

— Chciałbyś, żeby to wróciło, prawda?

Sax wycharczał coś niezrozumiale.

Na pustej równinie Amazonis znajdowało się kilka różnego rodzaju kolonii. Była to daleka, leżąca jakby na tyłach kraina, którą starali się przejechać jak najszybciej. Parli więc przez nią na południe noc po nocy, a dni przesypiali w zaciemnionej kabinie pojazdu. Ich największy problem sprowadzał się do znalezienia odpowiedniej kryjówki. Na płaskich otwartych równinach kamienny pojazd wystawał niczym lodowcowy głaz eratyczny, a na Amazonis nie było niemal nic poza płaską, otwartą równiną. Zwykle chowali się na przedpolach ejektamentów otaczających któryś z nielicznych mijanych kraterów. Po zjadanych o świcie posiłkach Russell czasami ćwiczył głos: charczał niezrozumiałe słowa, próbując się skontaktować z przyjaciółmi, ale niestety mu się nie udawało. Nirgala denerwowato to chyba nawet bardziej niż dręczyło samego Saxa, który chociaż wyraźnie sfrustrowany, nie wydawał się szczególnie cierpieć. Jednak przecież to nie on próbował się porozumieć z Simonem w tych ostatnich tygodniach…

Kojot i Spencer byli usatysfakcjonowani jego dość znacznymi postępami, toteż spędzali całe godziny, zadając Saxowi rozmaite pytania i poddając go różnym testom, które znajdowali w przenośnym AI, aby się dowiedzieć, w czym tkwi problem.

— Afazja, bez dwóch zdań — ocenił Spencer. — Obawiam się, że przesłuchania spowodowały wstrząs. Niektóre tego typu wstrząsy prowadzą do czegoś, co jest nazywane afazją niepłynną.

— A istnieje coś takiego jak afazją płynna? — spytał Kojot.

— Oczywiście. Z niepłynną mamy do czynienia wówczas, gdy dany osobnik nie może czytać czy pisać, ma trudności z mówieniem oraz ze znajdowaniem właściwych słów i jest absolutnie świadom swoich problemów.

Sax skinął głową, jak gdyby chciał potwierdzić diagnozę Spencera, który mówił dalej.

— Natomiast w przypadku afazji płynnej chory potrafi gawędzić bardzo długo i ze szczegółami, ale nie jest świadomy, że to, co mówi, nie ma najmniejszego sensu.

— Znam wiele osób z tym problemem — wtrącił Art.

Spencer nie skomentował jego słów.

— Musimy zawieźć Saxa do Włada, Ursuli i Michela.

— To właśnie robimy. — Kojot ścisnął ramię chorego, a potem wycofał się na swój materac.

Piątej nocy po opuszczeniu bogdanowistów podróżnicy zbliżyli się do równika i podwójnej bariery w postaci leżącego kabla windy. Kojot już wcześniej ją przekraczał gdzieś w okolicy, wykorzystując lodowiec, który ukształtował się po wybuchu jednej z formacji wodonośnych roku 2061 w Mangala Vallis. W tym czasie wzburzona woda i lód sączyły się w dół starego koryta potoku przez sto pięćdziesiąt kilometrów, a kiedy powódź zamarzła, pozostał lodowiec, zagrzebując oba pasy upadłego kabla na sto pięćdziesiątym drugim stopniu długości areograficznej. Kojot zlokalizował wówczas jakiś szlak na niezwykle łagodnym odcinku lodowca, po którym mógł się przeprawić przez oba pasy kabla.

Niestety, kiedy dotarli do Lodowca Mangala — długiej zawalonej masy pokrytego żwirem brązowego lodu, wypełniającej dno wąskiej doliny — stwierdzili, że co nieco się tu zmieniło od czasu ostatniego pobytu Kojota.

— Gdzie jest rampa? — nie przestawał pytać. — Znajdowała się dokładnie w tym miejscu.

Sax wykrakał coś niezrozumiale, potem wykonał ruch mieszania rękami, patrząc cały czas przez przednią szybę na lodowiec.

Nirgal z napięciem wpatrywał się w powierzchnię lodowca. Coś go niepokoiło w tym obrazie: wszystkie pasy w kolorach brudnobiałym, szarym, czarnym i brązowym, tak zbite razem, że aż niełatwe do rozróżnienia stawały się ich rozmiar, kształt i odległość.

— To chyba jakieś inne miejsce — zasugerował.

— Mogę dać głowę, że to samo — odparł Kojot.

— Jesteś pewien?

— Zostawiłem markery. Zobacz, tam jest jeden z nich. Szlak schodził po bocznej morenie. Ale za nią powinna być rampa w górę na gładkim lodzie, a teraz nie ma nic z wyjątkiem ścian gór lodowych. Cholera. Korzystałem z tej drogi przez dziesięć lat.

— Miałeś szczęście, że użytkowałeś ją tak długo — zauważył Spencer. — Te lodowce są powolniejsze niż ziemskie, ale w końcu i tak spływają ze wzgórz.

Kojot w odpowiedzi tylko chrząknął. Sax znowu coś zaskrzeczał, potem nacisnął wewnętrzny luk śluzy powietrznej, dając do zrozumienia pozostałym, że chce wyjść na zewnątrz.

— Nie ma sprawy, możemy wyjść — wymamrotał Kojot, patrząc na mapę na ekranie. — Tak czy owak, będziemy musieli spędzić tutaj dzień.

Russell w mrocznym świetle przedświtu powędrował po rumoszu zrytym przez zsuwający się lodowiec: mała, wyprostowana postać, z której hełmu padało światełko — niczym jakaś ryba głębinowa żerująca w okolicy. Coś w polu widzenia Nirgala sprawiło, że gardło młodzieńca ścisnął skurcz. Ubrał się więc w skafander i wyszedł na zewnątrz, by dotrzymać towarzystwa starcowi.

Szedł przez cudownie mroźny szary poranek; przestępując z kamienia na kamień, podążał za Saxem i wyznaczonym przez niego łukowatym torem po morenie. W oświetlonym stożku lampy na hełmie Russella przed oczy Nirgala jeden po drugim wyskakiwały niesamowite małe światy, pojawiały się wydmy i głazy narzutowe usiane kolczastymi niskimi roślinkami, wypełniającymi rozpadliny i zagłębienia pod skałami. Wszystko było szare, chociaż różne szarości roślin wzbogacał odcień oliwki, koloru khaki lub brązu, a także sporadyczne plamki światła, które musiały być kwiatami — bez wątpienia w słońcu były barwne, jednak teraz wydawały się ledwie oświetloną szarością, połyskując między gęstymi włochatymi liśćmi. Przez swój interkom Nirgal usłyszał, jak Sax chrząka. Jego mała figurka pokazała nagle palcem na skałę. Nirgal przykucnął, aby zobaczyć, o co chodzi staremu człowiekowi. Dostrzegł, że w rozpadlinach na skale znajdują się naroślą o wyglądzie suszonych grzybów, z czarnymi kropeczkami wszędzie na wyschniętych kielichach i posypane czymś, co przypominało warstwę soli. Kiedy dotknął jednego z nich, Sax zakrakał coś, czego młodzieniec zupełnie nie zrozumiał. Nie miał pojęcia, czego starzec może chcieć.

— R-r-r…

Popatrzyli po sobie.

— W porządku — oznajmił Nirgal; ponownie uderzyło go wspomnienie Simona.

Doszli do kolejnego zagonu listowia. Tereny, które porastała roślinność, wyglądały, jak małe, ustawione na wolnym powietrzu pokoje, rozdzielone strefami suchej skały i piasku. Sax spędzał około piętnastu minut na każdym z zamarzniętych turniowych pól, kręcąc się niezgrabnie dokoła. W okolicy było wiele różnych gatunków flory i dopiero, gdy obejrzeli już wiele kotlin i zagłębień, Nirgal zaczął zauważać, że niektóre z roślin pojawiają się ponownie. Żaden z organizmów nie przypominał tych, które Nirgal sam hodował w Zygocie, nie były też takie jak te, które widział w szkółkach roślinnych w Sabishii. Tylko organizmy pierwszego pokolenia — porosty, mchy i trawy — w ogóle wyglądały znajomo, przypominając ściółkę ziemną porastającą wysoko położone baseny ponad Sabishii.

Sax nie próbował znowu przemówić, ale jego lampka na hełmie wyglądała jak wskazujący palec i Nirgal często kierował własną latarenkę na ten sam teren, podwajając w ten sposób oświetlenie. Niebo powoli różowiało i zaczął się czuć tak, jak gdyby wraz z Saxem znajdował się w jakimś zacienionym miejscu planety, ze światłem słonecznym tuż nad głową.

Nagle Sax odezwał się:

— Dr…! — i nakierował lampę hełmu na strome żwirowe zbocze, powyżej którego wyrosło kłębowisko drzewiastych gałęzi, niczym siateczka położona po to, by zatrzymać w miejscu skalny rumosz. — Dr…!

— Driada?! — spytał Nirgal, ponieważ wydało się mu, że rozumie, co chce powiedzieć Sax.

Starzec z naciskiem skinął głową. Skały pod ich stopami pokryte były jasnozielonymi zagonami porostów. Russell wskazał na jeden z nich i wydusił z siebie:

— Jabłkowe. Czerwone. Mapa. Mech.

— Hej — zauważył Nirgal. — Powiedziałeś to naprawdę dobrze.

Wzeszło słońce, rzucając cienie obu mężczyzn na żwirowe zbocze. Nagle małe kwiaty driady pojawiły się w słońcu; płatki w kolorze kości słoniowej tuliły w sobie złote pręciki.

— Driada — zaskrzeczał Sax.

Snopy światła z lamp na hełmach dwóch mężczyzn stały się teraz zupełnie niewidoczne i kwiaty płonęły barwą dziennego światła. Nirgal usłyszał jakiś osobliwy dźwięk w interkomie, wejrzał w hełm Saxa i za szybką zobaczył, że starzec najwyraźniej płacze. Po policzkach ciekły mu łzy.

Nirgal zamyślił się nad mapami i zdjęciami regionu.

— Mam pomysł — powiedział w pewnej chwili do Kojota.

Tak więc tej nocy pojechali do Krateru Nicholsona, który znajdował się od nich czterysta kilometrów na zachód. Spadający kabel musiał wylądować na tym wielkim kraterze, przynajmniej na jego pierwszym pasie, pomyślał Nirgal, więc przyszło mu do głowy, że tuż przy stożku może się znajdować jakiegoś rodzaju pęknięcie lub szczelina.

Rzeczywiście, kiedy wjechali na niskie wzgórze o płaskim szczycie, które stanowiło północne przedpole krateru, dotarli do zerodowanego stożka i ich oczom ukazał się niesamowity widok: czarna linia, przecinająca sam środek krateru jakieś czterdzieści kilometrów od nich; wyglądała jak pozostałość po jakiejś dawno zapomnianej rasie gigantów.

— Coś… Wielkiego Człowieka — mruknął Kojot.

— Kosmyk Wielkiego Człowieka — podsunął mu Spencer.

— Albo czarna nitka dentystyczna — dodał Art.

Wewnętrzna ściana krateru była o wiele bardziej stroma niż zewnętrzne przedpole, ale na stożku znajdowała się również pewna ilość punktów przepławnych, toteż rover zjechał bez kłopotów twardym zboczem starożytnego osuwiska, potem przekroczył dno krateru i podążył krzywizną zachodniej wewnętrznej ściany. Kiedy podróżnicy zbliżyli się do kabla, zobaczyli, że wyłania się on z zagłębienia — spadając wbił się w stożek — a potem wdzięcznie opada na dno krateru niczym wiszące przęsło zagrzebanego w ziemi mostu.

Przejeżdżali powoli pod nim. Tam, gdzie opuszczał stożek, znajdował się prawie siedemdziesiąt metrów od dna krateru, którego dotykał dopiero ponad kilometr dalej, na zewnątrz. Podróżnicy skierowali kamery kamiennego pojazdu w górę i z ciekawością obserwowali widok na ekranie; czarny walec wyglądał jednakże wśród gwiazd na zupełnie pozbawiony jakichkolwiek cech charakterystycznych, mogli więc tylko spekulować, co się stało z węglem podczas spalania się kabla i opadania.

— Wygląda całkiem zgrabnie — stwierdził Kojot, gdy podjechali w górę łagodnym zboczem eolskiego złoża, przecięli kolejne miejsce przepławne na stożku i wyjechali z krateru. — Teraz miejmy nadzieję, że znajdziemy drogę do następnego przejścia.

Z południowego boku Krateru Nicholsona rozciągał się przed nimi wielokilometrowy widok na południe; w pół drogi do horyzontu dostrzegli czarną linię drugiego obwodu kabla. Na tym odcinku musiał on uderzyć wielokrotnie mocniej niż na pierwszym pasie, bowiem po obu stronach otoczony był stertami odrzuconych z miejsca upadku ejektamentów, ułożonych równolegle niczym dwie długie hałdy. Okazało się, że tylko ledwie wystaje z rowu, który wybił uderzając w równinę.

Kiedy rover podjechał bliżej, omijając po krętej drodze głazy ejektamentowe, podróżnicy zauważyli, że kabel stanowi potrzaskaną masę czarnego gruzu — hałdę węgla trzy, do pięciu metrów wyższą niż równina i spadzistą na stokach, tak że przejazd po niej kamiennym pojazdem wydawał się raczej niemożliwy.

Jednak, odjechawszy nieco na wschód, dostrzegli spad w hałdzie gruzu, a kiedy po nim zjechali, chcąc się rozejrzeć na dole, stwierdzili, że uderzenie meteorytowe roztrzaskało zarówno kabel — było skutkiem jego upadku na gruz — jak i ejektamentowe hałdy po obu stronach, tworząc nowy niski krater, cały pocętkowany i upstrzony czarnymi fragmentami przewodu oraz — sporadycznie — klocami diamentowej matrycy, tkwiącej kiedyś spiralnie we wnętrzu tego kolosa. Był to nieuporządkowany, zaśmiecony krater, nie posiadający na tyle dobrze wyrysowanego stożka, aby zablokować im drogę; należało przypuszczać, że istnieje możliwość odszukania w nim szlaku.

— Niewiarygodne — ocenił Kojot.

Sax potrząsnął głową energicznie.

— Dei… Dei…

— Fobos — poddał mu Nirgal, a ten skinął głową.

— Tak sądzisz? — krzyknął Spencer.

Russell wzruszył ramionami, ale Spencer i Kojot już żywo dyskutowali na ten temat. Krater okazał się owalny — tak zwany kraterwanna — wspierając tezę, że powstał w wyniku uderzenia pod niewielkim kątem. Gdyby bowiem uderzył w kabel jakiś przypadkowy meteoryt w czterdzieści lat po upadku windy, byłby to zupełnie niesamowity zbieg okoliczności. Natomiast wszystkie fragmenty Fobosa spadły w strefę równikową, toteż jakiś kawałek mógł rzeczywiście uderzyć w przewód; w każdym razie taka koncepcja wydawała się o wiele mniej zaskakująca.

— Przynajmniej nadal bardzo się przydaje — zauważył Kojot, gdy udało mu się przejechać przez mały krater, a następnie skierować rover na południe od strefy ejektamentów.

Zaparkowali obok jednego z ostatnich dużych kawałków ejektamentowych, a następnie ubrali się w skafandry i wyszli na zewnątrz, aby ponownie obejrzeć interesujące miejsce.

Wszędzie leżały zgruzowane kloce skalne, wobec czego nastręczała trudności ocena, które są fragmentami meteorytu, a które ejektamentami wyrzuconymi przez upadającą gigantyczną linę. Jednakże Spencer całkiem nieźle sobie radził z identyfikacją skał, toteż zebrał wiele próbek, które jego zdaniem należały do egzotycznych chondrytów węglowych, a więc istniało spore prawdopodobieństwo, że były kawałkami kamiennego meteorytu. Dla pewności wskazane jest poddanie próbek analizie chemicznej, powiedział, a po powrocie do pojazdu, gdy je obejrzał pod lupą, oświadczył, że jest przekonany, iż są to kawałki Fobosa.

— Arkady pokazywał mi dokładnie taki sam kawałek, gdy po raz pierwszy przyleciał do nas na Marsa. — Podróżnicy jeden po drugim oglądali ciężki czarny klocek, który wyglądał na mocno spalony. — Przekształciło go gruzowisko pouderzeniowe — wyjaśnił Spencer, badając kamień, kiedy otrzymał go z powrotem. — Przypuszczam, że śmiało możemy go nazwać fobozytem.

— I bynajmniej nie jest to najrzadszy minerał na Marsie — dopowiedział Kojot.

Na południowy wschód od Krateru Nicholsona przez prawie trzysta kilometrów biegły dwa duże równoległe kaniony Medusa Fossae, docierając w samo serce południowych wyżyn. Kojot zdecydował się pojechać w górę Wschodniej Medusy, większego z dwóch przełamów.

— Wiecie… lubię przejeżdżać kaniony, kiedy tylko mogę, zwłaszcza jeśli w ścianach są jakieś nawisy albo jaskinie. Tak właśnie znalazłem większość moich kryjówek.

— A co się dzieje, kiedy wjeżdżasz w poprzeczną skarpę, przecinającą cały kanion? — spytał Nirgal.

— Wycofuję się. Wykonałem nieludzko dużo tego typu nawrotów, nie ma co do tego wątpliwości…

Jechali więc przez resztę nocy w górę kanionu, który okazał się niemal na całej długości płaskodenny. Następnej nocy, kiedy kontynuowali jazdę na południe, dno kanionu zaczęło się podnosić, całe szczęście, że nieznacznie, dlatego nie przeszkadzało im to w przejeździe. Wreszcie dotarli do nowego, wyższego poziomu płaskiego podłoża i Nirgal, który prowadził pojazd, ostro zahamował.

— Tam na górze są jakieś budynki!

Wszyscy pozostali stłoczyli się wokół niego, aby popatrzeć przez przednią szybę. Rzeczywiście: na horyzoncie, pod wschodnią ścianą kanionu stało kilka małych budynków z białego kamienia.

Po półgodzinnych testach przy użyciu różnych przekaźników obrazu i radarowych wskaźników rovera, Kojot wzruszył ramionami.

— W odczytach brak jakichkolwiek śladów elektryczności i ciepła. Nie wygląda to na czyjeś domostwo. Jedźmy rzucić okiem.

Podjechali do budowli i zatrzymali się obok masywnego fragmentu skalnej ściany, który przy dnie mocno się spłaszczał. Z tej odległości mogli dostrzec, że domy stoją swobodnie; nie otaczały ich namioty. Budowle wyglądały na solidne bloki białawej skały, jak caliche blanco na terenach dotkniętych silną erozją na północ od Olympusa. Między budynkami, na białych placach otoczonych przez białe drzewa, stały bez ruchu małe, białe postaci. Wszystko było wykonane z kamienia.

— Pomnik — zauważył Spencer. — Kamienne miasto!

— Mudu… — zaskrzeczał Russell, potem uderzył gniewnie w tablicę rozdzielczą, wywołując cztery ostre trzaski, które zaskoczyły ich wszystkich. — Mu… du…zaaa!

Spencer, Art i Kojot roześmiali się. Poklepali Saxa po ramionach, jak gdyby próbowali wbić go w podłogę. Potem wszyscy ubrali się znowu w skafandry i wyszli, aby się lepiej przyjrzeć.

Białe ściany domów połyskiwały tajemniczo w świetle gwiazd, jak gigantyczne rzeźby wykonane z mydła. Osadę stanowiło nie więcej niż dwadzieścia budynków, sporo drzew, ze dwie setki postaci ludzkich, a wśród nich kilkadziesiąt lwów. Wszystko wyrzeźbiono z białego kamienia, który Spencer określił jako alabaster. Centralny plac wydawał się miejscem, które zastygło podczas ruchliwego poranka; był tu zatłoczony rynek farmerski i grupa osób zebrana dokoła dwóch mężczyzn grających w szachy — na ogromnej planszy figury sięgały im po pas. Czarne pionki szachowe i czarne kwadraty na szachownicy kontrastowały szokująco żywo z otoczeniem: onyks w świecie alabastru.

Kolejna grupa statuetek obserwowała żonglera, który spoglądał w górę na niewidoczne piłki. Wiele lwów również przypatrywało się temu z napiętą uwagą, gotowych do schwytania czegoś spadającego z góry, gdyby żongler podszedł zbyt blisko. Wszystkie twarze statuetek, czy to ludzkie, czy to lwie, były owalne i niemal pozbawione cech charakterystycznych, ale każda z nich wyrażała jakąś postawę.

— Spójrzcie na kolisty układ budynków — oznajmił Spencer przez interkom. — Typowa architektura bogdanowistów, przynajmniej bardzo podobna.

— Żaden bogdanowista nigdy mi o tym nie wspomniał — stwierdził Kojot. — I nie sądzę, aby któryś z nich kiedykolwiek tutaj się znalazł. Ani nikt inny. To dość odległa kraina… — Popatrzył dokoła, a jego twarz za szybką hełmu rozpromienił uśmiech. — Ktoś spędził przy tym sporo czasu!

— Aż dziw bierze, co potrafią zrobić ludzie — zauważył Spencer.

Nirgal wędrował wokół brzegów osady. Lekceważąc rozmowę prowadzoną przez interkom, oglądał niewyraźne twarze, jedną po drugiej, zaglądał w białe kamienne wejścia lub okna. Czuł wrzenie krwi w żyłach. Wydawało mu się, że rzeźbiarz wykonał to wszystko specjalnie z myślą o nim, by poruszyć go swoją wizją. Chłonął więc ów biały świat swego dzieciństwa, wyrzucony prosto w zieleń — czy też raczej… tutaj… w czerwień…

Urzekający nastrojem widok fascynował zaklętą w nim tajemnicą. Harmonią doskonałości krajobrazu i podniosłej ciszy. Z nieruchomych figurek płynęło jakieś cudowne odprężenie, pozycje, w jakich zastygły, emanowały błogim spokojem. Tak mógłby wyglądać Mars. Żadnego więcej ukrywania się, żadnych więcej konfliktów czy walk, biegające po rynku dzieci, lwy spacerujące między ludźmi jak domowe koty…

Spędziwszy sporo czasu na obchodzie alabastrowego miasta, podróżnicy wrócili do pojazdu i pojechali dalej. Mniej więcej piętnaście minut później Nirgal dostrzegł kolejną statuetkę, a raczej zaledwie twarz — białą płaskorzeźbę twarzy — która wyłaniała się z frontowej ściany urwiska naprzeciwko miasta.

— Meduza jako żywo — powiedział Spencer, robiąc sobie przerwę na wieczornego drinka.

Bazyliszkowe spojrzenie Gorgony skierowane było w tył na miasto, a kamienne węże włosów spływały kreto z jej głowy w zbocze urwiska, jak gdyby skała zaledwie przed chwilą chwyciła ją za wężowaty koński ogon, powstrzymując w ten sposób potwora przed wydobyciem całego ciała z wnętrza planety.

— Piękne — ocenił Kojot. — Warte zapamiętania; niech będę przeklęty, jeśli nie jest to autoportret rzeźbiarza. — Pojechał dalej, nie zatrzymując się, a Nirgal patrzył z ciekawością na kamienne oblicze. Wydawało się azjatyckie, chociaż może ów efekt powodowały jedynie wężowate włosy, sczesane do tyłu. Z napiętą uwagą wpatrywał się w tę twarz, ponieważ miał wrażenie, że rzeźba rzeczywiście przypomina mu kogoś już kiedyś widzianego.

Przed świtem wyjechali z kanionu i zatrzymali się, aby przeczekać cały dzień w ukryciu oraz zaplanować następne posunięcie. Za Kraterem Burtona, który leżał przed nimi, przez setki kilometrów cięły ląd ze wschodu na zachód Memnonia Fossae, blokując dalszą drogę na południe. Podróżnicy musieli jechać na zachód do Krateru Williamsa i Krateru Ejrikssona, potem na południe znowu ku Kraterowi Kolumba, a po tym objeździe przedostać się przez wąską szczelinę w Sirenum Fossae dalej na południe, a potem… Ciągły taniec wokół kraterów, rozpadlin, skarp i kotlin. Południowe wyżyny były niewiarygodnie nierówne w porównaniu z łagodnymi długimi płaszczyznami na północy. Art skomentował tę różnicę, a wtedy Kojot odpowiedział mu z irytacją:

— To jest planeta, człowieku. Tu są wszystkie rodzaje krain.

Każdego dnia wstawali na dźwięk budzika, nastawionego na godzinę przed zachodem słońca i wykorzystywali ostatnie światło dnia na zjedzenie skromnego „śniadania”, a także obserwację jaskrawych kolorów przedwieczornej zorzy, które rozciągały się cieniście nad wyboistą okolicą. Nocą jechali, nie mogąc nawet na chwilę użyć automatycznego pilota, żeglując po popękanym terenie jeden kilometr za drugim. Nirgal i Art większość nocy spędzali na wspólnych dyżurach i wciąż prowadzili długie rozmowy. Później, kiedy gwiazdy bladły i wschodnie niebo plamiło czystofioletowy blask świtu, znajdowali miejsca, gdzie kamienny pojazd nie zwracał na siebie uwagi, co w tej szerokości areograficznej było naprawdę kwestią chwili — „wystarczy się po prostu zatrzymać gdziekolwiek”, jak mówił Randolph — i jedli bez pośpiechu „kolację”, obserwując ostry blask zachodzącego słońca, które nagle tworzyło wielkie pola cieni. Dwie godziny później, po zaplanowaniu dalszej podróży i rzadkich wypadach na dwór, zaciemniali przednią szybę, po czym spali przez cały dzień.

Przy końcu kolejnej długiej nocnej konwersacji na temat dzieciństwa każdego z nich Nirgal powiedział:

— Przypuszczam, że przed Sabishii nie zdawałem sobie sprawy z tego, że Zygota była taka…

— Niezwykła? — zapytał zza ich pleców Kojot, leżący na swoim materacu. — Niepowtarzalna? Dziwaczna? Hirokowata?

Nirgala to nie zaskoczyło; starzec sypiał kiepsko i często mamrotliwie wtrącał senne komentarze, kiedy ci dwaj rozmawiali, oczywiście ignorując jego gadanie, bowiem Kojot chwilę potem zapadał w sen. Ale teraz Nirgal odparł:

— Zygota stanowi odbicie Hiroko, jak sądzę. A Hiroko jest bardzo skupiona na sobie.

— Ha — powiedział Kojot. — Kiedyś taka nie była.

— Kiedy? — rzucił błyskawicznie Art, obracając się w fotelu, aby włączyć Kojota do rozmowy.

— Och, na długo przed początkiem — enigmatycznie odrzekł Kojot. — W czasach prehistorycznych, jeszcze na Ziemi.

— Czy wtedy, kiedy ją poznałeś?

Kojot chrząknął, co miało oznaczać potwierdzenie.

W tym momencie zawsze przerywał, ilekroć rozmawiali na ten temat z Nirgalem. Ale teraz, gdy we trzech wydawali się jedynymi ludźmi na całym świecie, którzy nie spali, tkwiąc w małym kręgu rozświetlonym przez podczerwony przekaźnik obrazu, szczupła, krzywa twarz Kojota przybrała inny wyraz niż zwykłej upartej odmowy. Art pochylił się nad nim i spytał z naciskiem:

— A tak przy okazji, jak się właściwie dostałeś na Marsa?

— O Boże — odparł Kojot i przetoczył się na bok, podpierając ręką głowę. — Czasami trudno spamiętać wydarzenia, zwłaszcza, jeśli się działy dawno temu. To wszystko jest niemal jak poemat epicki, który kiedyś znałem na pamięć, a dziś już nie potrafię bezbłędnie wyrecytować.

Spojrzał w górę na nich obu, potem zamknął oczy, jak gdyby przypominając sobie pierwszą linijkę tekstu. Mężczyźni patrzyli na niego bez słowa, trwając w oczekiwaniu.

— To oczywiście zasługa Hiroko. Byliśmy przyjaciółmi. Razem studiowaliśmy w Cambridge. W Anglii było nam za zimno, więc rozgrzewaliśmy się nawzajem — zanim Hiroko poznała Iwao i na długo przed tym, jak została boginią-matką świata. A wtedy, dawno temu na Ziemi, łączyło nas wiele rzeczy. Byliśmy outsiderami w Cambridge, ale osiągaliśmy niezłe wyniki. Mieszkaliśmy razem przez dwa lata. Bardzo długo, w porównaniu z tym, co Nirgal opowiadał o Sabishii… Nawet w porównaniu z tym, co powiedział o Jackie. Chociaż Hiroko…

Kojot zamknął oczy, jak gdyby próbował zobaczyć przeszłość w swoim umyśle.

— Zostaliście razem? — spytał Art.

— Nie. Hiroko wróciła do Japonii. Pojechałem z nią tylko na jakiś czas, ale musiałem wrócić do Tobago, ponieważ umarł mój ojciec. Wtedy wiele rzeczy się zmieniło. Ale pozostawaliśmy w kontakcie, spotykaliśmy się na rozmaitych konferencjach naukowych i albo straszliwie się kłóciliśmy albo obiecywaliśmy sobie wieczną miłość. A czasem jedno i drugie. Zupełnie nie wiedzieliśmy, czego chcemy. Ani jak moglibyśmy zaspokoić nasze pragnienia, gdybyśmy się do nich przyznali. Wówczas zaczęła się selekcja naukowców do pierwszej setki. Tyle że ja w tym czasie przebywałem w więzieniu na Trynidadzie za sprzeciwianie się prawom nakazującym przynależność mojego kraju do konsorcjów. Zresztą nawet gdybym był na wolności, tak czy owak nie miałbym szans na wybór. Teraz nie jestem całkowicie pewny, czy w ogóle chciałem lecieć. Ale Hiroko albo lepiej pamiętała nasze obietnice, albo pomyślała, że będę dla niej przydatny… Nigdy nie ustaliłem, dlaczego postanowiła mnie zabrać. W każdym razie skontaktowała się ze mną i oświadczyła, że jeśli chcę polecieć, ukryje mnie na farmie na Aresie, a potem w kolonii na Marsie. Zawsze miała zuchwałe pomysły, muszę jej to przyznać.

— Nie uderzyło cię szaleństwo tego planu? — spytał Art, patrząc na Kojota okrągłymi ze zdziwienia oczyma.

— Owszem! — zaśmiał się Kojot. — Ale wszystkie dobre plany są szalone, tak przynajmniej sądzę. A w tym czasie moje widoki na przyszłość były dość kiepskie. Poza tym, gdybym odmówił, nigdy więcej nie zobaczyłbym Hiroko. — Popatrzył na Nirgala i uśmiechnął się krzywo. — Zgodziłem się więc spróbować. Byłem nadal w więzieniu, ale Hiroko miała w Japonii niezwykłych przyjaciół i pewnej nocy po prostu mnie wyprowadziły z celi jakieś trzy zamaskowane osoby. Strażnicy nie zareagowali. Podlecieliśmy helikopterem do tankowca, którym popłynęliśmy do Japonii. To właśnie Japończycy zbudowali stację kosmiczną, której Rosjanie i Amerykanie używali dla skonstruowania Aresa. Gdy tylko zakończyła się budowa, zabrano mnie jednym z nowych samolotów typu „Ziemia-przestrzeń kosmiczna” i niepostrzeżenie wprowadzono na pokład Aresa. Tam zostałem ukryty wraz z jakimś wyposażeniem farmy, które zamówiła Hiroko, a potem byłem zdany na siebie. Od tego momentu musiałem dalej sobie jakoś radzić sam, cały czas aż do tej najważniejszej chwili! Oznacza to, że czasami bywałem trochę głodny, póki Ares nie wystartował. Podczas lotu opiekowała się mną Hiroko. Sypiałem w przedziale magazynowym za świniami; ukrywałem się. Było to łatwiejsze niż można by sądzić, ponieważ Ares to naprawdę duży statek. Kiedy Hiroko upewniła się, że może ufać swej ekipie farmerskiej, przedstawiła mnie im i ukrywanie się przestało być dolegliwe. Gorzej było na powierzchni Marsa, zwłaszcza w pierwszych tygodniach po wylądowaniu. Opuściłem się w ładowniku razem z ekipą farmerską, a potem jej członkowie pomogli mi zamieszkać w szafie jednej z przyczep. Hiroko bardzo szybko zbudowała oranżerie przede wszystkim po to, ażeby wydostać mnie stamtąd. Tak mi przynajmniej mówiła.

— Mieszkałeś w szafie?

— Przez dwa miesiące. To było gorsze niż więzienie. Ale później miałem kwaterę w oranżerii i zacząłem się skupiać na gromadzeniu materiałów, których potrzebowaliśmy, aby odejść z Underhill i zamieszkać samodzielnie. Iwao ukrył zawartość paru towarowych skrzyń ze sprzętem od razu na samym początku… A gdy z zapasowych części skonstruowaliśmy rover, zacząłem spędzać większą część czasu z dala od Underhill, badając teren chaotyczny i szukając dobrego miejsca dla naszego ukrytego schronu, a potem — gdy je znalazłem — przewożąc tam nasze rzeczy. Przebywałem na powierzchni więcej niż ktokolwiek inny, nawet więcej niż Ann. Do czasu aż zespół farmerski nie wyjechał z osady, przywykłem spędzać wiele czasu samotnie. Tylko ja i Wielki Człowiek, zupełnie sami na zewnątrz, wędrujący po planecie. Powiem wam, jak wyglądało niebo. Nie, nie, to nie było niebo — lecz Mars, prawdziwy Mars. Sądzę, że w tym czasie zacząłem tracić zdrowe zmysły. Ale kochałem to tak… Nie potrafię nawet o tym opowiedzieć.

— Musiałeś przyjąć sporą dawkę promieniowania.

Kojot roześmiał się.

— Och, tak! Między tymi podróżami i podczas burzy słonecznej na Aresie przyjąłem więcej remów niż ktokolwiek z pierwszej setki, może z wyjątkiem Johna. Możliwe, że to miało jakieś znaczenie, nie wiem. Tak czy owak… — wzruszył ramionami i podniósł oczy na Arta i Nirgala — … jestem tutaj. Pasażer na gapę.

— Zadziwiające — skwitował Art.

Nirgal skinął głową. Jemu nigdy nie udało się skłonić ojca, by ujawnił choćby jedną dziesiątą część informacji o swojej przeszłości. Teraz więc popatrzył na Arta, potem na Kojota i znowu na Arta, zastanawiając się, jak on tego dokonał. Musiał przyznać, że nadzwyczaj skutecznie — ponieważ Kojot próbował nie tylko opowiedzieć to, co mu się przydarzyło, ale także zinterpretować wszystkie wydarzenia, a to było o wiele trudniejsze. Najwidoczniej Art posiadał jakąś umiejętność, chociaż bardzo trudno określić, na czym właściwie polegała; może na niezwykłej sile spojrzenia, potrafił tak jakoś sugestywnie popatrzeć na rozmówcę przymrużonymi oczyma, okazując bardzo żywe zainteresowanie… Umiał wprost zadawać śmiałe pytania, nie zważając na żadne subtelności i trafiać zawsze w sedno sprawy… Zakładał chyba po prostu, że każdy człowiek sam chce o sobie mówić, aby nadać znaczenie swemu życiu. Nawet taki tajemniczy i dziwaczny stary pustelnik jak Kojot.

— No cóż, to nie wymagało zbyt dużo wysiłku — podjął znowu Kojot. — Samo ukrywanie się nigdy nie jest aż tak uciążliwe, jak sądzą niektórzy ludzie, musisz to rozumieć. Najtrudniej jest działać podczas ukrycia…

Na tę myśl zmarszczył brwi, a potem wskazał palcem w Nirgala.

— Oto dlaczego będziemy musieli w końcu wyjść z ukrycia i walczyć na otwartej przestrzeni. Oto dlaczego zmusiłem cię, abyś pojechał do Sabishii.

— Co takiego? Mówiłeś mi, że nie powinienem tam iść! Powiedziałeś, że to mnie zniszczy!

— Właśnie w taki sposób skłoniłem cię, byś tam poszedł.

Kontynuowali nocne, wypełnione rozmowami życie przez większą część tygodnia, a przy jego końcu zbliżyli się do małego zamieszkałego regionu otaczającego mohol, który został wykopany między kraterami Hipparcha, Eudoksusa, Ptolemeusza i Li Fana. Na przedpolach tych kraterów znajdowało się kilka kopalni uranu, ale Kojot nie proponował żadnych prób sabotażu, toteż z pełną szybkością przejechali obok moholu Ptolemeusza, oddalając się od tego regionu tak szybko jak to tylko było możliwe. Wkrótce dotarli do Thaumasia Fossae, piątego czy szóstego dużego systemu przełamów, napotkanego po drodze. Art uznał ten fakt za ciekawy, ale Spencer wyjaśnił mu, że wybrzuszenie Tharsis jest otoczone systemami pęknięć, powstałymi podczas jego wypiętrzenia się i kiedy podróżnicy w końcu okrążyli wypukłość, nadal się na nie natykali. Thaumasia była jednym z największych takich systemów i stanowiła doskonałą lokalizację dla wielkiego miasta Senzeni Na, które zostało założone obok drugiego z moholi czterdziestego stopnia szerokości areograficznej, jednego z pierwszych wydrążonych moholi i ciągle jednego z najgłębszych. W tym momencie podróżowali już od ponad dwóch tygodni i musieli uzupełnić zapasy w jednej z kryjówek Kojota.

Odjechali na południe od Senzeni Na i prawie świtało, jak przejechali między starymi skalnymi pagórkami. Jednakże kiedy dotarli do dolnego końca osuwiska, opadającego w niską, popękaną skarpę, Kojot zaczął przeklinać. Powierzchnia bowiem była tu poznaczona śladami roverow, wszędzie walały się rozgniecione cylindry na gazy, pudełka po jedzeniu i zbiorniki paliwowe, co sprawiało bardzo nieprzyjemne wrażenie.

Patrzyli osłupiali.

— To twoja kryjówka? — spytał Art, prowokując kolejny wybuch przekleństw.

— Kim oni byli? — dodał. — Policja?

Nikt nie odpowiedział. Sax podszedł do jednego z siedzeń kierowców, aby sprawdzić stan zaopatrzenia. Kojot nadal gniewnie przeklinał, siedząc przed komputerem na fotelu drugiego kierowcy. W końcu odezwał się do Arta:

— To nie była policja. Chyba że zaczęli używać roverow z Vishniaca. Nie, ci złodzieje należeli do podziemia, niech ich diabli. Myślę o pewnej grupce osób, mieszkających w Argyre. Poza nimi nie widzę nikogo, kto mógłby coś takiego zrobić. Tamci wiedzą, gdzie znajdują się moje stare kryjówki, a w dodatku są na mnie wściekli, ponieważ dokonałem sabotażu w kolonii górniczej w Charitums, którą wkrótce potem zamknięto, przez co stracili swoje główne źródło zapasów.

— Wy, tutaj, powinniście spróbować stanąć po tej samej stronie — zauważył Art.

— Odchrzań się — doradził mu ze złością Kojot.

Uruchomił kamienny pojazd i ruszył.

— Ciągle ta sama stara historia — stwierdził z goryczą. — Przedstawiciele ruchu oporu zaczynają walczyć między sobą, ponieważ nikogo innego nie potrafią pokonać. Tak się dzieje za każdym razem. W żadnym ruchu nie ma ani jednej grupy większej niż pięć osób, w której nie dałoby się znaleźć przynajmniej jednego pieprzonego idioty.

Jechał w tym nastroju jeszcze przez jakiś czas. Wreszcie Sax puknął w jeden ze wskaźników, a Kojot odpowiedział mu oschle:

— Wiem!

Był już dzień, więc zatrzymał pojazd w rozpadlinie między dwiema starożytnymi górkami. Zaciemnili okna i położyli się w ciemnościach na wąskich materacach.

— Äaa… jak wiele jest grup podziemnych? — spytał Art.

— Nikt tego nie wie — odparł Kojot.

— Żartujesz.

Zanim Kojot zdążył się ponownie odezwać, Nirgal odrzekł Artowi:

— Jest ich około czterdziestu na półkuli południowej. I niektóre długotrwałe konflikty między nimi stają się powoli naprawdę paskudne. Istnieje też kilka zupełnie nieustępliwych grup: radykalni „czerwoni”, ekipy biologa Schnellinga, różnego rodzaju fundamentaliści… To powoduje kłopoty.

— A czy oni wszyscy nie pracują dla tej samej sprawy?

— Nie wiem. — Nirgal przypomniał sobie całonocne dyskusje w Sabishii, czasami całkiem gwałtowne; toczyli je studenci, którzy w zasadzie byli przyjaciółmi. — Może nie.

— Więc nie omawialiście tego?

— Nie w sposób oficjalny.

Art spojrzał zaskoczony.

— A powinniście to zrobić — oznajmił.

— Co zrobić?

— Powinniście zwołać jakieś zebranie wszystkich podziemnych grup i sprawdzić, czy nie można się pogodzić i zacząć działać wspólnie. Omówić różne kwestie…

Poza sceptycznym chrząknięciem Kojota nie padła żadna odpowiedź. Dopiero po długim czasie Nirgal odparł:

— Mam wrażenie, że niektóre z tych grup boją się Gamety, ponieważ mieszkają w niej przedstawiciele pierwszej setki. Nikt nie chce zrezygnować z autonomii na korzyść czegoś, co uważa się za potęgę ukrytej kolonii.

— Ale mogliby popracować nad tym na zebraniu — naciskał Art. — Między innymi po to zostałoby zorganizowane. Między innymi… Wszyscy musicie razem pracować, zwłaszcza jeśli policje konsorcjów ponadnarodowych rzeczywiście uaktywniły informacje otrzymane od Saxa.

Russell przytaknął kiwnięciem głowy. Reszta w milczeniu zastanawiała się nadal nad słowami Arta. Wkrótce Art zaczął pochrapywać, ale Nirgal nie mógł zasnąć i jeszcze przez kilka godzin zastanawiał się nad propozycją przyjaciela.

Zbliżali się do Senzeni Na. Byli w potrzebie. Ich zapasy jedzenia powinny wystarczyć, jeśli racjonowaliby je odpowiednio, a woda i gazy pojazdu były recyrkulowane w sposób tak skuteczny, że niemal pełna ich ilość wracała z powrotem do obiegu. Jednakże, aby móc jechać dalej, po prostu brakowało im paliwa.

— Potrzebujemy około dwudziestu kilogramów nadtlenku wodoru — ocenił Kojot.

Jechali w górę do stożka największego kanionu Thaumasii, po którego drugiej stronie znajdowało się Senzeni Na, miasto za wielkimi szklanymi szybami, z arkadami wypełnionymi wysokimi drzewami. Dno kanionu przed miastem było pokryte spacerowymi tunelami, małymi namiotami i wielką fabryczną aparaturą moholu. Również tam znajdował się sam mohol, który stanowił gigantyczną czarną dziurę na południowym krańcu kompleksu oraz hałdy odpadów, biegnące w górę kanionu daleko na północ. Mohol Senzeni Na uważano za najgłębszy tego typu wykop na Marsie, jego skalne dno było całkiem giętkie i plastyczne — „wgniecione”, jak to wykładał Kojot. Mohol miał osiemnaście kilometrów głębokości, a litosfera w tej strefie — około dwudziestu pięciu.

Obsługę moholu prawie całkowicie zautomatyzowano i większość mieszkańców miasta nigdy się nie zbliżała do wykopu. A ponieważ wiele automatycznych ciężarówek transportujących skałę z wgłębienia używało nadtlenku wodoru jako paliwa, więc w magazynach na dnie kanionu obok moholu znajdowało się to, czego potrzebowali podróżnicy. W dodatku tamtejsze zabezpieczenia pochodziły z okresu przed zamieszkami 2061 roku i część z nich zaprojektował sam John Boone, nie musieli więc uwzględniać niepewnych metod Kojota, ponieważ w jego AI znajdowały się wszystkie stare programy Johna.

Kanion był jednakże nadzwyczajnie długi i — według Kojota — najlepszą drogę do dna kanionu ze stożka stanowił stromy szlak, wiodący z moholu jakieś dziesięć kilometrów w dół.

— W porządku — oświadczył Nirgal. — Dostanę się tam na piechotę.

— I przyniesiesz pięćdziesiąt kilogramów? — spytał Kojot.

— Pójdę z nim — wtrącił Art. — Może nie opanowałem mistycznej lewitacji, ale potrafię biegać.

Kojot przemyślał ich propozycję, po czym skinął głową.

— Poprowadzę was w dół urwiska.

Zrobił to, a w szczelinie czasowej Nirgal i Art wyruszyli z pustymi plecakami nałożonymi na zbiorniki z powietrzem. Biegli naprzód lekko po łagodnym dnie kanionu, na północ do Senzeni Na. Nirgalowi wydawało się, że będzie to prosta operacja. Bez problemów dotarli na górę, do kompleksu moholowego. Drogę oświetlało światło gwiazd, wzmocnione obecnie przez rozproszony blask miasta, padający ze szkła i odbijający się od dalszej ściany. Dzięki programowi Kojota przedostali się przez śluzę powietrzną garażu, a potem na tereny magazynowe tak szybko, jak gdyby przybyli tu oficjalnie. Wydawało im się, że nie włączyli żadnych alarmów, niestety, gdy znaleźli się w magazynie i zaczęli wkładać do plecaków małe zbiorniczki z nadtlenkiem wodoru, nagle zapaliły się wszystkie światła w pomieszczeniu i zasunęły wszystkie drzwi awaryjne.

Art natychmiast podbiegł do ściany oddalonej od drzwi, położył przy niej ładunek wybuchowy i odsunął się. Ładunek eksplodował z głośnym hukiem, wyrywając w cienkiej ściance magazynu otwór o odpowiednim rozmiarze i już obaj byli na zewnątrz; zgięci ruszyli ku ścianie obwodu między gigantycznymi koparkami. Ubrane w skafandry postaci wypadły pędem od strony miasta z komory powietrznej tunelu spacerowego i dwóch intruzów musiało skoczyć i ukryć się za jedną z koparek, maszyną tak dużą, że obaj zmieściliby się cali w rozpadlinie między koleinami. Nirgal miał wrażenie, że jego serce, łomocząc, uderza o metal. Do magazynu weszli osobnicy w skafandrach, a wówczas Art wybiegł i podłożył kolejny ładunek; błysk światła spowodowany przez wybuch oślepił Nirgala, który rzucił się przez szczelinę w płocie i wybiegł na zewnątrz niczego nie widząc i niemal zupełnie nie czując trzydziestu kilogramów paczek z paliwem podskakujących mu na plecach i wgniatających zbiorniczki z powietrzem w grzbiet. Art znowu znalazł się przed nim, ledwie utrzymując równowagę w marsjańskiej grawitacji; niemniej jednak posuwał się naprzód wielkimi, nieregularnymi susami. Nirgal nieomal się roześmiał; najpierw starał się dopędzić przyjaciela i wpaść w jego tempo, a potem — kiedy pędził już przy nim — chciał mu praktycznie pokazać, jak należy właściwie używać ramion podczas biegu: raczej spokojnymi ruchami pływaka niż na podobieństwo gwałtownego młócenia rękami, które tak często pozbawiało Arta równowagi. Mimo ciemności i prędkości ich biegu Nirgalowi wydało się w pewnej chwili, że Art rzeczywiście zaczyna poruszać ramionami coraz wolniej.

Biegli bez przerwy. Nirgal prowadził i starał się wybierać na dnie kanionu trasę najczystszą, czyli najmniej zarzuconą kamieniami. Światło gwiazd w zupełności wystarczało, aby oświetlać im drogę. Art nadal ciężko biegł po prawej stronie Nirgala, pobudzając go do pośpiechu. Ucieczka niemalże przypominała swego rodzaju wyścig i młodzieniec biegł o wiele szybciej, niż gdyby był sam albo w jakichś normalnych okolicznościach. Jakże ważne stało się teraz utrzymanie pulsu i oddechu na odpowiednim poziomie, a także przesuwanie własnego ciepła z tułowia w skórę, a potem w walker. Dlatego też zaskakiwał go widok Arta, który naprawdę znakomicie sobie radził, dotrzymując tempa, mimo że pozornie nie potrafił panować nad swoim ciałem. Potężne zwierzę z tego Ziemianina, pomyślał młody Marsjanin.

W biegu niemal wpadli na Kojota, który wyskoczył zza jakiejś skały i przeraził ich na tyle mocno, że obaj przewrócili się niczym kręgle. Potem, po krótkiej wpinaczce kamienistym szlakiem, który Kojot oznaczył na ścianie urwiska, znaleźli się na stożku, znowu pod kopułą pełną gwiazd. Jaskrawe światła Senzeni Na wyglądały stąd jak statek kosmiczny, który zagłębił się w przeciwległą ścianę skalną.

Gdy znaleźli się na powrót w kamiennym pojeździe, Art głośno sapał, łapiąc powietrze po biegu.

— Będziesz musiał… nauczyć mnie tego lunggom — powiedział w końcu do Nirgala. — Mój Boże, ależ ty szybko biegasz.

— No cóż, ty też. I przyznam się, że nie wiem, jak to robisz.

— Po prostu strach. — Randolph potrząsnął głową i wciągnął powietrze. — Takie akcje są niebezpieczne — poskarżył się Kojotowi.

— Nie ja dałem pomysł — odburknął starzec. — A gdyby dranie nie ukradły moich zapasów, w ogóle nie musielibyśmy tego robić.

— Taak, ale ty uprawiasz tego rodzaju proceder przez cały czas, prawda? Diabelnie niebezpieczna sprawa. To znaczy, uważam, że powinieneś robić coś innego niż sabotaż na tyłach. Coś bardziej, hm, ogólnosystemowego.

Okazało się, że pięćdziesiąt kilogramów paliwa to absolutne minimum, którego potrzebowali, aby się dostać do domu, więc poruszali się powoli na południe, wyłączywszy i zamknąwszy wszystkie systemy poza naprawdę niezbędnymi. Dlatego w pojeździe było ciemno i doskwierało zimno. Na zewnątrz także wiało chłodem; z powodu coraz dłuższych nocy wczesnej południowej zimy, zaczęli się natykać na zmrożoną ziemię i śnieżne zaspy. Dzięki kryształkom soli na ich szczytach pojawiały się lodowe płatki, które rozrastały się w kępy kwiatów mrozu. Podróżnicy posuwali się wśród tych krystalicznie białych pól, słabo połyskujących w świetle gwiazd, aż wszystkie pola połączyły się w jeden wielki biały kobierzec śniegu, lodu, szronu i lodowych kwiatów. Rover jechał po nim powoli, póki pewnej nocy zapas nadtlenku wodoru nie wyczerpał się zupełnie.

— Trzeba było wziąć więcej — zauważył Art.

— Zamknij się — uciął Kojot.

Ruszyli dalej na zasilaniu bateryjnym, które nie starcza na długo. W ciemnościach nie oświetlonego pojazdu upiornie wyglądało światło rzucane z zewnątrz przez biały świat. Podróżnicy odzywali się do siebie jedynie krótkimi zdaniami na temat działań niezbędnych podczas jazdy. Kojot był przekonany, że odległość, którą pokonają na bateriach wystarczy, by dostrzegli dom, ale Nirgal pomyślał, że gdyby jego ojciec źle obliczył albo gdyby się coś nie udało, na przykład: gdyby jedno z oblepionych lodem kół odmówiło posłuszeństwa, musieliby spróbować iść pieszo — właściwie biec. Tyle że Spencer i Sax chyba nie daliby rady.

Na szczęście szóstej nocy po akcji w Senzeni Na, tuż przed końcem szczeliny czasowej, zmrożona powierzchnia przed nimi zmieniła się w czystobiałą linię, która grubiała na horyzoncie, a potem wyodrębniły się z niej i stały się wyraźnie widoczne białe urwiska południowej lodowej czapy polarnej.

— Wygląda to jak tort weselny — odezwał się Art z uśmiechem.

Zasilanie bateryjne niemal zupełnie już się wyczerpało i pojazd zaczynał zwalniać. Jednak Gameta znajdowała się zaledwie kilka kilometrów w kierunku wskazówek zegara wokół czapy polarnej, toteż tuż po świcie Kojot skierował hamujący pojazd do dalszego garażu przy kompleksie Nadii w stożku krateru. Ostatni odcinek przeszli, chrzęszcząc po świeżym mrozie w surowym, rzucającym długie cienie porannym świetle, pod wielkim białym nawisem suchego lodu.

W Gamecie Nirgal jak zawsze poczuł się tak, jak gdyby próbował wkładać na siebie dawno nie noszone i bardzo już ciasne ubranie. Ale tym razem towarzyszył mu Art, a więc celem wizyty stało się pokazanie nowemu przyjacielowi starego domu. Każdego dnia Nirgal oprowadzał go po osadzie, wyjaśniał osobliwości tego miejsca i przedstawiał różnym osobom. Gdy obserwował rozpiętość uczuć, które doskonale ujawniała twarz Ziemianina — od zaskoczenia przez zadziwienie aż po niewiarę — sam pomysł zbudowania czegoś takiego jak Gameta zaczął mu się wydawać naprawdę dziwaczny. Biała lodowa kopuła. Wiatry, mgły i ptaki. Jezioro. Osada, zawsze zamarznięta, wręcz nierealna, bo pozbawiona cieni, jej biało-niebieskie budynki, nad którymi górował półksiężyc bambusowych domów na drzewach… Jakież to było osobliwe miejsce. A w dodatku Art wszystkich issei uznał za równie zadziwiających. Ściskał im ręce i mówił:

— Widziałem was na filmach wideo. Bardzo się cieszę, że mogę was poznać. — Kiedy został przedstawiony Władowi, Ursuli, Marinie i Iwao, tylko wymamrotał do Nirgala: — To jest jak muzeum figur woskowych.

Nirgal zabrał go nad jezioro, aby poznał Hiroko, która była akurat w swoim częstym dobrotliwym nastroju i jak zwykle jakaś daleka. Potraktowała Arta z mniej więcej tą samą zachowawczą życzliwością, jaką okazywała swemu synowi. Bogini-matka świata… Ponieważ znajdowali się w jej laboratoriach i czuli irytację z powodu jej niewyraźnego przywitania, Nirgal zabrał Arta do zbiorników ektogenicznych, wyjaśniając mu czym są. Kiedy Ziemianina coś zaskoczyło, jego oczy stawały się zazwyczaj idealnie okrągłe, a teraz wyglądały jak wielkie biało-niebieskie rzeźby.

— Przypominają lodówki — powiedział o zbiornikach i spojrzał z uwagą na Nirgala. — Czy czułeś się tu samotny?

Marsjanin wzruszył ramionami, spojrzał w dół na małe przezroczyste okienka, które wyglądały jak iluminatory. Któregoś dnia wpłynął tu, śniąc i kopiąc… Trudno było wyobrazić sobie przeszłość, trudno było w nią uwierzyć. Przez miliardy lat nie istniał, a potem pewnego dnia, wewnątrz tego małego czarnego pudełka… nagle pojawił się, zieleń w bieli, biel w zieleni.

— Tu jest tak zimno — zauważył Art, kiedy ponownie wyszli na zewnątrz. Był ubrany w pożyczony, obszerny płaszcz podbity watoliną; na głowie miał kaptur.

— Musimy utrzymywać warstwę wodnego lodu, która przykrywa suchy lód, więc powietrze pozostaje takie przez cały czas. Zawsze trochę poniżej zera, ale niezbyt dużo. Osobiście mi się to podoba. Uważam tę temperaturę za najlepszą z możliwych.

— To wpływ dzieciństwa.

— Taak.

Codziennie odwiedzali Saxa, który witał się z nimi skrzypiącym głosem — wypowiadał „Cześć” albo „Dzień dobry” — i za wszelką cenę usiłował mówić. Każdego dnia Michel spędzał wiele godzin na pracy z nim.

— To jest z pewnością afazja — powiedział Nirgalowi i Artowi. — Wład i Ursula przeprowadzili badania i znaleźli uszkodzenie w lewym przednim ośrodku mowy. Afazja niepłynna, nazywana też czasami afazja Broca. Sax ma kłopoty ze znajdowaniem właściwych słów i od czasu do czasu myśli, że znalazł odpowiednie, ale to, co wychodzi z jego ust, to synonimy, antonimy albo słowa zupełnie odmienne od wyrazów poszukiwanych. Powinniście posłuchać, w jaki sposób mówi „kiepskie wyniki”. Te trudności go frustrują, ale przy tym szczególnym uszkodzeniu często następuje poprawa. Tyle że powoli… W pierwszym rzędzie inne partie mózgu muszą się nauczyć przejąć funkcje części uszkodzonej. Więc… no cóż, Sax pracuje nad tym. Jest przyjemnie, gdy się udaje. A poza tym… mogłoby być, rzecz jasna, gorzej.

Russell, który przypatrywał się im podczas tej wypowiedzi Michela, pokiwał teraz głową figlarnie, po czym powiedział:

— Chcę uczyć. Nie. To znaczy… chcę mówić.

Ze wszystkich ludzi w Gamecie, którym Art został przedstawiony, najlepiej się porozumiewał z Nadią. Ku zaskoczeniu Nirgala ci dwoje od razu się polubili. Gdy obserwował ich wzajemne kontakty, było mu przyjemnie, toteż z czułością patrzył, jak jego stara nauczycielka z czasów dzieciństwa na swój sposób zwierzała się, odpowiadając na kanonadę pytań Arta, jej twarz wyglądała wówczas bardzo staro z wyjątkiem szokujących jasnobrązowych oczu, z zielonymi cętkami dokoła źrenicy — oczu, które promieniowały przyjaznym zainteresowaniem, inteligencją i rozbawieniem z powodu indagacji Arta.

Ich troje często spędzało całe godziny razem w pokoju Nirgala. Rozmawiali tam, patrzyli na wioskę albo — przez inne okno — na jezioro. Art chodził po małym półkolistym pomieszczeniu od okna do drzwi, a potem znowu do okna, przesuwając palcami po nacięciach w połyskującym zielonym drewnie.

— Nazywacie to drewnem? — spytał, patrząc na bambus.

Nadia roześmiała się.

— Ja to nazywam drewnem — odparła. — Hiroko wymyśliła, aby mieszkać w czymś takim. I, wierz mi, to całkiem dobry pomysł: dobra izolacja, niewiarygodna wytrzymałość, no i żadnej stolarki z wyjątkiem instalacji drzwi i okien…

— Chyba żal ci, że nie mieliście tego bambusa w Underhill. Zgadza się?

— Tamte przestrzenie były za małe. Hm, może w arkadach. Tak czy owak ten gatunek rozwinął się dopiero ostatnio.

Teraz z kolei Nadia zaczęła indagować Arta i zadała mu dziesiątki pytań o Ziemię. Jakich materiałów używali obecnie do budowy domów? Czy zamierzali wykorzystać energię termonuklearną w sposób handlowy? Czy ONZ nieodwołalnie została zniszczona przez wojnę 2061 roku? Czy próbowano wybudować kosmiczną windę dla Ziemi? Ilu mieszkańców Ziemi poddawanych jest obecnie kuracjom przedłużającym życie? Które z dużych konsorcjów ponadnarodowych są w tej chwili najpotężniejsze? Czy walczą między sobą o prymat?

Randolph odpowiadał na te pytania tak dokładnie jak potrafił i chociaż potrząsał głową zażenowany niewystarczalnością własnych odpowiedzi, Nirgal dowiedział się z nich wiele, a i Nadia wydawała się mieć podobne wrażenie. I oboje łapali się na tym, że śmieją się naprawdę często.

Z kolei kiedy Art zadawał pytania Nadii, jej odpowiedzi były uprzejme, ale jedna od drugiej bardzo się różniły długością. Mówiąc o swoich aktualnych projektach kobieta opowiadała szczegółowo, zadowolona, że może opisać dziesiątki placów budowy, na których pracowała na południowej półkuli. Ale kiedy Randolph pytał ją o wczesne lata w Underhill, w ten swój zuchwały i bezpośredni sposób, Nadia zwykle tylko wzruszała ramionami, nawet jeśli pytanie dotyczyło szczegółów budowlanych.

— Naprawdę nie pamiętam tego zbyt dobrze — mawiała.

— Och, nie żartuj.

— Nie, mówię szczerze. To jest prawdziwy problem. Ile masz lat?

— Pięćdziesiąt. Albo raczej pięćdziesiąt jeden, jak mi się zdaje. Ostatnio straciłem rachubę.

— No cóż, ja mam sto dwadzieścia. Nie bądź taki wstrząśnięty! Dzięki kuracjom to wcale nie tak wiele — sam zobaczysz! Ostatni raz byłam poddawana kuracji dwa lata temu. Tak więc nie jestem już nastolatką, chociaż czuję się dość dobrze. W gruncie rzeczy, bardzo dobrze… Jednak zdaje się, że pamięć jest słabym ogniwem. Może mózg po prostu nie mieści tak wielu wspomnień, a może nie staram się wystarczająco… Chociaż nie jestem jedyną osobą, która ma tego typu problemy. Maja jest w jeszcze gorszym stanie niż ja. Zresztą wszyscy w moim wieku narzekają na takie kłopoty. Wład i Ursula coraz bardziej się nami niepokoją. Jestem zaskoczona, że nie pomyśleli o tym wtedy, gdy opracowywali kuracje.

— Może wtedy o tym myśleli, ale później zapomnieli.

Śmiech Nadii najwyraźniej zaskoczył ją samą.

Potem, przy kolacji, po ponownej rozmowie na temat jej projektów budowlanych, Art powiedział:

— Nadiu, naprawdę powinniście spróbować zwołać zebranie wszystkich podziemnych grup.

Maja siedziała przy ich stoliku i popatrzyła na Arta dokładnie tak samo podejrzliwie jak w Echus Chasma.

— To jest niemożliwe — oświadczyła po prostu.

Wygląda dużo lepiej niż wtedy, kiedy się rozdzielaliśmy, pomyślał Nirgal — wypoczęta, wysoka, smukła, pełna wdzięku, czarująca… Najwyraźniej otrząsnęła się z poczucia winy po morderstwie, jak gdyby zrzuciła z siebie płaszcz, który jej się nie podobał.

— Dlaczego nie? — spytał ją Art. — Byłoby wam o wiele łatwiej, zamieszkując na powierzchni.

— Oczywiście. Moglibyśmy się wprowadzić do półświata, gdyby to było takie proste. Tyle że na powierzchni i na orbicie znajdują się duże siły policyjne, które ostatnim razem, kiedy nas dostrzegły, próbowały zabić bez ostrzeżenia. Również sposób, w jaki tamci potraktowali Saxa, nie daje mi podstaw do wiary, że coś się zmienia.

— Nie mówię, że tak jest. Ale sądzę, że istnieją metody, dzięki którym moglibyście im się przeciwstawić bardziej skutecznie. Na przykład, zbierając się razem i przygotowując wspólny plan. Kontaktując się z organizacjami na powierzchni, które mogłyby wam pomóc. Tego typu działania.

— Mamy takie kontakty — odparła chłodno Maja. Ale Nadia kiwała głową, rozmyślając nad słowami Arta. A umysł Nirgala aż wirował od obrazów z lat spędzonych w Sabishii. Zebranie przedstawicieli podziemia…

— Sabishiiańczycy przyjechaliby na pewno — oświadczył z przekonaniem. — W ten sposób działają od dawna. Właśnie taki jest naprawdę cały półświat…

— Powinniście także pomyśleć nad możliwością skontaktowania się z Praxis — dodał Art. — Mój były szef William Fort byłby bardzo zainteresowany takim spotkaniem. A wszyscy członkowie Praxis zajmują się innowacjami, które z pewnością by się wam spodobały.

— Twój były szef?! — powtórzyła Maja.

— Zgadza się — odrzekł z lekkim uśmieszkiem Art. — Teraz bowiem sam dla siebie jestem szefem.

— Wydawało mi się raczej, że jesteś naszym więźniem — wytknęła mu Maja ostro.

— Kiedy się jest więźniem anarchistów, to chyba to samo, prawda?

Nadia i Nirgal roześmiali się, ale Maja rzuciła Randolphowi gniewne spojrzenie i odwróciła się.

— Sądzę, że spotkanie to dobry pomysł — powiedziała Nadia. — Przez zbyt długi czas pozwalaliśmy Kojotowi prowadzić sieć.

— Słyszałem, co powiedziałaś! — krzyknął Kojot z sąsiedniego stolika.

— I co? Nie podoba ci się ten pomysł? — spytała go Nadia.

Kojot wzruszył ramionami.

— Bez wątpienia musimy coś postanowić. Przecież wiedzą, że tu jesteśmy.

Jego słowa spowodowały pełną zamyślenia ciszę.

— Jadę na północ w przyszłym tygodniu — powiedziała Nadia do Arta. — Możesz pojechać ze mną, jeśli chcesz — ty, Nirgal, również, jeśli masz ochotę… Zamierzam odwiedzić wiele ukrytych kolonii i możemy porozmawiać z nimi o zebraniu.

— Jasne — zgodził się Art. Wyglądał na zadowolonego. A w umyśle Nirgala ciągle kotłowały się myśli, kiedy rozważał nowe możliwości. Pobyt w Gamecie ponownie ożywił uśpione części jego mózgu i Nirgal wyraźnie zobaczył dwa światy w jednym, biały i zielony, rozszczepione w dwa różne wymiary, a równocześnie przenikające się: jak podziemie i świat powierzchniowy, połączone niezdarnie w półświat. Świat nieostry, niepełny, kompromisowy…

W następnym tygodniu Art wraz z Nirgalem przyłączyli się do Nadii i pojechali we trójkę na północ. Z powodu aresztowania Saxa Nadia nie chciała podczas drogi ryzykować i zatrzymywać się w otwartych miastach; jej ostrożność pozwalała sądzić, że nie ufa nawet innym ukrytym koloniom. Spośród starych była jedną z najbardziej zachowawczych osób. Przez lata ciągłego ukrywania się, tak jak Kojot, zbudowała cały system swoich własnych małych kryjówek i teraz jechali od jednej do drugiej, spędzając krótkie dni w umiarkowanym komforcie na spaniu i oczekiwaniu. Nie mogli jechać w te zimowe dni, ponieważ kaptur mgły rozrzedzał się i zmniejszał coraz bardziej z roku na rok, zaś obecnie często był niczym więcej jak tylko lekką mgiełką albo szachownicą niskich chmur, wirujących nad surową, guzowatą powierzchnią. Kiedy podróżnicy zjeżdżali po nierównej pochyłości w zamglonym poranku, po świcie, który miał miejsce dopiero około dziesiątej rano, Nadia wyjaśniła, że według ustaleń Ann ta kraina jest pozostałością wczesnej Chasma Australe…

— Ann twierdzi, że właśnie na południu są dosłownie dziesiątki skamieniałości Chasma Australe, przecięte pod różnymi kątami podczas wcześniejszych momentów w cyklu precesji…

Gdy Nadia to powiedziała, nagle mgła się rozproszyła i mieli widoczność na odległość wielu kilometrów, wzdłuż całej drogi aż po rozłożyste lodowe ściany przy wlocie do Chasma Australe, połyskującej w oddali. Przez jakiś czas byli wystawieni na widok z orbity, ale potem chmury bardzo szybko znowu się nad nimi zamknęły; spowici gęstą, spływającą bielą mieli wrażenie, że podróżują podczas burzy śnieżnej, w której płatki śniegu są tak drobne, iż opierają się ciążeniu i latają we wszystkie strony, zawieszone w powietrzu na zawsze.

Nadia wprost nienawidziła takiego odkrywania, nawet jeśli trwało ono bardzo krótko, więc nadal pozostawali w ukryciu na całe dni. Wypatrywali przez małe okna jej kryjówek wirujące chmury, które czasami wciągały światło w połyskujące szeregi, tak jaskrawe, że czuło się ból, gdy się na nie patrzyło. Promienie słoneczne wycinały szczeliny między chmurami, uderzając w długie pasma górskie i skarpy oślepiająco białej krainy. Raz podróżnicy doświadczyli pełnego zaćmienia: zniknęły cienie oraz wszystko inne i pozostał czysty, biały świat, w którym nawet nie istniała możliwość rozróżnienia horyzontu.

W inne dni lodowe tęcze rzucały łuki jasnopastelowego koloru na intensywną biel, a kiedyś, gdy słońce przedarło się przez chmury, nisko nad ziemią biel została otoczona przez naprawdę jaskrawy pierścień światła. Krajobraz płonął bielą pod tą feerią barw, nie jednolicie, lecz w postaci plam, a wszystko zmieniało się gwałtownie w nieustannych porywach wiatru. Art aż śmiał się na ten widok; nie przestawały go zachwycać kwiaty mrozu, które były teraz tak ogromne jak krzewy, usiane kolcami oraz wachlarzykami koronek i narastały na siebie — jeden na krawędzi drugiego — tak że w wielu miejscach pokrywały ziemię całkowicie; podróżnicy jechali po trzaskającej powierzchni skorupiastych kwiatów, miażdżąc je setkami pod kołami rovera. Po takich dniach długie, ciemne noce stanowiły prawdziwy komfort. Mijały dni, jeden podobny do drugiego. Nirgal uznał, że bardzo przyjemnie jest podróżować z Artem i Nadia; oboje byli zrównoważeni, spokojni, a przy tym zabawni. Art miał pięćdziesiąt jeden lat, Nadia — sto dwadzieścia, a Nirgal zaledwie dwanaście marsjańskich, czyli około dwudziestu pięciu ziemskich, jednak mimo tych różnic wiekowych wszyscy byli wobec siebie równorzędnymi partnerami. Nirgal mógł swobodnie podrzucać pozostałym dwojgu swoje pomysły, a żadne z nich nigdy ich nie wyśmiało ani nie wyszydziło, nawet kiedy wskazywali pewne braki. I, w gruncie rzeczy, mieli wspólną ideologię. Używając terminów polityki marsjańskiej, byli umiarkowanymi „zielonymi” asymilacjonistami czy też — jak nazywała ich Nadia — booneistami. Posiadali również podobne temperamenty, dzięki czemu Nirgal czuł się z nimi tak dobrze, jak nigdy przedtem — ani wśród reszty swojej „rodziny” w Gamecie, ani w gronie swoich przyjaciół w Sabishii.

Podczas jazdy i rozmów, noc po nocy, wpadali czasem na krótko do którejś z dużych kolonii Południa, przedstawiając Arta ich mieszkańcom i poruszając temat ewentualnego spotkania lub kongresu. Nirgal i Nadia zabrali Ziemianina do Bogdanów Vishniac i zadziwili go tamtejszym gigantycznym kompleksem mieszkalnym, zbudowanym głęboko w moholu, o wiele większym niż jakiekolwiek inne ukryte miasto na Marsie. Twarz Arta o szeroko rozwartych oczach była w takich momentach równie wymowna jak słowa i natychmiast przywodziła Nirgalowi na myśl doznane wrażenia, kiedy jako dziecko po raz pierwszy wjechał do Vishniaca z Kojotem.

Bogdanowiści żywo zainteresowali się spotkaniem, chociaż Michail Jangiel, jeden z nielicznych towarzyszy Arkadego, którzy przeżyli rok 2061, spytał Arta, jaki miałby być dalekosiężny cel tego spotkania.

— Odebrać tamtym powierzchnię.

— Rozumiem! — Oczy Michaiła otworzyły się szeroko. — No cóż, na pewno udzielimy wam swego poparcia w tej kwestii! Myślę, że dotąd ludzie po prostu się bali nawet zacząć rozmowę na ten temat.

— Bardzo dobrze! — Nadia pochwaliła Arta podczas dalszej jazdy na północ. — Jeśli bogdanowiści poprą nasze spotkanie, wtedy na pewno dojdzie do skutku.

Po Vishniacu odwiedzili osady wokół Krateru Holmera, nazywane „przemysłowym centrum” podziemia. Te kolonie także w większości zamieszkiwali bogdanowiści, choć poglądy społeczne poszczególnych grupek nieco się od siebie różniły, co spowodowane było wpływem wczesnych marsjańskich filozofów społecznych takich jak więzień Schnelling, Hiroko, Marina czy John Boone. Frankofońskie utopie w Prometeuszu, z drugiej strony, stworzyły tam kolonię, w której dominowały idee wywodzące się z różnych źródeł — od Rousseau i Fouriera po Foucaulta i Nemy’ego; Nirgal musiał przyznać, że kiedy pierwszy raz odwiedzał osadę, zupełnie nie był świadom tych subtelności. Aktualnie najsilniejszy wpływ mieli na mieszkańców Prometeusza Polinezyjczycy, którzy ostatnio przybyli na Marsa, a w ich dużych, ocieplanych komorach znajdowały się drzewka palmowę i płytkie baseny, tak że Art osądził, iż osada przypomina bardziej Tahiti niż Paryż.

W Prometeuszu przyłączyła się do nich sama Jackie Boone, którą zostawili tam przyjaciele udający się w innym kierunku. Chciała jechać bezpośrednio do Gamety, ale wolała wyruszyć z Nadią, niż czekać na kolejny pojazd; Nadia zgodziła sieją zabrać. Kiedy więc ponownie wyruszali, Jackie jechała z nimi.

Wraz z pojawieniem się wnuczki Johna Boone’a zupełnie zniknęła przyjemna atmosfera koleżeństwa z pierwszej części ich podróży. Jackie i Nirgal rozstali się w Sabishii, pozostawiając swój związek w zwykłym niespokojnym i nie rozstrzygniętym stanie, a poza tym Nirgala drażniło, iż Jackie wkroczyła między nich, przerywając tak wspaniale rozwijającą się przyjaźń.

Art, rzecz jasna, od dawna z napięciem pragnął poznać dziewczynę, o której tyle opowiadał mu Nirgal — w rzeczywistości okazała się wyższa od niego i cięższa od Nirgala; obserwował ją ukradkiem — tak mu się przynajmniej wydawało, ale wszyscy pozostali dobrze o tym wiedzieli, łącznie oczywiście z Jackie. W rezultacie Nadia toczyła oczyma, a Jackie spierała się z nią o każdy drobiazg w iście siostrzanych kłótniach. Kiedyś, po kolejnej utarczce, gdy Jackie i Nadia znajdowały się gdzieś w jednym ze schronów Nadii, Art szepnął do Nirgala:

— Ona jest zupełnie taka jak Maja! Nie przypomina ci jej? Ten głos, te maniery…

Nirgal roześmiał się.

— Powiedz jej to, a cię zabije.

— Ach… — wyszeptał Art. Przez chwilę przypatrywał się Nirgalowi z ukosa. — A czy wy dwoje nadal…?

Nirgal wzruszył ramionami. W jakiś sposób było to interesujące; opowiedział wcześniej Artowi wystarczająco dużo o swoim związku z Jackie, aby starszy mężczyzna wiedział, że między nimi dwojgiem dzieje się coś bardzo istotnego. Teraz Jackie prawie na pewno zbliży się do Arta, aby włączyć go do swojej „kolekcji ulubieńców”, tak jak zwykle postępowała z mężczyznami, którzy jej się spodobali albo których uznała — z jakiegoś powodu — za ważnych. W tej chwili wprawdzie nie potrafiła ocenić, na ile ważną osobą jest Art, ale jeśli się dowie, z pewnością postąpi w typowy dla siebie sposób. Ciekawe, jak on wówczas zareaguje, zastanawiał się Nirgal.

W każdym razie ich podróż nie była już taka sama, bowiem Jackie wprowadziła w nią sporo zamieszania. Wszczynała kłótnie z Nirgalem lub Nadią, a co jakiś czas, niby przypadkowo, przypominała sobie o obecności Arta i wtedy zaczynała się do niego wdzięczyć, jednocześnie szacując jego osobę, jak gdyby był to automatyczny warunek zawarcia bliższej znajomości. Nagle, w którejś z kryjówek Nadii, zdejmowała bluzkę, aby się obmyć albo znienacka kładła Artowi dłoń na ramieniu, zadając mu pytania o Ziemię… Zdarzało się niekiedy, że zupełnie go lekceważyła, zamyślając się nad własnymi problemami. Dawało to wrażenie życia w roverze z wielkim kotem, z panterą, która potrafiła cicho mruczeć na twoich kolanach, nerwowo biegać po przedziale albo kroczyć po nim ze wspaniałą nerwową gracją.

No cóż, taka już była Jackie. Jej śmiech stale wypełniał pojazd, dźwięcząc wśród ścian, gdy dziewczyna reagowała na słowa wypowiedziane przez Arta lub Nadię, jej piękno zdobiło wnętrze, a entuzjazm, z jakim uczestniczyła w każdej dyskusji na temat marsjańskiej sytuacji, udzielał się innym. Gdy tylko odkryła, z jakiego powodu troje przyjaciół odbywa tę podróż, od razu z energią zaangażowała się w przedsięwzięcie.

Dzięki obecności Jackie ich życie z pewnością nabrało intensywności, nie mogło być co do tego najmniejszych wątpliwości. Art, chociaż wybałuszał na nią oczy, kiedy się kąpała, przybierał minę, która — tak podejrzewał Nirgal — miała wyrażać figlarność, w gruncie rzeczy cieszył się, że młoda Marsjanka poświęca mu tyle uwagi, wpatrując się weń z hipnotyczną przenikliwością. W pewnej chwili Nirgal dostrzegł, jak Randolph rzuca Nadii ukradkowe spojrzenie, wyrażające szczere rozbawienie. Najwyraźniej więc, chociaż Ziemianinowi Jackie podobała się niezwykle i lubił na nią patrzeć, z pewnością nie był beznadziejnie zadurzony. Być może przyczyną jego wstrzemięźliwości stała się przyjaźń z Nirgalem. Nie miał co do tego pewności, ale sprawiała mu przyjemność sama możliwość istnienia takiego powodu, który nie był czymś zwykłym ani w Zygocie, ani w Sabishii.

Ze swej strony Jackie wykazywała niekiedy chęć pozbycia się Arta, jako agenta organizującego ogólne spotkanie grup podziemia, jak gdyby sama chciała przejąć tę funkcję. Jednak później odwiedzili małą neomarksistowską ukrytą kolonię w Górach Mitchela (które nie były wcale bardziej górzyste niż reszta południowych wyżyn, a ich nazwa stanowiła tylko pozostałość „ery teleskopowej”), gdzie okazało się, że jej mieszkańcy są w kontakcie z miastem Bolonia we Włoszech i z hinduskim okręgiem Kerala, a także z biurami Praxis w obu tych miejscach. Mieli sporo do omówienia z Artem i bardzo się ucieszyli z jego wizyty, a tuż przed odjazdem podróżników jeden z nich powiedział Randolphowi:

— Cudowne jest to, co robisz. Postępujesz dokładnie tak, jak John Boone.

Wówczas Jackie szarpnęła głową w bok, aby spojrzeć na Arta, który z zakłopotaniem i nieśmiało potrząsał głową:

— Ależ nie, to nie jest prawda — powiedziała dziewczyna mechanicznie.

Jednak po tym zdarzeniu zaczęła traktować Ziemianina bardziej serio. Nirgal mógł się tylko śmiać z tego w duchu. Każde wymienienie nazwiska Johna Boone’a działało na Jackie jak rzucenie magicznego uroku. Kiedy dyskutowała z Nadią o teoriach Johna, Nirgal potrafił zrozumieć jej zachowanie: wiele z tego, czego Boone chciał dla Marsa, stało się rzeczywiście podstawowymi założeniami ich filozofii. Nirgaiowi wydało się też, że właśnie Sabishii szczególnie mocno opierało się na ideach Johna. Chociaż w przypadku Jackie trudno było znaleźć racjonalne przyczyny tak wielkiego zaangażowania, chłopak doszedł do wniosku, że jej postępowanie musiało mieć jakiś związek z Kaseiem, Esther, Hiroko, a nawet z Peterem — w każdym razie musiała się zetknąć z czymś, co wstrząsnęło nią bardzo mocno, wyzwalając tak silne emocje.

Kontynuowali jazdę w kierunku północnym, na tereny, będące jeszcze bardziej nierówne niż te, pozostawione za sobą. Była to kraina wulkaniczna, gdzie surową wyniosłość południowych wyżyn pomnażały dodatkowo starożytne, niedostępne szczyty Australis Tholus i Amphitrites Patera. Pierwszy z tych wulkanów otwierał, a drugi zamykał region wylewów magmowych, na którym czarniawa skalna powierzchnia zamarzła w niesamowite, przypadkowe bryły, fale i rzeki. Kiedyś wylewy te przesączyły się na powierzchnię w strumykach białej od gorąca lawy i nawet teraz — mimo że stwardniały, sczerniały, zostały przez stulecia potrzaskane, a obecnie pokryte pyłem i kwiatami mrozu — dawało się stwierdzić ich płynne początki.

Najbardziej wydatne z tych magmowych pozostałości były długie, niskie pasma wzgórz o wyglądzie smoczych ogonów, które teraz skamieniały w litą, czarną skałę. Wiły się one po krainie przez wiele kilometrów i, często znikając na horyzoncie w obu kierunkach, zmuszały podróżników do dalekich objazdów. Nazywano je domami, a były one starożytnymi kanałami magmowymi: skała, z której się składały, sugerowała w sposób o wiele intensywniejszy niż gdziekolwiek indziej, że kanały te pierwotnie spłynęły, a w następnych eonach ich powierzchnia uległa zwietrzeniu i proces ten pozostawił po sobie czarne hałdy, które leżały teraz na powierzchni niczym kabel windy, tylko o wiele, wiele większe.

Jedna z dors, leżąca w regionie Dorsa Brevia, przekształciła się ostatnio w ukrytą kolonię, toteż Nadia podjechała roverem po krętej ścieżce przez odosobnione grzbiety magmowe, a potem wjechała do obszernego garażu w stoku największej czarnej hałdy, jaką kiedykolwiek widzieli. Tam wysiedli z pojazdu. Powitała ich mała grupka przyjaźnie nastawionych osób; wiele z nich Jackie spotkała już przedtem. W garażu nic nie sugerowało, że komora znajdująca się za nim różni się od pozostałych, więc kiedy weszli w wielką cylindryczną śluzę powietrzną, a następnie wyszli przeciwległym lukiem, przeżyli wstrząs, bowiem zobaczyli przed sobą otwartą przestrzeń, która najwyraźniej zajmowała całe wnętrze wydrążonego grzbietu. Pusta przestrzeń wewnątrz niego stanowiła nierówny walec, rurę, która mierzyła może ze dwieście metrów od podłogi do sufitu, trzysta metrów od ściany do ściany i rozciągała się tak daleko, jak tylko zdołali dojrzeć w obu kierunkach. Usta Arta rozdziawiły się, przypominając przekrój modelu tunelu:

— Och! — wykrzykiwał co chwilę. — Hej, popatrzcie na to! Uff! Och!

Gospodarze wyjaśnili przybyłym, że naprawdę sporo dors wydrąża się obecnie w ten właśnie sposób. Mnóstwo jest takich tuneli magmowych. Wiele podobnych znajdowało się także na Ziemi, ale tam — jak wszystko — były one sto razy mniejsze niż na Marsie, toteż i ta „rura” była z pewnością sto razy większa niż największy tego typu ziemski kanał. Młoda kobieta imieniem Ariadnę tłumaczyła Artowi, że kiedy strumyki lawy spłynęły, ostygły i stwardniały najpierw na krawędziach, a potem na całych swoich powierzchniach. Następnie gorąca lawa przepływała dalej po tulejce, aż wylewy się zatrzymały; pozostała lawa spłynęła w jezioro ognia pozostające poza cylindrycznymi jaskiniami, które miały niekiedy nawet pięćdziesiąt kilometrów długości.

Dno tego akurat tunelu było niemal płaskie, teraz pokrywały je dachy domów, trawiaste parki, a także stawy i setki młodych drzew, posadzonych w laskach mieszanych bambusowo-sosnowych. Długie rozpadliny w dachu tunelu służyły za podstawę dla przesączających światło świetlików, wykonanych z materiałów warstwowych, które wysyłały te same wzrokowe i cieplne sygnały jak reszta pasma, ale ułatwiały wejście do tunelu długim masom brązowego od słońca powietrza, tak że nawet najbardziej przyćmione odcinki tunelu były tylko tak mroczne, jak miejsce na dworze w pochmurny dzień.

Kiedy schodzili schodami, Ariadnę poinformowała ich, że tunel Dorsa Brevia liczy sobie czterdzieści kilometrów długości, chociaż istniały w nim miejsca, gdzie dach zdeformował się wcześniej i zapadł nieco do środka albo gdzie wydrążenie prawie całkowicie wypełniły potoki lawy.

— Nie blokujemy tego, oczywiście. I tak jest więcej miejsca niż nam potrzeba oraz więcej niż moglibyśmy ogrzać, utrzymać ciepło i wypompować. Mamy teraz około dwunastu kilometrów, zamknięte w długich na kilometr segmentach, oddzielonych przegrodami z materiału namiotowego.

— Uff! — sapnął znowu zdziwiony Art. Nirgal czuł się zresztą podobnie, poruszony widokiem, a Nadia patrzyła zachwycona. Nawet osada Vishniac była niczym w porównaniu z tym.

Jackie znajdowała się już blisko końca długich schodów, które prowadziły z komory powietrznej garażu do parku. Kiedy reszta podążała za dziewczyną, Art zauważył:

— Każdą kolejną kolonię, do której mnie zabieracie, uważam za największą na Marsie i ciągle się mylę. Może powiecie mi teraz po prostu, że następna będzie wielkości całego Basenu Hellas albo coś w tym rodzaju.

Nadia roześmiała się.

— Ta jest największa, jaką znam. O wiele większa od innych!

— Dlaczego więc ciągle pozostajecie w Gamecie, skoro jest tam zimno i ciasno, a do osady dociera tak niewiele światła? Nie można by ludzi ze wszystkich ukrytych kolonii umieścić w tym jednym miejscu?

— Nie chcemy być wszyscy w jednym miejscu — odparła Nadia. — A jeśli mówisz o tym, w którym się obecnie znajdujemy, musisz wiedzieć, że jeszcze kilka lat temu ono tutaj nie istniało.

Gdy wszyscy znaleźli się na dnie tunelu, odnieśli wrażenie, że są w lesie, pod czarnym kamiennym niebem rozdartym długimi, postrzępionymi jaskrawymi rozpadlinami. Czworo podróżników podążyło za grupą gospodarzy do kompleksu budynków o cienkich drewnianych ścianach i spadzistych dachach zadartych na rogach. W jednym z domów przedstawiono przybyłych grupie starszych kobiet i mężczyzn w kolorowych workowatych strojach, którzy zaprosili ich do wspólnego posiłku.

Podczas jedzenia podróżnicy dowiedzieli się więcej o ukrytej kolonii, w której przebywali. Przeważnie mówiła siedząca obok nich Ariadnę. Kryjówka została zbudowana i była zamieszkana przez potomków osób, które przybyły na Marsa i dołączyły do grupy „zaginionych” w latach pięćdziesiątych XXI wieku; opuścili oni wówczas miasta i zasiedlili małe schrony w tym regionie. W ich wysiłkach wspierali ich sabishiiańczycy. Duży wpływ na mieszkańców Dorsa Brevia wywarła areofania Hiroko, toteż społeczność tę często określano jako matriarchat. Rzeczywiście, jej przedstawiciele czytali kiedyś o starożytnych kulturach matriarchalnych i wywiedli niektóre swoje zwyczaje ze starej kultury minojskiej oraz cywilizacji północnoamerykańskich Indian Hopi. Dlatego też czcili pewną boginię, która uosabiała dla nich życie na Marsie, coś w rodzaju personifikacji viriditas matki Nirgala albo może bóstwo uosabiające samą Hiroko. W codziennym życiu do kobiet należały domostwa, które później przekazywały swoim najmłodszym córkom. To dziedziczenie przez najmłodszą córkę, jak powiedziała Ariadnę, było właśnie zwyczajem Hopich. I tak jak u Hopich, mężczyźni po ślubie wprowadzali się do domów swoich żon.

— Czy mężczyznom się to podoba? — spytał Art z zaciekawieniem.

Ariadnę roześmiała się, widząc jego minę.

— Jak to mówimy tutaj, nic nie może uszczęśliwić mężczyzny bardziej niż szczęśliwa kobieta.

Powiedziawszy to, dziewczyna posłała Artowi spojrzenie, które wydawało się mieć za zadanie przyciągnąć go przez całą ławę prosto do niej.

— Dla mnie to ma sens — odparł Art.

— Wszyscy pracujemy tak samo, nie ma wyjątków… Poszerzamy odcinki tunelowe, gospodarujemy na farmie, wychowujemy dzieci, robimy wszystko, co trzeba. Każde z nas próbuje dobrze się nauczyć więcej niż jednej specjalności, zdobyć więcej niż jeden zawód. Jest to zwyczaj pochodzący, jak mi się zdaje, od pierwszej setki marsjańskich kolonistów, a także od ludzi z Sabishii.

Mężczyzna pokiwał głową.

— A ilu jest was tutaj?

— Obecnie około czterech tysięcy.

Art aż gwizdnął, zaskoczony.

Tego popołudnia poprowadzono wszystkich tunelem przez kilka kilometrów przeobrażonych odcinków, z których wiele zalesiono. Całość mieściła w sobie ogromny strumień, który spływał po dnie tunelu, rozszerzając się niekiedy w duże stawy. Kiedy Ariadnę doprowadziła przybyłych z powrotem na górę do pierwszej komory, zwanej Zakros, pojawiło się tam prawie tysiąc osób, by zjeść posiłek na dworze, w największym parku. Nirgal i Art wędrowali wśród ludzi i rozmawiali z nimi, ciesząc się prostym obiadem składającym się z chleba, sałatki i pieczonej na ruszcie ryby. Osobom, z którymi rozmawiali dwaj mężczyźni, bardzo podobał się pomysł zwołania kongresu podziemia. Okazało się, że przed laty sami usiłowali coś podobnego zorganizować, ale nie udało im się wtedy namówić zbyt wielu — mieli mapę ukrytych kolonii w swoim regionie — a teraz któraś ze starszych kobiet poważnie oświadczyła, że Dorsa Brevia chętnie byłaby gospodarzem takiego spotkania, gdyby do niego doszło, ponieważ jest tu wystarczająco dużo przestrzeni, aby pomieścić ogromną liczbę ewentualnych gości.

— Och, byłoby cudownie — oświadczył Art, wpatrując się w Ariadnę.

W późniejszej rozmowie Nadia zgodziła się z nim.

— To bardzo pomoże — zauważyła. — Wielu ludzi byłoby niechętnych zebraniu, ponieważ mogliby podejrzewać, że pierwsza setka pragnie przejąć władzę nad całym podziemiem. Ale jeśli zwołamy spotkanie tutaj i jeśli bogdanowiści się zgodzą…

Kiedy przyszła do nich Jackie i usłyszała o propozycji tutejszych mieszkańców, mocno uściskała Arta.

— Och, więc się odbędzie! Tak właśnie postąpiłby John Boone. Przypomina mi to zebranie, które mój dziadek zwołał na Olympus Mons.

O puścili kolonię Dorsa Brevia i skierowali się znowu na północ, na wschodni stok Basenu Hellas. Podczas kolejnych nocy podróży Jackie często włączała AI Johna Boone’a, Pauline, pliki, które już wcześniej przestudiowała i skatalogowała. Teraz słuchała przede wszystkich wybranych opinii swego dziadka na temat niezależności Marsa. Jego wypowiedzi były chaotyczne i nie powiązane ze sobą, ale składały się na nie refleksje człowieka, który miał w sobie więcej entuzjazmu (i megaendorfmy) niż zdolności analitycznych. Czasami jednak Boone rozwijał jakiś temat, improwizował na podobieństwo słynnych oratorów i wówczas wypadało to naprawdę fascynująco. Potrafił wspaniale wykorzystywać wolne skojarzenia i tak nimi manipulować, że cokolwiek mówił wydawało się jasne i logiczne.

— Zauważ, jak często mówi o Szwajcarach — stwierdziła Jackie. Sama mówi jak Boone, zauważył nagle Nirgal. Jackie intensywnie pracowała z Pauline przez długi czas i zachowywała się z tego powodu nieco manierycznie. Głos Johna, maniery Mai… Nirgal pomyślał, że w taki właśnie sposób niesiemy ze sobą naszą przeszłość. — Musimy się postarać, aby niektórzy z nich znaleźli się na kongresie.

— Mamy Jurgena i grupę z Overhangs — przypomniała jej Nadia.

— Ale oni tak naprawdę nie są Szwajcarami, prawda?

— Będziesz sama musiała ich o to zapytać — odrzekła Nadia. — Ale jeśli masz na myśli szwajcarskich urzędników, wiedz, że jest ich dużo w Burroughs i pomagają nam właśnie tam, gdzie są, wcale się tym nie chwaląc. Około pięćdziesięciu z nas posiada obecnie szwajcarskie paszporty. Stanowimy dużą część półświata.

— Tak jak Praxis — wtrącił Art.

— Tak, tak. W każdym razie porozmawiamy z grupą z Overhangs. A oni skontaktują się z powierzchniowymi Szwajcarami, jestem tego pewna.

Na północny wschód od wulkanu Hadriaca Patera podróżnicy odwiedzili miasto, które zostało założone przez sufitów. Pierwotną strukturę wbudowano w stok urwiska kanionu, tworząc coś w rodzaju najnowocześniejszego Mesa Verde — wąski rząd budynków umieszczonych w punkcie przełamu, gdzie imponujący nawis skalnej ściany zaczynał się chylić w tył, na zewnątrz i w dół, do dna kanionu. Strome schody w tunelach spacerowych opadały niższym zboczem do małego betonowego garażu, wokół którego powstało mnóstwo baniastych namiotów i oranżerii. Namioty zajmowali ludzie, którzy pragnęli wraz z sufitami zdobywać wiedzę. Niektórzy przybywali tu z ukrytych kolonii, inni z miast północy; wielu było tubylców, ale także sporo osób nowo przybyłych z Ziemi. Mieli nadzieję wspólnie pokryć dachem cały kanion, używając do wsparcia ogromnej rozpiętości materiałów wynalezionych specjalnie na potrzeby nowego kabla. Nadię od razu wciągnięto w dyskusje na temat problemów budowlanych, z którymi musiał się zetknąć taki projekt. Rosjanka chętnie odpowiadała na pytania, sugerując zebranym, że kłopotów może być sporo i naprawdę trudnych do rozwiązania. Na ironię, gęstniejąca atmosfera utrudniała wszystkie projekty kopuł, ponieważ kopuł nie można było unieść dzięki znajdującemu się pod nimi ciśnieniu powietrza, nawet do wysokości, na której kiedyś je stawiano; i chociaż moc rozciągliwości i siła nośna nowych konfiguracji węglowych były nawet większe niż budowniczowie potrzebowali, prawie niemożliwe do znalezienia okazywały się punkty kotwiczne, które utrzymałyby tak duże ciężary. Jednakże tutejsi inżynierowie wierzyli, że ich projektowi przysłużą się zarówno lżejsze materiały namiotowe, jak i nowe techniki kotwiczenia, a ściany kanionu, jak mówili, były solidne. Znajdowali się w najwyższym zasięgu Reull Vallis i starożytne podmywanie stworzyło tu bardzo wytrzymały materiał. Zdaniem lokalnych budowniczych dobre punkty kotwiczne powinny być wszędzie.

Jednak podejmowane próby nie mogły ukryć ich działalności przed obserwacją satelitarną. Zresztą koliste piaskowzgórze sufitów mieszkających w Margaritifer i ich główna kolonia na południu — o nazwie Rumi — zostały podobnie odkryte. A jednak nikt, nigdy i w żaden sposób nie niepokoił mieszkańców, nigdy nie skontaktował się z nimi nikt z Zarządu Tymczasowego. Z tego powodu jeden z ich przywódców, mały, ciemnoskóry mężczyzna nazwiskiem Dhu el-Nun, uważał, że lęki podziemia są mocno przesadzone. Nadia uprzejmie zaprzeczyła, a kiedy zaciekawiony Nirgal próbował dowiedzieć się czegoś więcej, popatrzyła na niego poważnie i powiedziała:

— Oni polują na pierwszą setkę.

Przemyślał te słowa, obserwując sufitów, którzy prowadzili ich schodami w górę tunelu spacerowego do mieszkań w urwisku. Jako że przybyli dobrze przed świtem, Dhu zaprosił wszystkich na górę, na skalną ścianę, by powitać gości i wspólnie spożyć przekąskę. Podróżnicy podążyli więc za sufitami do części mieszkalnej i usiedli przy wielkim podłużnym stole w długiej sali, której całą zewnętrzną ścianę stanowiło jedno wielkie okno, wychodzące na kanion. Sufici ubrani byli na biało, natomiast ludzie z namiotów w kanionie nosili zwyczajne kombinezony, przeważnie w rdzawym kolorze. Zgromadzeni nalewali sobie nawzajem wodę i rozmawiali podczas jedzenia.

— Wszedłeś na mój tariqat — powiedział do Nirgala Dhu el-Nun. Wyjaśnił, że słowo to oznacza duchową ścieżkę danej osoby, jej drogę do rzeczywistości. Nirgal pokiwał głową, wstrząśnięty trafnością opisu sufity, tak właśnie bowiem zawsze odczuwał własne życie. — Powinieneś uważać, że masz szczęście — dodał Dhu. — Musisz zwracać na wszystko uwagę.

Po posiłku złożonym z chleba, truskawek i jogurtu, a potem gęstej jak błoto kawy, stoły i krzesła opustoszały. Sufici zaczęli tańczyć semę albo wirować, obracając się i śpiewając do muzyki harfisty i wielu perkusistów oraz melodii nuconych przez mieszkańców kanionów. Kiedy tancerze mijali gości, przykładali im dłonie — na bardzo krótko — do policzków; ich dotyki były tak lekkie, jak muśnięcie skrzydłem. Nirgal spojrzał na Arta, oczekując, że Ziemianin wytrzeszczy oczy zaszokowany nowym zjawiskiem, tak bowiem zwykle reagował na różne fenomeny marsjańskiego życia, ale tamten tylko się uśmiechał ze znajomością rzeczy i łącząc palec wskazujący z kciukiem wystukiwał w odpowiednim momencie rytm i nucił melodię wraz z resztą. A przy końcu tańca wystąpił i wyrecytował jakieś słowa w obcym języku, które sprawiły, że sufici poczęli się uśmiechać, a kiedy skończył, głośno bili mu brawo.

— Niektórzy z moich profesorów w Teheranie byli sufitami — wyjaśnił Nirgalowi, Nadii i Jackie. — Reprezentowali to, co ludzie nazywają perskim renesansem.

— A co recytowałeś? — spytał Nirgal.

— Perski poemat napisany przez Dżalala Addina Rumi, mistrza tańczących derwiszy. Nigdy nie nauczyłem się zbyt dobrze angielskiej wersji…

— Ach, nie mogę sobie przypomnieć dalej. Ale niektórzy z tych sufitów byli bardzo dobrymi inżynierami.

— Lepiej, żeby i tu się tacy znaleźli — odparła Nadia, patrząc na ludzi, którym opowiadała o stawianiu kopuły nad kanionem.

Tak czy owak, okazało się, że sufici z całej osady są bardzo entuzjastycznie nastawieni do idei kongresu całego podziemia. Jak pokazali, ich religią był synkretyzm, czerpali niektóre elementy nie tylko z rozmaitych wyznań i od różnych nacji islamu, ale także ze starszych religii azjatyckich, które islam napotkał na samym początku swej drogi oraz z najnowszych, takich jak Baha’i. Mówili, że tu potrzeba czegoś równie giętkiego i elastycznego jak ich religia.

Tymczasem stworzone przez nich pojęcie daru wywarło już wpływ na całe podziemie, a niektórzy spośród rodzimych teoretyków pracowali z Władem i Mariną nad specyficznymi problemami eko-ekonomii.

Podczas gdy mijał poranek, a sufici czekając na wschód słońca — po zimowemu późny — stali przy wielkim oknie i wypatrywali poprzez ciemny kanion na wschód, szybko zaczęli robić bardzo praktyczne sugestie co do spotkania.

— Powinniście jak najszybciej pojechać porozmawiać z Beduinami i innymi Arabami — oznajmił im Dhu. — Nie będą zadowoleni, jeśli znajdą się zbyt późno na liście osób, z którymi jesteście w kontakcie i którzy wam doradzą. Wtedy wschodnie niebo bardzo powoli zaczęło się rozjaśniać z koloru ciemnośliwkowego w lawendowy. Przeciwległe urwisko było niższe niż to, na którym się znajdowali oczekujący, toteż mogli ponad ciemnym płaskowyżem widzieć w kierunku wschodnim na odległość kilku kilometrów, aż do niskiego pasma wzgórz, które tworzyły horyzont. Sufici wskazali na szczelinę wśród wzgórz, gdzie podnosiło się słońce i niektórzy z nich znowu zaczęli śpiewać.

— W Elysium jest grupa sufitów — powiedział Dhu. — Wywodzą swoje korzenie z mitraizmu i zoroatrianizmu. Niektórzy mówią, że na Marsie są teraz mitraiści, którzy czczą Słońce, Ahura Mazda. Uważają solettę za religijne dzieło sztuki, niczym witraż w katedrze.

Kiedy niebo przybrało barwę intensywnie jaskrawego różu, sufici zebrali się wokół czworga gości i łagodnie ustawili ich przy oknach w dwóch parach: Nirgal stał obok Jackie, a za nimi znajdowali się Nadia i Art.

— Dzisiaj wy jesteście naszym witrażem — odezwał się cicho Dhu.

Czyjeś ręce zaczęły podnosić przedramię Nirgala, póki jego ręka nie dotknęła dłoni Jackie, którą zacisnął w swojej. Wymienili szybkie spojrzenie, a potem popatrzyli przed siebie na znajdujące się na horyzoncie wzgórza. Art i Nadia także trzymali się za ręce, a grzbiety ich dłoni położono na ramionach Nirgala i Jackie. Śpiew wokół czworga podróżników przybrał na sile i chór głosów coraz głośniej i dłużej intonował kolejne słowa w języku perskim, aż w końcu długie, płynne samogłoski rozciągnęły się na całe minuty. A wówczas słońce przepołowiło horyzont i nad całą widoczną krainą wybuchła fontanna światła, wsączając się przez szerokie okno do środka i ponad stojącymi ludźmi, tak że musieli odwracać wzrok, a oczy im łzawiły. Między solettą i gęstniejącą atmosferą słońce wyglądało na o wiele większe: spiżowe, lekko spłaszczone i błyszczące dzięki horyzontalnemu rozłożeniu odległych warstw inwersyjnych. Jackie ścisnęła mocno dłoń Nirgala, a on pod wpływem jakiegoś impulsu spojrzał za siebie; na jasnej ścianie wszystkie ich cienie tworzyły coś w rodzaju połączonego ściennego gobelinu — czarnego na białym tle — i w tym intensywnym świetle biel najbliżej okalająca ich cienie była bielą najjaśniejszą z możliwych, tylko ledwie zabarwioną kolorami tęczowego nimbu otaczającego całą ich grupę.

Kiedy odjeżdżali, poszli za radą sufitów i skierowali się do moholu Lyella, jednego z czterech wykopów położonych na siedemdziesiątym stopniu szerokości areograficznej. W tym regionie Beduini z zachodniego Egiptu umieścili szereg karawanserajów, a Nadia znała jednego z ich przywódców. Postanowili więc spróbować ich odnaleźć.

Podczas jazdy Nirgal myślał intensywnie o sufitach i o tym, co ich niezwykły lider mówił o podziemiu i półświecie. Kiedyś ludzie opuścili świat powierzchniowy i stało się tak z wielu rozmaitych powodów, o czym koniecznie należało pamiętać. Wszyscy oni porzucili to, co posiadali, i zaryzykowali życie, ale postępując w ten sposób stawiali przed sobą bardzo różne cele. Niektórzy mieli nadzieję stworzyć zupełnie nowe kultury, jak mieszkańcy Zygoty, Dorsa Brevia lub kryjówek bogdanowistycznych. Inni, jak sufici, chcieli utrzymać swoje starożytne kultury, które w globalnym porządku ziemskim wydawały im się dyskryminowane. Teraz wszystkie te „jednostki” ruchu oporu rozproszyły się na południowych wyżynach; mieszały się ze sobą, a jednocześnie ciągle pozostawały odrębne. Nie istniał żaden oczywisty powód, dla którego wszystkie one miałyby chcieć się połączyć w jedno. Wiele z nich próbowało przecież kiedyś jawnie uciec przed rozmaitymi siłami panującymi, niezależnie od tego, czy tą siłą były konsorcja ponadnarodowe, Zachód, Stany Zjednoczone czy kapitalizm — ogólnie rzecz biorąc chcieli uciec przed wszelkimi totalizującymi systemami władzy. Uciekli przed centralnym systemem na tak wielką odległość… Fakt ten nie wróżył dobrze planowi Arta Randolpha, a kiedy Nirgal wyraził swoje niepokoje w tym względzie, Nadia przyznała mu rację.

— Jesteście Amerykanami, to dla was rzeczywiście problem. — Jej słowa sprawiły, że Art aż zamrugał. Jednak potem Rosjanka dodała: — No cóż, Stany Zjednoczone to także tygiel. Znaczy, że popierają ideę tygla… W końcu właśnie Ameryka stanowiła miejsce, do którego mogli przybyć ludzie zewsząd i stać się jej częścią. Teoretycznie. To właśnie winno być lekcją dla nas…

Jackie nie wytrzymała, by się nie wtrącić:

— Boone ostatecznie wywnioskował, że nie jest możliwe stworzenie marsjańskiej kultury od samego początku. Stwierdził więc, że musi być ona mieszaniną wszystkiego, co najlepsze z kultur różnych nacji, które tu przybyły. Oto na czym polega różnica między booneistami i bogdanowistami.

— Tak — mruknęła Nadia, marszcząc brwi — ale uważam, że oni obaj się mylili. Nie sądzę, abyśmy mogli stworzyć cywilizację od samego początku, ale też nie wydaje mi się, by mogła ją stworzyć mieszanina wysublimowanych elementów z różnych kultur. Na to trzeba jeszcze bardzo długo czekać. Tymczasem, moim zdaniem, kwestia wyłącznie dotyczy współegzystencji owych kultur. Tylko czy coś takiego jest w ogóle możliwe… — urwała i wzruszyła ramionami.

Problemy, z którymi będą musieli się zmierzyć na kongresie, jakikolwiek on byłby, zarysowały się dokładnie właśnie podczas wizyty czworga podróżników w karawanseraju Beduinów. Jego mieszkańcy eksploatowali region położony daleko na południu między Kraterem Dany, Kraterem Lyella, Sisyphi Cavi i Dorsa Argentea. Podróżowali po okolicy w ruchomych pojazdach wydobywczych, w stylu sprawdzonym już na Wielkiej Skarpie, a obecnie uznawanym za tradycyjny: eksploatowali tylko pokłady powierzchniowe, a potem ruszali w dalszą drogę. Ich karawanseraj był małym namiotem pozostawionym w miejscu jako oaza, z przeznaczeniem użycia w razie niebezpieczeństwa lub dla odpoczynku między kolejnymi wyprawami.

Nikt nie mógłby stanowić większego niż Beduini kontrastu wobec eterycznych, nieziemskich sufitów: ci pełni rezerwy, nie bawiący się w sentymenty Arabowie ubierali się w nowoczesne kombinezony; przeważnie byli to mężczyźni. Kiedy do karawanseraju przybył rover Nadii, jeden z wydobywczych taborów miał akurat wyruszać w drogę. Jego mieszkańcy, usłyszawszy, o czym podróżnicy chcą dyskutować, zmarszczyli tylko brwi i, po prostu, odjechali.

— Znowu booneizm — mówili. — Nie chcemy mieć z tym nic wspólnego.

Podróżnicy zjedli posiłek wraz z grupą mężczyzn w największym roverze pozostałym w karawanseraju. Kobiety wychodziły z korytarza łączącego ten pojazd z sąsiednim, przynosząc dania. Jackie patrzyła na to niechętnie i z ponurą miną, która wyglądała jak skopiowana z twarzy Mai. Kiedy jeden z młodszych Arabów siedzący obok niej próbował nawiązać rozmowę, zauważył, że nie jest to wcale łatwe. Nirgal stłumił śmiech i skierował swą uwagę na Nadię oraz jakiegoś starego Beduina imieniem Zeyk, przywódcę tej grupy; właśnie tego osobnika Nadia znała już wcześniej.

— Ach, ci sufici — powiedział jowialnie Zeyk. — Nikt się nimi nie przejmuje, ponieważ są zupełnie nieszkodliwi. Jak ptaki.

Później, w trakcie posiłku, Jackie — jak to Jackie — oczywiście zapałała sympatią do młodego Araba, zwłaszcza że był naprawdę uderzająco przystojnym mężczyzną o długich ciemnych rzęsach, obrzeżających wilgotne brązowe oczy, o orlim nosie, pełnych czerwonych ustach, ostrym podbródku i swobodnym, pewnym siebie sposobie bycia; chyba dzięki tym wszystkim cechom najwyraźniej go nie porażała uroda Jackie, w pewnym sensie przypominająca jego własną. Na imię miał Antar i pochodził z ważnej rodziny beduińskiej. Art, siedzący po drugiej stronie niskiego stolika, naprzeciwko nich, patrzył zaszokowany na tę rozwijającą się przyjaźń, ale Nirgal po wspólnych latach spędzonych w Sabishii wiedział, że takie historie zdarzały się nawet bez udziału Jackie i w jakiś dziwny sposób prawie przyjemne było obserwowanie dziewczyny podczas takich rozmów. A Jackie i Antar stanowili, w gruncie rzeczy, naprawdę ładny widok: ona, wyniosła córa największego matriarchatu od czasów Atlantydy i on, dziedzic najbardziej skrajnego patriarchatu na Marsie, młody człowiek o nieodpartym wdzięku i swobodnych manierach, tak dumny, jak gdyby był królem tego świata.

Po posiłku ci dwoje zniknęli. Nirgal rozsiadł się wygodnie, odczuwając lekki żal i spędzał czas na rozmowie z Nadią, Artem, Zeykiem oraz żoną Zeyka, Nazik, która nagle przyszła i przyłączyła się do nich. Zeyk i Nazik byli marsjańskimi dinozaurami, którzy znali kiedyś Johna Boone’a i przyjaźnili się z Frankiem Chalmersem. W przeciwieństwie do przepowiedni sufitów, bardzo życzliwie podeszli do sprawy kongresu i zgodzili się, że Dorsa Brevia stanowi zupełnie dobre miejsce na jego siedzibę.

— To, czego nam potrzeba, oznacza równość bez konformizmu — powiedział w pewnym momencie Zeyk, mrużąc z powagą oczy i uważnie dobierając słowa. Jego stwierdzenie było tak bliskie temu, co mówiła podczas jazdy Nadia, że Nirgal jeszcze bardziej skupił uwagę na słowach Araba. — Nie jest łatwo osiągnąć coś takiego, ale z pewnością musimy spróbować, aby uniknąć walki. Rozpowiem o kongresie wśród arabskiej społeczności. Albo przynajmniej wśród Beduinów. Muszę wam powiedzieć, że na północy mieszka sporo Arabów, którzy bardzo mocno zaangażowali się w układy z konsorcjami ponadnarodowymi, zwłaszcza z Amexxem. Wszystkie afrykańskie państwa islamskie wpadają w sidła tego koncernu, jedno po drugim… Bardzo osobliwe sprzężenie. Ale, wiecie, pieniądze… — Złożył ręce i potarł palce. — Sami rozumiecie. Tak czy owak, skontaktujemy się z naszymi przyjaciółmi. A i sufici nam pomogą. Tu na południu stają się mułłami. Mułłom się to nie spodoba, ale mnie tak…

Zeyka martwiły także inne elementy rozwijającej się sytuacji.

— Konsorcjum Armscor weszło w układy z Grupą Czarnomorską, co stanowi bardzo złą kombinację — starzy przywódcy Afrykanerów plus siły bezpieczeństwa wszystkich państw członkowskich tamtej grupy. Większość z nich to państwa policyjne: Ukraina, Gruzja, Mołdawia, Azerbejdżan, Armenia, Bułgaria, Turcja, Rumunia. — Wyliczał je na palcach, marszcząc przy tym nos. — Pomyślcie o tym przez chwilę! Pobudowali bazy na Wielkiej Skarpie, tworząc w efekcie pas wokół Marsa. Są też silnie związani z Zarządem Tymczasowym. — Mężczyzna potrząsnął głową. — Zetrą nas na proch, jeśli tylko damy im ku temu okazję.

Nadia skinęła głową na znak, że się zgadza z Zeykiem, a Art, który wyglądał na zaskoczonego tymi słowami, zasypał Beduina tysiącem pytań.

— Ale wy się nie ukrywacie — zauważył pytająco w pewnym momencie.

— Mamy kryjówki, jeśli zajdzie taka potrzeba — odrzekł Zeyk. — I jesteśmy gotowi do walki.

— Sądzisz, że do niej dojdzie? — spytał Art.

— Jestem tego pewien.

O wiele później, po wielu następnych maleńkich filiżankach z gęstą, mocną kawą, Zeyk, Nazik i Nadia zaczęli rozmawiać o Franku Chalmersie i w trakcie tej pogawędki wszyscy troje uśmiechali się szczególnymi, zabarwionymi dziwną czułością uśmiechami. Nirgal i Art przysłuchiwali się dyskusji, ale trudno im było sobie wyobrazić tego człowieka, który umarł na wiele lat przed narodzinami Nirgala. W gruncie rzeczy wszystko, co mówili tamci, w szokujący sposób przypominało dwóm młodszym mężczyznom, jak starzy naprawdę są issei, ludzie, którzy mieli osobisty kontakt z osobą znaną Artowi i Nirgalowi jedynie z taśm wideo. W końcu Randolphowi wyrwało się pytanie:

— A jaki on był naprawdę?

Troje starych przez chwilę zastanawiało się nad odpowiedzią, potem Zeyk powoli zaczął mówić:

— To był gniewny mężczyzna. A jednak słuchał nas, Arabów i poważał. Mieszkał z nami przez jakiś czas, nauczył się naszego języka, a prawdę mówiąc niewielu spośród Amerykanów kiedykolwiek się na to zdobyło. Toteż pokochaliśmy go i usiłowaliśmy bliżej poznać. Nie było łatwo, trudny człowiek. I naprawdę stale się złościł. Nie wiem dlaczego… Przypuszczam, że powodem musiało być jakieś zdarzenie jeszcze z okresu, który spędził na Ziemi. Nigdy nie mówił o tych latach. Ściśle rzecz biorąc, w ogóle nigdy o sobie nie mówił. Jednak był w nim taki żyroskop, który wirował jak pulsar. Miewał też ponure nastroje. Bardzo ponure… Wysyłaliśmy go na zwiad w roverach poszukiwawczych, aby w samotności jakoś doszedł do porozumienia sam ze sobą. Tyle że to nie zawsze dawało dobre rezultaty. Od czasu do czasu nas denerwował, mimo że był naszym gościem. — Zeyk uśmiechnął się na to wspomnienie. — Razu pewnego nazwał nas wszystkich właścicielami niewolnic. Rzucił nam to prosto w twarz przy kawie…

— Nazwał was właścicielami niewolnic?

Zeyk zamachał ręką.

— To był gniewny człowiek.

— Uratował nas, tam, na końcu drogi — Nadia przerwała Zeykowi, zagłębiając się we własne myśli. — Wtedy, w sześćdziesiątym pierwszym. — Opowiedziała im o długiej jeździe w dół Valles Marineris, którą przedsięwzięli uciekinierzy w tym samym czasie, kiedy woda po wybuchu formacji wodonośnej Compton zalała ten wielki kanion. Nadia mówiła, że pod koniec podróży, gdy niemal już wyjechali na bezpieczny teren, powódź pochwyciła Franka i porwała ze sobą. — Wysiadł na zewnątrz, aby ściągnąć pojazd ze skały i gdyby nie zadziałał tak szybko, cały rover by utonął…

— Ach — ocenił Zeyk. — Jaka szczęśliwa śmierć.

— Nie sądzę, aby sam Frank tak myślał.

Wszyscy issei roześmiali się krótko, a później sięgnęli po małe filiżanki z kawą i wznieśli toast za swego zmarłego przyjaciela.

— Tęsknię za nim — powiedziała Nadia, odstawiając filiżankę. — Nigdy nie sądziłam, że coś takiego powiem.

Zamilkła, a Nirgal obserwując ją, poczuł coś dziwnego — jak gdyby noc pieściła ich i ukrywała. Nigdy nie słyszał, aby Nadia mówiła o Franku Chalmersie. Zresztą bardzo wielu jej przyjaciół zmarło podczas powstania. Także towarzysz jej życia, Bogdanów, którego poglądy nadal wyznawało tak wielu ludzi.

— Gniewny do końca — oświadczył Zeyk. — Za Franka i za szczęśliwą śmierć.

Z Lyella kontynuowali jazdę w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara wokół bieguna południowego. Zatrzymywali się w kryjówkach lub w miastach namiotowych, gdzie wymieniali nowiny i towary. Christianopolis było największym pokrytym namiotem miastem w regionie, ośrodkiem handlowym dla wszystkich mniejszych kolonii położonych na południe od Argyre. Kryjówki na tym terenie zamieszkiwali przeważnie „czerwoni”. Wszystkich „czerwonych”, których spotykali po drodze, Nadia prosiła, aby przekazali Ann Clayborne wiadomość o kongresie.

— Mamy połączenie telefoniczne, ale Ann nie odpowiada.

Wielu „czerwonych” najwyraźniej uważało, że spotkanie grup podziemia to zły pomysł albo przynajmniej strata czasu. Na południe od Krateru Schmidta podróżnicy zatrzymali się w kolonii bolońskich komunistów, mieszkających w wydrążonym wzgórzu, zagubionym w jednej z najdzikszych obszarów południowych wyżyn, regionie bardzo trudno przejezdnym z powodu wielu błędnych skarp i dajek, z którymi rovery nie mogły sobie poradzić. Bolończycy dali czworgu przyjaciołom mapę z zaznaczonymi tunelami i windami, które wcześniej zbudowali w tej strefie i dzięki nim można było się przeprawić przez dajki oraz w górę lub w dół skarp.

— Gdybyśmy ich nie mieli, nasze wycieczki składałyby się głównie z objazdów — wyjaśnili.

Obok jednego z ich ukrytych dajkowych tuneli mieściła się mała kolonia Polinezyjczyków, mieszkających w krótkim magmowym tunelu, którego dno zalali wodą, pozostawiając ledwie trzy wysepki. Na południowym stoku dajki lód i śnieg sięgały wysoko, ale Polinezyjczycy, z których większość pochodziła z ziemskiej wyspy Vanuatu, utrzymywali wewnątrz swej kryjówki całkiem przyjemną temperaturę i Nirgalowi powietrze to wydało się tak gorące i wilgotne, że aż trudno mu było oddychać, nawet kiedy tylko siedział w bezruchu na piaszczystej plaży, między czarnym jeziorem i rzędem pochylonych palm. Z pewnością, myślał rozglądając się wokół siebie, Polinezyjczyków można zaliczyć do tych mieszkańców Marsa, którzy próbują tworzyć kulturę, korzystając obficie z tradycji swoich przodków. Okazało się także, że badają historie pierwotnych rządów, które panowały niegdyś w niemal wszystkich starożytnych ziemskich państwach i podniecała ich idea podzielenia się na kongresie tym, czego się dowiedzieli podczas owych studiów, nie było więc problemu, by nakłonić ich do przyjazdu.

Postanowili uczcić pomysł kongresu uroczystą biesiadą na plaży. Art, usadowiony między Jackie i polinezyjską pięknością imieniem Tanna, promieniał radością, popijając małymi łykami kave z połówki skorupy orzecha kokosowego. Nirgal leżał rozciągnięty na piasku przed nimi, słuchając, jak Jackie i Tanna rozmawiają z ożywieniem o społecznym ruchu tubylczym, jak nazywała ich działalność Polinezyjka. Wyjaśniała, że nie jest to wyłącznie nostalgia za przeszłością, raczej próbowano tu stworzyć nową kulturę, która wcieliłaby wartości i sposoby działania wczesnych cywilizacji w nowoczesne kształty marsjańskie.

— Tutejsze podziemie przypomina ziemską Polinezję — mówiła Tanna. — Małe wysepki na wielkim kamiennym oceanie, jedne zaznaczone na mapach, inne nie. Pewnego dnia będzie tu prawdziwy, wypełniony wodą ocean, a my pozostaniemy na wyspach, rozwijając się bujnie pod niebem.

— Wypiję za to — oznajmił Art i wypił. Najwyraźniej miał nadzieję, że jednym z aspektów starej kultury polinezyjskiej wcielanej w nowoczesne formy marsjańskiej okażą się ich słynne przyjaźnie seksualne. Jednak Jackie złośliwie komplikowała mu tę sprawę, ponieważ opierała się na ramieniu Arta: albo żeby się z nim drażnić, albo żeby rywalizować z Tanna. Art wyglądał na uszczęśliwionego, chociaż był także nieco zaniepokojony; wypił zawartość całej filiżanki z niezdrową kavą naprawdę szybko i dzięki niej oraz towarzystwu kobiet wydawał się zatracony w błogim zakłopotaniu. Nirgal niemal się głośno roześmiał na widok przyjaciela. Przyszło mu do głowy, wnioskując po spojrzeniach rzucanych w jego stronę, że niektóre z młodych kobiet pozostałych na uroczystości mogły także być zainteresowane podzieleniem się z kimś starożytną mądrością. Z drugiej strony Jackie powinna przestać robić na złość Artowi. Było to jednak bez znaczenia; miała to być długa noc, a w małym tunelowym oceanie Nowego Vanuatu utrzymywano temperaturę równie wysoką, jak w łaźniach starej Zygoty. Nadia zostawiła ich już i pływała teraz na płyciźnie z jakimiś mężczyznami, którzy byli od niej cztery razy młodsi. Nirgal wstał, zdjął ubranie i również wszedł do wody.

Zima była już na tyle zaawansowana, że nawet na osiemdziesiątym stopniu szerokości areograficznej słońce wstawało bardzo późno: na godzinę lub dwie przed południem, a podczas krótkich dni przechodzące mgły jarzyły się tonami pastelowymi lub metalicznymi pobłyskami — czasem były fioletowo-czerwonawo-różowe, kiedy indziej miedziano-brązowawo-złote. We wszystkich przypadkach delikatne odcienie koloru chwytał i odbijał lód na powierzchni; czasami podróżnicy mieli wrażenie, że przejeżdżają przez świat całkowicie wykonany z klejnotów: ametystów, rubinów, szafirów.

W niektóre dni ryczał wiatr, przerzucał zamrożone fragmenty i pokrywając nimi rover, nadawał światu falujący, podwodny widok. W krótkich godzinach światła słonecznego czworo przyjaciół pracowało przy czyszczeniu kół pojazdu. Zamglone słońce wyglądało jak kępka żółtych porostów. Pewnego razu, gdy uspokoiła się wichura, opadł także kaptur mgły i ziemia we wszystkich kierunkach aż po horyzont zmieniła się w spektakularną mieszaninę wymalowanych przez mróz lodowych kwiatów. A na północnym horyzoncie tego zmiętoszonego diamentowego pola znajdowała się wysoka, ciemna chmura, wlewająca się w niebo w taki sposób, jak gdyby ulatniała się z jakiegoś źródła, które wydawało się leżeć niezbyt daleko za horyzontem.

Przerwali pracę i wygrzebali się z małego schronu Nadii. Nirgal chwilę wpatrywał się w ciemną chmurę, potem spojrzał na mapę.

— Sądzę, że to może być mohol Rayleigha — odezwał się w końcu. — Kiedyś, dawno temu, podczas mojej pierwszej wyprawy, którą odbyłem z Kojotem, ojciec uruchomił jego automatyczne koparki. Zastanawiam się, jakie są tego rezultaty.

— W garażu mam ukryty mały zwiadowczy rover — oświadczyła Nadia. — Możesz go wziąć i pojeździć po okolicy, jeśli chcesz. Pojechałabym także, ale muszę wrócić do Gamety. Mam się tam spotkać pojutrze z Ann. Podobno dotarła do niej wiadomość o kongresie i w związku z tym chce mi zadać kilka pytań.

Art wyraził zainteresowanie spotkaniem z Ann Clayborne, bowiem głęboko go poruszył film wideo z nią, który oglądał lecąc na Marsa.

— To byłoby jak spotkanie Jeremiasza — oznajmił.

Jackie natomiast powiedziała do Nirgala:

— Pojadę z tobą.

Umówili się, że spotkają się w Gamecie, po czym Art i Nadia skierowali się bezpośrednio do osady, w dużym roverze, podczas gdy Nirgal wyjechał z Jackie w zwiadowczym pojeździe Nadii. Wysoka chmura ciągle trwała przed nimi nad lodowym krajobrazem, gęsty słup ciemnoszarych płatków, rozłożonych płasko w stratosferze, w różnych kierunkach. Im bliżej podjeżdżali, tym bardziej pewne się wydawało, że chmura podnosi się z milczącej planety. I potem, gdy dotarli na krawędź jednej z niskich skarp, zobaczyli, że teren w oddali jest przezroczysty od lodu, płaszczyzna tak kamienna jak w pełni lata, tyle że ciemniejsza; była to niemal całkowicie czarna skała, a z jej długich pomarańczowych szczelin w pęcherzykowatej, miękkiej jak poduszka powierzchni unosił się dym. Tuż za horyzontem, który tutaj znajdował się w odległości sześciu czy siedmiu kilometrów, ciemna chmura mąciła się i burzyła niczym prawdziwa, dopiero co powstała moholowa chmura cieplna — gorący gazowy dym wybuchający na boki, a potem gwałtownie się podnoszący.

Jackie wprowadziła pojazd na szczyt najwyższego wzgórza w okolicy. Stamtąd mogli widzieć całą odległość do źródła chmury. Rozwiązanie zagadki okazało się dokładnie takie, jak Nirgal przewidywał już w momencie, gdy dostrzegł obłok: mohol Rayleigha był teraz niskim wzgórzem, prawie czarnym, z wyjątkiem układu wściekle pomarańczowych rozpadlin. Chmura wydostawała się z wgłębienia w tym wzgórzu — ciemny, gęsty i wirujący dym. Jęzor nierównych czarnych kamieni rozciągał się w dół wzgórza na południe, w kierunku pary podróżników, a potem biegł dalej po ich prawej stronie.

Kiedy siedzieli w pojeździe, w milczeniu obserwując niesamowity widok, duża część niskiego, czarnego wzgórza, pokrywającego mohol przechyliła się nagle i roztrzaskała, a potem płynna pomarańczowa skała spłynęła szybko między czarnymi klocami, połyskując i pryskając żółtymi iskrami. Intensywna żółć szybko zmieniała się w oranż, a następnie jeszcze bardziej pociemniała.

Potem nic się już nie poruszało, z wyjątkiem słupa dymu. Ponad szumem wentylatora i warkotem silnika Nirgal i Jackie usłyszeli dudniące basso continue, przerywane hukami, zsynchronizowanymi z nagłymi wybuchami dymu z otworu ujściowego. Rover zatrząsł się lekko na resorach.

Pozostali na wzgórzu, patrząc. Nirgal był oczarowany widokiem, a Jackie — podniecona i gadatliwa — wygłaszała szczegółowe komentarze; potem, gdy kloce lawy oderwały się od wzgórza, uwalniając kolejne fragmenty stopionej skały, zamilkła. Kiedy spoglądali przez podczerwony przeziernik pojazdu, wzgórze wyglądało na jaskrawoszmaragdowe, rozpadliny w nim płonęły bielą, a jęzor lawy liżący równinę był świetliście zielony. Minęło około godziny, zanim pomarańczowa skała stała się czarna w widocznym świetle, jednak w podczerwieni szmaragd zmienił się w ciemną zieleń w ciągu mniej więcej dziesięciu minut. Zieleń przesączająca się do świata z wybuchającą bielą.

Zjedli posiłek, a kiedy zmyli talerze w maleńkiej kuchni, Jackie otoczyła Nirgala ramionami, z przyjaźnią, którą okazywała w Nowym Vanuatu; jej oczy błyszczały, na ustach pojawił się nieznaczny uśmieszek. Nirgal rozpoznał te sygnały, zaczął pieścić dziewczynę, a ona ruszyła w małą przestrzeń za siedzeniami kierowców, szczęśliwa z powodu odświeżonej zażyłości, tak wyjątkowej i cennej.

— Założę się, że na zewnątrz jest ciepło — rzucił.

Jackie zakołysała głową, patrząc na niego; oczy miała szeroko otwarte.

Bez dalszych słów ubrali się w skafandry i weszli w śluzę powietrzną. Trzymali się za ręce w rękawiczkach, czekając aż komora zostanie wyssana i się otworzy. Kiedy właz się rozsunął, wyszli z pojazdu i ruszyli przez suchy rdzawy rumosz, nadal trzymając się za ręce i mocno ściskając; omijając wypukłości i wgłębienia terenu oraz wysokie do piersi głazy narzutowe, zmierzali ku świeżej lawie. Każde z nich niosło cienki pled izolacyjny na drugiej ręce. Mogli rozmawiać, ale nie rozmawiali. Wiatr szarpał od czasu do czasu ich ciałami i nawet przez warstwy walkera Nirgal wyczuwał, że powietrze jest ciepłe. Ziemia drżała lekko pod stopami, a dochodzące z oddali dudnienie dawało wibracje w żołądku Nirgala; co kilka sekund dudnienie przerywał głuchy huk albo ostrzejszy odgłos pęknięcia. Bez wątpienia przebywanie tu nie było bezpieczne.

Dostrzegli małe koliste wzgórze, bardzo podobne do tego, na którym zaparkowali pojazd; wyrastało nad jęzorem gorącej lawy, w dość bliskiej odległości. Rozumiejąc się bez słów Nirgal i Jackie skierowali się właśnie ku niemu wielkimi krokami, wspinając się na sam stok; ciągle trzymali się za ręce, zaciskając je mocno.

Ze szczytu małego wzgórza, ponad świeżym czarnym wypływem i jego zmienną siecią ogniście pomarańczowych rozpadlin, rozciągał się widok na bardzo dużą odległość. Hałas był ogromny. Nowa lawa przedostawała się na drugą stronę czarnej masy, spływając w dół stoku. Nirgal i Jackie znaleźli się w najwyższym punkcie brzegu strumienia. Kiedy spojrzeli w dół, dostrzegli prawdziwy strumień płynący od lewej strony ku prawej. Oczywiście, jakiś nagły wielki wypływ mógłby stanowić dla nich obojga zagrożenie, ale uznali taką sytuację za mało prawdopodobną; w pewnym sensie nie znajdowali się tu w większym niebezpieczeństwie niż w pojeździe.

Wszystkie te kalkulacje zniknęły, kiedy Jackie uwolniła rękę z uścisku Nirgala i zaczęła zdejmować rękawiczkę. Nirgal zrobił to samo: odwijał obcisły materiał, aż obnażył się nadgarstek i uwolnił kciuk. Rękawiczka zeskoczyła z końcówek palców. Jak obliczył, było dwieście siedemdziesiąt osiem stopni Kelvina, a więc powietrze było rześkie, ale nieszczególnie zimne.

Nagle Nirgala uderzyła fala ciepłego powietrza, a następnie fala powietrza naprawdę gorącego — może ze trzysta piętnaście kelvinow — która szybko minęła i młodzieniec znowu poczuł smagnięcie tego samego zimnego powietrza, które wcześniej poczuł na dłoni. Kiedy zdjął drugą rękawiczkę, uświadomił sobie, że temperatura jest tutaj zmienna i każde uderzenie wiatru mogło być zupełnie inne pod względem ciepła. Jackie odpięła już kurtkę od hełmu, rozpięła przód i teraz pod okiem Nirgala ściągała ją, obnażając tułów. Powietrze oziębiło gołe ciało dziewczyny, pokrywające się szybko gęsią skórką — niczym kocie łapy przebiegające po wodzie. Jackie pochyliła się, by zdjąć buty; zbiornik z powietrzem leżał w zagłębieniu na grzbiecie, żebra sterczały pod skórą. Nirgal podszedł do przyjaciółki i zsunął jej spodnie poniżej pośladków. Jackie sięgnęła w jego kierunku, przyciągnęła go do siebie, potem pchnęła ku podłożu. Upadli, splątani razem, przetaczając się szybko, by przedostać się na izolacyjny pled; ziemia była bardzo zimna. Zdjęli pozostałe rzeczy, a potem Jackie położyła się na plecach, umieszczając zbiornik z powietrzem tuż nad prawym ramieniem. Nirgal ułożył się na niej. W mroźnym powietrzu ciało dziewczyny było zadziwiająco rozgrzane, wysyłało gorąco niczym lawa, tak że Nirgal czuł, jak ciepło uderza go z dołu i z boków: lekki podgrzany wietrzyk. Różowe i umięśnione ciało Jackie mocno otulało Nirgala, sprawiając wrażenie zaskakująco rzeczywistego w słonecznym świetle. Dotknęli się szybkami hełmów. Ich hełmy ostro pompowały powietrze, aby uzupełnić braki wywołane przeciekiem wokół ramion, pleców, piersi, obojczyków…

Przez jakiś czas patrzyli sobie w oczy, rozdzieleni dwiema warstwami szkła, które wydawały się stanowić jedyną przeszkodę powstrzymującą tych dwoje przed połączeniem się w jedną istotę. Odczucie to było tak potężne, że aż niebezpieczne — stuknęli się szybkami jeszcze kilka razy, wyrażając tym pragnienie połączenia się w jedno, jednocześnie wiedząc, że im to nie grozi. W oczach Jackie granica między tęczówką a źrenicą dziwnie drżała. Małe, czarne, okrągłe okienka były głębsze niż mohol, stanowiąc tunel prosto do centrum wszechświata. Nirgal musiał odwrócić wzrok, nie mógł już dłużej znieść tego spojrzenia, nie mógł!

Uniósł się nieco, chcąc popatrzeć na jej ciało, które — mimo że niezwykłe — było jednak mniej oszałamiające niż przepastna głębia oczu. Szerokie, zgrabne ramiona, owalny pępek, te bardzo kobiece, długie uda… Nirgal zamknął oczy, musiał je zamknąć! Ziemia zadrżała pod nimi, poruszając się wraz z Jackie, a on miał wrażenie, że zanurza się w samo jądro planety. To dzikie muskularne kobiece ciało… Mógł leżeć absolutnie nieruchomo… Oboje leżeli nieruchomo, a świat ciągle poruszał nimi w łagodnym, lecz intensywnym sejsmicznym gwałcie. Ta żyjąca skała. Kiedy jego nerwy i skóra zaczęły drżeć, obrócił się, by spojrzeć na płynącą magmę, a wtedy nadeszło spełnienie.

Opuścili wulkan Rayleigha i pojechali z powrotem na południe, w mrok kaptura mgły. Drugiej nocy po opuszczeniu moholu dotarli do Gamety. W ciemnej szarości, wyjątkowo gęstego jak na południową porę mroku, wjechali na górę i pod ogromny lodowy nawis, gdy nagle Jackie pochyliła się do przodu z krzykiem, wyłączyła automatycznego pilota, a potem wcisnęła do oporu hamulec.

Nirgal drzemał w tym momencie, toteż chwycił się kierownicy, chcąc zobaczyć, co się dzieje.

Urwisko było roztrzaskane: ogromny lodospad oderwał się od skalnej ściany i pokrył miejsce, gdzie znajdował się garaż. Lód na szczycie pęknięcia mocno błyszczał, jak gdyby od eksplozji.

— Och — krzyknęła Jackie — wysadzili ich w powietrze! Zabili wszystkich!

Nirgal poczuł się tak, jakby ktoś go dźgnął w brzuch; zaskoczyło go, jak bardzo fizyczny może być ból wywołany strachem. Umysł młodzieńca był natomiast dziwnie odrętwiały i Nirgal nic nie czuł — żadnej udręki, żadnej rozpaczy, niczego. Wyciągnął rękę i ścisnął ramię Jackie — która cała się trzęsła — a później popatrzył z niepokojem poprzez gęstą, stale buchającą mgłę.

— Tam jest wyjście awaryjne — odezwał się w końcu. — Na pewno ich nie zaskoczyli. — Tunel prowadził przez odgałęzienie czapy polarnej do Chasma Australe, gdzie w lodowej ścianie znajdował się schron.

— Ale… — wychrypiała Jackie, po czym przełknęła ślinę. — Ale co, jeśli nie otrzymali ostrzeżenia!?

— Pojedźmy do schronu w Australe — zaproponował Nirgal, starając się zapanować nad sytuacją.

Po kwiatach mrozu przejechał pojazdem z maksymalną prędkością, koncentrując się na terenie i próbując nie myśleć o niczym innym. Zupełnie nie miał ochoty dotrzeć do drogiego schronu — nie chciał dojechać tam i zobaczyć, że kryjówka jest pusta; taki widok odebrałby mu ostatnią nadzieję, odebrałby mu jedyny sposób, w jaki potrafił odsuwać od siebie świadomość nieszczęścia. Pragnął nigdy tam nie dotrzeć, chciał już zawsze jeździć tylko dokoła czapy polarnej w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, nie zważając na to, że Jackie pod wpływem dramatycznego odkrycia syczała podczas oddychania, a od czasu do czasu lamentowała.

Nirgal natomiast trwał jedynie w dziwnym odrętwieniu, niezdolny myśleć. Nie czuję niczego, pomyślał z zaskoczeniem. Ale mimo wszystko obraz Hiroko ciągle migał mu przed oczami, jak gdyby był wyświetlany na przedniej szybie albo tkwił — niczym widmo — za oknem w siekących powietrze mgłach. Istniało niebezpieczeństwo, że atak nadszedł z przestrzeni kosmicznej albo w postaci pocisku wysłanego z północy, a w takim przypadku nie mogło być mowy o jakimkolwiek ostrzeżeniu. Wymazywanie zielonego świata z kosmosu i pozostawianie tylko białego świata śmierci. Kolory znikające ze wszystkiego, tak jak w tej zimowej krainie szarej mgły.

Nirgal zacisnął usta i skoncentrował się na lodowym pejzażu, prowadząc pojazd z zaciętością, której istnienia nawet w sobie nie podejrzewał. Mijały godziny, a on starał się ze wszystkich sił nie myśleć o Hiroko, Nadii, Arcie, Saxie, Mai, Harmakhisie i pozostałych: jego rodzina, dzielnica, miasto i państwo, wszystko znajdowało się pod tą jedną małą kopułą. Pochylił się nieco, poczuł skurcz w żołądku i skupił na prowadzeniu pojazdu, na każdym małym guzku terenowym i kotlinie; daremnie starał się objeżdżać wszelkie nierówności, by jazda była łagodniejsza, mniej obfitowała we wstrząsy.

Musieli jechać w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara przez trzysta kilometrów, a potem większą część drogi w górę Chasma Australe, która późną zimą zwężała się i była tak zatkana lodowymi blokami, że istniał tylko jeden przejezdny szlak, oznaczony słabymi, małymi transponderami kierunkowymi. W tamtym regionie Nirgal musiał zwolnić, ale pod osłoną ciemnej mgły mogli jechać przez całą dobę, posuwali się więc tak długo, aż dotarli do niskiej ściany, która znaczyła kryjówkę. Minęło właśnie czternaście godzin od ich wyjazdu z bramy Gamety — prawdziwy wyczyn, jak na jazdę po tak nierównym, zmrożonym terenie, ale Nirgal nawet tego nie zauważył. Co będzie, jeśli kryjówka okaże się pusta? — myślał.

Jeśli będzie pusta… Odrętwienie opuszczało Nirgala tym szybciej, im bardziej rover zbliżał się do niskiej ściany przy szczycie przepaści Chasma Australe. Nie dostrzegał najmniejszego śladu obecności kogokolwiek lub czegokolwiek, toteż strach przedarł się przez odrętwienie jak pomarańczowa magma, wylewająca się z rozpadlin czarnej lawy; strach wybuchł, przetoczył się przez ciało młodzieńca, aż stał się rwącym, wręcz niemożliwym do zniesienia napięciem w każdej jego komórce…

Potem nisko na ścianie zamigotało światło i Jackie, jak ukłuta szpilką, krzyknęła:

— Ach!

Nirgal przyspieszył, pojazd szarpnął się ku lodowej ścianie, niemal uderzając prosto w nią. Mężczyzna gwałtownie nacisnął na hamulce i duże, zbrojone drutem koła pojazdu ślizgnęły się bardzo krótko, potem zgrzytnęły i zatrzymały się. Jackie szybko nałożyła hełm i rzuciła się do śluzy powietrznej. Nirgal podążył za nią i po dręczącej chwili wysysania i pompowania, oboje wypadli z komory na powierzchnię, a następnie pospieszyli do luku śluzy powietrznej płytkiej niszy w lodzie. Gdy luk otworzył się, wyskoczyły na nich cztery ubrane w skafandry postaci z pistoletami w rękach; Jackie krzyknęła na ogólnym kanale radiowym i po sekundzie cztery postaci już ich ściskały. Jak dotąd wszystko wydawało się w porządku, chociaż istniała również możliwość, że tamci chcieli ich tylko pocieszyć, toteż Nirgal nadal cierpiał katusze niepewności, póki nie zobaczył nagle za jedną z szybek hełmów twarzy Nadii. Rosjanka dała mu znak, podnosząc kciuk i wtedy Nirgal stwierdził, że dotąd wstrzymywał oddech, przez czas, który wydał mu się tak długi jak całe minione piętnaście godzin, chociaż bez wątpienia nie oddychał jedynie od chwili, gdy wyskoczył z rovera. Jackie płakała z ulgi i Nirgal poczuł, że również ma ochotę się rozpłakać, jednak nagłe rozproszenie się odrętwienia, a potem strach, który opuścił go ledwie przed chwilą, sprawiły, że był roztrzęsiony, wyczerpany i niezdolny do łez. Nadia chwyciła go za rękę, po czym wprowadziła do komory powietrznej kryjówki, jak gdyby bardzo dobrze zrozumiała jego odczucia, a kiedy śluza została zamknięta i wypompowana, Nirgal zaczął rozumieć głosy na ogólnym kanale:

— Tak bardzo się bałam, myślałam, że nie żyjecie.

— Uciekliśmy tunelem awaryjnym, widzieliśmy, jak nadchodzili…

Wewnątrz schronu Nirgal i Jackie zdjęli hełmy, potem uściskało ich po kolei kilkadziesiąt osób. Art klepnął go w plecy; jego oczy były okrągłe jak piłki.

— Tak się cieszę, że was widzę! — oświadczył.

Art mocno uściskał Jackie, później odsunął ją na długość ramienia i wpatrzył się z aprobatą i podziwem w zapłakaną dziewczęcą twarz o czerwonych od łez oczach, jak gdyby w tym właśnie momencie zobaczył w niej podobnego do siebie człowieka, a nie jakąś kotkę-boginię.

Kiedy Nirgal i Jackie na chwiejnych nogach posuwali się wąskim tunelem do pomieszczeń kryjówki, Nadia opowiadała im historię ucieczki. Miała niewyraźną minę, wspominając całe zdarzenie.

— Widzieliśmy, jak się zbliżają, więc pobiegliśmy z tyłu tunelem, a potem zniszczyliśmy obie kopuły i zasypaliśmy wszystkie tunele. Być może zabiliśmy wielu z nich, ale nie jestem pewna… Nie wiem po prostu, jak wielu ich przysłano ani jak daleko dostali się w głąb. Kojot został na zewnątrz. Miał iść za nimi, aby się wszystkiego dowiedzieć. Tak czy owak, jest już po wszystkim.

W końcu tunelu znajdowała się zatłoczona kryjówka w postaci kilku małych komór o surowych ścianach, podłogach i sufitach z płytek izolacyjnych. Całość umieszczono bezpośrednio w lodowych zagłębieniach. Każdy pokój odchodził od jednej większej komory centralnej, która służyła za kuchnię i jadalnię. Jackie uściskała wszystkich w pomieszczeniu — z wyjątkiem Mai — kończąc na Nirgalu. Przytulili się do siebie mocno i Nirgal poczuł, że dziewczyna się trzęsie, a potem poczuł drżenie własnego ciała, drżenie spowodowane swego rodzaju synchroniczną wibracją. Milcząca, rozpaczliwa, pełna strachu jazda wzmocniła więź między nimi, tak samo jak miłość obok wulkanu, a może nawet jeszcze bardziej — trudno mu było ocenić, ponieważ czuł się zbyt zmęczony, aby odczytać zalewające ich oboje potężne, nieokreślone emocje.

Odsunął się wreszcie od Jackie i usiadł, bowiem nagle poczuł, że jest wyczerpany do bólu. Hiroko usiadła przy nim, a on słuchał jej szczegółowej opowieści o wszystkich zdarzeniach. Atak rozpoczął się od nagłego pojawienia się wielu kosmolotów, opadających grupą na płaszczyznę przed hangarem. Mieszkańcy Gamety otrzymali więc bardzo krótkie ostrzeżenie. Reakcją ludzi z hangaru było zmieszanie: zatelefonowali wprawdzie do wnętrza kryjówki, aby ostrzec pozostałych, ale nie uruchomili systemu obronnego Kojota; najwyraźniej po prostu zapomnieli. Jak powiedziała Hiroko, Kojot był z tego powodu niezwykle oburzony; Nirgal bardzo łatwo mógł w to uwierzyć. „Waszym zadaniem było powstrzymać ataki spadochronowe w samym momencie lądowania”, zrzędził. Zamiast tego ludzie z hangaru wycofali się pod kopułę. Po pewnym zamieszaniu dotarli wszyscy na górę, do tunelu awaryjnego, a w chwili gdy znaleźli się poza punktem podmuchu, Hiroko poleciła im, by użyli obrony szwajcarskiej i zawalili kopułę. Kasei i Harmakhis wykonali jej polecenie, toteż całą kopułę wysadzono w powietrze, zabijając wszystkich spośród szturmujących, którzy zdążyli się dostać do wnętrza, zasypując ich milionem ton suchego lodu. Z odczytów radiacyjnych wynikało, że rickrover się nie stopił, chociaż z pewnością został zmiażdżony wraz ze wszystkim innym. Kojot natychmiast odszedł — zniknął w bocznym tunelu z Peterem, wychodząc przez jakieś własne wyjście awaryjne — toteż Hiroko nie wiedziała dokładnie, dokąd się udali.

— Sądzę, że te kosmoloty mogą mieć problemy.

W każdym razie Gameta zniknęła i skorupa Zygoty również. Nirgal pomyślał z roztargnieniem, że kiedyś, w przyszłości, czapa polarna zapewne wyparuje i oczom wszystkich ukażą się ich spłaszczone resztki. Teraz jednak zostały zagrzebane pod lodem i w żaden sposób nie można się było do nich dostać.

Tak znaleźli się tutaj. Uciekli jak stali, zabierając ze sobą jedynie kilka AI oraz walkery na własnych grzbietach. Znaleźli się też w stanie wojny (przypuszczalnie) z Zarządem Tymczasowym, a w każdym razie przynajmniej z jakąś podległą mu formacją, która ich zaatakowała.

— Kim oni byli? — spytał Nirgal.

Hiroko potrząsnęła głową.

— Nie wiem. Kojot mówił, że to Zarząd Tymczasowy. Ale w siłach bezpieczeństwa ZT ONZ jest wiele różnych jednostek, więc musimy się dowiedzieć, czy mamy przeciwko sobie całą nową policję Zarządu, czy też tylko wściekła się na nas jakaś jednostka…

— Co zrobimy? — spytał Art.

W pierwszej chwili nikt mu nie odpowiedział.

W końcu odezwała się Hiroko:

— Będziemy musieli poprosić kogoś o schronienie. Zdaje mi się, że najwięcej miejsca jest w Dorsa Brevia.

— A co z kongresem? — spytał Art, przypominając sobie o nim na wspomnienie nazwy miejscowości.

— Sądzę, że po tym wszystkim jeszcze pilniej niż przedtem trzeba go zwołać — powiedziała Hiroko.

Maja zmarszczyła brwi.

— Gromadząc się teraz w jednym miejscu, narażamy się na niebezpieczeństwo — zauważyła. — O spotkaniu powiedzieliście przecież wielu osobom.

— Musieliśmy — odparła Hiroko. — To jest sprawa najważniejsza. — Rozejrzała się wokół, patrząc po wszystkich twarzach i nawet Maja nie ośmieliła się jej zaprzeczyć. — Teraz musimy zaryzykować.

Część 7

Rozważania na temat przyszłości

Kilka dużych budynków w Sabishii wykończono polerowanymi kamieniami, wybranymi ze względu na ich niezwykle na Marsie kolory: alabaster, Jadeit, malachit, żółty Jaspis, turkus, onyks, lazuryt. Mniejsze budynki były drewniane. Po nocnych podróżach i całodziennym ukrywaniu się przybysze uznali za przyjemność spacer w słonecznym świetle między niskimi drewnianymi budynkami, pod platanami i ognistymi klonami, przez skalne ogrody i szerokie trawiaste aleje, obok obsadzonych rzędami cyprysów kanałów, które od czasu do czasu rozszerzały się w pokryte liliami stawy, przecięte umieszczonymi wysoko nad nimi lukowatymi mostami.

Miasto znajdowało się prawie na równiku i zima miała tu niewielkie znaczenie; nawet przy aphelium w Sabishii kwitł hibiskus i rododendrony, a sosny i wiele odmian bambusa strzelały wysoko w ciepłe, świeże powietrze.

Bardzo starzy Japończycy powitali gości jak dawnych i cenionych przyjaciół. Sabishiiańscy issei ubierali się w miedziane kombinezony, chodzili boso, włosy czesali w długie końskie ogony; ciała mężczyzn i kobiet zdobiły liczne kolczyki i naszyjniki. Jeden ze starych, łysy, z rzadką białą brodą i głęboko pooraną zmarszczkami twarzą, zabrał przybyłych na spacer, aby mogli rozprostować nogi po długiej jeździe. Na imię miał Kenji i był pierwszym Japończykiem, jaki postawił nogę na Marsie, chociaż nikt już tego nie pamiętał.

Przy murze otaczającym miasto podróżnicy przyjrzeli się ogromnym budynkom balansującym na okolicznych szczytach wzgórz. Wzgórza te wyrzeźbiono w rozmaite fantastyczne kształty.

— Byłeś kiedyś w Medusae Fossae?

Kenji uśmiechnął się tylko i potrząsnął głową. Następnie powiedział, że kamienie karni na wzgórzach zostały podziurawione jak sito pomieszczeniami mieszkalnymi i magazynowymi, toteż tam oraz w labiryncie pod moholowym kopcem Sabishiiańczycy mogli teraz zakwaterować bardzo dużo ludzi, nawet dwadzieścia tysięcy przez cały długi rok. Goście kiwali głowami. Istniała możliwość, że tak duży schron stanie się naprawdę konieczny.

Kenji zaprowadził gości do najstarszej części miasta, gdzie otrzymali pokoje w pierwotnym osiedlu. Były one mniejsze i skromniejsze niż większość studenckich mieszkań miasta, pokryte patyną starości, mocno zużyte, co sprawiało, że przypominały bardziej gniazda niż pomieszczenia mieszkalne. Jednakże issei ciągle sypiali w niektórych z nich.

Kiedy przybysze przechodzili przez te pokoje, unikali swojego wzroku. Kontrast między ich własną historią i tymi sabishiiańczykami był zbyt ostry. Patrzyli na meble, wstrząśnięci, oszołomieni, roztargnieni, zatopieni każde w swoich myślach. A po wieczornym posiłku, gdy już spora ilość wypitej sake nieco ich rozluźniła, któreś z nich powiedziało:

— Gdybyśmy tylko my stworzyli coś takiego.

Nanao zaczął grać na bambusowym flecie.

— Nam było łatwiej — zauważył Kenji. — Wszyscy jesteśmy Japończykami. Mieliśmy się na czym wzorować.

— Ale Sabishii nie przypomina Japonii, jaką pamiętam.

— To prawda. Tyle że tamta Japonia nie była prawdziwa.

Wzięli filiżanki, kilka butelek i weszli schodami do pawilonu na szczycie drewnianej wieży obok osiedla. Z góry widzieli drzewa, szczyty dachów miasta i nierówne szeregi głazów narzutowych, sterczących na czarnym horyzoncie. Mijała właśnie ostatnia godzina przed zmrokiem i poza lawendowym trójkącikiem na zachodzie niebo miało bogatą barwę nocnego błękitu i było gęsto upstrzone gwiazdami. Pod niebem, w laskach ognistych klonów, wisiał rząd papierowych lampionów.

— Jesteśmy prawdziwymi Japończykami. To, co widać dzisiaj w Tokio, jest ponadnarodowe. Tam jest inna Japonia. Rzecz jasna, możemy nigdy do niej nie wrócić. Prezentowała, w pewnym sensie, feudalną kulturę o wielu cechach, których nie potrafimy zaakceptować. Jednak wszystko, co robimy tutaj, ma swoje korzenie w naszej kulturze. Próbujemy znaleźć jakiś nowy sposób, który odkryje ponownie starą drogę albo stworzy ją dla tego nowego miejsca.

— Kasei Nippon, marsjańska Japonia.

— Tak, ale nie tylko dla Marsa! Także dla Japonii. Model dla Japończyków na Ziemi, rozumiecie? Przykład tego, czym mogliby się stać.

Tak więc mieszkańcy miasta i przybysze pili razem ryżowe wino pod gwiazdami. Nanao grał na flecie, a w dole, w parku pod papierowymi lampionami ktoś się śmiał. Goście siedzieli, pochylając się ku sobie, pijąc i rozmyślając. Rozmawiali przez chwilę o wszystkich ukrytych koloniach, o tym, jak bardzo się od siebie różnią, a jednocześnie, jak wiele mają ze sobą wspólnego.

Oczywiście się upili.

— Ten kongres to dobry pomysł.

Goście kiwali głowami. Zgadzali się, choć nie każdy z nich podchodził do tego równie entuzjastycznie.

— Tego właśnie potrzebujemy. To znaczy… zbieraliśmy się i obchodziliśmy święto Johna od… od ilu już lat? Nabrało rzeczywiście istotnego znaczenia. Bardzo przyjemne. Bardzo ważne. Potrzebujemy tego, dla dobra nas samych. Teraz jednak wszystko się błyskawicznie zmienia. Nie możemy udawać, że jesteśmy jakąś kliką. Musimy współpracować z pozostałymi.

Przez chwilę omawiali szczegóły: uczestnicy kongresu, problem bezpieczeństwa, kwestie sporne.

— Kto zaa… to znaczy zaatakował?

— Oddział sił bezpieczeństwa z Burroughs. Subarashii i Armscor stworzyli coś, co nazywają sabotażową jednostką śledczą i skłonili Zarząd Tymczasowy, by pobłogosławił jej operację. I bez wątpienia znowu wybiorą się na południe. Można prawie powiedzieć, że już czekamy zbyt długo.

— Dostali tę instytucję… znaczy informację… ode mnie?

Prychnięcie.

— Powinieneś przestać myśleć o sobie, jako o kimś bardzo ważnym.

— To nie ma znaczenia. Wszystkie tego typu działania przyspiesza sam fakt powrotu windy.

— Budują identyczną także dla Ziemi. A więc…

— Lepiej działajmy.

Potem, w miarę jak kamienne flaszki z sake krążyły wokół i pustoszały, zebrani zrezygnowali z poważnych dyskusji i oddali się rozmowom na temat ubiegłego roku. Mówili o rzeczach, które widzieli w dalekiej kolonii, plotkowali o wspólnych znajomych, powtarzali niedawno zasłyszane dowcipy. Nanao wyjął paczkę balonów, które napełnili powietrzem, wypuścili w nocną bryzę wiejącą w mieście i obserwowali ich lot w kierunku drzew i starych osiedli. Podawali sobie zbiorniczek z tlenkiem azotawym, wdychali go i śmiali się. Gwiazdy tworzyły nad ich głowami gęstą sieć. Ktoś opowiadał historie o kosmosie, o pasie asteroid. Scyzorykami próbowali naciąć wyżłobienia na obnażonych kawałkach drewna, ale im się nie udało.

— Ten kongres to coś, co nazywamy nema washi. Przygotowanie gleby pod uprawę.

Dwie osoby wstały, otoczyły się ramionami, chwilę się chwiały, póki nie odzyskały równowagi, potem podniosły małe filiżanki, wznosząc kolejny toast.

— Do następnego roku na Olympus.

— Do następnego roku — powtórzyli za nimi pozostali, po czym wszyscy wypili.

Było Ls sto osiemdziesiąt, M-roku czterdziestego, kiedy ze wszystkich miejsc na południu w małych pojazdach i samolotach zaczęły do Dorsa Brevia przybywać tłumy. Grupa „czerwonych” oraz przedstawicieli karawany arabskiej sprawdzała dane zbliżających się z pustkowia osób, a innych „czerwonych” i bogdanowistów rozstawiono w bunkrach umieszczonych wszędzie na dorsie; na wypadek kłopotów zostali uzbrojeni. Sabishiiańscy specjaliści do spraw wywiadu twierdzili jednak, że w Burroughs, Hellas czy Sheffield nikt nie wie o konferencji, a kiedy wyjaśnili zebranym, dlaczego są tego pewni, ludzie poczuli odprężenie, ponieważ uświadamiali sobie, że sabishiiańczycy przeniknęli naprawdę głęboko do korytarzy Zarządu Tymczasowego Organizacji Narodów Zjednoczonych, a także najwyraźniej w całą strukturę władzy konsorcjów ponadnarodowych na Marsie. Była to kolejna zaleta pół-świata — jego przedstawiciele mogli działać w obu kierunkach.

Kiedy do Dorsa Brevia przyjechała Nadia z Artem i Nirgalem, zaprowadzono ich do kwater gościnnych w Zakros, w najbardziej południowym fragmencie tunelu. Nadia złożyła swój pakunek w małym drewnianym pokoiku i udała się na wędrówkę po dużym parku, potem przeszła przez odcinki położone dalej na północ, odnajdując starych przyjaciół i poznając nieznajomych; czuła w sobie wielką nadzieję. Ogromnie radował jej serce widok wszystkich tych ludzi chodzących po zielonych parkach i pawilonach; reprezentowali tak wiele różnych grup. Nadia rozglądała się wokół siebie, patrząc na tłum gromadzący się w parku nad kanałem — w jej polu widzenia było w tej chwili może ze trzysta osób — i śmiała się.

Szwajcarzy z Overhangs przybyli na dzień przed planowanym rozpoczęciem konferencji. Ludzie mawiali, że nocują na dworze w roverach i czekają na uszczegółowienie danych. Na spotkanie przywieźli ze sobą cały zestaw procedur i protokołów, toteż kiedy Nadia i Art przysłuchiwali się, jak pewna Szwajcarka przedstawia ich plany, Art szturchnął Nadię łokciem i szepnął:

— Stworzyliśmy potwora.

— Nie, nie — równie cicho odparła Nadia. Kiedy spoglądała ponad dużym centralnym parkiem w trzeci od strony południowej odcinek tunelu, nazywany Lato, czuła się szczęśliwa. Świetlik nad jej głową był długą brązową szczeliną w ciemnym dachu i poranne światło wypełniało gigantyczną, cylindryczną komorę rodzajem fotonowego deszczu, do którego Nadia tęskniła przez całą zimę; brązowe światło rozchodziło się wszędzie, a bambusy, sosny i cyprysy rosnące ponad pokrytymi dachówkami szczytami domów, połyskiwały jak zielona woda. — Potrzebujemy jakiejś formalnej procedury, inaczej wszystko to się okaże zwykłą wolnoamerykanką. Szwajcarzy stanowią formę bez treści, jeśli rozumiesz co mam na myśli.

Art pokiwał głową. Myślał bardzo szybko, czasami nawet trudno go było zrozumieć, ponieważ potrafił błyskawicznie zmieniać temat; zakładał, że Nadia za nim nadąża.

— Skłoń ich po prostu, aby wypili kave z anarchistami — wymamrotał, po czym wstał i obszedł zgromadzony tłum.

I, w gruncie rzeczy, tej nocy, podczas swego spaceru z Mają przez Gurnię do ustawionego nad kanałem rzędu otwartych kuchni, Nadia mijając Arta, zobaczyła, że Ziemianin tak właśnie postępuje: zaciągnął Michaiła i kilku innych ortodoksyjnych bogdanowistów do stolika Szwajcarów, gdzie Jürgen, Max, Sibilla i Priska rozmawiali wesoło z grupą otaczających ich osób; przeskakiwali z jednego języka na inny, jak gdyby byli programem translacyjnym AI, który w każdym języku mówi z tym samym elastycznym gardłowym szwajcarskim akcentem.

— Art jest optymistą — oznajmiła Nadia Mai, kiedy poszły dalej.

— Art to idiota — odparła Maja.

Do tej pory w długiej kryjówce znajdowało się już około pięciuset gości reprezentujących mniej więcej pięćdziesiąt podziemnych grup. Kongres miał się zacząć następnego ranka, więc tej nocy głośno świętowano spotkanie; wszędzie od Zakros do Falasarny całą szczelinę czasową wypełniały dzikie krzyki i śpiewy, arabskie zawodzenia harmonizowały z jodłowaniem, takty walca „Tańcząc z Matyldą” tworzyły melodię do słów „Marsylianki”.

Następnego ranka Nadia obudziła się wcześnie. Art był już na zewnątrz przy pawilonie w parku Zakros. Ustawiał krzesła koliście, w klasycznym stylu bogdanowistów. Nadia poczuła ukłucie bólu i żalu, jak gdyby przez jej ciało przesunął się duch Arkadego; jemu bardzo by się podobał ten kongres, bowiem sam wielokrotnie nawoływał właśnie do takiego spotkania. Poszła pomóc Artowi.

— Wcześnie wstałeś.

— Obudziłem się i nie mogłem już zasnąć. — Był nie ogolony. — Jestem zdenerwowany!

Rosjanka roześmiała się.

— To potrwa kilka tygodni, Art, wiesz o tym.

— Tak, ale początki są ważne.

Do dziesiątej wszystkie siedzenia zostały zajęte, a cały pawilon za krzesłami wypełnili stojący obserwatorzy. Nadia znalazła się z tyłu małego kręgu mieszkańców Zygoty i z zaciekawieniem obserwowała zgromadzonych. Wśród audytorium było nieco więcej mężczyzn niż kobiet, a także nieco więcej tubylców niż przybyłych z Ziemi emigrantów. Ubranie większości osób stanowiły standardowe, jednoczęściowe kombinezony — przy czym stroje „czerwonych” miały kolor rdzy — ale pewna, znacząca liczba przybyłych, nałożyła na siebie rozmaite kolorowe ubrania wizytowe: togi, suknie, obcisłe spodnie, garnitury, rozpięte na piersiach haftowane koszule; wielu przyozdobiło swe ciała naszyjnikami, kolczykami i inną biżuterią. Wszyscy bogdanowiści nosili biżuterię zawierającą kawałki fobozytu, czarne lśniące klocki, płasko nacięte i wypolerowane.

Szwajcarzy stali w środku, posępni w szarych garniturach bankierów, Sibilla i Priska w ciemnozielonych sukniach. Sibilla przywołała zebranych do porządku, po czym ona, a następnie reszta Szwajcarów kolejno zabierali głos; z męczącą szczegółowością wyjaśniali opracowany przez siebie program, przerywając co jakiś czas, by odpowiedzieć na padające z sali pytania, a przy każdej zmianie mówcy prosząc o komentarze. Podczas wypowiedzi Szwajcarów grupa sufitów w śnieżnobiałych koszulach i obcisłych spodniach kręciła się po zewnętrznym obwodzie koła; rozdawali dzbanki z wodą i bambusowe filiżanki, poruszając się przy tym z typową dla nich taneczną gracją. Kiedy wszyscy uczestnicy kongresu otrzymali filiżanki, delegaci na początku każdej grupy nalewali wodę towarzyszowi po swej lewej stronie, a potem wszyscy wypili. W tłumie widzów przy stole siedzieli mieszkańcy Vanuatu, którzy napełniali kavą, kawą lub herbatą maleńkie filiżanki. Art podawał je wszystkim, którzy chcieli się napić. Nadia sączyła kave z otrzymanej od niego filiżanki i uśmiechała się, patrząc, jak Ziemianin idzie przez tłum powłócząc nogami; wyglądał jak sufita w powolnym, tanecznym ruchu.

Według programu Szwajcarów kongres rozpoczynała seria — poświęconych określonym tematom i problemom — warsztatów, pracujących w otwartych pomieszczeniach, rozproszonych w Zakros, Gumii, Lato i Malii. Wszystkie miały być rejestrowane na kasetach, a wnioski, przemówienia i pytania z warsztatów uznano za bazę dla późniejszych dyskusji, podczas jednego z dwóch zaplanowanych stałych spotkań ogólnych. Jedno z nich powinno się skupiać na sposobach zdobycia niezależności dla Marsa, drugie na przyszłości; spotkanie na temat środków i spotkanie na temat celów — tak je nazwał Art, kiedy zatrzymał się na krótko obok Nadii.

Szwajcarzy skończywszy mówić o programie, byli gotowi zacząć; oczywiście, nie przyszło im do głowy żadne uroczyste otwarcie. Werner, przemawiający jako ostatni, przypomniał jedynie zgromadzonym, że pierwsze warsztaty zaczną się za godzinę. I tyle. Skończyli.

Jednak, zanim tłum się rozproszył, Hiroko, która stała na tyłach tłumku z Zygoty, ruszyła powoli do środka kręgu. Miała na sobie kombinezon w kolorze zielonego bambusa, nie włożyła żadnej biżuterii — wysoka, smukła postać o białych włosach. Chociaż nie wyglądała zbyt pociągająco, wszystkie oczy skupiły się na niej. A kiedy podniosła ręce, wszyscy wstali. W milczeniu, które zapadło, Nadia straciła dech. Powietrze utknęło jej w gardle. Powinniśmy dać sobie teraz spokój — pomyślała. Żadnych spotkań — po prostu być tutaj razem, obcować ze sobą, wspólnie wyrażać szacunek dla tej jednej drobnej istoty.

— Jesteśmy dziećmi Ziemi — odezwała się Hiroko, na tyle głośno, aby wszyscy mogli ją usłyszeć. — A jednak znajdujemy się tutaj, w magmowym tunelu na planecie Mars. Nie powinniśmy zapominać, jak dziwny to jest los. Życie wszędzie stanowi zagadkę i niezwykle cenny cud, ale tutaj dostrzegamy jeszcze wyraźniej jego świętą siłę. Pamiętajmy o tym teraz i sprawmy, by nasza praca stała się naszym wyznaniem wiary.

Rozłożyła szeroko ręce, a jej najbliżsi towarzysze nucąc ruszyli do środka kręgu. Inni podążyli w ich ślady, aż przestrzeń wokół Szwajcarów wypełniła się pomrukującymi tłumami przyjaciół, znajomych i obcych.

Warsztaty odbywały się w pawilonach rozproszonych po parkach albo w trójściennych pomieszczeniach publicznych budynków, które znajdowały się na obrzeżach parków. Szwajcarzy wyznaczyli już wcześniej małe grupki osób do prowadzenia warsztatów, a reszta uczestników konferencji mogła uczęszczać na wybrane przez siebie zajęcia o najbardziej interesującej daną osobę tematyce, toteż niektóre spotkania przyciągały pięć osób, a inne pięćdziesiąt.

Nadia spędziła pierwszy dzień na wędrówce od warsztatu do warsztatu, w górę i w dół czterech najbardziej południowych odcinków tunelu. Stwierdziła, że dość sporo osób postępowało w ten sam sposób, szczególnie celował w tym Art, który starał się spróbować obejrzeć wszystkie warsztaty, tak że łapał w każdym miejscu zaledwie po kilka zdań.

W pewnej chwili Nadia znalazła się na spotkaniu, na którym dyskutowano o wydarzeniach roku 2061. Zaciekawił ją, chociaż wcale nie zaskoczył, fakt, że wśród publiczności znajdowała się Maja, Ann, Sax, Spencer, a nawet Kojot, podobnie jak Jackie Boone, Nirgal i wiele innych znajomych osób. Sala przepełniona była ludźmi. Tak, tak, pomyślała Nadia, najpierw to, co najważniejsze. Padało wiele zadawanych gderliwym tonem pytań o rok 2061: „Co się wtedy zdarzyło?” „Co poszło źle i dlaczego?”

Jednak po dziesięciu minutach przysłuchiwania się zamarło jej serce. Uczestnicy spotkania byli zdenerwowani i bez końca, szczerze i gorzko wzajemnie się obwiniali. Nadia poczuła, że żołądek ściska jej się w taki sposób, w jaki nie działo się to od lat, kiedy jej umysł wypełniły wspomnienia związane z nieudaną rewoltą.

Rozejrzała się po sali, próbując się skoncentrować na twarzach, aby oderwać myśli od trapiących ją duchów. Siedzący obok Spencera Sax patrzył po ptasiemu; pokiwał głową w momencie, gdy Spencer oświadczył, że rok 2061 nauczył ich, że muszą dokładnie oszacować całą potęgę sił militarnych, które się znajdują w marsjańskim systemie.

— To jest naprawdę konieczny wstępny warunek dla każdej udanej akcji — powiedział Spencer.

Ale ta zdroworozsądkowa uwaga została zakrzyczana przez kogoś, kto najwyraźniej uważał, że stanowi ona jedynie wymówkę dla unikania działania; prawdopodobnie był to któryś z członków koalicji „Nasz Mars”, organizacji zalecającej natychmiastowy masowy ekotaż i zbrojny atak na miasta.

Nadia nagle przypomniała sobie wyraźnie kłótnię z Arkadym o tę właśnie kwestię i nie mogła już dłużej tego wszystkiego znieść. Wyszła więc na środek sali.

Po chwili wszyscy umilkli, jakby unieruchomieni jej widokiem.

— Mam dość dyskutowania o tej sprawie jedynie w czysto militarnym aspekcie — oznajmiła. — Trzeba ponownie przemyśleć cały model rewolucji. Tego właśnie nie udało się osiągnąć Arkademu w roku 2061 i dlatego akcja z tamtego roku zmieniła się w krwawą rzeź. Słuchajcie mnie, teraz… Na Marsie nie może zaistnieć coś takiego jak udana rewolucja zbrojna. Systemy wspomagania życia stanowią zbyt słaby punkt…

Sax wykrakał nagle:

— Jednak jeśli powierzchnia będzie zdolna życia… to znaczy, jeśli można by na niej żyć… wtedy systemy wspomagające nie byłyby tak… tak…

Nadia potrząsnęła głową…

— Jednak obecnie na tej powierzchni nie da się żyć, co więcej, nie będzie można tu żyć jeszcze przez wiele lat. A nawet gdyby było można, i tak trzeba ponownie przemyśleć ideę rewolucji. Słuchajcie, w historii świata, nawet kiedy rewolucje bywały udane, powodowały zbyt wiele zniszczeń i rodziły za dużo wzajemnej nienawiści, która zawsze powoduje swego rodzaju straszliwą reakcję… Jest to nieodłącznie związane z metodami rewolucyjnymi. Jeśli wybiera się przemoc, wtedy tworzy się wrogów, którzy zawsze będą stawiać opór. A jeśli przywódcami rewolucji stają się ludzie bezwzględni, wówczas — jeśli będą sprawować władzę po zakończeniu wojny — okażą się prawdopodobnie tak samo okrutni jak wszystko to, co zastąpili.

— Nie podczas… to znaczy amerykańskiej… — z trudem wypowiedział się Sax, aż zezując z wysiłku, aby wymusić właściwe słowa w odpowiednim momencie.

— Nie wiem, jak przebiegała amerykańska rewolucja… Ale zwykle bywa tak, jak powiedziałam. Przemoc rodzi nienawiść i w końcu następuje reakcja. To nieuniknione.

— Tak — przyznał Nirgal, patrząc swoim zwykłym bacznym spojrzeniem, wcale nie tak różnym od grymasu Saxa. — Jednak, skoro tamci napadają na ukryte kolonie i niszczą je, cóż, nie mamy wielkiego wyboru.

— Pytanie brzmi, kto wysyła te siły? — kontynuowała Nadia. — I kim są ludzie, którzy faktycznie biorą udział w atakach na nas? Wątpię, czy sami żywią do nas nienawiść. W każdej chwili mogą równie łatwo stanąć po naszej stronie, jak przeciwko nam. A my musimy się skupić na ich szefach i dowódcach.

— De-ka-pi-ta-cja — wydukał Sax.

— Nie podoba mi się to słowo. Trzeba znaleźć inny termin.

— Nakaz wycofania się z działalności — podsunęła kwaśno Maja. Ludzie roześmiali się, a Nadia obrzuciła swoją starą przyjaciółkę piorunującym spojrzeniem.

— Przymusowe zwolnienie — odezwał się głośno Art z tyłu, gdzie się właśnie pojawił.

— Chodzi ci o obalenie władzy? — spytała go Maja. — To znaczy: walczyć nie z całą ludnością zamieszkującą powierzchnię, ale tylko z przywódcami i ich „ochroniarzami”?

— A może też z ich armiami — dodał uparcie Nirgal. — Nie mamy żadnej pewności, czy rzeczywiście są do nas pozytywnie nastawieni lub unikają walki…

— Nie. Jednak, czy walczyliby bez rozkazów swoich dowódców?

— Może niektórzy tak. W końcu to jest ich praca.

— Tak, ale nie otrzymują za nią kokosów — odparła Nadia, wymyślając na poczekaniu nową koncepcję. — Jeśli nie kierują tymi ludźmi motywy nacjonalistyczne, etniczne albo innego rodzaju związki z ziemską przeszłością, nie sądzę, aby walczyli do ostatniej kropli krwi. Wiedzą, że mają rozkaz chronić tych, którzy posiadają władzę. Gdyby pojawił się tu jakiś bardziej egalitarny system, mogliby cierpieć z powodu konfliktu lojalności.

— Rozwiązaniem są zasiłki emerytalne — zadrwiła Maja i ludzie znowu się roześmiali.

Jednak wówczas z tyłu ponownie odezwał się Art:

— Dlaczego nie wyłożyć tego w terminach ekonomicznych? Jeśli nie chcecie rewolucji rozumianej jako wojna, jeśli potrzeba wam czegoś innego, by ją zastąpić, dlaczego nie miałaby to być ekonomia? Nazwijmy to podyktowaną praktycyzmem zmianą sytuacji. Tak właśnie postępują ludzie z Praxis, kiedy mówią o ludzkim kapitale albo o bioinfrastrukturze: kształtują wszystko w terminach ekonomicznych. Chociaż nieco absurdalne, ale naprawdę przemawia do wszystkich, dla których gospodarka jest wzorcem najważniejszym. To oczywiście włącza konsorcja ponadnarodowe…

— A więc — zauważył Nirgal z uśmiechem — zwalniamy lokalnych przywódców i dajemy ich policjantom podwyżkę, jednocześnie ucząc ich innego zajęcia?

— Taak, coś w tym rodzaju.

Sax potrząsał głową.

— Nie uda się nam do nich dotrzeć — oznajmił. — Potrzebowaliśmy siły.

— Musimy coś zmienić, aby uniknąć kolejnego roku 2061! — upierała się Nadia. — Trzeba dobrze wszystko przemyśleć. Może istnieją jakieś odpowiednie modele historyczne, ale z pewnością nie są nimi te, o których wspominacie. Potrzeba nam czegoś więcej niż tylko, na przykład, aksamitnych rewolucji, które zakończyły epokę sowiecką.

— Jednak zakładały one istnienie nieszczęśliwej populacji — odezwał się Kojot z końca sali — a poza tym miały miejsce w systemie, który i tak się rozpadał. Na Marsie mamy zupełnie inną sytuację. Tutejszym ludziom powodzi się dość dobrze. W każdym razie czują, że mają szczęście, iż są tutaj.

— Ale Ziemia… w kłopotach — zauważył Sax. — Rozpada się.

— Hmm… — mruknął Kojot i usiadł obok Saxa, aby o tym pomówić. Rozmowy z Saxem nadal były frustrujące, ale dzięki wielogodzinnym ćwiczeniom z Michelem, stały się możliwe. Nadia czuła się szczęśliwa, gdy obserwowała, jak Kojot z nim konferuje.

Wokół nadal trwały dyskusje. Ludzie spierali się na temat teorii rewolucyjnych, a kiedy próbowali rozmawiać o samym 2061 roku, przeszkadzały im długo skrywane żale oraz podstawowy brak zrozumienia przyczyn zdarzeń z tamtych koszmarnych miesięcy. W pewnym momencie kłótnia szczególnie się zaogniła, kiedy Michaił i niektórzy byli więźniowie z Korolowa zaczęli się spierać o to, kto zamordował tamtejszych strażników.

Sax wstał i zamachał nad głową swoim AI.

— Potrzeba faktów… przede wszystkim — wykrakał. — Potem dializy… to znaczy analizy.

— Dobry pomysł — Art natychmiast go poparł. — Gdybyście potrafili wysnuć wnioski z krótkiej historii tej wojny i pozwolili się rozwijać kongresowi w sposób nieskrępowany, z pewnością byłby z tego pożytek. Dyskusje na temat metodologii zostawmy na spotkania ogólne, dobrze?

Sax skinął głową i usiadł. Dość sporo osób wyszło w tym momencie z zebrania, a reszta uspokoiła się i zebrała wokół Saxa i Spencera. Nadia zauważyła, że nie opuścili sali weterani wojny, chociaż pozostała także Jackie, Nirgal oraz kilkoro innych tubylców. Nadia widziała niektóre programy na temat roku 2061, które Sax oglądał w Burroughs, i miała nadzieję, że relacje naocznych świadków uzyskane od innych weteranów mogłyby doprowadzić do pewnego podstawowego zrozumienia wojny i jej ostatecznych przyczyn; minęła od tego czasu prawie połowa stulecia, ale — jak powiedział Art, gdy mu o tym wspomniała — nie było to zachowanie nietypowe.

Art położył jej teraz dłoń na ramieniu; raczej nie wyglądał na zaniepokojonego obserwacjami tego ranka, gdy po raz pierwszy w całej pełni mógł dostrzec kłótliwą naturę poszczególnych grup podziemia.

— Nie zgadzają się w wielu kwestiach — przyznał. — Ale początki zawsze są trudne.

Późnym popołudniem drugiego dnia Nadia weszła na warsztat poświęcony terraformowaniu. Sądziła, że problem ten wywołuje najwięcej kontrowersji wśród uczestników kongresu; frekwencja na warsztacie odzwierciedlała to. Otwarte pomieszczenie na granicy parku Lato było zatłoczone, toteż przed rozpoczęciem spotkania jego przewodniczący przeniósł je w bardziej dogodne miejsce — na trawiaste wzniesienie górujące nad kanałem.

Znajdujący się wśród audytorium „czerwoni” twierdzili, że samo terraformowanie stanowi utrudnienie wobec oczekiwań wszystkich zebranych. Dowodzili, że jeśli na marsjańskiej powierzchni będą mogli swobodnie żyć ludzie, wtedy tutejszymi terenami zacznie się handlować tak jak gruntem na Ziemi, a biorąc pod uwagę dotkliwe kłopoty z przeludnieniem i ochroną środowiska na tamtej planecie oraz konstruowaną tam aktualnie — w taki sposób, aby pasowała do marsjańskiej — windą kosmiczną (a istnienie obu całkowicie przezwycięży problem studni grawitacyjnych), trzeba zauważyć, że z pewnością podąży za nią masowa emigracja. W ten sposób zniknie jakakolwiek szansa na niezależność Marsa.

Natomiast ci, którzy były zwolennikami terraformowania, nazywani „zielonymi” lub „partią zielonych” — chociaż wcale nie zrzeszali się w żadna partię — twierdzili, że gdy marsjańska powierzchnia stanie się możliwa do zamieszkania, gdy na planecie ludzie będą mogli żyć w każdym dowolnym miejscu, podziemie zapewne wyjdzie na powierzchnię, dzięki czemu stanie się nieskończenie trudniejsze do kontroli czy likwidacji, a tym samym znajdzie się w lepszej sytuacji w przypadku ewentualnej próby przejęcia opanowanych przez wroga terenów.

Te dwa poglądy omawiano w każdym możliwym układzie i kombinacji. Byli tu oczywiście także Ann Clayborne i Sax Russell — centralne postaci spotkania. Coraz częściej wysuwali propozycje lub stawiali tezy, aż reszta audytorium przestała się odzywać, uciszona autorytetem dwojga odwiecznych przeciwników. Słuchając obojga, można było dojść do wniosku, że nigdy się nie pogodzą.

Nadia ze smutkiem obserwowała tę rozwijającą się powoli walkę, pełna niepokoju o przyjaciół. Nie była zresztą odosobniona w swoich odczuciach. Większość zgromadzonych widziała słynną wideokasetę ze sporem Ann i Saxa w Underhill i oczywiście opowieść o nich stała się dobrze znana wszem i wobec, stanowiąc jeden z wielkich mitów, związanych z historią pierwszej setki — mit z czasów, kiedy wszystko było o wiele prostsze i kiedy osobowości o bardzo odmiennych poglądach mogły się jawnie spierać na temat kluczowych kwestii. Teraz nic nie było już takie proste, a kiedy para starych nieprzyjaciół wznowiła kłótnię w samym środku nowej mieszanej grupy, powietrze wypełniło się dziwną nerwowością, wręcz elektrycznością, mieszaniną nostalgii, napięcia, zbiorowego deja vu i pragnieniem (może tylko we mnie samej, pomyślała z goryczą Nadia), żeby tych dwoje potrafiło w jakiś sposób doprowadzić do pojednania przez wzgląd na siebie samych i dla dobra wszystkich pozostałych uczestników kongresu.

Niestety, nadal się kłócili, stojąc w środku tłumu. Ann już publicznie przegrała w sporze i jej zachowanie odbijało to w sposób widoczny; wydawała się pokonana, bardzo bezstronna, niemal niezainteresowana kłótnią. Zupełnie niepodobna do ognistej i porywczej Ann ze słynnych kaset.

— Kiedy na tej powierzchni będą mogli żyć ludzie — powiedziała, a Nadia zauważyła, że nie użyła słowa, jeśli”, ale „kiedy” — tamtych przylecą tu miliardy. Póki my musimy mieszkać w schronach, logistycy utrzymują populację na poziomie milionowym. I jest to właśnie taka liczba, jakiej potrzeba, jeśli się chce udanej rewolucji. — Wzruszyła ramionami. — Nasze schrony są ukryte, a ich nie. Rozedrzyjmy kopuły ich miast, a wtedy z pewnością nie będą potrafili zrewanżować nam się tym samym — po prostu umrą, a my przejmiemy ich tereny. Jest to nasza przewaga, którą odbierze nam terraformowanie.

— Nie wezmę w czymś takim udziału — natychmiast odezwała się Nadia, nie mogąc się powstrzymać. — Na pewno pamiętasz, jak wyglądały miasta w 2061 roku.

Z tyłu siedziała Hiroko, obserwując ich z uwagą i teraz odezwała się po raz pierwszy, przemawiając głośno i wyraźnie:

— Społeczeństwo stworzone na bazie ludobójstwa nie jest tym, czego pragniemy.

Ann wzruszyła ramionami.

— Pragniecie bezkrwawej rewolucji, która nie jest możliwa.

— Ależ jest — odparła Hiroko. — Jedwabna rewolucja. Rewolucja aerożelowa. Integralna część areofanii. Oto, czego pragnę.

— W porządku — powiedziała Ann. Nikt nie potrafił się spierać z Hiroko, było to po prostu niemożliwe. — Ale nawet w trakcie takiej rewolucji byłoby prościej nie mieszkać na otwartej powierzchni. Mówicie o obaleniu władzy… dobrze przemyślcie to sobie. Jeśli przejmiecie elektrownie w głównych miastach i powiecie: „teraz my tu rządzimy”, wówczas miejscowa ludność prawdopodobnie przystanie na takie rozwiązanie, ponieważ nie będzie miała innego wyjścia. Jednak, kiedy tu, na otwartej powierzchni zamieszkają miliardy ludzi, a wy tylko zwolnicie niektórych z ich stanowisk i ogłosicie, że przejmujecie panowanie nad miastem, oni prawdopodobnie spytają: „nad czym właściwie przejmujecie władzę?” i po prostu was zlekceważą.

— To… — odezwał się powoli Sax. — To sugeruje… przejęcie… podczas gdy powierzchnia… niemożliwa do życia. Wtedy kontynuacja procesu… jako niezależny.

— Zechcą was schwytać — zauważyła Ann. — Kiedy zobaczą, że powierzchnia odkrywa się, przyjdą po was.

— Nie, jeśli zostaną pokonani — odrzekł Sax.

— Władza konsorcjów ponadnarodowych jest naprawdę silna — stwierdziła Ann. — Niech ci się nie wydaje, że jest inaczej.

Sax wpatrywał się w Ann bardzo uważnie i zamiast odrzucać jej punkt widzenia, tak jak postępował w debacie sprzed lat, wydawał się — przeciwnie — bardzo na nich skupiać; obserwował każdy ruch swojej przeciwniczki, mrużył oczy, rozważając jej słowa, a potem odpowiadał z jeszcze większym wahaniem, niż mogły to tłumaczyć jego problemy z mówieniem. Gdy Nadia patrzyła na jego zmienioną twarz, czasami wydawało jej się, że tym razem ktoś inny spiera się z Ann: nie Sax, ale jakiś jego brat, z zawodu instruktor tańca albo były bokser ze złamanym nosem i wadą wymowy, który cierpliwie starał się wybierać odpowiednie słowa, co mu się, niestety, często nie udawało.

Mimo tego efekt był taki sam.

— Terraformowanie… nieodwracalne — wykrakał Sax. — Byłoby to taktycznie trudne… chciałem powiedzieć technicznie trudne… zacząć… to znaczy przestać. Wysiłek równy temu… już dokonanemu. A może nie… Jednak… środowisko może być… stanowić broń w naszym wypadku… to jest naszym przypadku. W każdej sytuacji.

— W jaki sposób? — spytało go wiele osób, ale Sax nie podał szczegółów. Koncentrował się przez cały czas na Ann, której mina wyrażała zaciekawienie, a równocześnie irytację.

— Jeśli zechcemy zmierzać ku powierzchni, na której można swobodnie żyć — powiedziała do Saxa — wtedy Mars stanie się dla konsorcjów ponadnarodowych piękną nagrodą. Może będzie nawet dla nich oznaczał wybawienie, jeśli na Ziemi zacznie się dziać naprawdę źle. Po prostu przylecą i przejmą planetę. Otrzymają swój własny nowy świat, a Ziemi mogą pozwolić iść do diabła. Jeśli coś takiego nastąpi, będziemy mieli pecha. Widziałeś, co się zdarzyło w roku 2061… A tym razem mają do swojej dyspozycji gigantyczne wojsko i dzięki niemu utrzymają tu władzę.

Ann wzruszyła ramionami. Sax mrugał, rozmyślając nad jej słowami; nawet pokiwał głową. Patrząc na nich oboje, Nadia poczuła ból w sercu: sprawiali wrażenie tak beznamiętnych, że wydawali się prawie nie przywiązywać do niczego znaczenia; a może owych cząstek, które dbają o cokolwiek, jest w nich zaledwie o kilka więcej niż tych zupełnie niczym nie zainteresowanych i tylko dlatego w ogóle ze sobą rozmawiają.

Ann przypominała ogorzałego farmera z wczesnych dagerotypów, a Sax był niestosownie czarujący — oboje wyglądali na niewiele więcej niż siedemdziesiąt lat, tak że widząc ich i czując nerwowe pulsowanie własnego ciała, Nadia z niedowierzaniem pomyślała, że wszyscy oni liczą sobie obecnie ponad sto dwadzieścia lat, że są tak nieludzko starzy i tak… tak odmienieni, tak jakoś… zdarci, wyczerpani, przesadnie doświadczeni, sterani życiem, zużyci… albo przynajmniej, że dawno już minął czas, kiedy roznamiętniała ich jakaś zwykła wymiana zdań. Wiedzieli teraz, jak małe znaczenie mają w świecie słowa. Dlatego też zamilkli, chociaż ciągle jeszcze patrzyli sobie w oczy, uwięzieni w pułapce dialektyki, niemal wydrenowani z gniewu.

Jednakże inne osoby bardziej niż kompensowały zamyślenie tamtych: młodzi zapaleńcy ze wszystkich sił prowadzili zagorzałe dyskusje. Młodsi „czerwoni” uważali bowiem terraformowanie za coś niewiele lepszego niż system imperialny. W porównaniu z nimi Ann była osobą o prawdziwie umiarkowanych poglądach; tamci szaleli, wściekając się nawet na Hiroko…

— Nie używaj określenia areoformowanie — krzyknęło na nią któreś z nich i Hiroko popatrzyła z zażenowaniem na wysoką, młodą kobietę, blondynkę o wyglądzie Walkirii, którą niemalże rozwścieczyło samo użycie owego słowa. — Mówisz przecież o terraformowaniu. Terraformowaniem jest również to, co robisz, a nazywanie tego areoformowaniem, to po prostu obrzydliwe kłamstwo.

— Terraformujemy tę planetę — wyjaśniła kobiecie Jackie — a ta planeta areo formuj e nas.

— To również jest kłamstwo!

Ann popatrzyła ponuro na Jackie.

— Twój dziadek mi to powiedział — zauważyła — dawno, dawno temu. Może zresztą sama słyszałaś… Jednak ja ciągle czekam, aż zobaczę, co ma znaczyć to areoformowanie!

— Ależ to się przydarza wszystkim, którzy się tutaj urodzili — oświadczyła Jackie z przekonaniem.

— Ale jak?! Ty się urodziłaś na Marsie — w jaki sposób jesteś inna?

Jackie popatrzyła na nią groźnie.

— Tak jak dla reszty tubylców, Mars jest dla mnie wszystkim, co znam i wszystkim, co mnie interesuje. Zostałam wychowana w kulturze stworzonej z rozmaitych elementów pochodzących od wielu różnych ziemskich antenatów. Elementów skręconych w jedną marsjańską całość.

Ann wzruszyła ramionami.

— Nie widzę, żebyś była w jakikolwiek sposób odmienna od nas. Przypominasz mi Maję.

— Niech cię diabli!

— Właśnie tak zareagowałaby Maja. I tak właśnie wygląda twoje areoformowanie. Jesteśmy ludźmi i pozostaniemy nimi, cokolwiek powiedział John Boone. Mówił wiele rzeczy, ale żadna z nich nie okazała się prawdą.

— Jeszcze nie — odburknęła Jackie. — Jednak proces został spowolniony, ponieważ tkwi w rękach ludzi, którzy nie mieli nowych pomysłów od pięćdziesięciu lat. — Wielu młodszych roześmiało się na te słowa. — Ludzi, którzy mają w zwyczaju ni stąd, ni zowąd włączać osobiste zniewagi w trakcie sporów politycznych.

Jackie stała nieruchomo, wpatrując się w Ann. Wyglądała na opanowaną i odprężoną. Jedynie błysk w jej oku przypomniał ponownie Nadii, jaką wielką siłę stanowi ta dziewczyna. Na pewno popierali ją prawie wszyscy tubylcy.

— Skoro nie zmieniliśmy się tutaj — spytała Hiroko Ann — jak wytłumaczysz istnienie twoich „czerwonych”? Jak wyjaśnisz areofanię?

Ann wzruszyła ramionami.

— To są wyjątki.

Hiroko potrząsnęła głową. Zaczęła mówić, mocno akcentując wypowiadane słowa.

— Tkwi w nas duch tego miejsca. Ten krajobraz potrafi w niezwykły sposób wpływać na ludzką psychikę. Jesteś uczennicą tego świata, podobnie jak twoi „czerwoni”. Musisz przyznać, że to prawda.

— Prawda dla niektórych osób — odparta Ann — ale nie dla wszystkich. Większość ludzi najwidoczniej zupełnie nie wyczuwa ducha tego miejsca. Jedno miasto jest bardzo podobne do drugiego — w gruncie rzeczy, można by je po prostu pozamieniać… Więc… ludzie przyjeżdżają do jakiegoś miasta na Marsie i jaka to różnica? Nie widzę żadnej. Nie myślą już więcej o zniszczeniach gruntu poza swoim miastem, w każdym razie nie więcej niż myśleliby na Ziemi.

— Tych ludzi można nauczyć inaczej myśleć.

— Nie sądzę, aby to było możliwe. Otrzymujecie ich do swojej dyspozycji zbyt późno. W najlepszym razie możecie im jedynie polecić, żeby postępowali inaczej. Jednak nie oznacza to areoformowania przez tę planetę, raczej oznacza stosowaną przez was indoktrynację… obozy reedukacyjne, czy jak tam chcesz to nazwać. Faszystowska areofania.

— Perswazja — odparowała Hiroko. — Rzecznictwo, argumentowanie poprzez przykład, argumentacja poprzez argumentację. Nie trzeba nikogo do niczego przymuszać.

— Rewolucja aerożelowa — oświadczyła Ann z sarkazmem. — Pamiętaj jednak, że aerożel nie bardzo potrafi się opierać pociskom.

Wiele osób zaczęło mówić naraz i na chwilę wątek rozmowy się przerwał; dyskusja natychmiast rozerwała się na setkę małych narad, bowiem wielu miało do powiedzenia coś, z czym się powstrzymywali od jakiegoś czasu. Stało się oczywiste, że takie debaty można kontynuować bez końca: godzinę po godzinie, dzień po dniu…

Ann i Sax usiedli. Nadia odeszła od tłumu, potrząsając głową. Tuż za ostatnim rzędem zgromadzonych wpadła na Arta, który trzeźwo potrząsał głową.

— Nie do wiary — stwierdził.

— Lepiej uwierz, bo to prawda.

Kolejne dni kongresu przebiegały w większości tak jak kilka pierwszych. Warsztaty — lepsze lub gorsze — potem kolacja, następnie długie wieczory spędzane na rozmowach lub zabawie. Nadia zauważyła, że podczas gdy starzy emigranci po kolacji gotowi byli wrócić do pracy, młodzi tubylcy traktowali konferencje jedynie jako pracę dzienną, nocami zaś chętnie oddawali się świętowaniu, często wokół dużego ciepłego stawu w Fajstosie. Znowu była to tylko kwestia różnic w skłonnościach, od której zresztą istniało wiele wyjątków, ale Nadia uznała całą sprawę za interesującą.

Sama spędzała większość wieczorów na stołówkowych patiach Zakrosu, sporządzając notatki na temat spotkań, które odbyły się tego dnia, rozmawiając z ludźmi lub rozmyślając nad różnymi sprawami. Często pracował z nią Nirgal, a także Art — o ile akurat nie zajmowała się nakłanianiem osób, które kłóciły się w trakcie dnia, aby teraz wypiły wspólnie kawę, a potem poszli razem na przyjęcie do Fajstosa.

W drugim tygodniu Nadia nabrała zwyczaju odbywania wieczornego spaceru w górę tunelu, często przechodząc całą jego długość i docierając aż do Falasarny. Po powrocie przyłączała się do Nirgala i Arta, którzy po raz ostatni podsumowywali kończący się dzień na patio, umiejscowionym na małym magmowym wzniesieniu w Lato. Ci dwaj mężczyźni bardzo się zaprzyjaźnili podczas długiego treku do domu z Kasei Vallis, a w obliczu kongresu stali się sobie bliscy niemal jak bracia: rozmawiali o wszystkim, konfrontowali wrażenia, testowali teorie, poddawali swe plany pod osąd Nadii; zdecydowali się także przyjąć na siebie zadanie sporządzenia stosownego dokumentu podsumowującego kongres. Nadia towarzyszyła im w niektórych zajęciach — może jako starsza siostra, a może tylko jako stara babcia — a kiedyś, gdy zakończyli rozmowę i chwiejnie ruszali do łóżek, Art powiedział coś o swego rodzaju triumwiracie. A ona, bez wątpienia, miała być Pompeją. Nadia robiła, co mogła, aby ich zainteresować własnymi analizami szerszego obrazu całości.

Powiedziała im między innymi, że wśród grup na kongresie istnieje wiele różnego rodzaju przeciwieństw i kwestii spornych, jednak niektóre z nich należałoby uznać za naprawdę istotne. Jedni, na przykład, byli „za”, inni „przeciw” terraformowaniu; jedni byli „za”, inni „przeciw” przemocy rewolucyjnej. Istnieli tacy, którzy zeszli do podziemia, aby powstrzymać własną kulturę przed atakiem i ci radykalni, którzy zniknęli, ażeby stworzyć zupełnie nowy porządek społeczny. No i coraz bardziej oczywiste stawały się różnice między emigrantami z Ziemi a tubylcami urodzonymi na Marsie.

W każdym razie miały tu miejsce wszelkie rodzaje różnic, natomiast między uczestnikami nie można było znaleźć żadnych rzucających się w oczy podobieństw. Pewnej nocy Michel Duval przyłączył się do nich trojga na drinka, a kiedy Nadia przedstawiła mu ten problem, wyjął swoje AI i zaczął rysować wykresy oparte na czymś, co nazywał „prostokątem semantycznym”. Wykorzystując ten schemat całą czwórką wykonali sto różnych szkiców rozmaitych dychotomii, próbując sporządzić mapę, która pomogłaby im zrozumieć, uporządkować wszelkie podobieństwa i różnice, wynikłe w czasie obrad kongresu.

Całą grupą stworzyli pewne interesujące wzorce, jednak trudno byłoby powiedzieć, że z ekranu spłynęły na Nadię i jej trzech przyjaciół jakieś porażająco wnikliwe wnioski, chociaż jeden szczególnie „nieporządny” prostokąt semantyczny wydał się — przynajmniej Michelowi — sugestywny: przemoc i niestosowanie przemocy, terraformowanie i antyterraformowanie ukształtowały cztery początkowe rogi, a w dodatkowej kombinacji wokół tego pierwszego prostokąta umieszczono bogdanowistów, „czerwonych”, areofanię Hiroko oraz muzułmanów i innych konserwatystów kulturowych. Jednakże pozostawało niejasne, co przykład takiej kombinacji miał oznaczać w kategoriach strategii działania.

Nadia zaczęła uczęszczać na codzienne spotkania poświęcone ogólnym kwestiom związanym z potencjalnym rządem marsjańskim. Zebrania te były dokładnie tak samo zdezorganizowane jak dyskusje na temat metod rewolucyjnych, jednak mniej emocjonalne i często bardziej formalne. Odbywały się każdego dnia w małym amfiteatrze, który w stoku tunelu w Malii wycięli minojczycy. Przed uczestnikami kongresu, siedzącymi na ławkach ustawionych w łukowych, wznoszących się rzędach, rozciągał się widok ponad bambusami, sosnami i dachami z terakoty na cały obszar tunelu, od Zakrosu do Falasarny.

W rozmowach uczestniczyły nieco inne osoby niż w debatach rewolucyjnych. Najpierw przedstawiano sprawozdania z mniejszych warsztatów, poddawano pod dyskusję, a następnie większość osób, które brały udział w warsztatach odbywała jedno większe zebranie, pragnąc usłyszeć, jak komentowane są ich raporty. A ponieważ Szwajcarzy podzielili warsztaty tematycznie na wszystkie możliwe aspekty polityki, ekonomii i szeroko pojętej kultury, dyskusje na spotkaniach ogólnych dotyczyły naprawdę sporej ilości zagadnień.

Wład i Marina często przekazywali raporty ze swojego warsztatu poświęconego problemom finansowym, a każde sprawozdanie wyostrzało i rozszerzało ich stale ewoluujące pojęcie ekoekonomii.

— To bardzo interesujące — powiedziała Nadia, gdy zdawała relację Nirgalowi i Artowi na ich późnowieczornym zebraniu w patio na wzniesieniu. — Wiele osób krytykuje pierwotny system Włada i Mariny, łącznie ze Szwajcarami i bolończykami, toteż powoli dochodzą oni do podstawowego wniosku, że system daru, którego początkowo używaliśmy w podziemiu, sam w sobie nie wystarcza, ponieważ zbyt trudno jest utrzymać gospodarkę w równowadze. Istnieją takie problemy jak kwestia niedostatecznej ilości różnych dóbr oraz kwestia gromadzenia, a kiedy zacznie się ustalać standardy, cała teoria będzie przypominać wymuszanie darów od ludzi, a jest to sprzeczność. Kojot też tak uważał i dlatego właśnie stworzył swój „sieciowy” handel wymienny. W każdym razie Wład i Marina pracują obecnie nad układem sprawniejszym i bardziej zracjonalizowanym, w którym artykuły pierwszej potrzeby będą rozdzielane w systemie ekonomicznym opartym na nadtlenku wodoru; wszystkie artykuły zostaną wycenione poprzez obliczenie ich wartości kalorycznej. Dopiero więc kiedy się rozdzieli artykuły pierwszej potrzeby, może zacząć działać ekonomia daru, używająca wzorca azotowego. Tak więc istnieją dwa plany, plan potrzeby i plan daru, albo — jak nazywają to sufici z tego warsztatu — zwierzę i człowiek, wyrażone za pomocą różnych wartości.

— Zieleń i biel — powiedział do siebie Nirgal.

— I sufici są zadowoleni z tego dwoistego systemu? — spytał Art.

Nadia skinęła głową.

— Dziś, po tym jak Marina opisała wzajemny stosunek dwóch planów, Dhu el-Nun powiedział jej: „Mevlana nie wyraziłby tego lepiej”.

— Dobry znak — ocenił wesoło Art.

Inne warsztaty były mniej szczegółowe, a co za tym idzie, mniej twórcze. Jeden, pracujący nad zapowiadanym projektem kodeksu praw, okazał się aż zaskakująco kiepski; jednak Nadia szybko zauważyła, że temat ten dotykał ogromnej liczby pojęć kulturowych i wiele osób, rzecz jasna, rozważało kwestię możliwej dominacji jednej kultury nad pozostałymi.

— Powtarzałem to swego czasu Boone’owi — krzyknął Zeyk. — Próba narzucenia nam wszystkim jednego kodeksu wartości to nic innego jak tylko ataturkizm. Każdemu należy pozwolić pójść własną drogą.

— Ale tylko do pewnego punktu — powiedziała Ariadnę. — Co zrobimy, jeśli jedna grupa zacznie się domagać uznania jej praw do posiadania niewolników?

Zeyk wzruszył ramionami.

— Na to nie można by przystać.

— Więc zgadzasz się, że powinien istnieć jakiś podstawowy projekt kodeksu praw człowieka?

— To oczywiste — odparł chłodno Zeyk.

W imieniu bogdanowistów odezwał się Michaił:

— Wszelka społeczna hierarchiczność jest rodzajem niewolnictwa — oświadczył. — Wszyscy powinni być całkowicie równi wobec prawa.

— Hierarchiczność jest stanem naturalnym — odrzekł Zeyk. — Nie można jej uniknąć.

— Mówisz to jako Arab i mężczyzna — odpaliła Ariadnę. — Ale my nie jesteśmy tutaj czymś naturalnym, jesteśmy Marsjanami. I jeśli hierarchiczność prowadzi do ucisku, trzeba ją znieść.

— Hierarchiczność ludzi o dobrych intencjach — podsumował Zeyk.

— Albo prymat równości i wolności.

— Wymuszony, jeśli to konieczne.

— Tak!

— Czyli wymuszona wolność? — Zeyk zamachał ręką z oburzeniem.

Art wtoczył na podest wózek z napojami.

— Może powinniśmy się skupić na pewnych aktualnych prawach — zasugerował. — Może spójrzmy na różne deklaracje praw człowieka z Ziemi i zobaczmy, czy któraś z nich nie da się przystosować do naszej sytuacji.

Nadia ruszyła dalej, aby przyjrzeć się niektórym innym spotkaniom. Użytkowanie gruntów, prawo własności, prawo karne, prawo dziedziczenia… Szwajcarzy rozłożyli kwestię rządową na zadziwiającą liczbę podkategorii. Anarchistów rozdrażnił ten fakt, a najbardziej rozgniewany wydawał się Michaił:

— Czy naprawdę musimy to wszystko omawiać? — pytał bez końca. — Nic z tego nie powinno obowiązywać, nic!

Nadia oczekiwała, że Kojot poprze Michaiła, ale ten oświadczył:

— Musimy wszystko przedyskutować, wszystko! Nawet jeśli nie chcecie mieć państwa, nawet państwa w sensie minimalnym… i tak musicie omówić jeden punkt po drugim. Zwłaszcza że większość minimalistów chce utrzymać ścisły system ekonomiczny i policyjny, który pozwoli im zachować przywileje. Dla was są to libertarianie — anarchiści, pragnący policyjnej ochrony ze strony swoich niewolników. Nie! Jeśli chcecie, by zaistniał model „minimalnego” państwa, musicie wszystko gruntownie przedyskutować.

— Ale — spytał Michaił — po co prawo spadkowe?

— A dlaczego nie? To jest bardzo ważna kwestia! Uważam, że na Marsie nie powinno być w ogóle żadnego dziedziczenia, z wyjątkiem może pewnych osobistych przedmiotów, które przechodziłyby z jednej osoby na drugą… A cała reszta powinna wrócić do Marsa. To jest część daru, nieprawdaż?

— Cała reszta? — spytał z zainteresowaniem Wład. — Czyli co dokładnie? Nikt przecież nie będzie posiadał żadnej ziemi, wody, powietrza, infrastruktury, rezerw genów, danych informacyjnych i tak dalej. Co więc pozostanie do dziedziczenia?

Kojot wzruszył ramionami.

— Twój dom? Twoje konto oszczędnościowe? To znaczy… czy nie będziemy posiadali pieniędzy? I czy ludzie nie zechcą zacząć gromadzić nadwyżek, jeśli się na to pozwoli?

— Musisz zacząć chodzić na sesje finansowe — wyjaśniła Kojotowi Marina. — Mamy nadzieję stworzyć walutę w postaci jednostek nadtlenku wodoru i szacować rzeczy pod kątem ich wartości energetycznej.

— Jednak jakieś waluty nadal będą istniały, prawda?

— Tak, ale rozważamy, na przykład, przywrócenie odsetek na kontach oszczędnościowych. Jeśli nie zrobisz użytku z tego, co zarobisz, zostanie uwolnione w atmosferę w postaci azotu. Byłbyś zaskoczony jak trudno jest utrzymać bezwzględną równowagę osobistą w tym systemie.

— A jeśli wam się to uda?

— Cóż, wtedy zgodzę się z tobą, że w wypadku śmierci wszystko powinno wrócić do Marsa i zostać użyte w jakimś ogólnym celu publicznym.

Sax z wahaniem sprzeciwił się i powiedział, że jest to sprzeczne z teorią bioetyczną, bowiem istoty ludzkie, podobnie jak wszystkie zwierzęta, ze wszystkich sił starają się zabezpieczyć własne potomstwo. Impuls ten można obserwować wszędzie w naturze, a także we wszystkich kulturach ludzkich i wyjaśnia on w sporej części ludzkie zachowania: zarówno te egoistyczne, jak i bezinteresowne.

— Spróbuj zmienić babo logiczną… to znaczy biologiczną… podstawę kultury… za pomocą jakiegoś rozporządzenia… Sam prosisz o kłopoty.

— Może powinniśmy zezwolić na minimalne dziedziczenie… — zauważył Kojot. — Wystarczające, by zaspokoić ten zwierzęcy instynkt, jednak nie na tyle duże, aby unieśmiertelniało bogatą elitę.

Marina i Wład uznali najwyraźniej tę propozycję za intrygującą, bowiem każde z nich natychmiast zaczęło wstukiwać nowe wzory w swoje AI. Jednak Michaił, który siedząc obok Nadii przeglądał program na dalsze godziny dnia, nadal był sfrustrowany.

— Czy waszym zdaniem te problemy naprawdę stanowią część procesu konstytucyjnego?! — spytał, patrząc na listę. — Przepisy strefowe, wytwarzanie energii, wywóz śmieci… Tak!… Systemy przewozowe… metody zwalczania szkodników, prawo własnościowe, systemy skarg i zażaleń, prawo karne… arbitraż… przepisy zdrowotne?!

Nadia westchnęła.

— Tak sądzę. Przypomnijcie sobie, jak ostro Arkady pracował nad architekturą.

— Czy to ma być plan lekcji?! Oczywiście, słyszałem, że istnieje coś takiego jak mikropolityka, ale to, co chcecie tu robić, jest absurdalne!

— To nanopolityka — powiedział Art.

— Nie, pikopolityka! Femtopolityka!

Nadia wstała, aby pomóc Artowi przepchać wózek z napojami na warsztaty, które odbywały się w wiosce pod amfiteatrem. Randolph ciągle biegał z jednego spotkania na drugie, przywożąc jedzenie i napoje; w każdym miejscu słuchał po kilka minut czyjejś wypowiedzi, następnie szedł dalej. Dziennie odbywało się na kongresie osiem do dziesięciu spotkań, a on bez przerwy przechodził z jednego na drugie. Wieczorami, gdy coraz więcej delegatów spędzało czas na zabawach lub spacerach w górę i w dół tunelu, Randolph niezmiennie spotykał się z Nirgalem. Oglądali kasety na nieco przyspieszonej prędkości przewijania, tak że wszyscy nagrani uczestnicy szczebiotali jak ptaki. Dwaj mężczyźni zwalniali tempo przewijania kasety jedynie na chwilę, aby zrobić notatki albo omówić tę czy inną kwestię. Gdy Nadia wstawała w środku nocy, aby pójść do łazienki, mijała przyćmioną świetlicę, gdzie ci dwaj pracowali nad streszczeniami i widziała, jak śpią w fotelach; ich zaspane twarze o otwartych ustach połyskiwały w rzucanym z ekranu świetle debaty Spiczastych Wzgórz.

Jednak rankami Art wstawał bardzo wcześnie, wraz ze Szwajcarami rozpoczynającymi spotkania. Nadia przez parę dni próbowała mu dotrzymać kroku, ale warsztaty śniadaniowe nie są najprzyjemniejsze. Czasami ludzie siedzieli przy stołach sącząc kawę, jedząc owoce i bułki i patrzyli na siebie jak zombie: „kim jesteś?” — pytały ich zamglone spojrzenia. „I co ja tu robię?” „Gdzie jesteśmy?” „Dlaczego nie jestem w łóżku i nie śpię?”

Zdarzało się również inaczej: w niektóre poranki ludzie przychodzili po prysznicu, odświeżeni, ożywieni kawą lub kavajavą, pełni nowych pomysłów i gotowi pracować ciężko, aby uzyskać widoczne postępy. Jeśli wszystkim udzielił się tak entuzjastyczny nastrój, można było naprawdę wiele zdziałać. Jedna z sesji na temat praw własnościowych przebiegała w podobnej atmosferze i już po godzinie jej uczestnicy mieli wrażenie, że rozwiązali wszystkie kwestie sporne, pogodziwszy problemy jednostki i społeczności, prywatnej własności i wspólnych dóbr, egoizmu i altruizmu… Jednak, przy końcu sesji, ich notatki były dokładnie tak samo chaotyczne, niejasne i sprzeczne ze sobą jak te, które spisywano na najbardziej kłótliwych spotkaniach.

— Tylko kaseta z całą sesją może ją odpowiednio zaprezentować — ocenił Art, po długich próbach napisania streszczenia.

Przeważnie jednak spotkania nie były tak udane. W gruncie rzeczy większość z nich stanowiły tylko przewlekłe spory. Pewnego ranka Nadia zauważyła, jak Antar, młody Arab, z którym Jackie spędzała czas podczas ich podróży, mówi do Włada:

— Powtórzycie tylko katastrofę socjalizmu!

Wład wzruszył ramionami.

— Nie bądź za szybki w osądzaniu tego okresu. Państwa socjalistyczne znajdowały się pod stałą presją kapitalizmu z zewnątrz i korupcji od środka. Żaden system nie jest w stanie czegoś takiego przetrwać. Nie powinniśmy wylewać socjalistycznego dziecka ze stalinowską kąpielą, ponieważ możemy stracić wiele wartości z powodu braku oczywistej bezstronności, której potrzebujemy. Ziemia znajduje się obecnie w szponach systemu, który pokonał socjalizm i jest to hierarchia wyraźnie nieracjonalna i destrukcyjna. Jak więc możemy sobie z tym poradzić, jeśli nie chcemy przy okazji zostać zniszczeni? Wszędzie musimy szukać odpowiedzi na to pytanie, włączając w poszukiwania systemy pokonane przez bieżący porządek.

Art przepychał właśnie wózek z jedzeniem do następnego pomieszczenia i Nadia zdecydowała się mu towarzyszyć.

— O Boże, żałuję, że nie ma tu Forta — mruknął Art. — Powinien tu być, naprawdę uważam, że powinien.

Na następnym spotkaniu delegaci spierali się o granice tolerancji, o rzeczy, na które po prostu nie wolno pozwolić, niezależnie od tego, jakie dana grupa wynajduje dla nich religijne usprawiedliwienia. Ktoś krzyknął:

— Powiedzcie to muzułmanom!

Jürgen wyszedł z pokoju; wyglądał na oburzonego. Wziął z wózka bułeczkę i poszedł dalej z Nadia i Artem, mówiąc podczas jedzenia:

— Liberalna demokracja mówi, że tolerancja kulturalna jest niezbędna, ale konkretny liberalny demokrata wcale nie musi się specjalnie oddalać od liberalnej demokracji, aby się stał bardzo nietolerancyjny.

— Jak rozwiązują tę kwestię Szwajcarzy? — spytał Art.

Jürgen wzruszył ramionami.

— Nie sądzę, abyśmy ją rozwiązywali.

— Ludzie kochani, naprawdę żałuję, że nie ma tu Forta! — powtórzył Art. — Próbowałem się z nim skontaktować jakiś czas temu i powiedzieć mu o spotkaniu. Użyłem nawet telefonicznych linii rządu szwajcarskiego, jednak nigdy nie otrzymałem odpowiedzi.

Kongres trwał już prawie od miesiąca. Niedostatek snu, a może także przesadne poleganie na kavie sprawiły, że Art i Nirgal wyglądali na coraz bardziej zmizerowanych i słabych, aż Nadia zaczęła przychodzić do nich w nocy i skłaniać ich, by się położyli, popychając ich na tapczany i obiecując napisać streszczenia kaset, których nie zdążyli przejrzeć. Spali więc w tamtej sali, mamrocząc coś do siebie, gdy przekręcali się z boku na bok na wąskich tapczanach wykonanych z bambusa i pianki. Pewnej nocy Art usiadł nagle wyprostowany na tapczanie i powiedział:

— Tracę istotę rzeczy. — Było to oświadczenie poważne, wygłoszone jedynie na wpół śpiąco. — Widzę teraz tylko formy.

— Stajesz się Szwajcarem, co? Śpij dalej.

Randolph opadł z powrotem na posłanie.

— Szaleństwem było sądzić, że moglibyście dokonać czegoś razem — mruknął.

— Śpij.

Nadii przyszło do głowy, że rzeczywiście taka myśl była szaleństwem. Art posapywał i pochrapywał. Nadia wstała i podeszła do drzwi. Poczuła pewność, że i tak nie będzie w stanie zasnąć, więc wyszła na zewnątrz i ruszyła do parku.

Powietrze ciągle było ciepłe, czarne świetliki wypełniały gwiazdy. Długość tunelu nagle przypomniała Nadii pełne pomieszczenia na pokładzie Aresa. Te były ogromnie powiększone, ale nie różniły się estetyką: nikle oświetlone pawilony, ciemne puszyste kępki małych lasów… Zabawa polegająca na budowaniu świata. Tyle że teraz w grę wchodził prawdziwy świat. Przede wszystkim uczestników kongresu przyprawił niemal o zawrót głowy ogromny potencjał tego, co posiadali, a niektórzy — jak Jackie i inni tubylcy — byli na tyle młodzi i niepohamowani, aby czuć to nadal. Jednak przed większością starszych przedstawicieli spotkania poczęły się ujawniać trudne do rozwiązania problemy, niczym wystające kości pod kurczącym się ciałem. Niedobitki pierwszej setki, starzy Japończycy z Sabishii — ci siadywali z boku w te dni, spędzając czas na obserwacjach i intensywnym myśleniu. Ich postawy były bardzo różne: od cynizmu Mai po niespokojną irytację Mariny.

Nagle Nadia dostrzegła Kojota, który — nieźle wstawiony — spacerował na dole w parku. Jego pas otaczała ramieniem młoda kobieta.

— Ach, kochanie — krzyknął w dół długiego tunelu, rozkładając szeroko ramiona — czy moglibyśmy ty i ja trochę pokonspirować… schwycić ten cały smutny stan rzeczy… Czy nie powinniśmy potrzaskać go na kawałki, a potem… potem go przefasonować aż do syta!

Rzeczywiście, pomyślała Nadia z uśmiechem, po czym wróciła do pokoju.

Istniały pewne przesłanki wzbudzające nadzieje. Po pierwsze: Hiroko nie ustawała w wysiłkach i brała udział we wszystkich spotkaniach przez cały długi dzień, prezentując swe przekonania i dając zgromadzonym poczucie, że wybrali najważniejsze zebranie spośród odbywających się w tym momencie. Ann również pracowała intensywnie, mimo że wydawała się — jak zauważyła Nadia — nastawiona krytycznie do wszystkiego i bardziej pochmurna niż kiedykolwiek. Działali także: Spencer, Sax, Maja, Michel, Wład, Ursula i Marina. Rzeczywiście pierwsza setka wydawała się Nadii bardziej zjednoczona w tym wysiłku niż w jakimkolwiek działaniu od czasów Underhill — postępowali tak, jak gdyby była to ich ostatnia szansa, aby wszystko pchnąć we właściwym kierunku, aby naprawić wszystkie poczynione szkody… Aby zrobić coś przez wzgląd na wszystkich ich zmarłych przyjaciół.

A nie byli jedynymi, którzy pracowali. W miarę kolejnych spotkań niektórzy zaczęli czuć, że kongres faktycznie może przynieść jakieś rezultaty, więc ludzie ci nabrali zwyczaju uczestniczenia w tych samych zebraniach, pracując ciężko, by znaleźć kompromisy i przenieść rezultaty na ekrany swoich komputerów w formie rozmaitych zaleceń i tym podobnych rozwiązań. Na danym spotkaniu musieli tolerować obecność osób, które bardziej były zainteresowane szokowaniem wszystkich niż konkretnymi rezultatami, jednak i tak nie przestawali pracować bez wytchnienia.

Nadia dostrzegała te oznaki postępu i usiłowała na bieżąco informować o nich Nirgala i Arta. Dbała także, by obaj mężczyźni byli nakarmieni i wypoczęci. Do ich siedziby wpadali rozmaici ludzie i mówili:

— Powiedziano nam, żebyśmy to przenieśli do dużej sali numer trzy.

Wielu spośród pracowników obsługi kongresu interesowało się postępami. Pewna kobieta z Dorsa Brevia, imieniem Charlotte, studiowała prawa organizacyjne i stworzyła dla nich coś w rodzaju podstaw konstytucyjnych, zrąb kodeksu podobnego szwajcarskiemu, w którym pojawiły się pewne kwestie, na razie nie uzgodnione.

— Głowa do góry — powiedziała im trojgu pewnego ranka, kiedy siedzieli w pomieszczeniu, spoglądając ponuro. — Zderzenie doktryn to prawdziwa okazja. Amerykański kongres konstytucyjny był jednym z najbardziej udanych, jakie kiedykolwiek się odbyły, mimo wielu bardzo silnych antagonizmów. Kształt rządu, który stworzyli, odzwierciedla nieufność, jaką okazywały sobie nawzajem te grupy. Małe stany, wchodzące w skład USA, obawiały się, że zostaną przytłoczone przez większe, powstał więc Senat, gdzie wszystkie stany są równe oraz Kongres, w którym większe stany posiadają większą liczbę reprezentantów. Struktura ta stanowi odpowiedź na pewien specyficzny problem, rozumiecie? Tak samo jest w przypadku trzystopniowego prawa do wnoszenia poprawek i unieważniania ustawy. To również jest kwestia zinstytucjonalizowanej nieufności wobec władzy. Także w szwajcarskiej konstytucji znajdziemy wiele podobnych kwestii. Możemy przenieść je tutaj.

Wyszli więc na zewnątrz, gotowi do pracy, dwóch bystrych młodych mężczyzn i jedna otwarta na świat stara kobieta. Nadia pomyślała, że dziwne jest uświadomienie sobie, kto się okazuje przywódcą w takich sytuacjach jak ta. Nie trzeba być wyjątkowo genialnym czy też świetnie poinformowanym, jak najlepiej dowodziły przykłady Mariny lub Kojota, chociaż obie te cechy na pewno pomagały i każde z tych dwojga z pewnością liczyło się jako ktoś ważny. Jednak liderzy to ci, których ludzie słuchają. Ci, którzy magnetyzują tłum. A w tłumie tak potężnych intelektów i znakomitych osobowości taki magnetyzm był czymś niezwykle rzadkim, trudnym do uchwycenia… I czymś bardzo, bardzo silnym…

Nadia uczestniczyła w spotkaniu poświęconym dyskusji nad problemem stosunków Marsa z Ziemią po zdobyciu niezależności. Na miejscu był Kojot, który wykrzykiwał:

— Niech idą do diabła! To jest ich własne dzieło! Pozwólmy im się opamiętać, o ile potrafią… Jeśli im się uda, możemy ich odwiedzać i przyjaźnić się po sąsiedzku. Jednak, jeśli im się nie uda, a my spróbujemy im pomóc, pociągną nas za sobą ku zagładzie.

Wielu spośród „czerwonych” i przedstawicieli koalicji „Nasz Mars” z emfazą pokiwało głowami. Jedną z najwybitniejszych osobowości wśród nich był Kasei, który usamodzielnił się ostatnio, dając się poznać jako przywódca ugrupowania „Nasz Mars”, separatystycznego skrzydła „czerwonych”. Członkowie tego odłamu nie chcieli mieć nic wspólnego z Ziemią, pragnęli przywrócić sabotaż, ekotaż, terroryzm, zbrojną rewoltę i wszelkie inne środki, dzięki którym mogliby otrzymać to, czego chcieli. Była to, w gruncie rzeczy, jedna z najmniej uległych i skłonnych do rozmów grup na kongresie, dlatego Nadia uznała za bardzo smutny fakt, iż Kasei uległ ideom członków grupy, a nawet został ich przywódcą.

Teraz Maja wstała, aby odpowiedzieć Kojotowi.

— Miła teoria — oświadczyła — ale niewykonalna. Przypomina „czerwoność” Ann. Ponieważ jednak jesteśmy skazani na kontakty z Ziemią, więc równie dobrze możemy zastanowić się nad tym, jak te stosunki mają wyglądać, a nie po prostu unikać rozmowy.

— Póki na Ziemi panuje chaos, znajdujemy się w niebezpieczeństwie — stwierdziła Nadia. — Musimy zrobić wszystko, co potrafimy, aby im pomóc. A w ten sposób sprawić, żeby sytuacja tam rozwinęła się w wybranym przez nas kierunku.

Ktoś inny odezwał się w tym momencie:

— Obie te planety to przecież jeden system.

— Co przez to rozumiesz? — zapytał Kojot. — Moim zdaniem, są to dwa różne światy, które z pewnością mogłyby istnieć jako dwa odrębne systemy!

— Wymiana informacji.

— Istniejemy dla Ziemi jako model albo jako eksperyment — zauważyła Maja. — Myślowy eksperyment dla ludzkości, z którego będzie się ona mogła czegoś nauczyć.

— Ale prawdziwy eksperyment — wtrąciła Nadia. — To już nie jest gra. Nie możemy sobie pozwolić, by trwać na atrakcyjnych, czysto teoretycznych pozycjach. — Kiedy to mówiła, popatrzyła na Kaseia, Harmakhisa i ich towarzyszy, widziała jednak, że jej słowa nie zrobiły na nikim wrażenia.

Kolejne spotkania, kolejne dyskusje, szybkie posiłki, a potem spotkanie z issei z Sabishii, aby przedyskutować problem półświata jako odskoczni dla ich działań. Następnie nocna konferencja z Artem i Nirgalem, tyle że mężczyźni byli tak skonani, iż Nadia posłała ich do łóżek.

— Porozmawiamy o tym po śniadaniu — powiedziała.

Nadia również czuła się zmęczona, ale bardzo daleko jej było do senności. Odbyła więc nocny spacer, udając się z Zakrosu tunelem na północ. Ostatnio odkryła wysoko położony szlak ciągnący się wzdłuż zachodniej ściany tunelu. Był wcięty w bazalt w miejscu, gdzie krzywizna cylindra tworzyła ścianę o stoku opadającym pod kątem czterdziestu pięciu stopni. Z tego szlaku Nadia mogła ponad koronami drzew zajrzeć w dół, do parków. A stamtąd, z miejsca, gdzie szlak skręcał na zewnątrz przechodząc w krótką odnogę żyły w Knossos, rozciągał się wspaniały widok w jedną i w drugą stronę na całą długość tunelu, aż ku obu horyzontom. Całą przestrzeń tego wąskiego świata dość kiepsko oświetlały uliczne lampy, otoczone nieregularnymi zielonymi kulami liści; stale wpadało tu także światło przez kilka okien oraz z rzędu papierowych lampionów zawieszonych na sosnach w parku Gurnia. Był to tak śliczny fragment świetnej roboty konstrukcyjnej, że Nadię aż lekko zabolało wspomnienie długich lat spędzonych w Zygocie, pod lodem, w lodowatym powietrzu i przy sztucznym świetle. Gdyby tylko wiedzieli o tych magmowych tunelach…

Dno następnego odcinka, o nazwie Fajstos, niemal w całości wypełniał długi płytki staw. W miejscu tym rozszerzył się kanał, który spływał powoli w dół z Zakrosu. Podwodne światła zainstalowane przy jednym końcu stawu zmieniały jego wodę w dziwny, iskrzący się ciemny kryształ i Nadia dostrzegła grupę pluskających się osób; ich ciała połyskiwały w oświetlonej wodzie, znikającej w ciemnościach. Stworzenia ziemnowodne, salamandry… Kiedyś, bardzo dawno temu, żyły na Ziemi zwierzęta wodne, które chwytając powietrze, wyczołgały się na brzeg. Nadia pomyślała sennie, że musiały wcześniej, w oceanie, odbyć dość poważne polityczne debaty, by podjąć taką decyzję. Wynurzyć się czy nie, jak się wynurzyć, kiedy się pojawić… Dźwięk czyjegoś odległego śmiechu, gwiazdy tłoczące się w wyciętych w suficie świetlikach…

Nadia obróciła się i zeszła schodami na dno tunelu, a potem ruszyła z powrotem do Zakros, po ścieżkach i ulicznej trawie, podążając obok kanału. Myśli Rosjanki były rozproszone, stanowiąc pojawiające się i znikające obrazy. Gdy znalazła się z powrotem w apartamencie, położyła się na łóżku i od razu zasnęła, a o świcie przyśniły się jej płynące w powietrzu delfiny.

Jednak w samym środku tego snu została brutalnie obudzona; ze snu wyrwała ją Maja, tłumacząc jej po rosyjsku:

— Tu są jacyś Ziemianie. Amerykanie.

— Ziemianie — powtórzyła Nadia i poczuła strach.

Ubrała się i wyszła, aby zobaczyć, co się dzieje. Maja mówiła prawdę: oczom Nadii ukazał się Art, który stał w otoczeniu grupki Ziemian — mężczyzn i kobiet wzrostu Nadii i najwyraźniej bliskich jej również wiekowo. Stali na niepewnych nogach i z zaskoczeniem wyciągali szyje, patrząc na wielką cylindryczną komorę. Art próbował ich przedstawiać, jednocześnie wszystko im wyjaśniając, co jego mięśniom wokół ust — mięśniom nawet tak gadatliwego człowieka jak on — sprawiało sporą trudność.

— Zaprosiłem ich, tak, no cóż, nie wiedziałem… O, witaj, Nadiu… to jest mój stary szef, William Fort.

— O wilku mowa — powiedziała Nadia i uścisnęli sobie dłonie. Fort był łysy, miał zadarty nos, na twarzy opaleniznę, setki zmarszczek i miłą, nieokreśloną minę.

— Właśnie przylecieli. Bogdanowiści ich aresztowali… Wysłałem zaproszenie do pana Forta już jakiś czas temu, ale nigdy nie otrzymałem od niego odpowiedzi, więc nie wiedziałem, że zamierza przylecieć… Jestem bardzo zaskoczony, no i oczywiście zadowolony.

— To ty go zaprosiłeś?! — krzyknęła Maja.

— Tak, widzisz, on bardzo chce nam pomóc. W tym rzecz…

Maja popatrzyła z furią, jednak nie na Arta, ale na Nadię.

— Mówiłam ci, że to szpieg — oświadczyła po rosyjsku.

— Tak, mówiłaś — zgodziła się Nadia, potem powiedziała po angielsku do Forta: — Witamy na Marsie.

— Cieszę się, że tu jestem — odparł Fort. Wyglądało na to, że rzeczywiście tak uważa; uśmiechnął się niemądrze, jak gdyby był zbyt zadowolony, aby móc utrzymać na twarzy powagę. Jego towarzysze nie mieli aż tak pewnych min. Było ich około tuzina, zarówno młodych, jak i starych; niektórzy się uśmiechali, ale wielu wyglądało na zdezorientowanych i ostrożnych.

Po kilku niezręcznych minutach Nadia zaprowadziła Forta i małą grupę jego współpracowników do gościnnych kwater w Zakrosie, a kiedy przyszła Ariadnę, przydzielono przybyszom pokoje. Co innego mogli zrobić? Nowina już się rozeszła po Dorsa Brevia i kiedy uczestnicy kongresu zeszli do Zakrosu, ich twarze wyrażały tak samo niezadowolenie, jak i ciekawość — w końcu przecież goście byli przywódcami jednego z największych konsorcjów ponadnarodowych, a poza tym najwyraźniej przybyli sami i bez ukrytych mikrofonów (tak przynajmniej twierdzili sabishiiańczycy). Trzeba było coś z nimi zrobić.

Nadia skłoniła Szwajcarów, by zwołali w godzinie obiadowej ogólne zebranie. Poprosiła też nowo przybyłych, by po odświeżeniu się w swoich pokojach, przemówili na spotkaniu. Ziemianie przyjęli propozycję z wdzięcznością i nawet najbardziej niepewni spośród nich wyglądali na uspokojonych. Sam Fort miał taką minę, jak gdyby tworzył już w myślach mowę.

Znalazłszy się z powrotem poza terenem kwater gościnnych w Zakrosie, Art stanął twarzą w twarz z całym tłumem zdenerwowanych ludzi.

— Dlaczego ci się zdaje, że możesz podejmować za nas takie decyzje? — zapytała Maja, wyrażając obawy wielu ze zgromadzonych. — Ty, który nawet do nas nie należysz! Ty, który byłeś wśród nas kimś w rodzaju szpiega! Zaprzyjaźniłeś się z nami, a następnie za naszymi plecami nas zdradziłeś!

Czerwony na twarzy z zakłopotania Art rozłożył ręce, poruszając ramionami w taki sposób, jak gdyby chciał się uchylić przed obelżywymi słowami albo wyślizgnąć się i uciec do osób zebranych za Mają, tych, którzy być może odczuwali jedynie ciekawość.

— Potrzebujemy pomocy — wyjaśnił Rosjance. — Nie zdołamy zrealizować sami tego, czego pragniemy. Mówię ci, Praxis jest inna, ci ludzie są bardziej podobni do nas…

— Nie masz prawa za nas decydować! — krzyknęła Maja. — Jesteś naszym więźniem!

Art spojrzał z ukosa i zamachał rękoma.

— Nie można być więźniem i szpiegiem jednocześnie, nie sądzisz?

— Ty możesz być każdego rodzaju zdrajcą naraz! — wrzasnęła Maja.

Jackie podeszła do Arta i spojrzała na niego z góry. Twarz miała srogą i poważną.

— Wiesz, że ci ludzie z Praxis być może będą musieli na zawsze pozostać Marsjanami, czy tego chcą, czy nie? Dokładnie tak samo jak ty.

Art skinął głową.

— Mówiłem im, że to się może zdarzyć. Najwyraźniej im to nie przeszkadza. Powtarzam wam, że oni chcą pomóc. Reprezentują jedyne konsorcjum ponadnarodowe, które działa inaczej, które ma podobny do naszego cel. Przylecieli tutaj sami, aby zobaczyć, czy mogą pomóc. Są naprawdę zainteresowani. Dlaczego mielibyście się tym niepokoić? To jest w pewnym sensie okazja.

— Zobaczmy, co powie ten Fort — zakończyła Nadia.

Szwajcarzy zwołali specjalne zebranie w amfiteatrze Malia, a kiedy zgromadził się tłum delegatów, Nadia pomagała kierować nowo przybyłych przez bramy na miejsce. Nadal z pewnością przerażał ich rozmiar tunelu Dorsa Brevia. Art patrzył na nich nerwowo, uciekał co jakiś czas wzrokiem i często ścierał rękawem pot z brwi. Był bardzo zdenerwowany, co śmieszyło Nadię, będącą w znakomitym nastroju po przylocie Forta. Jej zdaniem te odwiedziny w żaden sposób nie mogły im zaszkodzić.

Usiadła więc w pierwszym rzędzie wraz z grupą przedstawicieli Praxis i obserwowała, jak Art wprowadza Forta na podium i przedstawia go. Starzec skinął głową i wypowiedział jakąś powitalną formułkę. Następnie przekrzywił głowę, spojrzał na tylny rząd amfiteatru, stwierdził, że prawdopodobnie go tam nie usłyszano, zrobił wdech i odezwał się ponownie; tym razem jego zwykle cichy głos rozniósł się po całym pomieszczeniu. Z wprawą doświadczonego aktora przemówił do wszystkich zgromadzonych.

— Chciałbym podziękować ludziom z Subarashii za to, że przywieźli mnie tu, na południe, na tę konferencję.

Art, który akurat wracał na swoje siedzenie, skurczył się w sobie, po czym odwrócił do Forta, złożył dłonie w miseczkę i przyłożył do ust.

— Chodzi o Sabishii — powiedział do starca półszeptem.

— Co takiego?

— Sabishii. Powiedziałeś Subarashii, a to jest konsorcjum ponadnarodowe. Kolonia, przez którą przejeżdżałeś, aby się tutaj dostać, nazywa się Sabishii. Sabishii oznacza „samotny”, a Subarashii — „cudowny”.

— Cudownie — odparł Fort, patrząc z zaciekawieniem na Arta. Potem wzruszył ramionami i ponownie zaczął przemawiać — stary Ziemianin o cichym, ale przeszywającym głosie i dość chaotycznym stylu wypowiedzi. Opisał Praxis, opowiedział, jak to konsorcjum powstało i jak działa obecnie. Kiedy wyjaśnił stosunek Praxis do innych ponadnarodowych koncernów, Nadii skojarzyło się, że kontakty tamtych bardzo przypominają stosunki łączące podziemie ze światem powierzchniowym na Marsie.

Wnosząc z milczenia, które ogarnęło siedzących za nią, sądziła, że mówca radzi sobie chyba całkiem dobrze; z pewnością zdobył zainteresowanie tłumu. Jednak wówczas powiedział coś o ekokapitalizmie i o traktowaniu Ziemi jako pełnego świata, podczas gdy Mars jest ciągle światem pustym, a w tym momencie troje czy czworo „czerwonych” zerwało się z miejsc.

— Co pan chce przez to powiedzieć? — krzyknął ktoś z nich. Nadia zobaczyła, jak Art zaciska ręce na udach i wkrótce zrozumiała dlaczego. Odpowiedź Forta była długa i dziwaczna. Opisał to, co nazywał ekokapitalizmem; naturę w nim rozumiał jako bioinfrastrukturę, ludzi natomiast jako kapitał ludzki. Nadia odwróciła się i zauważyła, że wiele osób marszczy brwi; Wład i Marina spojrzeli po sobie, a Marina naciskała jakieś guziki na nadgarstku. Nagle Art zerwał się na równe nogi i przerwał Fortowi pytaniem, co Praxis robi w chwili obecnej i jaka może być zdaniem starego rola tego konsorcjum na Marsie.

Fort popatrzył na Arta, jak gdyby go nie rozpoznawał.

— Współpracujemy z Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości. Organizacja Narodów Zjednoczonych nigdy się nie otrząsnęła po roku 2061 i teraz wszyscy uważają ją za pozostałość drugiej wojny światowej, tak jak Ligę Narodów traktuje się jako twór pierwszej wojny. Straciliśmy więc naszego najlepszego mediatora międzynarodowych dysput, a tymczasem wszędzie na Ziemi wybuchają konflikty, a niektóre z nich są naprawdę poważne. Stale któraś ze stron w danym konflikcie wnosi przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości oskarżenie przeciwko drugiej, a Praxis stworzyła organizację pod nazwą „Przyjaciele Trybunału”, która próbuje nieść pomoc na wszelkie możliwe sposoby. Działamy zgodnie z jej decyzjami, oddajemy pieniądze i naszych ludzi do jej dyspozycji, staramy się wypracować techniki arbitrażowe i tak dalej. Jesteśmy częścią nowej strategii, która polega na tym, że jeśli dwie międzynarodowe organizacje jakiegokolwiek rodzaju dzieli niezgoda i zdecydują się przekazać pod opiekę arbitrażu, na rok zostają wprowadzone do programu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości; jego mediatorzy usiłują znaleźć takie rozwiązanie sytuacji, które usatysfakcjonowałoby obie strony. Pod koniec roku Trybunał podejmuje poważne decyzje w sprawie wszystkich nie załatwionych problemów i jeśli się uda, zostaje podpisana umowa, którą staramy się wspierać na wszystkie możliwe sposoby. Tego typu postępowaniem zainteresowały się już Indie. Podjęły próbę uczestniczenia w programie w sprawie Sikhów w Pendżabie i jak do tej pory panuje między nimi zgoda. Inne przypadki są może trudniejsze, ale jednocześnie bardzo pouczające. Wiele uwagi poświęca się pojęciu półautonomii. My w Praxis wierzymy zresztą, że żaden naród nigdy nie był naprawdę suwerenny, a zawsze tylko półautonomiczny w stosunku do reszty świata. Półautonomiczne są konsorcja metanarodowe, a także jednostki. Kultura jest półautonomiczna w stosunku do ekonomii, a wszelkie wartości — w stosunku do cen… Istnieje nawet nowa gałąź matematyki, która próbuje opisać półautonomię w formalnych terminach logiki.

Wład, Marina i Kojot usiłowali równocześnie słuchać Forta, naradzać się między sobą i robić notatki. Nadia wstała i zamachała na Forta.

— Czy inne konsorcja ponadnarodowe także wspierają Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości? — spytała.

— Nie. Metanarodowcy unikają Trybunału, a ONZ traktują jedynie jako coś w rodzaju pieczątki. Obawiam się, że ciągle wierzą w mit suwerenności.

— Jednak z tego, co pan mówi, wnoszę, że jest to system, który działa tylko wówczas, kiedy obie strony się na niego zgodzą.

— Tak. Mogę powiedzieć tylko tyle, że Praxis bardzo się interesuje próbą zbudowania mostów między Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości i wszystkimi siłami na Ziemi.

— Dlaczego? — spytała Nadia.

Fort podniósł ręce, w geście dokładnie takim samym jak ulubiony gest Arta.

— Kapitalizm działa tylko wtedy, gdy istnieje rozwój. Jednak, jak sami widzicie, rozwój nie jest już rozwojem… Musimy się rozrastać do wnętrza, aby wszystko ponownie skomplikować…

Jackie wstała.

— Ale pana firma na Marsie mogłaby się rozrastać w klasycznym stylu kapitalistycznym, prawda?

— Przypuszczam, że tak.

— Więc może jedynie tego chce pan od nas? Może potrzebuje pan tylko nowego rynku? Tego pustego świata, o którym wspomniał pan wcześniej?

— Cóż, doszliśmy w Praxis do wniosku, że rynek to tylko bardzo mała część społeczności. A my jesteśmy zainteresowani całością.

— Czego więc chce pan od nas? — krzyknął ktoś z tyłu.

Fort uśmiechnął się.

— Chcę poobserwować.

Wkrótce spotkanie skończyło się, a zaczęły normalne sesje popołudniowe. Rzecz jasna, wszystkie je zdominował temat przybycia grupy Praxis — przynajmniej w części dyskusyjnej. Na nieszczęście dla Arta, tej nocy, kiedy usiedli wokół stołu, aby przesłuchać kasety, stało się oczywiste, że Fort i jego zespół traktują kongres raczej jako separator niż jako spoiwo. Wiele osób mogło nie zaakceptować ziemskiego konsorcjum ponadnarodowego jako ważnego członka kongresu.

Kojot podszedł nagle do Arta i powiedział:

— Nie mów mi, jak bardzo inne jest Praxis. To najstarsza sztuczka z możliwych. Twierdzenie, że jeśli tylko bogaci zachowywaliby się przyzwoicie, wówczas cały system byłby w porządku, to bzdura. System wszystko określa i rozstrzyga, więc ten system trzeba zmienić.

— Ależ Fort właśnie mówi o zmianie — sprzeciwił się Art. Jednak w tym przypadku swoim największym wrogiem był sam Fort, ponieważ nowe idee opisywał zawsze w sposób manieryczny, używając klasycznych terminów ekonomicznych. A jedynymi osobami zainteresowanymi takim podejściem do sprawy byli niestety Wład i Marina. Dla bogdanowistów, „czerwonych” i przedstawicieli „Naszego Marsa” — w gruncie rzeczy dla większości tubylców i sporej części imigrantów — takie słowa określały jak zwykle ziemski biznes, w którym ludzie ci z pewnością nie chcieli brać udziału. „Żadnych układów z konsorcjami”, krzyknął na jednej z kaset Kasei, otrzymując spore brawa, „żadnych układów z Ziemią, cokolwiek powiedzą jej przedstawiciele!” I tak Fort wypadł poza nawias. Jedyną kwestią interesującą ten tłumek było pytanie, czy Fortowi i jego grupie należy pozwolić swobodnie odejść, czy też nie. Niektórzy uważali, że przybysze z Praxis są — podobnie jak Art Randolph — więźniami podziemia.

Jackie jednak zaproponowała na spotkaniu, aby przyjąć w tej kwestii stanowisko Boone’a, czyli robić użytek z każdej nadarzającej się okazji. Z pogardą ustosunkowała się do tych wszystkich, którzy z samej zasady odrzucali propozycję Forta.

— Ponieważ zamierzamy traktować naszych gości jak zakładników — odezwała się ostro do swego ojca — dlaczego ich w jakiś sposób nie wykorzystać? Dlaczego z nimi nie porozmawiać?

W rezultacie powstał nowy rozłam, dołączając do wszystkich innych: rozłam na izolacjonistów i zwolenników współdziałania dwóch światów.

W następnych kilku dniach Fort radził sobie na swój sposób z toczącymi się wokół sporami — po prostuje ignorował i to do takiego stopnia, iż Nadia miała czasami wrażenie, że starzec może w ogóle nie jest ich świadomy. Szwajcarzy poprosili go, by poprowadził warsztat na temat bieżącej sytuacji na Ziemi. Przyszło bardzo dużo ludzi, wypełniając salę, a Fort i jego towarzysze przez cały czas odpowiadali szczegółowo na pytania. Podczas tych odpowiedzi Fort robił wrażenie, że chętnie akceptuje wszystko, co mówiono mu o Marsie; słuchał tylko, niczego nie zalecając. Trzymał się jedynie tematu Ziemi i obiektywnego opisu:

— Konsorcja ponadnarodowe obecnie się kurczą. Zostało mniej więcej parę tuzinów największych z nich — stwierdził w odpowiedzi na któreś z pytań. — Wszystkie one podpisały kontrakty rozwojowe z więcej niż jednym rządem narodowym. Nazywamy ich metanarodowcami. Największe z nich to: Subarashii, Mitsubishi, Zjednoczeni, Amexx, Armscor, Mahjari i Praxis. Następną dziesiątkę czy piętnastkę stanowią także całkiem spore firmy, jeśli spojrzy się z punktu widzenia rozmiaru ponadnarodowych koncernów, ale są one szybko przyłączane do poszczególnych konsorcjów metanarodowych. Duże konsorcja metanarodowe to teraz w naszym świecie wielkie potęgi, które kontrolują zarówno Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy czy Grupę Jedenastu, jak i wszystkich swoich narodowych klientów.

Sax poprosił Forta, aby zdefiniował bardziej szczegółowo metanarodowość.

— Około dziesięciu lat temu Sri Lanka zwróciła się do przedstawicieli konsorcjum Praxis, aby przyjechali do ich państwa, przejęli gospodarkę i popracowali nad arbitrażem między Tamilami i Syngalezami. Przystaliśmy na ich prośbę i rezultaty były zachęcające, jednak w trakcie trwania układu stało się jasne, że wzajemne kontakty z rządem narodowym to coś zupełnie nowego. Nasze działania zauważono oczywiście w pewnych kręgach. Potem, kilka lat temu, Amexx wdał się w jakieś nieporozumienie z Grupą Jedenastu, toteż zabrał z Grupy wszystkie swoje aktywa i przeniósł je na Filipiny. Niewłaściwa umowa między Amexxem i Filipinami, oszacowana w rocznym produkcie brutto jako sto do jednego, spowodowała sytuację, w rezultacie której Amexx praktycznie przejął ten kraj. I tak powstało pierwsze prawdziwe konsorcjum metanarodowe, chociaż nie był oczywisty fakt, że jest to coś nowego, póki całego układu nie skopiowało Subarashii, które przeniosło teren dla większości swoich operacji do Brazylii. Wówczas wszyscy zrozumieli, że mamy do czynienia z nowym układem konsorcjum-kraj, zupełnie odmiennym od starych stosunków państw „flagowych”. Konsorcjum metanarodowe przejmuje bowiem zagraniczne długi oraz wewnętrzną ekonomię swego państwa-klienta — jest to działanie podobne do tego, co ONZ zrobiła w Kambodży albo Praxis w Sri Lance, ale o wiele bardziej zrozumiałe. W tych układach klient, czyli rząd danego państwa staje się agencją roszczeniową wobec gospodarczej polityki swojego metanarodowca. Ogólnie mówiąc, państwa wymuszają to, co nazywa się przedsięwzięciami oszczędnościowymi, ale wszyscy pracownicy państwowi są opłacani o wiele lepiej niż przedtem, łącznie z wojskiem, policją i wywiadem. W takim właśnie momencie można uznać dane państwo za sprzedane. A każde konsorcjum metanarodowe ma spore zasoby i jest w stanie kupić wiele państw. Amexx ma tego rodzaju układ z Filipinami, państwami północno-afrykańskimi, Portugalią, Wenezuelą i pięcioma czy sześcioma mniejszymi krajami.

— Czy Praxis również tak postępuje? — spytała Marina.

Fort potrząsnął głową.

— W pewnym sensie, tyle że nas interesują relacje innej natury. Zajmujemy się państwami na tyle dużymi, by partnerstwo między nami znajdowało się w większej równowadze. Współpracujemy na takich zasadach z Indiami, Chinami i Indonezją. Wszystkie one są państwami, które oszukał marsjański traktat z roku 2057, zachęciły nas więc do przylotu tutaj. Chcą, żebyśmy się dowiedzieli, jak sprawy stoją. Zainicjowaliśmy także kontakty z pewnymi innymi krajami, które nadal są niezależne. Jednak nie wprowadzamy się całkowicie do tych państw i nie usiłujemy im narzucać naszej polityki gospodarczej. Staramy się pozostać wierni naszej wersji formatu konsorcjum ponadnarodowego, chociaż na skalę konsorcjów metanarodowych. Mamy nadzieję, że dla państw, z którymi współpracujemy, funkcjonujemy jako alternatywa wobec metanarodowców. Jest to podstawa, aby kontynuować nasze współdziałanie z Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, Szwajcarią i innymi podmiotami prawnymi, pozostającymi poza tworzącym się porządkiem metanarodowym.

— Praxis naprawdę jest inna — oświadczył Art.

— Jednak system to system — upierał się Kojot z końca sali.

Fort wzruszył ramionami.

— Jak sądzę, to właśnie my tworzymy ten system.

Kojot w milczeniu tylko potrząsnął głową.

Wówczas wtrącił się Sax:

— Musimy się tym nająć… to znaczy zająć.

Potem zaczął zadawać pytania Fortowi:

— Które jest najbrudniejsze… to znaczy największe? — Pytania były wypowiadane z trudem, niezdarnie, ochrypłym głosem, ale Fort pominął milczeniem trudności Saxa i odpowiadał mu bardzo szczegółowo, tak że większość z trzech kolejnych, nieprzerwanych warsztatów Praxis składała się z pytań Russella i odpowiedzi Forta, z których wszyscy słuchacze dowiedzieli się bardzo wiele o innych konsorcjach metanarodowych, a także o ich przywódcach, strukturach wewnętrznych, państwach-klientach i stanowisku, jakie każde z nich zajmowało w okresie chaosu związanego z rokiem 2061. — Dlaczego zareagować… chcę spytać, dlaczego potrzaskano jajka… to znaczy kopuły?

Fort był słaby, gdy chodziło o szczegóły historyczne i wzdychał nieszczęśliwie z powodu braków we własnych wspomnieniach związanych z tym okresem; jednak jego relacja dotycząca obecnej sytuacji na Ziemi była pełniejsza niż którakolwiek z tych, jakie zgromadzeni na kongresie otrzymali wcześniej, co pomogło wyjaśnić dręczące wszystkich pytania, związane z działalnością konsorcjów metanarodowych na Marsie, nad której naturą wszyscy się zastanawiali. Teraz uświadomili sobie, że metanarodowcy używają Zarządu Tymczasowego jako pośrednika w swoich własnych sprzeczkach. Nie zgadzali się bowiem co do terytoriów. Zgromadzeni dowiedzieli się też, że konsorcja zostawiały półświat samemu sobie, ponieważ uważały, że jego aspekty podziemne niewiele znaczą i są w pewnym stopniu łatwe do kontrolowania. I tak dalej.

Nadia miała ochotę pocałować Saxa — właściwie to nawet go pocałowała — a potem ucałowała także Spencera i Michela za wsparcie, którego udzielali Saxowi podczas tych sesji, ponieważ chociaż Sax wytrwale walczył z problemami, jakie miał z mówieniem, często — sfrustrowany — zaczynał się rumienić i tylko uderzał pięścią w stół. Pod koniec spytał Forta:

— Czego w takim razie Praxis chce od ludzi… noo!… od Marsa?

— Czujemy, że to, co się dzieje tutaj, będzie miało swoje reperkusje na Ziemi — odrzekł William Fort. — W tej chwili utożsamiamy się z powstającą na Ziemi koalicją sił postępowych. Największe z nich to Chiny, Praxis i Szwajcaria. W skład koalicji wchodzą także dziesiątki mniejszych jednostek, nie są one jednak tak potężne jak te trzy. Być może ważne będzie to, po której stronie opowiedzą się w tej sytuacji Indie. Większość z konsorcjów metanarodowych wydaje się uważać je za coś w rodzaju ścieku eksploatacyjnego i twierdzą, że niezależnie od tego, jak wiele w to państwo zainwestują, nic się tam nie zmieni. My się z tym nie zgadzamy. Sądzimy także, że Mars jest miejscem podobnie znaczącym, choć w inny sposób — raczej jako wyrastająca nowa siła. Widzicie… chcieliśmy więc znaleźć również tutaj jednostki postępowe i pokazać im, jak działamy. I zobaczyć, co one… co wy o tym myślicie.

— Interesujące — zauważył Sax.

Tak się to więc odbywało. Jednakże wiele osób pozostało zdecydowanie przeciwnych wszelkim układom z jakimkolwiek ziemskim konsorcjum. A tymczasem wszystkie inne dyskusje na temat wszelkich innych kwestii odbywały się z niesłabnącą siłą. Często im dłużej rozmawiali uczestnicy kongresu, tym bardziej pogłębiała się polaryzacja poglądów.

Tej nocy podczas spotkania na patio Nadia z niedowierzaniem potrząsała głową. Nie mogła zrozumieć, jak ludzie mogą ciągle ignorować wszelkie łączące ich cechy, jak mogą bez końca toczyć gorzkie boje o wszelkie, nawet najdrobniejsze, istniejące między nimi różnice. Oświadczyła Artowi i Nirgalowi:

— Może świat jest po prostu zbyt skomplikowany, aby można było stworzyć jeden plan działania. Może nie powinniśmy szukać na siłę jednego globalnego planu, ale raczej opracować strategie najbardziej dla nas korzystne. Jeśli będziemy mieli do dyspozycji wiele różnych koncepcji działania, wówczas znacząco wzrosną szansę, że Mars poradzi sobie ze wszystkim.

— Nie sądzę, aby to zadziałało — odpowiedział Art.

— Więc co się stanie?

Wzruszył ramionami.

— Tego nikt jeszcze nie wie.

I wraz z Nirgalem zabrali się za przeglądanie kaset, poszukując czegoś, co Nadii wydało się nagle rozpływającą się coraz bardziej fatamorganą.

Nadia położyła się spać. Zasypiając pomyślała, że gdyby miała do czynienia z projektem konstrukcyjnym, zniszczyłaby go i zaczęła jeszcze raz.

Senny obraz upadającego budynku popchnął ją ku rzeczywistości. Po chwili, westchnąwszy, zrezygnowała ze snu i wyszła na kolejny nocny spacer. Art i Nirgal zasnęli w sali audiowizualnej; ich twarze ułożone na blacie stołu jarzyły się, odbijając światło z ekranu, na którym przewijała się szybko do przodu jakaś kaseta. Na zewnątrz wiatr pędził z szumem ku północy przez bramy do Gurnii i Nadia ruszyła w tamtym kierunku, wybierając wysoko położony szlak. Łopoczące na wietrze bambusowe liście, gwiazdy w świetlikach nad głową… potem słabe odgłosy śmiechu, rozbrzmiewające w tunelu, ze stawu Fajstos.

Podwodne światła stawu były włączone i mnóstwo ludzi znowu się kąpało. Teraz jednak po drugiej stronie tunelu, mniej więcej na wysokości Nadii, znajdował się oświetlony pomost, na którym tłoczyło się może z osiem osób. Jeden z mężczyzn wchodził na jakąś wysuniętą deskę i pochylił się. Potem, skulony, zsunął się z pomostu i chwycił przedni kraniec deski, gdzie tarcie było najwyraźniej bardzo małe. Następnie ten nagi mężczyzna z mokrymi włosami powiewającymi za plecami spłynął w głąb krętego, czarnego boku tunelu, przyspieszając, aż wystrzelił w górę ze skraju skały, wzniósł się nad stawem, zrobił przewrotkę i uderzył w wodę z wielkim pluskiem, po czym wynurzył się ponownie z okrzykiem. Ze wszystkich stron rozległy się wiwaty.

Nadia zeszła, aby się przypatrzeć zawodom. Następna osoba wbiegała już po schodkach na pomost, a mężczyzna, który jako pierwszy wykonał skok, stał teraz na mieliźnie, odrzucając włosy. Nie rozpoznała go, póki nie dotarła do brzegu. Wówczas mężczyzna znalazł się w snopach płynnego światła z dołu. To był William Fort.

Nadia zrzuciła ubranie i weszła do wody, która była bardzo ciepła, w temperaturze ciała albo nieco wyższa. Kolejna postać z krzykiem zsunęła się po pochyłości, niczym surfer na ogromnej kamiennej fali.

— Uskok wygląda na ostry — powiedział Fort do jednego ze swoich towarzyszy — ale przy tak lekkiej grawitacji można go ledwie dotykać.

Poruszającą się na desce kobietę wyrzuciło właśnie ponad wodę; odgięła się w łuk, w idealnym łabędzim locie, a następnie — ostatni raz skręciwszy — z pluskiem wpadła do wody i po wypłynięciu roześmiała się głośno z powodu nagłego zagrożenia, które poczuła. Kobieta, która odważyła się wejść na deskę, wychodziła obecnie ze stawu, blisko podnóża schodów wciętych w zbocze.

Fort pozdrowił Nadię kiwnięciem głowy, stojąc w głębokiej po pas wodzie. Jego ciało było żylaste pod starą, pomarszczoną skórą. Na twarzy miał tę samą minę nieokreślonego zadowolenia, którą przybierał na warsztatach.

— Chcesz spróbować? — spytał Rosjankę.

— Może później — odparła, a potem popatrzyła wokół, przypatrując się ludziom w wodzie i próbując odgadnąć, kogo ma tu przed sobą i jakie partie na kongresie reprezentują poszczególne osoby. Kiedy uświadomiła sobie, co robi, aż prychnęła z oburzenia na samą siebie i na wszechobecność polityki, która potrafiła zatruć wszystko, jeśli się tylko na to pozwoliło.

Tym niemniej zdążyła jednak zauważyć, że w wodzie znajdują się przeważnie młodzi tubylcy z Zygoty, Sabishii, Nowego Vanuatu, Dorsa Brevia, moholu Vishniac, Christianopolis. Chyba nikt spośród nich nie należał do czynnie przemawiających delegatów, wobec czego Nadia nie potrafiła ocenić ich rzeczywistej siły. Być może nie miało żadnego znaczenia, że gromadzili się tu akurat w nocy i bawili się nadzy w ciepłej wodzie — w końcu większość z nich przyjechała z miejsc, gdzie czymś zupełnie normalnym były publiczne łaźnie, toteż przywykli do pluskania się z kimś, z kim w innej sytuacji mogli się zetrzeć w walce.

Kolejna odważna kobieta z wrzaskiem zsunęła się po zboczu, a następnie wpadła w głębinę stawu. Ludzie podpływali do niej niczym wyczuwające krew rekiny. Nadia zanurkowała pod wodę, która smakowała lekko słonawo; otworzywszy oczy, Rosjanka dostrzegła wybuchające wszędzie przezroczyste bańki, potem skręcone pływające ciała, które nad gładką, ciemną powierzchnią dna stawu wyglądały jak delfiny. Widok był doprawdy fantastyczny.

Nadia wróciła na górę i wycisnęła do sucha włosy. Fort stał między młodymi; wyglądał jak zniedołężniały Neptun. Taksował wszystkich z zaciekawieniem — odprężony starzec o kamiennym obliczu. Nadia pomyślała, że może ci tubylcy stanowią prawdziwie nową marsjańską kulturę, tę, o której mówił John Boone, kulturę, która niezauważalnie pojawiła się wśród nich. Przekaz informacji z pokolenia na pokolenie zawsze zawierał w sobie błąd; tak właśnie zaczęła się ewolucja. I nawet jeśli ludzie ci zeszli na Marsie do podziemia z bardzo różnych powodów, i tak wszyscy oni wydawali się tutaj konwergować, żyjąc życiem, które w jakiś sposób posiadało cechy „paleolityczne”, wracając do miejskiej kultury mimo wszystkich dzielących ich różnic albo rozwijając się w jakieś nowe syntezy — nie miało znaczenia, jak naprawdę było: być może działo się tu i jedno, i drugie w tym samym momencie. W każdym razie było to potencjalne spoiwo.

Albo taką prawdę miała w jakiś sposób przekazać Nadii łagodna radosjia mina Forta. Jednakże w tej samej chwili Jackie Boone w całym swoim blasku Walkirii ześlizgnęła się ścianą tunelową i wyleciała wysoko w powietrze, ponad zgromadzonymi, jak gdyby ktoś ją wystrzelił z cyrkowej armaty.

Program stworzony przez Szwajcarów zrealizowano do końca. Organizatorzy natychmiast ogłosili trzydniowy wypoczynek, po którym miało nastąpić zebranie ogólne.

Art i Nirgal spędzili wolne dni w swojej małej salce konferencyjnej, przeglądając wideokasety po dwadzieścia godzin dziennie, bez końca rozmawiając i — z czymś w rodzaju desperackiej zawziętości — pisząc na klawiaturze AL Nadia dotrzymywała im dzielnie kroku, spierała się z nimi, gdy miała w jakiejś kwestii odmienne zdanie i spisywała te partie materiału, które im wydawały się zbyt trudne. Często kiedy wchodziła, jeden z nich spał na krześle, a drugi intensywnie wpatrywał się w ekran.

— Słuchaj — pytał zachrypłym głosem — co o tym sądzisz?

Czytała informacje na ekranie i komentowała je, jednocześnie podtykając im obu jedzenie pod nos, co często budziło tego, który spał.

— Wygląda obiecująco. Wracajmy do pracy.

Rankiem tego dnia, kiedy miało się odbyć spotkanie ogólne, Art, Nirgal i Nadia wyszli razem na scenę amfiteatru; Art zabrał swoje AI do proscenium. Stał, wpatrując się w zebrany tłum, jak gdyby widok ten go oszołomił i dopiero po długiej pauzie odezwał się:

— Wyobraźcie sobie, że właściwie zgadzamy się w bardzo wielu kwestiach.

Jego słowa wywołały salwę śmiechu. Art jednak podniósł AI nad głowę jak kamienne tablice, a potem odczytał głośno z ekranu:

— Zadania dla marsjańskiego rządu!

Popatrzył ponad ekranem na tłum; zgromadzeni trwali w uprzedzająco grzecznym milczeniu.

— Punkt pierwszy. Marsjańską społeczność będzie się składać z wielu różnych kultur. Lepiej myśleć o Marsie jako o świecie niż jako o nacji. Zagwarantowana musi być wolność wyznania i tradycji kulturowych. Żadna kultura ani grupa kultur nie mogą zacząć dominować nad resztą.

— Punkt drugi. W tej różnorodnej strukturze trzeba nadal wszystkim jednostkom na Marsie gwarantować pewne nieprzekazywalne prawa, w tym materialne podstawy egzystencji, a także możliwość opieki zdrowotnej, wykształcenia oraz równość wobec prawa.

— Punkt trzeci. Tereny, powietrze i woda Marsa są wspólnie zarządzane przez ludzką rodzinę i nie mogą przynależeć do jakiejkolwiek jednostki lub grupy.

— Punkt czwarty. Owoce pracy jednostki należą do niej i nie może ich sobie przywłaszczyć jakaś inna jednostka czy grupa. Jednocześnie ludzka praca na Marsie jest częścią wspólnego przedsięwzięcia i należy do wspólnego dobra. Marsjański system gospodarczy musi odbijać oba te fakty, balansując pomiędzy zagwarantowaniem korzyści własnych jednostki a interesami wolnej społeczności.

— Punkt piąty. Porządek metanarodowy rządzący na Ziemi nie jest aktualnie w stanie połączyć dwóch poprzednich zasad, wobec czego nie może tutaj znaleźć zastosowania. W jego miejsce musimy stworzyć system ekonomiczny oparty o ekologię jako naukę. Celem marsjańskiej gospodarki nie jest „nieprzerwany rozwój”, ale nieprzerwany okres dobrej koniunktury dla całej biosfery planety.

— Punkt szósty. Sam krajobraz marsjański posiada „prawo do istnienia”, które należy szanować. Celem dokonywanych przez nas zmian środowiskowych powinien być wobec tego minimalizm i ecopoesis, odzwierciedlające wartości areofanii. Zaleca się, aby celem tych zmian była jedynie ta część Marsa, która leży poniżej obwodu czterokilometrowego. Zezwala się na przystosowanie tych terenów do życia dla ludzi. Wyższe partie, stanowiące mniej więcej trzydzieści procent planety, powinny wówczas pozostać w stanie przypominającym ich warunki pierwotne i istnieć jako naturalnie dzikie strefy rezerwatowe.

— Punkt siódmy. Proces zaludniania Marsa jest w sensie historycznym procesem jedynym w swoim rodzaju, ponieważ ludzkość nie zaludniała dotąd żadnej innej planety. Jako zjawisko tak unikalne, proces ten należy przedsięwziąć w duchu szacunku dla tego świata, a także — ogólnie — dla rzadkości życia w kosmosie. To, co zrobimy tutaj, stanie się precedensem dla dalszego zaludniania przez człowieka Układu Słonecznego, stworzy również modele dla ludzkiego stosunku do środowiska ziemskiego. A zatem: Mars zajmuje szczególne miejsce w historii i powinniśmy o tym pamiętać, podejmując konieczne decyzje związane z życiem tutaj.

Art odłożył AI na bok i zapatrzył się w tłum. Wszyscy spoglądali na niego w milczeniu.

— To tyle — powiedział i odchrząknął. Następnie dał znak Nirgalowi, który wszedł na estradę, stanął obok niego i przemówił:

— To wszystko, co udało się nam wyłuskać z warsztatów, wszystkie punkty, na które, naszym zdaniem, zgadza się ogół delegatów. Jest dużo więcej elementów i, jak przypuszczamy, mogłaby je zaakceptować większość zebranych tutaj grup, ale nie wszystkie… Stworzyliśmy także spisy tych częściowo zgodnych punktów i w całości udostępnimy do wglądu. Jesteśmy absolutnie przeświadczeni, że jeśli zdołamy opuścić to miejsce z jakimkolwiek dokumentem — nawet bardzo ogólnym — i tak dokonamy czegoś znaczącego. Tendencją tego typu kongresów jest uświadomienie ludziom dzielących ich różnic i sądzę, że w naszym przypadku tendencja ta jest wyolbrzymiona, ponieważ w chwili obecnej rząd marsjański pozostaje czymś w rodzaju kwestii teoretycznej. Kiedy jednak stanie się problemem praktycznym — kiedy trzeba będzie zacząć działać — wtedy poszukamy wspólnej płaszczyzny, a dokument z pewnością pomoże nam ją znaleźć. Mamy dużo szczegółowych adnotacji dla każdego z głównych punktów dokumentu. Rozmawialiśmy o nich z Jürgenem i Priską, którzy sugerują, by zorganizować tydzień spotkań, podczas którego każdy dzień byłby poświęcony któremuś z siedmiu głównych punktów, tak aby każdy mógł się z innymi podzielić własnymi komentarzami i zaproponować własne poprawki. Na końcu zobaczymy, czy uda się nam dojść do jakichś wniosków.

Rozległy się słabe śmiechy. Wiele osób kiwało głowami.

— Co z podstawową kwestią zdobycia niezależności? — krzyknął Kojot z końca sali.

— Nie udałoby się nam znaleźć żadnych wspólnych punktów dla porozumienia, które moglibyśmy podpisać — odpowiedział mu Art. — Może trzeba zwołać specjalny warsztat, który również to spróbuje zrobić.

— Może i tak! — krzyknął Kojot. — Każdy się zgodzi, że wszystko powinno być wspaniałe, a świat sprawiedliwy. Jednak sposób osiągnięcia tego pozostaje najistotniejszym problemem.

— No cóż, i tak, i nie — odparł Art. — To, z czym mamy tu do czynienia, to coś więcej niż zwykłe pragnienie, by wszystko było wspaniałe. A co do metod, może jeśli uzgodnimy wspólne cele, rozmaite kwestie wyjaśnią się same. To znaczy… Co najpewniej doprowadzi nas do celów? Jakiego rodzaju środki sprawią, że osiągniemy te cele?

Rozejrzał się po tłumie i wzruszył ramionami.

— Słuchajcie, próbujemy opracować streszczenie wszystkich waszych wysuwanych tu na różne sposoby propozycji, jeśli więc zauważacie brak szczegółowych zaleceń w kwestii środków potrzebnych do zdobycia niezależności, jest tak być może dlatego, że wszyscy tkwicie na poziomie ogólnej filozofii działania, z którą wielu z was się nie zgadza. Przychodzi mi do głowy tylko jedna sugestia dotycząca postępowania — powinniście chyba spróbować rozpoznać rozmaite siły egzystujące na planecie i ustalić, jaki jest stopień ich oporu wobec niezależności Marsa, a potem musicie odpowiednio do tego przystosować wasze metody działania. Nadia wspominała o tym, by ponownie przemyśleć i skorygować całą metodologię rewolucyjną, a niektórzy z was proponowali różne modele ekonomiczne, na przykład ideę całkowitego wykupu akcji za kredyt czy coś w tym rodzaju, ale kiedy się zastanawiałem nad pojęciem odpowiedniej reakcji na opór, skojarzyła mi się ona ze zintegrowanymi metodami zwalczania szkodników, no wiecie… to taki system w rolnictwie: aby poradzić sobie z plagą szkodników, wykorzystuje się rozmaite metody o różnym natężeniu.

Ludzie roześmiali się, słysząc to porównanie, ale Art zdawał się tego nie zauważać. Wyglądał na bardzo zaskoczonego i skonfundowanego z powodu braku aprobaty dla wspólnego dokumentu. Był rozczarowany. Nirgal rozglądał się z gniewem, Nadia natomiast odwróciła się i powiedziała głośno:

— A gdzie rzęsiste brawa dla naszych przyjaciół, którzy w ogóle zdołali to wszystko zsyntetyzować?

Wówczas ludzie zaczęli klaskać. Kilku nawet wiwatowało. Przez chwilę ich radość brzmiała dość entuzjastycznie, jednak szybko się skończyła. Zgromadzeni poczęli wychodzić z amfiteatru, rozmawiając głośno między sobą. Znowu się kłócili.

Dyskusje trwały więc dalej, teraz opierając się na bazie sporządzonego przez Arta i Nirgala dokumentu. Nadia, przeglądając kasety, zauważała, że wśród delegatów istnieje w zasadzie zgoda na zasadniczy zrąb wszystkich punktów z wyjątkiem szóstego, który dotyczył poziomu terraformowania. Większość „czerwonych” nie akceptowała koncepcji umożliwiającej przystosowanie do życia nisko położonych terenów — wskazywali, że większa część planety znajduje się pod ustalonym na wysokości czterech kilometrów obwodem oraz że wyższe piętra zostałyby znacząco zanieczyszczone, gdyby na niższych poziomach mogli swobodnie żyć ludzie. „Czerwoni” mówili o rozbrojeniu przemysłowych procesów terraformingowych, które obecnie były w toku, i proponowali powrót do tych najpowolniejszych metod biologicznych, jakich domagano się w skrajnym modelu ecopoesis. Niektórzy zalecali stworzenie rzadkiej atmosfery dwutlenkowo-węglowej, która pobudzałaby do rozrostu rośliny — choć nie zwierzęta — uważali bowiem taką sytuację za bardziej naturalną w obliczu zapasów gazowych Marsa i wobec przeszłości planety. Inni orędowali za tym, by pozostawić powierzchnię w stanie najbardziej możliwie bliskim temu, w jakim ją zastała po przylocie pierwsza setka kolonistów; mówili też o bardzo małych populacjach ludzkich, mieszkających w pokrytych namiotami dolinach. Ludzie ci krzyczeli z oburzeniem, że przemysłowe przekształcanie planety w bardzo szybkim tempie niszczy jej powierzchnię i ostro potępiali niektóre działania terraformingowe, szczególnie zalanie Vastitas Borealis oraz całkowite stopienie powierzchni spowodowane użyciem soletty i soczewki napowietrznej.

Jednakże po siedmiu dniach stało się bardziej oczywiste, że ten punkt projektowanej deklaracji jest jedynym, nad którym naprawdę dyskutują uczestnicy kongresu; inne omawiano z rzadka i przeważnie na spokojnie. Wiele osób czuło przyjemne zaskoczenie, stwierdzając, jak duża panuje wśród delegatów zgodność na większość punktów projektowanej deklaracji, a Nirgal nierzadko oświadczał komuś z irytacją:

— Dlaczego was to zaskakuje? Przecież nie wymyśliliśmy tych punktów, po prostu spisaliśmy tylko to, co mówili ludzie.

Delegaci kiwali z zainteresowaniem głowami na te słowa, a następnie wracali na spotkania i ponownie podejmowali pracę nad kolejnymi punktami. Nadii nagle zaczęło się wydawać, że dzięki oświadczeniom Arta i Nirgala o istnieniu zgodności interesów, wszędzie — jakby zawezwana z chaosu — panuje zgoda. Wiele sesji w tym tygodniu kończyło się czymś w rodzaju mocnego jak kavajava konsensusu politycznego. Sporo problemów znalazło rozwiązanie, na kształt którego mogło się zgodzić wiele stronnictw.

Jednak kłótnie na temat metod stały się przez to tylko jeszcze gwałtowniejsze. Spory dzieliły wszystkich: na przykład Nadia występowała przeciw Kojotowi, Kaseiowi, „czerwonym”, członkom koalicji „Nasz Mars” i wielu bogdanowistom.

— Nie możemy osiągnąć tego, o co nam chodzi, poprzez morderstwo!

— Oni nie oddadzą nam bez walki tej planety! Polityczna potęga zaczyna się na końcu pistoletu!

Pewnej nocy po jednej z tych zagorzałych kłótni spora grupka delegatów udała się na mielizny stawu Fajstos, usiłując się zrelaksować. Sax siedział na podwodnej ławce i potrząsał głową.

— Klasyczne problemy karania… nie… to znaczy… przemocy — zaskrzeczał. — Radykalizm, liberalizm. Ci, którzy nigdy nie zdołali się pogodzić. Zanim.

Art zanurzył głowę w wodzie, potem wysunął ją na powierzchnię, pryskając kropelkami. Znużony i sfrustrowany, powiedział:

— A co ze zintegrowanymi metodami zwalczania szkodników? Co z nakazem wycofania się z działalności?

— Przymusowym zwolnieniem — poprawiła go Nadia.

— Dekapitacją — dodała Maja.

— Jakkolwiek to nazwiecie! — uciął Art, opryskując ich wodą. — Aksamitna rewolucja. Jedwabna rewolucja.

— Aerożelowa — dodał Sax. — Lekka, mocna. I niewidzialna.

— Warto spróbować! — rzucił Randolph.

Ann potrząsnęła głową.

— Coś takiego nigdy się nie sprawdzi.

— Jednak to lepsze niż kolejny rok 2061 — odpaliła Nadia.

— Lepiej zgódźmy się na tę grę — powiedział Sax. — To znaczy na ten plan.

— Ależ nie możemy — odrzekła Maja.

— Front jest szeroki — naciskał Art. — Wyjdźmy tam i zróbmy to, na co mamy ochotę.

Wszyscy troje: Sax, Nadia i Maja potrząsnęli natychmiast głowami; widząc to, Ann nieoczekiwanie się głośno roześmiała. A wtedy całą grupą, siedząc w stawie, zaczęli chichotać, zupełnie nie wiedząc z jakiego powodu.

Końcowe spotkanie ogólne odbyło się późnym popołudniem, w parku Zakros, w tym samym miejscu, gdzie kongres się zaczął. W powietrzu wisiało dziwne napięcie i skrępowanie. Nadia czuła, że większość osób niechętnie przystała na Deklarację z Dorsa Brevia, która była obecnie wielokrotnie dłuższa niż pierwotny szkic Arta i Nirgala. Priska czytała głośno każdy punkt i po każdym rozlegały się wiwaty, wyrażające ostateczne wotum zaufania i aprobatę; jednak różne grupy wiwatowały głośniej przy niektórych punktach niż przy innych, a kiedy kobieta skończyła czytać, ogólny aplauz był krótki i najwyraźniej wyłącznie kurtuazyjny. Nikt nie mógłby być z tego powodu szczęśliwy, a Art i Nirgal wyglądali na zupełnie wyczerpanych.

Gdy wiwaty się skończyły, przez chwilę wszyscy nieruchomo i w milczeniu siedzieli na swoich miejscach. Nikt nie wiedział, co należy teraz robić; brak porozumienia co do metod najwidoczniej trwał aż do tej chwili. Co teraz? Co dalej? Po prostu rozjechać się do domów? A posiadamy jeszcze domy?

Moment milczenia przeciągał się nieprzyjemnie, był nawet w jakiś niewyraźny sposób bolesny (jak bardzo potrzebowali w obecnej chwili Johna!), więc Nadia poczuła ulgę, gdy ktoś wreszcie coś krzyknął — był to krzyk, który wydawał się zdejmować złośliwe zaklęcie. Rosjanka rozejrzała się dokoła, a następnie podążyła wzrokiem w miejsce, na które wskazywali zebrani.

Na schodach, wysoko na czarnej ścianie tunelu, stała zielona kobieta. Była naga, miała zieloną skórę, połyskującą w promieniach popołudniowego słońca, które padało na nią ze świetlika: siwowłosa, bez biżuterii, całkowicie rozebrana, pokryta jedynie warstewką zielonej farby. I to, co mogłoby wyglądać normalnie w nocnym stawie, w tym żywym świetle dziennym wydawało się niebezpieczne i prowokujące — stanowiło szok dla zmysłów, wyzwanie wobec wyobrażenia wszystkich zgromadzonych, czym był lub miał być kongres polityczny.

Zieloną kobietą była Hiroko. Zaczęła schodzić po schodach równym, miarowym krokiem. Ariadne, Charlotte i wiele innych kobiet minojskich stało u podnóża schodów czekając na nią, wraz z najbliższymi współpracownikami Japonki z ukrytej kolonii: Iwao, Ryą, Jewgienią, Michelem i całą resztą małej grupki. Podczas gdy Hiroko schodziła, zaczęli śpiewać, a kiedy dotarła do nich, obwiesili ją sznurami jaskrawoczerwonych kwiatów. Nadii skojarzyło się, że jest to rytuał płodności, sięgający bezpośrednio do jakiejś „paleolitycznej” części ich mózgów i mieszający się z areofanią Hiroko.

Kiedy Hiroko opuściła ostatni stopień, otaczała ją już mała grupka zwolenników wyśpiewujących imiona Marsa:

— Al-Qahira, Ares, Auqakuh, Bahram — i tak dalej, wielki melanż archaicznych sylab, do którego niektórzy z grupy wtrącali co jakiś czas: — Ka… ka… ka…

Hiroko poprowadziła orszak ścieżką w dół; szli wśród drzew, potem po trawie, aż dotarli na miejsce spotkania w parku. Japonka szła prosto przez środek tłumu, a jej zielona twarz przybrała wyraz uroczystego skupienia. Kiedy przechodziła, wiele osób wstawało. Jackie Boone wyszła z tłumu i przyłączyła się do grupki zwolenników, a jej zielona babka wzięła ją za rękę. Te dwie kobiety wyznaczały teraz drogę przez tłum: stara matriarchini — wysoka, dumna, bardzo stara, sękata jak drzewo i tak zielona jak liście oraz Jackie — jeszcze wyższa, młoda i pełna wdzięku jak tancerka, z czarnymi włosami, które spływały jej do połowy pleców. Przez tłum przeleciał szelest, potem westchnienie, a dwie kobiety oraz podążająca za nimi grupa zeszły na centralną ścieżkę przy kanale. Ludzie zaczęli wstawać; coraz więcej osób szło za tą grupą, a znajdujący się wśród nich sufici tańczyli — jeden za drugim — wokół obwodu grupy.

— Ana el-Haqq, ana Al-Qahira, ana el-Haqq, ana Al-Qahira…

I tak ścieżką obok kanału schodziło tysiące ludzi podążających za dwiema kobietami i ich orszakiem; sufici śpiewali, inni intonowali fragmenty areofanii Hiroko, a reszta milczała zadowolona z samej możliwości wędrówki za tamtymi.

Nadia szła przed siebie i, trzymając za ręce Nirgala i Arta, czuła się szczęśliwa. Jesteśmy przecież zwierzętami, myślała, niezależnie od tego, gdzie zdecydujemy się żyć. Odczuła coś w rodzaju czci — wrażenie bardzo rzadkie w jej życiu — czci wobec boskości życia, które przybierało takie piękne formy.

Przy stawie Jackie zdjęła rdzawy kombinezon, a potem wraz z Hiroko stanęły po kostki w wodzie. Patrzyły na siebie i trzymały splecione ręce tak wysoko nad głowami, jak tylko mogły sięgnąć. Inne minojskie kobiety dołączyły się do tego mostu. Stare i młode, zielone i różowe…

Mieszkańcy ukrytych kolonii przeszli pod mostem jako pierwsi, wśród nich sama Maja, trzymając za rękę Michela. A potem cała reszta osób zaczęła przechodzić pod tym „matczynym” mostem, mając wrażenie, że jest to jakiś rytuał, powtarzany już milionowy raz, który również liczy sobie milion lat, coś, co zostało zakodowane w genach wszystkich zebranych i coś, co wszyscy praktykowali przez całe życie. Sufici tańczyli pod splecionymi dłońmi kobiet, nadal odziani w białe falujące stroje; inni — najwyraźniej uważając to za wzorzec postępowania — także pozostali w ubraniach, jednak poczęli się rzucać do wody i nurkować pod nagimi kobiecymi ciałami. Zeyk i Nazik szli przez wodę, śpiewając:

— Ana Al-Qahira, ana el-Haqq, ana Al-Qahira, ana el-Haqq.

Wyglądali jak Hindusi w Gangesie albo baptyści w rzece Jordan. Ostatecznie sporo osób zrzuciło ubrania, a do wody weszli absolutnie wszyscy. Instynktownie rozglądali się wokół, jednocześnie bardzo świadomi swego symbolicznego odrodzenia; wielu wybijało rytm na powierzchni wody, dla towarzystwa rytmicznie pluskając śpiewającym i skandującym… Nadia ciągle patrzyła i dziwiła się, jak piękne są ludzkie istoty. Pomyślała, że nagość jest niebezpieczna dla porządku społecznego, ponieważ ujawnia zbyt dużą część rzeczywistości.

Uczestnicy kongresu stali teraz przed sobą, ujawniając wszystkie swoje niedoskonałości, cechy płciowe i oznaki śmiertelności — przede wszystkim jednak swoje zadziwiające piękno, które w tunelu, w rudawym świetle zachodzącego słońca było niemal nie do uwierzenia, ledwie zrozumiałe i ledwie możliwe do nazwania. Ludzka skóra o zachodzie słońca połyskiwała czerwienią — choć dla niektórych spośród „czerwonych” czerwień ta nie była widocznie wystarczająca, ponieważ oblali jedną ze swoich delegatek czerwonym barwnikiem, tworząc w ten sposób postać, która miała najwyraźniej kontrastować z zieloną Hiroko. „Polityczna kąpiel!” — jęknęła w duszy Nadia. W gruncie rzeczy oba kolory spływały teraz z ciał, zmieniając barwę wody na kolor brązowawy.

Maja pływała na mieliźnie i w pewnej chwili pchnęła Nadię głębiej w staw, gwałtownie, całym ciałem nacierając na przyjaciółkę.

— Hiroko jest genialna — powiedziała po rosyjsku. — Może jest szalonym geniuszem, ale z pewnością geniuszem.

— Bogini-matka tego świata — dodała Nadia, po czym przeszła na angielski, brnąc w ciepłej wodzie do małej grupki złożonej z przedstawicieli pierwszej setki oraz issei z Sabishii. Stali tam obok siebie Ann i Sax: Ann wysoka i chuda, Sax niski i krągły; wyglądali dokładnie tak samo jak w dawnych czasach podczas kąpieli w Underhill i tak samo debatowali nad jakąś kwestią. Mówiąc, Sax w skupieniu marszczył twarz. Nadia roześmiała się na ten widok i ochlapała ich.

Do jej boku podpłynął Fort.

— Powinniście byli całą konferencję przeprowadzić w wodzie — zauważył. — Ojej, temu się chyba nie uda… — I rzeczywiście osobnik na desce zsunął się po zakrzywionej ścianie, po czym ześlizgnął się z tonącej deski i sromotnie wpadł do stawu. — Słuchajcie, jeśli mam wam pomóc, muszę wrócić teraz na Ziemię. Zresztą za cztery miesiące wychodzi za mąż moja praprapraprawnuczka.

— Zdołasz się tam dostać z powrotem tak szybko? — spytał zdziwiony Spencer.

— Tak, mój statek jest szybki. — Kosmiczny wydział Praxis budował rakiety, które wykorzystywały do przyspieszenia zmodyfikowany napęd Dysona, a potem w trakcie lotu, obierając najkrótszą drogę między planetami, stopniowo zmniejszały prędkość.

— Klasa specjalna dla dyrektorów — mruknął Spencer.

— Każdy z Praxis może nim lecieć, jeśli naprawdę się spieszy. Sami moglibyście na przykład zechcieć odwiedzić Ziemię i zobaczyć na własne oczy, jakie tam panują warunki.

Nikt nie przyjął zaproszenia, chociaż niektórzy zareagowali na oświadczenie Forta uniesieniem brwi. Ale, jednocześnie, nie mogło już być mowy o zatrzymywaniu go.

Ludzie unosili się w stawie, poruszając się w powolnych obrotach jak meduzy. W końcu uspokoiło ich ciepło, woda, wino i kava rozdawane w bambusowych filiżankach, a także kończące kongres porozumienie, które udało się im osiągnąć. Mówili, że nie było może idealne, że z pewnością nie było idealne… jednak czegoś przecież dokonali, zwłaszcza godzien uwagi stał się szczególny charakter punktu czwartego czy trzeciego. Stworzyli w gruncie rzeczy prawdziwą deklarację, stanowiącą początek, prawdziwy początek… choć poważnie zeszpecony… zwłaszcza szpecił ją punkt szósty… Z pewnością nie było idealnie… na pewno jednak będą pamiętać…

— Hm… tutaj to już religia — zauważył któryś z siedzących na mieliźnie osobników — mnie się podobają ładne ciała, ale mieszanie państwa i religii to naprawdę niebezpieczna sprawa…

Nadia i Maja wyszły na głębszą wodę, ramię w ramię; rozmawiały ze wszystkimi znajomymi osobami. Dostrzegła je grupka młodych tubylców z Zygoty — Rachel, Tiu, Frantz, Steve i cała reszta — i wszyscy chórem krzyknęli:

— Hej, dwie czarownice!

Potem podeszli do nich, uściskali i ucałowali. Rzeczywistość kinetyczna, pomyślała Nadia, rzeczywistość fizyczna, rzeczywistość dotykalna… potęga dotyku, ach, o rany… Nadia poczuła, że jej utracony palec zaczyna rwać, co nie zdarzało się jej od wieków.

Szły dalej, pociągając za sobą ektogeniczne dzieci z Zygoty, aż dotarły do Arta, który stał z Nirgalem i kilkoma innymi mężczyznami. Wszystkich jak magnes przyciągało miejsce, gdzie stała Jackie, ciągle trwając obok na pół jeszcze zielonej Hiroko. Mokre włosy dziewczyny lśniły na ramionach, w śmiechu odrzuciła głowę do tyłu; zachód słońca oślepiał ją i dodawał jej czegoś w rodzaju nadrealnej, mistycznej siły. Art wyglądał na prawdziwie szczęśliwego, a kiedy Nadia go uściskała, otoczył ramieniem jej plecy i tak trwali przez jakiś czas. Wspaniały przyjaciel, bardzo solidna rzeczywistość fizyczna.

— To była dobra robota — oświadczyła mu Maja. — Wszystko zrobiliśmy w taki sposób, w jaki zrobiłby to John Boone.

— Nie — automatycznie sprzeciwiła się Jackie.

— Znałam go — stwierdziła Maja, rzucając dziewczynie ostre spojrzenie — a ty nie. I mówię ci, że właśnie tak rozegrałby to wszystko John Boone.

Przez długą chwilę stały nieruchomo, mierząc się wzrokiem — stara, białowłosa piękność i młoda, czarnowłosa piękność — aż nagle Nadii wydało się, że dostrzega coś pierwotnego w tym spojrzeniu dwóch kobiet, coś pierwotnego, pradawnego, prastarego… Miała ochotę powiedzieć stojącemu za nią rodzeństwu Jackie, że to właśnie tamte dwie są czarownicami. Jednak grupka tubylców bez wątpienia do tej pory także już zdała sobie sprawę z tego faktu.

— Nikt nie jest taki jak John — powiedziała Nadia, próbując odczynić urok. Uścisnęła Arta w pasie. — Ale to była naprawdę dobra robota.

Kasei podszedł do nich, rozpryskując wodę. Stał przez jakiś czas w milczeniu i Nadia patrząc na niego zamyśliła się trochę… Mężczyzna, którego ojciec był sławny, którego matka była sławna… i córka… On sam powoli się stawał potęgą wśród „czerwonych” i radykalnych członków ugrupowania „Nasz Mars” i — jak się okazało na kongresie — trwał na krawędzi całego podziemnego ruchu, oderwany od reszty… Nie, trudno było powiedzieć, co Kasei myśli o swoim życiu. Posłał Jackie spojrzenie zbyt skomplikowane, aby udało się je odczytać — była w nim duma, zazdrość, a także swego rodzaju reprymenda — i powiedział:

— Moglibyśmy teraz wykorzystać Johna Boone’a.

Jego ojca, pomyślała Nadia, pierwszego człowieka na Marsie, ich wesołego Johna, który uwielbiał pływać stylem motylkowym, kiedyś, w Underhill, podczas popołudni przypominających tę ceremonię, tyle że wtedy była to ich codzienność, ich rzeczywistość przez mniej więcej rok, na samym początku…

— I Arkadego — oznajmiła Nadia, znowu próbując pogodzić zwaśnione strony. — A także Franka.

— Możemy to zrobić bez Franka Chalmersa — odrzekł z goryczą Kasei.

— Dlaczego tak mówisz? — krzyknęła Maja. — Mielibyśmy szczęście, gdyby był tu teraz z nami! Wiedziałby, jak sobie poradzić z Fortem, z Praxis, ze Szwajcarami, „czerwonymi” i „zielonymi”, ze wszystkimi. Frank, Arkady, John… moglibyśmy teraz wykorzystać wszystkich trzech. — Jej wargi przybrały wyraz surowości, kąciki ust opadły. Posłała Jackie i Kaseiowi piorunujące spojrzenie, jak gdyby ośmielając ich, by wyrazili własną opinię; potem wykrzywiła pogardliwie usta i odwróciła wzrok.

— Oto dlaczego musimy uniknąć kolejnego roku sześćdziesiątego pierwszego — wtrąciła Nadia.

— Unikniemy go — zapewnił ją Art i po raz kolejny uściskał.

Nadia potrząsnęła ze smutkiem głową. Pomyślała, że uniesienie zawsze tak szybko mija.

— Wybór nie należy do nas — wyjaśniła mu. — Nie leży całkowicie w naszych rękach. Więc… zobaczymy.

— Tym razem będzie inaczej — oświadczył z powagą Kasei.

— Zobaczymy.

Część 8

Inżynieria społeczna

— Gdzie się urodziłeś?

— Denver.

— Gdzie dorastałeś?

— Skala. Boulder*.[1]

— Jaki byłeś jako dziecko?

— Nie wiem.

— Przekaż mi swoje wrażenia.

— Chciałem się dowiedzieć, dlaczego.

— Byłeś ciekawy świata?

— Bardzo.

— Bawiłeś się naukowymi zestawami dla dzieci?

— Wszystkimi.

— A twoi przyjaciele?

— Nie pamiętam.

— Spróbuj sobie przypomnieć cokolwiek.

— Nie sądzę, abym miał wielu przyjaciół.

— Byłeś oburęczny jako dziecko?

— Nie pamiętam.

— Pomyśl o swoich eksperymentach naukowych. Używałeś obu rąk, kiedy je robiłeś?

— Sądzę, że często było to konieczne.

— Pisałeś prawą ręką?

— Teraz piszę. Wtedy… wtedy także. Tak. Jako dziecko.

— A czy robiłeś coś lewą ręką? Czyściłeś zęby, czesałeś włosy, jadłeś, wskazywaieś na różne rzeczy, rzucałeś kulkami…?

— Robiłem wszystkie te rzeczy prawą ręką. Czy miałoby to jakieś znaczenie, gdyby było inaczej?

— No cóż, widzisz, w przypadkach afazji wszystkie silne osoby praworęczne dość dobrze podpadają pod pewien wzorzec. Ich ruchy są umiejscowione… może lepiej byłoby powiedzieć skoordynowane w pewnych miejscach w mózgu. Kiedy precyzyjnie ustalimy, z jakimi problemami boryka się chory cierpiący na afazję, możemy dość pewnie stwierdzić, gdzie w mózgu nastąpiły zmiany patologiczne. I na odwrót. Ale w przypadku ludzi leworęcznych i oburęcznych nie istnieje taki wzorzec. Można by powiedzieć, że mózg każdego osobnika leworęcznego czy oburęcznego jest zorganizowany inaczej.

— Wiesz, że większość z ektogenicznych dzieci Hiroko jest leworęczna?

— Tak, wiem. Rozmawiałem z nią o tym, ale twierdzi, że nie wie, dlaczego tak się dzieje. Mówi, że może to być rezultat urodzenia się na Marsie.

— Uważasz to za wiarygodną przyczynę?

— No cóż, jak na razie niewiele wiemy na temat powodów większej sprawności którejś z rąk, a skutki mniejszej grawitacji… to są problemy na stulecia, sam rozumiesz.

— Tak przypuszczam.

— Nie podoba ci się to, prawda?

— Wolałbym raczej jak najszybciej otrzymać odpowiedź.

— A co by się stało, gdybyś znalazł odpowiedzi na wszystkie swoje pytania? Byłbyś szczęśliwy?

— Uważam, że trudno sobie wyobrazić taki… taki stan. Naprawdę na niewielki procent moich pytań znaleziono odpowiedzi.

— Ale byłoby wspaniale, zgadzasz się?

— Nie. Gdybym przyznał ci rację, byłoby to podejście nienaukowe.

— Nauka nie jest dla ciebie niczym więcej poza odpowiedziami napytania?

— Uważam ją za system tworzenia odpowiedzi.

— A jaki jest tego cel?

— …Dowiedzieć się.

— Co zrobisz z tą wiedzą?

— …Poszerzę ją jeszcze bardziej.

— Ale po co?

— Nie wiem. Taki już jestem.

— Czy niektóre z twoich pytań nie powinny się kierować ku tobie samemu… żebyś się dowiedział, dlaczego jesteś taki, jaki jesteś?

— Nie sądzę, abyś potrafił znaleźć zadowalające odpowiedzi napytania o… o ludzką naturę. Lepiej myśleć o niej jako o czarnej skrzynce. Tu nie można zastosować metod naukowych. A przynajmniej nie na tyle wystarczająco, aby być całkowicie pewnym odpowiedzi.

— W psychologii wierzymy, że zidentyfikowaliśmy w sposób naukowy pewną patologię. Choremu się wydaje, że powinien się wszystkiego dowiedzieć. Obawia się przede wszystkim niewiedzy. Jest to patologiczny stan monocausotaxophilii, jak ją nazywał Pappel, co oznacza tęsknotę za jedną przyczyną, która wyjaśniłaby wszystko. Chory zaczyna odczuwać strach o brak przyczyn i uważa, że ten brak mógłby się stać niebezpieczny. Poszukiwanie wiedzy to początkowo działanie obronne, jest to sposób wypierania się strachu, mimo że chory naprawdę się boi. W najgorszych przypadkach nie mamy do czynienia nawet z poszukiwaniem wiedzy, ponieważ kiedy chory poznaje odpowiedzi, kładą one kres jego zainteresowaniom, jako że nie są już niebezpieczne. Natomiast sama rzeczywistość dla takiego osobnika nie ma w ogóle znaczenia.

— Wszyscy próbują uniknąć niebezpieczeństwa. Jednak motywacje są zawsze bardzo złożone. Zmieniają się zależnie od działania. I zależnie od czasu. Wszystkie wzorce są kwestią… kwestią spekulacji obserwatora.

— Psychologia jest nauką, w której obserwator pozostaje w bardzo bliskim kontakcie z przedmiotem obserwacji.

— To jeden z powodów, dla których nie uważam jej za naukę.

— Ależ oczywiście, że to jest nauka! Jeden z jej dogmatów brzmi: „Jeśli chcesz wiedzieć więcej, staraj się bardziej”. Każdy astronom kocha gwiazdy. W przeciwnym razie, dlaczego by je studiował?

— Ponieważ stanowią tajemnicę.

— A co interesuje ciebie?

— Prawda.

— Prawda nie jest zbyt wdzięcznym przedmiotem do kochania.

— Nie miłości szukam.

— Jesteś pewien?

— Nie bardziej niż jakikolwiek inny człowiek, który myśli o… o motywacjach.

— Zgadzasz się więc, że posiadamy motywacje?

— Tak. Ale nauka nie może ich wyjaśnić.

— I dlatego stanowią część twojej „Wielkiej Niewyjaśnionej”.

— Tak.

— A więc skupiasz swoją uwagę na innych rzeczach?

— Tak.

— Ale motywacje stale tam tkwią.

— Och, tak.

— Co czytywałeś, kiedy byłeś młody?

— Wszystko.

— Podaj niektóre ze swoich ulubionych książek.

— Sherlock Holmes. Inne powieści detektywistyczne. Myśląca maszyna. Doktor Thorndyke.

— Czy twoi rodzice karali cię, gdy stawałeś się niespokojny?

— Nie sądzę. Nie lubili, kiedy podnosiłem wrzawę. Uważam, że pod tym względem byli zupełnie przeciętni.

— Czy widziałeś kiedykolwiek, jak zaczynali się denerwować?

— Nie pamiętam.

— Widziałeś kiedyś, żeby krzyczeli albo płakali?

— Nigdy nie słyszałem, aby krzyczeli. Czasami, jak mi się zdaje, moja mama płakała.

— Wiedziałeś dlaczego?

— Nie.

— Zastanawiałeś się nad przyczyną?

— Nie pamiętam. A miałoby znaczenie, gdybym się zastanawiał?

— Co masz na myśli?

— To znaczy… czy moja przeszłość ma znaczenie? Wiem, mogłem wyrosnąć na kogokolwiek… Zależnie od mojej reakcji na… na wydarzenia. I gdybym miał innego rodzaju przeszłość. Jednak myślę, że wystąpiłyby te same odchylenia, wobec czego uważam, że twój ciąg pytań jest bezproduktywny. Brakuje w nim ścisłości wywodu. To tylko podróbka metody naukowej.

— Twoje pojęcie nauki uważam za ubogie i ograniczone, tak jak twoje działania naukowe. W pierwszym rzędzie twierdzisz, że nie powinniśmy studiować ludzkiego umysłu w sposób naukowy, ponieważ jest zbyt skomplikowany, aby można go było poznać przez łatwe badania. Nie jest to zbyt śmiałe stwierdzenie z twojej strony. Otaczający nas wszechświat również jest bardzo skomplikowany, a jednak nie doradzasz przerwania badań. Dlaczego ma się tak dziać ze wszechświatem wewnątrz człowieka?

— Tak, ale nie możesz izolować czynników, powtarzać warunków ani prowadzić eksperymentów używając wszelakiej aparatury. Nie możesz postawić fałszywych hipotez. Cały aparat naukowy jest dla ciebie niedostępny.

— Skup się na chwilę na pierwszych naukowcach.

— Na Grekach?

— Jeszcze wcześniej. Prehistoria nie była tylko bezkształtnym, wiecznym następstwem pór roku, wiesz chyba o tym. Często zdarza nam się myśleć o tych ludziach w taki sposób, jak gdyby przypominali nasze własne nieświadome umysły, a jednak w nich z pewnością było coś więcej. Przynajmniej od stu tysięcy lat ludzie są przecież tak samo inteligentni jak my teraz. A może nawet od pół miliona lat. Każde stulecie ma swoich wielkich naukowców. Wszyscy oni musieli pracować w kontekście swoich czasów, tak jak my. W tamtych wczesnych epokach mędrcy nie wyjaśniali niemal niczego — natura była dokładnie tak samo bogata, tak samo skomplikowana i tajemnicza, jak nasze umysły są dla nas w chwili obecnej, więc cóż mogli zrobić tamci naukowcy? Skądś musieli zacząć, no nie? o tym właśnie musisz pamiętać. Tysiące lat zabrało ludziom poznawanie roślin, zwierząt, nauka używania ognia i kamienia, tworzenia toporków, łuków i strzał, budowania schronień i szycia ubrań. Potem nadeszło garncarstwo, uprawa roślin, metalurgia… Wszystko to następowało bardzo powoli, z wielkim wysiłkiem. A całą wiedzę przekazywano sobie z ust do ust, jeden naukowiec następnemu. Przez cały czas nikt nie miał wątpliwości, żadni uczeni nie powtarzali w kółko, że wszystko to jest zbyt skomplikowane, aby można być czegokolwiek pewnym. Po co w takim razie mielibyśmy w ogóle próbować? Galileusz powiedział: „Starożytni mieli dobry powód myśleć, że są pierwszymi naukowcami wśród bogów, ponieważ widzieli, że umysły zwykłych ludzi mają w sobie tak niewiele ciekawości. Małe wskazówki, które rozpoczęły wielkie wynalazki były więc częścią nie banalnego, ale ponadludzkiego ducha”. Ponadludzkiego ducha! Czyli tylko najlepszych spośród nas, najzuchwalsze umysły każdego pokolenia. Naukowców. A przez tysiąclecia udało się nam spoić model świata, wzorzec, który jest całkiem dokładny i bardzo potężny, zgadza się?

— Ale my sami nie próbowaliśmy dokładnie tak mocno przez te lata… z niewielkimi sukcesami… zrozumieć samych siebie?

— Powiedzmy, że próbowaliśmy. Może potrzeba więcej czasu. Ale zwróć uwagę, że dokonaliśmy znacznych postępów także w tej dziedzinie. I to wcale nie ostatnio. Dzięki samej obserwacji Grecy odkryli cztery temperamenty, a dopiero bardzo niedawno dowiedzieliśmy się wystarczająco dużo o mózgu, aby wiedzieć, jaka jest neurologiczna podstawa tego fenomenu.

— Wierzysz w cztery temperamenty?

— Och, tak. Albo, jeśli wolisz, powiem, że zostały potwierdzone eksperymentalnie. Ponieważ jednak jest tak wiele, wręcz ogrom kwestii związanych z ludzkim umysłem… Może to nie jest fizyka, może to nigdy nie będzie fizyka. A może po prostu jesteśmy jeszcze bardziej skomplikowani i nieprzewidywalni niż kosmos.

— To się wydaje nieprawdopodobne. W końcu jesteśmy zbudowani z atomów.

— Tak, ale z ożywionych atomów! Z atomów kierowanych przez zieloną siłę, ożywionych duchem! Wielka Niewyjaśniona!

— Reakcje chemiczne…

— Skąd jednak życie? Ono jest czymś więcej niż tylko reakcjami. To pęd ku komplikowaniu, które jest całkowicie przeciwstawne wobec fizycznego prawa entropii. Dlaczego tak ma być?

— Nie wiem.

— Czemu nie lubisz, kiedy nie potrafisz odpowiedzieć napytanie „dlaczego”?

— Nie wiem.

— Tajemnica życia jest sprawą świętą. Naszą wolnością. Zostaliśmy wyrzuceni z fizycznej rzeczywistości i egzystujemy teraz w swego rodzaju boskiej wolności, której integralną część stanowi tajemnica.

— Nie. Nadal należymy do rzeczywistości fizycznej. Atomy i ich obroty. Zdeterminowane w największej skali, przypadkowe w niektórych innych.

— No dobrze. Jakkolwiek jednak jest, zadanie naukowca polega na badaniu wszystkiego. Niezależnie od trudności! Naukowiec musi pozostać otwarty i musi akceptować to, co jest niejasne. Musi próbować się stopić z przedmiotem wiedzy. Przyznać, że istnieją wartości, które przenikają cale przedsięwzięcie. Kochać je. Pracować nad ty m, by odkryć wartości, według których należy żyć. Pracować nad tym, by stworzyć te wartości w świecie. Badać i — co więcej — tworzyć!

— Będę musiał się nad tym zastanowić.

Obserwacja nigdy nie wystarcza. A poza tym i tak nie był to ich własny eksperyment. Do Dorsa Brevia przyjechał Desmond i Sax poszedł go poszukać.

— Czy Peter ciągle lata?

— No cóż, tak. Spędza sporo czasu w przestrzeni, jeśli to masz na myśli.

— Tak. Możesz mnie z nim skontaktować?

— Pewnie, że mogę. — Na dziwacznej twarzy Desmonda pojawiła się żartobliwa mina. — Mówienie idzie ci coraz lepiej, Sax. Jakiego rodzaju leczeniu cię poddają?

— Kuracjom gerontologicznym. Podają mi też hormon wzrostu, Ldopę, serotoninę, inne środki chemiczne. Jakieś paskudztwa — wyciąg z rozgwiazdy.

— Hodują dla ciebie nowy mózg, prawda?

— Tak. Przynajmniej częściowo. Współdziałający bodziec synaptyczny. No i sporo rozmawiam z Michelem.

— O rany!

— Ale to nadal ja.

Śmiech Desmonda przypominał zwierzęcy charkot.

— Tak, tak, to słychać. Wiesz co? Za parę dni znowu wyjeżdżam, więc zabiorę cię na lotnisko Petera.

— Dzięki.

Wyhodować nowy mózg. Nie jest to najdokładniejszy sposób wyrażenia tego, co się działo.

W tylnej trzeciej części dolnego czołowego złącza mózgowego nastąpiło uszkodzenie. Niektóre tkanki zmartwiały w rezultacie nagłego odłączenia mózgu od stymulacji pamięć-mowa skupionymi ultradźwiękami, stosowanej podczas przesłuchania. Wstrząs. Afazja Broci. Trudności z ruchowym aparatem mowy, niewielka melodyka wypowiedzi oraz trudności w jej inicjowaniu, redukcja do skrótowości — przeważnie rzeczowniki i najprostsze formy czasowników. Po przeprowadzeniu zestawu testów psychomotorycznych specjaliści zdecydowali, że większość pozostałych funkcji poznawczych nie została uszkodzona. Sax nie był tego do końca pewny; od początku rozumiał, co ludzie mówią do niego, myślał mniej więcej w ten sam sposób, co zawsze — o ile sam potrafił to ocenić — i nie miał żadnych trudności z testami przestrzennymi i innymi niejęzykowymi. Jednak, kiedy próbował przemówić, momentalnie następowała niemoc, zarówno w ustach, jak i w umyśle. Tak jakby rzeczy nagle gubiły swoje nazwy.

Co dziwne, te pozbawione nazw rzeczy, nadal były rzeczami. Sax rozumiał je i potrafił o nich myśleć w terminach kształtów lub liczb. Formuła opisu. Rozmaite kombinacje odcinków stożka i sześciu powierzchni symetrycznego obrotu wokół osi, płaszczyzna, kula, walec, katenoidy, unduloidy i nodoidy; kształty bez nazw, jednak same kształty pozostawały tożsame z nazwami. Uprzestrzennianie się języka.

Natomiast zapamiętywanie rzeczy bez słów okazało się trudne. Sax musiał zapożyczać metody: metodę „składowania pamięci”, a przede wszystkim metodę przestrzenną. Przestrzeń w umyśle została stworzona do tego, by można było sobie, na przykład, przypomnieć wnętrze laboratoriów Echus Overlook, które Sax pamiętał na tyle wystarczająco, że w swoim umyśle mógł po nich „chodzić”, posługując się lub nie posługując nazwami. A w każdym miejscu przypominał mu się jakiś przedmiot albo jakieś kolejne miejsce. Na jednym blacie — wszystkie laboratoria Acheronu. Na wierzchołku lodówki — miasto Boulder w stanie Kolorado. W ten właśnie sposób — poprzez umiejscowienie ich w swoim „psychicznym” laboratorium — Sax przypominał sobie wszystkie kształty, jakie przychodziły mu do głowy.

I wtedy — czasem — przychodziła nazwa. Jednak, mimo że znał nazwę, kiedy próbował ją wypowiedzieć, istniała możliwość, że z jego ust padnie niewłaściwe słowo. Zawsze miał do tego skłonności. Toteż już dawniej, po okresach niezwykle intensywnego myślenia, kiedy wszystko wydawało mu się zupełnie oczywiste, często trudno mu było przełożyć myśli na płaszczyznę językową, bowiem nie harmonizowała ona zbyt dobrze z jego własnym specyficznym rodzajem myślenia. Mówienie zawsze stanowiło dla niego ciężką pracę.

Teraz ćwiczył intensywnie, jednak ćwiczenia nic nie dawały, kiedy Sax stawał w obliczu niezdecydowanego, kapryśnego, zdradzieckiego szukania po omacku, które zwykle albo się nie udawało albo go „zdradzało”. Było to frustrujące do granic wytrzymałości. I bolesne. Chociaż i tak miał szczęście, że nie cierpiał na afazję Wernicke’a, w której chory osobnik wiecznie coś ze swadą beblał, nieświadom, że w tym, co mówi, nie ma najmniejszego sensu. A dokładnie tak samo jak Sax miał prechorobową tendencję do zapominania nazw dla rzeczy. Istnieli ludzie, posiadający skłonności do afazji Wernicke’a, skłonności, których nie dawało się usprawiedliwić uszkodzeniem mózgu. Tak jak to zauważył wcześniej Art. Z dwojga złego Sax wolał już swój własny problem.

Przyszli do niego Ursula i Wład.

— Afazja jest inna w przypadku każdej osoby — powiedziała Ursula. — Istnieją wzorce i grupy symptomów, które zwykle idą w parze z pewnymi wzorcami uszkodzeń u praworęcznych osób dorosłych. Jednak w przypadku umysłów nadzwyczajnych istnieje wiele wyjątków. Wiemy już, że twoje funkcje poznawcze pozostały bardzo wysokie, jak na osobnika z takim stopniem trudności językowych. Być może podczas wielu swoich wcześniejszych rozmyślań na temat problemów matematycznych i fizycznych po prostu nie wykorzystywałeś języka.

— To prawda.

— Jeśli myślałeś bardziej w sposób geometryczny niż analityczny, prawdopodobnie za twój proces myślowy była odpowiedzialna prawa półkula mózgowa, a nie lewa. A twoja prawa półkula na szczęście nie została uszkodzona.

Sax skinął głową, nie ufając sobie na tyle, aby się odezwać.

— Dlatego też perspektywy na odzyskanie zdrowia przez konkretne osoby mogą być bardzo różne. Prawie zawsze następuje jakaś poprawa. Szczególnie dzieci łatwo potrafią się przystosowywać do nowej sytuacji. Kiedy odnoszą obrażenia głowy, nawet niewielkie uszkodzenie może spowodować poważne problemy, ale najczęściej następuje powrót do zdrowia. Dziecku można nawet usunąć całą półkulę mózgową, jeśli istnieją konieczne ku temu wskazania, a pozostała półkula przyswoi sobie wszystkie funkcje tamtej. Dzieje się tak dzięki nieprawdopodobnemu rozwojowi, jaki odbywa się w mózgu dziecka. W przypadku osób dorosłych jest inaczej. Pojawia się u nich specjalizacja, a więc nawet niewielkie uszkodzenia powodują często wyraźne i określone zmiany patologiczne. Toteż kiedy jakaś umiejętność zostanie zniszczona w dojrzałym umyśle, często nie widać znaczącego polepszenia.

— Leczenie. Kuracja.

— Dokładnie. Ale widzisz, ściśle rzecz biorąc, mózg jest jednym z organów, z przeniknięciem którego kuracja gerontologiczna ma największe problemy. Jednakże intensywnie nad tym pracujemy… Staramy się zaprojektować kompletny zestaw bodźców, którego będzie można użyć jako dodatek do kuracji, kiedy staniemy wobec przypadków uszkodzenia mózgu. Jeśli nasze eksperymenty zakończą się sukcesem, zestaw taki mógłby się stać standardową częścią kuracji. Tyle że… widzisz, nie testowaliśmy go jeszcze na zbyt wielu osobach. Iniekcja powiększa plastyczność mózgu poprzez stymulację aksonu, wzrost dendrytycznego wyrostka kolczystego i wrażliwość złączy nerwowych Hebba. Zestaw bodźców szczególnie wpływa na ciało modzelowate i półkulę przeciwległą do uszkodzonej. W trakcie uczenia się chory może tam zbudować całe nowe sieci nerwowe.

— Zróbcie to — oświadczył Sax.

Destrukcja zmienia się w tworzenie. Stajesz się małym dzieckiem. Język jako przestrzeń, jako rodzaj matematycznej notacji, geometryczne układy w laboratorium pamięci. Czytanie. Mapy. Kody, zasada zastępowania, tajemne nazwy rzeczy. Wspaniały napór słowa. Radość z rozmowy. Długość fali dla każdego koloru wyrażona liczbą. Piasek jest pomarańczowy, brązowawy, jasnożółty, żółty, koloru sieny, umbry, umbry palonej, ochry. Niebo jest modre, kobaltowe, lawendowe, fiołkowo-różowe, fioletowe, koloru błękitu pruskiego, indygo, barwy bakłażana, ciemne. Po prostu trzeba spojrzeć słowami na kolorowe mapy; bogata intensywność barw, dźwięki słów… Sax chciał jednak więcej. Nazwa dla każdej długości fali widocznego spektrum. Dlaczego nie? Dlaczego być tak skąpym? Długość fali 0,59 mikrona jest o wiele bardziej błękitna niż długość 0,6, a 0,61 jest o tyleż bardziej czerwona… Pomyślał, że ludzie potrzebują większej liczby słów dla wyrażenia purpur, tylu, ile mają Eskimosi na określenie śniegu. Wszyscy zawsze posługują się przykładem Eskimosów, którzy mają około dwudziestu słów określających śnieg. Tyle że naukowcy znają ponad trzysta określeń dla śniegu. Kto jednak uwierzy naukowcom, że zwracają uwagę na otaczający ich świat? Żadne dwa płatki śniegu nie są identyczne. Koncentracja na danej chwili, na tu i teraz. Buch, buch. Buta, burza, buła, brrr, brzdęk, bomba. Buch. Miejsce, gdzie moje ramię się zgina, to łokieć! Mars wygląda jak dynia! Powietrze jest zimne. I trujące z powodu dwutlenku węgla.

Istniały części jego mowy wewnętrznej, które składały się całkowicie ze starych klisz; pochodziły one bez wątpienia z tego, co Michel nazywał „przeuczonymi” działaniami w przeszłości Saxa. Przesiąknęły one niegdyś jego umysł tak dokładnie, że przetrwały uszkodzenie mózgu. Zgrabne projektowanie, dobre dane, części na miliard, złe rezultaty.

Następnie — przecinając te wygodne sformułowania — pojawiały się nowe oznaki postrzegania, jak gdyby pochodzące z całkowicie odrębnych języków, i nowe, szukane na ślepo frazy dla wyrażenia tych nowych faktów. Współdziałania złączy nerwowych. Konkretna mowa którejś z dziedzin ciągle była pożądana. Radość z normalności, którą Sax uznał za rzecz naturalną.

Michel przychodził codziennie. Rozmawiając z Saxem, pomagał mu budować ten „nowy” mózg. Michel zachował wiarę w pewne alarmujące — jak na człowieka nauki — kwestie. Wierzył w cztery elementy, w cztery temperamenty, w alchemiczne formułki wszelkiego rodzaju, w koncepcje teoretyczne uzurpujące sobie prawo do bycia nauką…

— Nie pytałeś mnie kiedyś, czy potrafię zmienić ołów w złoto?

— Nie sądzę.

— Dlaczego spędzasz tak wiele czasu na rozmowie ze mną, Michel?

— Lubię z tobą rozmawiać, Sax. Codziennie mówisz coś nowego.

— Podoba mi się to rzucanie rzeczy lewą ręką.

— Potrafię to zrozumieć. Istnieje możliwość, że w końcu staniesz się osobą leworęczną. Albo oburęczną, ponieważ twoja lewa półkula jest tak potężna, że nie mogę sobie wyobrazić, by nie była do czegoś zdolna… niezależnie od wielkości uszkodzenia prawej.

— Mars wygląda jak kula starych planetozymali z rdzeniem ferromagnetycznym.

Desmond zabrał Saxa samolotem do kryjówki „czerwonych” w Kraterze Wallace’a, gdzie często zatrzymywał się Peter. I Peter rzeczywiście tam był, Peter, syn Marsa, wysoki, szybki i mocny, pełen gracji, przyjazny, choć bezosobowy i daleki, zaabsorbowany własną pracą i własnym życiem. Podobny do Simona. Sax powiedział mu, co chce zrobić i dlaczego. Gdy mówił, ciągle od czasu do czasu się jąkał. Miał jednak o tyle mniejsze problemy niż przedtem, że ilekroć zdarzało mu się zająknąć, już się niemal tym nie przejmował. Próbuj dalej, powtarzał sobie. To jak rozmowa w obcym języku. Teraz wszystkie języki były dla Saxa obce. Z wyjątkiem form własnego wewnętrznego języka. To jednak nie było pogorszenie — przeciwnie, to była taka ulga, że nawet sprawiała mu przyjemność. Usunąć tę mgłę, która otacza nazwy, przywrócić związek między umysłem a ustami. Choćby był to nowy i niepewny sposób. Możliwość nauki. Czasami podobał mu się ten nowy sposób. Rzeczywistość człowieka naprawdę mogła zależeć od jego wzorca nauki, przeważnie jednak stanowczo zależała od budowy mózgu danej osoby. Zmień to, a być może twoje wzorce także się zmienią. Nie można walczyć z postępem. Ani z różnicowaniem postępu.

— Rozumiesz?

— Och tak, rozumiem — odparł Peter. Uśmiechnął się szeroko. — Myślę, że to bardzo dobry pomysł. Bardzo ważny. Przygotowanie samolotu zabierze mi kilka dni.

Do kryjówki przybyła Ann; wyglądała na zmęczoną i starą. Przywitała Saxa szorstko, jej stara antypatia do niego nie osłabła ani na jotę. Sax nie wiedział, co jej powiedzieć. Czy był to nowy problem?

Zdecydował się zaczekać, aż Peter z nią porozmawia. Chciał zobaczyć, czy rozmowa z nim coś zmieni. Czekał. W obecnym stanie, jeśli sam się nie odzywał, nikt go nie niepokoił. Jego sytuację cechowały same korzyści.

Ann wróciła po rozmowie z Peterem, aby w małej jadalni zjeść posiłek wspólnie z innymi „czerwonymi” i tak, rzeczywiście popatrzyła na niego z zaciekawieniem. Wpatrywała się ponad głowami innych, jak gdyby badała nową skalną ścianę na marsjańskiej powierzchni. Skupiona i obiektywna. Zdolna do bezstronnej oceny. Zmiana stanu w układzie dynamicznym stanowi punkt odniesienia do teorii. Poparcie albo przeszkoda. Jaki jesteś? Dlaczego to robisz?

Przyjął jej spojrzenie chłodno; próbował je oddać, próbował zaatakować. Tak, ciągle jestem Saxem, ale zmieniłem się. A kim ty jesteś? Dlaczego się nie zmieniasz? Dlaczego ciągle patrzysz na mnie w taki sposób? Uszkodzono mi mózg. Nie jestem już jednostką przedchorobową, nie całkiem. Poddano mnie eksperymentalnej kuracji, czuję się dobrze, nie jestem już tym człowiekiem, którego znałaś. A dlaczego ty się nie zmieniłaś?

Jeśli wystarczająco dużo punktów odniesienia zakłóca teorię, teoria może być niewłaściwa. Jeśli teoria jest podstawą, może trzeba zmienić paradygmat.

Ann usiadła, aby zjeść. Wątpliwe, czy odczytała ze szczegółami jego myśli. Niemniej jednak, pomyślał Sax, wielką przyjemnością jest umieć znieść jej spojrzenie!

Weszli z Peterem do małej kabiny pilota i tuż po szczelinie czasowej ruszyli po pasie startowym na skalnym podłożu. Przyspieszyli ostro, a potem wznieśli się w czarne niebo; widzieli, jak pod nimi wiruje ich duży, aerodynamiczny kosmolot. Sax leżał na plecach, wgnieciony w fotel i czekał, aż maszyna po tym asymptotycznym wzlocie wyrówna, dotarłszy na szczyt swego toru pionowego. Kiedy zaczęła się wznosić mniej stromo, zwolniła, aż w końcu łagodnie doleciała w wysokie partie stratosfery. Gdy atmosfera zrzedniała do maksymalnie rozcieńczonego poziomu, a więc na wysokości stu kilometrów, w punkcie, gdzie codzienna dawka promieni ultrafioletowych niszczyła gazy „koktajlu Russella”, maszyna zmieniła się z samolotu w rakietę. Najbardziej zewnętrzna warstwa poszycia maszyny teraz wręcz się jarzyła od ciepła. Widok obserwowany przez zaciemnione szkło okien kabiny pilota miał barwę słońca o zachodzie. Niezwykły obraz, jak na noc. Pod lecącymi cała planeta była ciemna, z wyjątkiem bardzo słabych pasów, oświetlonych gwiazdami lodowców w basenie Hellas.

Nadal się wznosili. Coraz szerszy ruch wirowy. Gwiazdy gromadziły się na czerni czegoś, co wyglądało jak ogromna czarna półkula, trwająca na ogromnej — równie czarnej — płaszczyźnie. Nocne niebo, nocny Mars. Wznosili się i wznosili. Rozżarzona rakieta była koloru półprzeźroczyście żółtego, niemal halucynacyjnie jaskrawa i lśniąca. Stanowiła najnowszy produkt z Vishniacu, zaprojektowany częściowo przez Spencera i wykonany ze składającego się głównie z glinu tytanowego gamma stopu elektronowego, który okazał się superplastyczny, więc stworzono z niego zarówno żaroodporne części silnika, jak i zewnętrzne poszycie kadłuba, która trochę się ćmiła, im wyżej się wznosili i im bardziej ochładzało się powietrze. Sax potrafił sobie wyobrazić piękną kratownicę glinu tytanowego gamma, wymodelowaną w gobelinowy wzór nodoid i katenoid o wyglądzie haczyków i oczek, szaleńczo drżący od ciepła. Takie właśnie maszyny budowano obecnie. Samoloty typu „ziemia-przestrzeń kosmiczna”. Wyjdź na podwórze, wsiądź do aluminiowej puszki i poleć sobie nią na Marsa.

Sax opisał Peterowi swoje najbliższe plany. Peter roześmiał się.

— Sądzisz, że w Vishniacu zdołają tego dokonać?

— Och, taak.

— Będzie nieco problemów z projektowaniem.

— Wiem, wiem. Ale rozwiążą je. Chcę powiedzieć, że nie trzeba być inżynierem rakietowcem, aby obsłużyć rakietę.

— To głęboka prawda.

Peter śpiewał, aby szybciej mijały godziny. Sax przyłączał się do niego, ilekroć znał słowa utworu — tak jak w przypadku pewnej przyjemnej piosenki pod tytułem „Szesnaście ton”. Peter zrelacjonował też Saxowi całą historię swojej ucieczki ze spadającej windy i opowiedział, co czuł, gdy przez dwa dni samotnie unosił się jedynie w skafandrze typu EVA.

— W pewnym sensie mi się to podobało… ot i wszystko. Wiem, że to brzmi dziwnie…

— Rozumiem. — Kształty na zewnątrz samolotu są na tej wysokości tak duże i czyste. Kolor rzeczy.

— Jakie to wrażenie, kiedy się od nowa uczysz mówić?

— Muszę się koncentrować, aby osiągać odpowiednie rezultaty. Muszę intensywnie myśleć. Co rusz coś mnie zaskakuje. Sprawy, które kiedyś pamiętałem i zapomniałem. Rzeczy, których nigdy nie znałem. To, czego nauczyłem się tuż przed uszkodzeniem mózgu. Ten okres jest chyba zamknięty na zawsze. A był przecież taki ważny… Wtedy, gdy pracowałem na lodowcu. Muszę opowiedzieć o tym twojej matce. Ona nie ma racji. Wiesz, powierzchnia planety… Nowe rośliny na niej. Maślane, żółte słońce. To nie musi być…

— Powinieneś z nią porozmawiać.

— Ona mnie nie lubi.

— Porozmawiaj z nią, kiedy wrócimy.

Wysokościomierz wskazywał, że lecą dwieście pięćdziesiąt kilometrów nad powierzchnią. Samolot leciał wciąż w górę, ku Kasjopei. Każda gwiazda była odmiennego koloru, każda była inna. A było ich tu przynajmniej pięćdziesiąt. Pod maszyną, na wschodniej krawędzi czarnego dysku, pojawił się terminator, pasiasty jak zebra: piaskowa ochra i niewyraźna czerń. Sax, patrząc na cienki półksiężyc oświetlonego słońcem Marsa, uświadomił sobie, że dysk jest ogromną sferoidą. Kulą wirująca w galaktyce gwiazd. Wspaniała, ogromna góra-kontynent Elysium pojawiła się na horyzoncie, jej kształt nakreślały idealnie horyzontalne cienie. Podróżnicy spojrzeli w dół. Widoczna była cała długość antykliny góry; Hecates Tholus prawie ukryty za stożkiem Elysium Mons, Albor Tholus z boku.

— Tam — powiedział Peter i przez przezroczystą szybę kabiny pilota wskazał w górę. Ponad nimi, na wschodzie widać było wschodnią krawędź soczewki napowietrznej; w porannym świetle część ta była srebrna; reszta soczewki ciągle się znajdowała w cieniu planety.

— Czy jesteśmy już wystarczająco blisko? — zapytał Sax.

— Prawie.

Sax ponownie spojrzał w dół na powiększający się poranny półksiężyc. Z ciemnej, górzystej powierzchni wyżyn Hesperii tuż za terminatorem unosiła się w poranne światło chmura dymu. Mimo że samolot był tak wysoko, znajdował się ciągle w tej chmurze, od niewidocznej już strony. Sama soczewka utrzymywała się na tej niewidocznej chmurze cieplnej, używając swojej siły nośnej i nacisku światła słonecznego, aby się utrzymać w miejscu, stale nad wypalaną strefą.

Teraz cała soczewka była w słonecznym świetle; wyglądała, jak ogromny srebrny spadochron bez spadochroniarza. Srebro wydawało się jednocześnie fioletowe, czyli koloru nieba. Czasza stanowiła część kuli, o szerokości tysiąca kilometrów; jej środek znajdował się mniej więcej pięćdziesiąt kilometrów nad obrzeżem. Soczewka wirowała jak używany w zabawach plastikowy talerz. Na wierzchołku znajdował się otwór; prosto przez niego przesączało się światło. We wszystkich innych miejscach pasy wypukłego zwierciadła, które tworzyły czaszę, odbijały światło od słońca i soletty, kierowały je do wewnątrz i w dół na ruchomy punkt, leżący poniżej na powierzchni, wyzwalając tak wiele światła, że aż zapalał się bazalt. Zwierciadła soczewkowe rozgrzewały się do prawie dziewięciuset stopni Kelvina i topiły skałę na powierzchni, traktując ją ciepłem pięciu tysięcy kelvinow. Odgazowywały w ten sposób substancje lotne.

W umyśle Saxa, kiedy zastanawiał się nad tym wielkim obiektem, unoszącym się nad maszyną Petera, pojawił się obraz szkła powiększającego, trzymanego nad suchym zielskiem i gałązkami osiki. Dym, płomień, ogień. Skupione promienie słoneczne. Atak fotonowy.

— Czy nie jesteśmy wystarczająco blisko? Mam wrażenie, że jest tuż nad nami.

— Nie, jesteśmy jeszcze w sporej odległości od jej krawędzi. Lepiej nie dostać się pod coś takiego, chociaż sądzę, że centrum nie mogłoby nas usmażyć. Tak czy owak, porusza się nad opalaną strefą z prędkością prawie tysiąca kilometrów na godzinę.

— Jak odrzutowce, kiedy byłem młody.

— No tak… — Na jednej z konsolet zamigotały zielone światła. — Okay, jesteśmy.

Odciągnął do siebie dźwignię steru i samolot stanął na ogonie, podnosząc się prosto na soczewkę, która nadal jeszcze znajdowała się sto kilometrów nad nimi i sporo na zachód od nich. Peter wdusił przycisk na konsolecie. Szarpnęło całym samolotem, kiedy spod krótkich, szerokich skrzydeł maszyny wyłonił się rząd torped; pociski oderwały się od maszyny, następnie zapaliły się jak światło magnezjowe, wreszcie wystrzeliły w górę i w bok ku soczewce. Rozpryski żółtego ognia chwilę trwały na tle tego ogromnego srebrnego UFO, w końcu zniknęły z pola widzenia. Sax czekał z zaciśniętymi ustami i starał się przestać mrugać.

Przednia krawędź soczewki zaczęła się rozpraszać. Soczewka była krucha, bezbronna poza wielką wirującą czaszą pasów żagla słonecznego, toteż w szokującym tempie się rozpadła. Przednia krawędź, kołysząca się pod czaszą, runęła jednocześnie do przodu i w dół, wlokąc za sobą długie wstęgi wyładowań. Całość wyglądała jak plątanina ogonów mnóstwa połamanych, spadających razem latawców. W rzeczywistości półtora miliarda kilogramów materiału słonecznych żagli rozpraszało się podczas wirującego opadania po długiej trajektorii. Ponieważ ta niesamowita masa materiału była tak ogromna, wydawała się poruszać powoli, chociaż prawdopodobnie ciągle następowało to w tempie znacznie przekraczającym prędkość graniczną. Spora część spaliła się, zanim soczewka uderzyła w powierzchnię. Krzemowy deszcz.

Peter zawrócił samolot i zaczął go opuszczać; uważnie trzymał się w sporej odległości — na wschód — od spadających resztek. Przez cały czas obaj mężczyźni mogli się przyglądać soczewce, która opadała pod nimi na tle fioletowego porannego nieba; jej główna masa rozgrzewała się do rozżarzonego błysku, aż wreszcie zapłonęła. Wyglądała teraz jak opadająca na brązową planetę wielka żółta kometa o srebrnym ogonie ze splątanego srebrnego włosia. Wszystko spada.

— Dobry strzał — pochwalił Sax.

Kiedy wrócili do Krateru Wallace’a, powitano ich jak bohaterów. Peter bronił się przed gratulacjami, mówiąc:

— To był pomysł Saxa. Sam lot to żadna wielka sprawa, po prostu kolejny zwiad, może z wyjątkiem strzelania. Nie wiem, dlaczego nie wpadliśmy na ten pomysł wcześniej.

— Umieszczą w tym samym miejscu następną soczewkę — oświadczyła Ann z tyłu tłumu, jednocześnie spoglądając na Saxa z bardzo zaciekawioną miną.

— Ale teraz wiemy, że posiadają słabe punkty — odrzekł Peter.

— Pociski typu „ziemia-przestrzeń kosmiczna” — mruknął Sax. Był zdenerwowany. — Możecie wynaleźć… to znaczy… czy możecie spisać wszystkie obiekty orbitujące?

— Już to zrobiliśmy — odparł Peter. — Niektórych nie udało nam się zidentyfikować, ale większość jest dla nas oczywista.

— Chciałbym zobaczyć tę listę.

— A ja chciałabym z tobą porozmawiać — oznajmiła Ann ponuro.

Reszta szybko opuściła pokój. Mierzyli się wzrokiem, marszcząc brwi i z tego powodu wyglądali, jak para Artów Randolphów.

Sax usiadł na bambusowym krześle. Pomieszczenie było małe i pozbawione okien. Przypominało jedną z małych podziemnych komór o wypukłych sklepieniach w Underhill, zbudowanych na samym początku pobytu pierwszej setki na Marsie. Kształt pasował. Materiały również. Cegła była takim stabilnym surowcem. Ann przyciągnęła do siebie krzesło i usiadła naprzeciwko Saxa; pochyliła się do przodu, aby przez cały czas móc mu patrzeć w oczy. Wyglądała starzej. Dumna przywódczyni „czerwonych”, dumna, chuda, nawiedzona. Sax uśmiechnął się na tę myśl.

— Czy myślisz o kolejnej kuracji gerontologicznej? — Usta Russella wypowiedziały tę myśl same, zaskakując zarówno Ann, jak i jego samego.

Ann potraktowała pytanie jak impertynencję i nie odpowiedziała.

— Dlaczego chciałeś zestrzelić soczewkę? — spytała, wwiercając się w rozmówcę wzrokiem.

— Nie podobała mi się.

— Tyle wiem — odparła. — Ale dlaczego?

— Nie była niezbędna. Środowisko ogrzewa się wystarczająco szybko. Nie ma powodu, by ten proces przyspieszać. Nie potrzebujemy już więcej ciepła. A soczewka uwalniała bardzo duże ilości dwutlenku węgla. Trudno będzie się go pozbyć. A był tak dokładnie uwięziony… trudno jest wydostać dwutlenek węgla z węglanów. Trwa on, póki ktoś nie stopi skały. — Sax potrząsnął głową. — Soczewka była głupotą. Wykonali ją tylko dlatego, że potrafili ją zrobić. Kanały. Ja nie wierzę w kanały.

— Więc po prostu uznałeś ten rodzaj terraformowania za nieodpowiedni dla własnych projektów.

— Zgadza się. — Ze spokojem zniósł jej spojrzenie. — Wierzę w terraformowanie nakreślone w Dorsa Brevia. O ile sobie dobrze przypominam, sama również się podpisałaś pod deklaracją…

Ann potrząsnęła głową.

— Nie? Ale „czerwoni” się podpisali, prawda?

Skinęła głową.

— No cóż…ja to rozumiem. Tłumaczyłem ci już wcześniej. Powietrze przystosowane dla ludzi do pewnej wysokości terenu. Ponad nirn atmosfera tak rzadka i zimna, jak dotąd. Zwolnić tempo. Ecopoesis. Nie podoba mi się żadna z tych wielkich metod opartych o przemysł ciężki. Może trochę azotu z Tytana… Ale nic poza tym.

— A co z oceanami?

— Nie wiem. Widzisz, co się dzieje bez pompowania?

— Co z solettą?

— Nie wiem. Hm, dodatkowa izolacja oznacza mniejszą potrzebę ogrzewania poprzez odgazowywanie przemysłowe. Lub poprzez inne metody. Jednak… jesteśmy w stanie działać bez nich. Uważałem, że zwierciadła światu wystarczą.

— Tyle że nic już od ciebie nie zależy.

— Nic.

Siedzieli przez chwilę w milczeniu. Ann nad czymś się zamyśliła. Sax obserwował jej pomarszczoną twarz i zastanawiał się, kiedy ostatnio poddała się kuracji. Ursula zalecała, by powtarzać leczenie przynajmniej co cztery lata.

— Myliłem się — jego usta znowu wypowiedziały te słowa same. Kiedy Ann patrzyła na niego, próbował podążyć za tą myślą. To była kwestia kształtów, kwestia geometrii, szyku matematycznego. Kaskadowy chaos rekombinacyjny. Piękno to tworzenie dziwnego przyciągania. — Powinniśmy byli się nieco wstrzymać. Przed rozpoczęciem zmian należało poświęcić kilka dziesięcioleci na studiowanie pierwotnego stanu. Z tych studiów dowiedzielibyśmy się, jak iść naprzód. Nie sądziłem, że wszystko się zmieni tak szybko. Mój pierwotny zamysł przypominał bardziej coś w rodzaju ecopoesis.

Ann zacisnęła usta.

— Teraz jednak jest już za późno.

— Tak, przykro mi. — Podniósł wnętrzem do góry swoją dłoń i obejrzał. Wszystkie linie na niej były takie same jak zawsze. — Powinnaś się poddać kuracji.

— Nie poddam jej się już nigdy więcej.

— Och, Ann. Nie mów tak. Czy Peter wie? Potrzebujemy cię. To znaczy… potrzebujemy cię.

Ann Clayborne wstała i wyszła z pokoju.

Następny projekt Saxa był bardziej skomplikowany. Wprawdzie Peter przekonałby się do niego, jednak ludzie z Vishniacu pozostali pełni wątpliwości. Sax wyjaśnił im wszystko najlepiej, jak umiał. Peter pomagał mu w tym. Wówczas obiekcje ludzi zmieniły się w pytania o praktyczną stronę tego przedsięwzięcia. Zbyt wielkie? Zjednajcie więcej bogdanowistów. Niemożliwe do ukrycia? Przerwijcie sieć nadzoru. Powiedział im jeszcze, że nauka to tworzenie. To nie jest nauka, zaoponował wtedy Peter. To inżynieria. Michail, któremu podobała się pewna jej część, zgodził się z Peterem. Ekotaż, gałąź inżynierii ekologicznej. Jednak część ta była bardzo trudna do wykonania. Zjednajcie sobie Szwajcarów, zaproponował im Sax. Przynajmniej ich zawiadomcie. I tak nie lubią inwigilacji. Powiadomcie też Praxis.

Plany zaczęły nabierać kształtów. Upłynęło jednak sporo czasu, zanim Sax i Peter znowu odlecieli kosmolotem. Tym razem wznieśli się aż do szczytu stratosfery, a potem wysoko ponad nią. Dwadzieścia kilometrów nad stratosferę; niemalże zbliżyli się do Deimosa. A następnie do niego dotarli.

Grawitacja małego księżyca była tak nieznaczna, że przy lądowaniu nastąpiło raczej dokowanie niż przyziemienie. Jackie Boone, która pomagała im w tym projekcie — przede wszystkim po to, aby móc przebywać blisko Petera (co było jasne jak słońce) — kierowała samolotem. Kiedy się zbliżali, Sax przez okno kabiny pilota miał wspaniały widok. Czarna powierzchnia Deimosa wydawała się pokryta grubą warstwą zapylonego regolitu — wszystkie kratery były w nim niemal zagrzebane; ich stożki stanowiły łagodne, zaokrąglone dołeczki w pokrywie pyłu. Mały podłużny księżyc nie był regularny: raczej składał się z wielu półkolistych ścianek. Prawie trójosiowa elipsoida. W pobliżu środka Krateru Woltera stał stary automatyczny ładownik; jego podstawa była zakopana w pyle, a połączone ze sobą miedziane podpórki oraz skrzynie przysypane drobnym, ciemnym miałem.

Zdecydowali się wylądować miedzy ściankami, na jednym z grzbietów, gdzie spod osłony pyłu sterczała jaśniejsza goła skała. Grzbiety te stanowiły stare pozostałości procesu kruszenia i znaczyły miejsca, w których wczesne uderzenia meteorytowe odłupały fragmenty maleńkiego księżyca. Jackie doprowadziła maszynę łagodnie ku grzbietowi, znajdującemu się na zachód od kraterów Swifta i Woltera. Deimos został — tak jak kiedyś Fobos — nieco przekształcony, co odpowiadało ich projektowi. Punkt podmarsjański służył jako zero stopni zarówno dla długości jak i szerokości geograficznej; był to najbardziej sensowny system mierniczy. Wzniesienie, na którym wylądował kosmolot, leżało blisko równika, na dziewięćdziesiątym stopniu długości geograficznej. Mniej więcej dziesięciokilometrowy spacerek z punktu podmarsjańskiego.

Kiedy kosmolot zbliżył się do grzbietu, stożek Woltera zniknął za czarnym zakrzywionym horyzontem. Silniki maszyny strzeliły gazami spalinowymi ponad szczytem, a wówczas zaczął z niego zlatywać pył. Podłoże skalne pokrywało jedynie kilka centymetrów pyłu. Węglowy chondryt, liczący sobie pięć miliardów lat. Maszyna dokowała, wydając głuchy grzmot, potem odskoczyła i znowu opadła. Sax poczuł szarpnięcie ku podłodze maszyny, ale było ono bardzo lekkie. Prawdopodobnie nie ważył w tej chwili więcej niż parę kilogramów.

Na grzbiecie po obu stronach ich samolotu zaczęły lądować inne rakiety; wystrzeliwały przy tym w próżnię chmury pyłu, które powoli, bezwładnie opadały na powierzchnię. Wszystkie samoloty odskakiwały po uderzeniu, a następnie łagodnie osiadały w obłokach pyłu. W ciągu pół godziny na wzniesieniu stanęło w szeregu osiem maszyn, poruszających się coraz wolniej naprzód w obu kierunkach ku bliskim horyzontom. Samoloty stanowiły razem niezwykły widok: ich zaokrąglone korpusy, wykonane ze stopu elektronowego, połyskiwały jak chityna pod oślepiającym blaskiem nie zaciemnionego światła słonecznego; przezroczystość próżni sprawiała, że wszystkie krawędzie wydawały się przesadnie wyostrzone. Jak we śnie.

Każdy samolot dostarczył jakiś komponent systemu. Automatyczne wiertarki, tunelarki i kruszarki. Przewody do zbierania wody, dzięki którym będzie można stopić lodowe żyły pod powierzchnią Deimosa. Kombinat przetwórczy, w którym wydzieli się ciężką wodę, stanowiącą mniej więcej jedną część z sześciu tysięcy części zwykłej wody. Była też kolejna fabryczka służąca do wytwarzania deuteru z ciężkiej wody i małe urządzenie typu tokamak, w którym miała zajść reakcja termonuklearna deuter-deuter. A także dysze naprowadzające, chociaż większość ich przywiozły samoloty, które wylądowały w innych rejonach księżyca.

Technicy-bogdanowiści, przylatujący tu wraz z wyposażeniem, zaczęli wykonywać większość instalacji. Sax ubrał się w jeden z grubych skafandrów ciśnieniowych znajdujących się na pokładzie, po czym przez śluzę powietrzną wyszedł na powierzchnię; miał zamiar rozejrzeć się i sprawdzić, czy wylądował już samolot, który miał dostarczyć dyszę naprowadzającą dla regionu kraterów Swifta i Woltera.

Duże ocieplane buty były mocno obciążone, z czego Sax był bardzo zadowolony; druga prędkość kosmiczna nie przekraczała na Deimosie dwudziestu pięciu kilometrów na godzinę, co oznaczało, że po silnym odbiciu się po prostu można było się oderwać od powierzchni i oddalić od księżyca. Russell z trudnością utrzymywał równowagę. Wykonywał miliony małych ruchów, które tylko nieznacznie posuwały go do przodu. Każdy krok wyzwalał wielki obłok czarnego pyłu, który po jakimś czasie powoli opadał na ziemię. W chmurach pyłu leżały rozproszone skały, zwykle w małych zagłębieniach, powstałych podczas lądowania maszyn. Były to ejektamenta, które bez wątpienia po wyrzuceniu w przestrzeń wielokrotnie okrążyły ten mały księżyc, zanim znowu opadły na jego powierzchnię. Sax podniósł jeden z kamieni o wyglądzie czarnej piłeczki do baseballa. Wyrzucić ją z odpowiednią szybkością, odwrócić się, poczekać aż obleci cały ten świat i złapać ją, gdy się pojawi na wysokości piersi. Najpierw wyrzuć. Nowy sport.

Horyzont leżał w odległości zaledwie kilkuset metrów i z każdym krokiem Saxa zmieniał się znacząco: gdy Sax zbliżał się do niego, znad jego zapylonej krawędzi wyskakiwały stożki kraterowe, mocno skruszałe szczyty oraz głazy narzutowe. Ludzie stojący wśród samolotów na grzbiecie-lądowisku znajdowali się względem horyzontu już pod innym kątem niż Sax — byli wobec niego odchyleni. Poczuł się jak Mały Książę. Pył zaczynał się przerzedzać. Stopy Saxa wyżłobiły w nim głęboki szlak. Chmury pyłu zwisające nad odciskami stóp opadały coraz niżej, w miarę jak Sax się od nich oddalał, aż w końcu nieruchomiały cztery czy pięć kroków za idącym.

Z komory powietrznej wyszedł Peter i ruszył w kierunku Russella; za Peterem podążyła Jackie. Sax wiedział, że Peter jest jedynym człowiekiem, którym naprawdę interesowała się Jackie, i widział, że zachowywała się wobec niego w czuły, bezradny sposób, charakterystyczny dla oddalającego się obiektu orbitującego, który stale tęskni za zacieśnieniem się orbity. Z tego, co wiedział Sax, Peter był równocześnie jedynym człowiekiem, który w żaden sposób nie reagował na kokieteryjne zabiegi Jackie. Sercowa przewrotność. Trudna do wytłumaczenia, podobnie jak pociąg Saxa do Phyllis, kobiety, której nigdy nie lubił. Albo jak jego pragnienie zdobycia aprobaty Ann, osoby, która nigdy nie lubiła jego. Osoby o szalonych poglądach. Może jednak był w tym jakiś sens. Jeśli ktoś do ciebie wzdycha, musisz się zastanawiać nad jego osobowością. Coś w tym rodzaju.

Teraz Jackie wlokła się za Peterem jak pies i chociaż szybki ich hełmów były koloru miedzianego, Sax po samych jej ruchach i gestach mógł ocenić, że właśnie przemawiała do swego wybranka, w jakiś sposób mu się przypochlebiając. Russell przełączył się na zwykłe pasmo i przysłuchiwał się ich rozmowie.

— …Dlaczego nazwali je Swiftem i Wolterem? — spytała Jackie.

— Obaj przepowiedzieli istnienie marsjańskich księżyców — odparł Peter. — Pisali o nich w swoich książkach już stulecie wcześniej, zanim ktokolwiek dostrzegł te księżyce. W „Podróżach Guliwera” Swift podał nawet ich odległość od macierzystej planety oraz ich czas orbitowania i niedużo się pomylił.

— Żartujesz!

— Wcale nie.

— Jak to, u diabła, zrobił?

— Nie wiem. Jak sądzę, jest to kwestia ślepego szczęścia.

Sax odchrząknął i wtrącił się:

— Zasada następstwa.

— Co takiego? — spytali oboje równocześnie.

— Wenus nie posiada żadnego księżyca, Ziemia ma jeden, Jowisz cztery. Mars powinien więc mieć dwa. A ponieważ nie mogli ich zobaczyć, uznali, że prawdopodobnie są małe. I zwarte. A zatem szybkie.

Peter roześmiał się.

— Swift musiał być rozgarniętym facetem.

— Albo jego doradca w sprawach nauki. Jednak jego odkrycie i tak można uznać za łut szczęścia. Odkryta przypadkiem zasada następstwa.

Zatrzymali się na kolejnym skruszałym szczycie, z którego widać było stożek Krateru Swifta, w postaci niemal zagrzebanego grzbietu na horyzoncie. Mały szary statek rakietowy, stojący na tle czarnego pyłu wyglądał jak cud. Nad głowami ich trojga wisiał Mars, wypełniając większą część nieba: ogromny pomarańczowy świat. Na wschodnim półksiężycu zapadała noc. Bezpośrednio nad obserwatorami znajdowało się Isidis i chociaż Saxowi nie udało się rozróżnić Burroughs, zauważył, że równiny na północ od miasta były pokryte wielkimi białymi plamami. Lodowce zlewały się w lodowe jeziora, stanowiąc zaczątki lodowego morza. Oceanus Borealis. Karbowana warstwa chmur leżała tuż przy powierzchni. Widok ten nagle przywiódł Saxowi na myśl obraz Ziemi widzianej wiele lat temu z pokładu Aresa.

Układ białych chmur wyglądał dokładnie tak samo, jak wyglądałby na Ziemi. Był to zimny front, schodzący z Syrtis Major. Cykliczne fale zagęszczonych cząsteczek.

Russell opuścił pagórek i ruszył z powrotem ku samolotom. Tylko wysokie sztywne buty utrzymywały go w pozycji pionowej i Saxa bolały kostki. Miał wrażenie, że chodzi po dnie morza, tyle że nie czując żadnego oporu. Kosmiczny ocean. Schylił się i zagrzebał palce w pył: najpierw na głębokość dziesięciu, dwudziestu centymetrów; nie wyczuł skalnego podłoża. Pył mógł mieć pięć czy dziesięć metrów głębokości, może nawet więcej. Chmury pyłu, które kopnął w górę, opadały z powrotem na powierzchnię w ciągu około piętnastu sekund. Pył okazał się tak miałki, że niemal w każdego rodzaju atmosferze jego drobiny mogłyby się bez końca utrzymywać w stanie zawieszenia. W próżni jednak zachowywały się jak wszystkie inne ciała. Ejektamenta. Niedużo trzeba było, aby je odciągnąć od powierzchni. Możliwe stało się po prostu wkopanie pyłu w przestrzeń. Sax przeciął niskie pasmo wzgórz i nagle udało mu się dostrzec, co się znajduje ponad spadzistą płaszczyzną następnej ścianki. Uświadomił sobie wówczas, że mały księżyc ukształtowano niczym jakieś paleolityczne narzędzie podręczne, którego ścianki zostały wygładzone uderzeniami starożytnych meteorytów. Trójosiowa elipsoida. Zdumiał i zaciekawił go fakt, że Deimos miał taką kolistą orbitę, jedną z najbardziej kolistych w całym Układzie Słonecznym. Zupełnie czegoś innego można by się spodziewać po schwytanej przez planetę asteroidzie czy też po ejektamencie, który oderwał się od Marsa i wzniósł w powietrze, w wyniku jednego z dużych uderzeń meteorytowych. Uderzeń, które pozostawiły… no właśnie, co pozostawiły? Bardzo stary przechwyt. Inne ciała na różnych orbitach musiały ją wyregulować. Kamyk, kamyk. Odłamek. Kruszenie. Język jest taki piękny. Jedne skały uderzają w drugie. W kosmicznym oceanie. Strącić fragmenty i odlecieć. Aż one wszystkie wpadną w planetę albo odprysną. Wszystkie poza dwoma. Dwoma spośród miliardów. Księżycowa bornba. W pełni uzbrojona. Księżyc ten wirował jeszcze szybciej niż wędrujący ponad nim Mars, tak że każdy znajdujący się na marsjańskiej powierzchni punkt miał go nad sobą na niebie przez sześćdziesiąt godzin naraz. Tak bliski. Niezależnie od tego, co mówił Michel, rzecz znana była niebezpieczniejsza od czegoś nieznanego. Krok, krok; po dziewiczej skale dziewiczego księżyca człowiek z dziewiczym umysłem stawia krok. Mały Książę. Samoloty stojące na horyzoncie wyglądały absurdalnie, jak insekty ze snu, chitynowe, o posegmentowanym ciele, kolorowe, maleńkie w rozgwieżdżonej czerni, na pokrytej pyłem skale. Sax wszedł z powrotem do śluzy powietrznej.

Minął miesiąc. Sax znajdował się sam w Echus Chasma. Automatyczne maszyny na Deimosie zakończyły właśnie budowę i deuterowy rozrusznik uruchomił silnik napędowy. Co sekundę silnik ten wyrzucał tysiąc ton skruszonej skały z prędkością dwustu kilometrów na sekundę. Kruszywo wylatywało pod kątem stycznym wobec orbity i w płaszczyźnie orbitalnej. Po czterech miesiącach, kiedy wyrzucone zostało już około pół procenta masy księżyca, silnik zamilkł. Według obliczeń Saxa Deimos znajdował się teraz w odległości 614.287 kilometrów od Marsa i był już całkowicie uwolniony od marsjańskiego wpływu, toteż znowu mógł się stać wolną asteroidą.

Teraz księżyc ten przelatywał przed oczyma Russella: nieregularny szary ziemniak na nocnym niebie, ziemniak, który byłby mniej jasny niż Wenus czy Ziemia, gdyby nie to, że z jego boku wybuchała płomieniem nowa kometa. Niezły widok. I te programy informacyjne wszędzie na obu światach… Że to skandal! Deimos stanowił obecnie punkt sporny nawet wśród przedstawicieli ruchu oporu; nawet tam jedni byli „za”, inni „przeciw”. A wszystkie te kłótnie… Saxa zaczęły już one coraz bardziej męczyć; miał naprawdę dość tłumaczenia się przed wszystkimi. Tak, nie, co, gdzie? Kto to zrobił? Dlaczego?

Na ekranie naręcznego komputera Russella pojawiła się teraz twarz Ann. Zadając te same co zwykle pytania, Ann wyglądała na rozwścieczoną.

— To była idealna wyrzutnia dla wszelkiej broni — wyjaśnił jej Sax. — Gdyby przekształcili go w bazę wojskową, tak jak to zrobili z Fobosem, bylibyśmy bezradni tu, na dole.

— Więc zrobiłeś to, ponieważ mogli go zmienić w bazę wojskową?

— Gdyby Arkady i jego ludzie nie odstrzelili na wszelki wypadek Fobosa, nie poradzilibyśmy sobie. Po prostu wszyscy zginęlibyśmy… Tak czy owak, zawiadomiliśmy Szwajcarów, co zamierzamy.

Ann potrząsała głową, patrząc na niego, jak gdyby był szaleńcem. Zwariowany sabotażysta. Choć w opinii Saxa był to raczej przypadek kotła przyganiającego garnkowi, który sam smolił… Zdecydowanie popatrzył jej w oczy i wytrzymał jej spojrzenie. Kiedy przerwała połączenie, wzruszył ramionami i zadzwonił do bogdanowistów.

— „Czerwoni” mają katalog… wszystkich obiektów krążących na orbicie wokół Marsa. Musimy więc otrzymać systemy „powierzchnia-przestrzeń kosmiczna”. Spencer pomoże. Równikowe podziemne wyrzutnie rakietowe. Nieczynne mohole. Rozumiecie?

Potwierdzili. Nie trzeba być inżynierem rakietowcem… I w ten sposób, gdyby kiedykolwiek znowu do czegoś doszło, nikt nie będzie do nich strzelał z kosmosu.

Jakiś czas później — Sax nie był pewny, jak długo później — na małym ekranie kamiennego pojazdu, który Sax pożyczył od Desmonda, pojawił się Peter.

— Sax, jestem w kontakcie z pewnymi przyjaciółmi, którzy zajmują się windą. Ponieważ Deimos przyspiesza, wahnięcia kabla do odskoku nie są już zsynchronizowane w czasie. Istnieje niebezpieczeństwo, że następne przejście w orbicie Deimosa może spowodować jego kolizję z windą, ale moi przyjaciele nie mogą skłonić AI nawigującego kablem, aby uregulowało wahania. Najwyraźniej komputer naprawdę został zabezpieczony przed działaniem zewnętrznym, przede wszystkim na wypadek sabotażu, no, wiesz… a pojęcie Deimosa zmieniającego prędkość to coś, czego tamci nie potrafią przyjąć do wiadomości. Masz jakieś propozycje?

— Niech się sam zmodyfikuje.

— Co takiego?

— Wprowadźcie dane na temat Deimosa. I tak kabel musi je dostać. A jest zaprogramowany, aby unikał zderzenia z księżycem. Skierujcie jego uwagę na dane. Wyjaśnijcie mu, co się zdarzyło. Zaufajcie mu.

— Zaufać komputerowi?

— Hmm… no, porozmawiajcie z nim.

— Próbujemy, Sax. Jednak program antysabotażowy jest bardzo odporny.

— Kabel oscyluje, aby uniknąć zderzenia z Deimosem. Póki księżyc znajduje się na liście obiektów, których musi unikać, nie powinno się zdarzyć nic nieprzewidzianego. Po prostu wczytajcie mu te dane.

— Okay, spróbujemy.

Była noc i Sax wyszedł na zewnątrz. Spacerował w ciemnościach, pod ogromnym urwiskiem Wielkiej Skarpy, w regionie położonym dokładnie na północ od miejsca, w którym wcinała się w skałę Kasei Vallis. Sei oznacza po japońsku gwiazdę, ka — ogień. Ognista gwiazda. Tak samo jest po chińsku; w tym języku huo było sylabą oznaczającą to samo, co Japończycy wymawiali jako ha, a hsing było równe znaczeniowo słowu sei. Tak więc chińskie słowa Huo Hsing także oznaczały ognistą gwiazdę, gwiazdę płonącą na niebie. Mówi się, że małe czerwone ludziki nazywają swą planetę Ka. Mieszkamy na ogniu. Sax rozrzucał nasiona w ziemię, twarde małe drobinki pchał tuż pod powierzchnię piasku, pokrywającego rozpadlinę. Johnny Ogniste Ziarno. Na południowym niebie płonął Deimos; oddalał się powoli od Marsa, toczył się na zachód wśród gwiazd w swoim powolnym tempie. Teraz popychała go maleńka kometa, która wybuchła na jego wschodniej krawędzi. Wznosząca się winda ponad Tharsis była niewidoczna, Nowy Clarke, być może, stał się jedną z mroczniej szych gwiazd na południowo-zachodnim niebie; nikt nie wiedział tego na pewno. Sax przez przypadek kopnął kamień; pochylił się i posadził kolejne nasionko. Gdy skończyły mu się nasiona, zajął się sadzeniem mieszanych pakietów nowo stworzonych porostów. Należały do rasy chasmoendolitycznej, bardzo wytrzymałej, mnożącej się bardzo szybko i bardzo szybko wypompowującej tlen. O bardzo wysokim stosunku objętości do powierzchni. I bardzo suchej.

Sax usłyszał na swoim nadgarstku piknięcie. Podłączył głos do interkomu w hełmie i nadal wyjmował z kieszeni na udzie drobinki i wciskał je w piasek. Działał uważnie, aby nie uszkodzić korzeni którejś z turzyc albo innych roślin napowierzchniowych, które zdobiły ziemię niczym futrzaste czarne skały.

Dzwonił Peter. W jego głosie brzmiało podniecenie.

— Sax, Deimos idzie teraz na nich, a AI najwidoczniej potwierdza, że nie jest to normalne miejsce księżyca na orbicie. Mówią, że maszyna teraz się namyśla. Dysze korygujące wszędzie w ich sektorze uruchomiły się dość wcześnie, więc mamy nadzieję, że system zareaguje.

— Nie możecie obliczyć oscylacji?

— Możemy, ale AI okazuje się oporne. Ten komputer jest uparty, drań, a jego programy zabezpieczające są nie do ruszenia… Możemy się tylko zastanawiać nad tym, czy niezależnych obliczeń wystarczy, aby się dowiedzieć, jak blisko nas przejdzie.

Sax wyprostował się i na naręcznej konsoletce zaczął wystukiwać własne obliczenia. Czas obiegu Deimosa wokół Marsa wynosił początkowo 109.077 sekund. Silnik napędowy był włączony od jakiegoś (Russell nie był pewien), powiedzmy, miliona sekund, od tego więc czasu mały księżyc przyspieszył już o znaczną prędkość, ale jednocześnie rozszerzył orbitę…

Nic nie mówiąc, cały czas stukał w klawisze. Zwykle kiedy Deimos mijał kabel windy, kabel znajdował się w pełnym zasięgu oscylacyjnym w tym sektorze jakieś pięćdziesiąt kilometrów albo więcej od księżyca; w odległości na tyle wystarczającej, aby zaburzenia grawitacyjne były tak małe, że nie należało ich brać pod uwagę przy regulacji dysz kabla. Tym razem przyspieszenie Deimosa i jego ruch na zewnątrz nie podlegały synchronizacji w czasie, kabel zbyt szybko będzie się więc poruszał z powrotem ku płaszczyźnie orbitalnej Deimosa. Trzeba było spowolnić wahnięcia Clarke’a oraz wyregulować je na górze i na dole kabla. Stanowiło to skomplikowane zadanie, niezależnie od faktu, czy AI pokaże bardzo szczegółowo, co robi. Komputer zajmował się prawdopodobnie łącznością z innymi AI, by uzyskać zdolność obliczeniową konieczną do wykonania całej operacji. A obiekty obliczeniowe — Mars, kabel, Clarke i Deimos — były naprawdę piękne do kontemplacji.

— Okay, idzie na nich — oświadczył Peter.

— Czy twoi przyjaciele znajdują się na poziomie orbity? — spytał zaskoczony Sax.

— Są parę kilometrów pod nią, ale ich wagonik jedzie w górę. Mam z nimi wizualną łączność za pomocą kamer i… hej, zbliża się… Tak! Och! Hej Ka, Sax, ominął kabel chyba zaledwie o jakieś trzy kilometry! Właśnie rozbłysło tuż obok ich kamery!

— Wszystko jedno, chybisz o włos, czy o metr.

— Co to znaczy?

— Tak jest przynajmniej w próżni. — Jednak teraz było to coś więcej niż tylko omijająca kabel skała. — Co z masą ejektamentów z silnika napędowego?

— Zapytam… Mówią, że przeleciały przed Deimosem.

— To dobrze. — Sax kuknięciem wyłączył komputer. Brawo dla AI za wspaniałą przezorność. Jeszcze kilka minięć i Deimos znajdzie się nad Clarkem, a wówczas kabel nie będzie już dłużej musiał się przed nim uchylać. Tymczasem, póki nawigacyjne AI sądziło, że się znajduje w niebezpieczeństwie — tak jak najwyraźniej miało miejsce teraz — byli bezpieczni.

Sax zawahał się. Desmond kiedyś powiedział, że będzie szczęśliwy, gdy zobaczy, że kabel znowu spada. Kilka osób z pewnością podzielało jego zdanie. Sax opowiedział się w pewnej chwili przeciwko podejmowaniu jednostronnej akcji w tej sprawie, ponieważ nie był pewny, co czuje wobec tej skały łączącej Marsa z Ziemią. Uważał, że najlepiej byłoby ograniczyć działania ulilateralne tylko do tych kwestii, do których był przekonany. Dlatego też teraz pochylił się i zasadził kolejne nasionko.

Część 9

Pod wpływem impulsu

Zaludnianie nowego kraju zawsze stanowi wyzwanie. Gdy tylko postawiono namiot nad Nirgal Vallis, Separation de L’Atmosphere natychmiast umieściło pod kopułą kilka swoich największych aeratorów mezokosmosowych i wkrótce namiot wypełnił się mieszanką azotowo-tlenowo-argonową o ciśnieniu pięciuset milibarów, którą pozyskano i wyfiltrowano z otaczającego powietrza, obecnie dwustuczterdziestomilibarowego. Wówczas do miasta zaczęli się wprowadzać osadnicy przybyli z Kairu, Senzeni Na oraz ze wszystkich innych miejsc na obu planetach.

Pierwsi ludzie zamieszkali w ruchomych przyczepach, które ustawili obok małych przewoźnych oranżerii, i podczas gdy pracowali nad użyźnieniem gleb w kanionie, nasycając je bakteriami i orząc pługami, w oranżeriach rosły im mieszane rośliny, drzewa i bambus do budowy domów oraz rośliny pustynne. Po jakimś czasie przesadzali te ostatnie na zewnątrz farm. Smektyczne iły na dnie kanionu stanowiły bardzo dobrą bazę dla gleby uprawnej, chociaż trzeba było dodawać biotę, azot i potas; fosforu zawierały dużo, a soli — jak zwykle na Marsie — nawet więcej niż potrzebowali.

Spędzali więc dni na wzbogacaniu gleby, uprawie roślin cieplarnianych oraz sadzeniu wytrzymałych słonorostów pustynnych. W całej dolinie handlowali wszystkim, co wytworzyli, toteż niemal tego samego dnia, gdy się wprowadzili, zaczęło powstawać wiele małych handlowych ryneczków, a także sporo dróg, łączących poszczególne gospodarstwa rolne, i główna szosa biegnąca obok strumienia do środka doliny. Przy szczycie Nirgal Vallis nie było żadnej formacji wodonośnej, jednak rurociąg z Marineris pompował na szczyt wystarczającą ilość wody, powodując nawet powstanie małego strumyka. Jego wodę zbierano na dole, przy Bramie Uzbeckiej i kierowano rurami z powrotem na szczyt namiotu.

Każde z zabudowań gospodarskich zajmowało po około pól hektara i prawie wszyscy mieszkańcy starali się na tej przestrzeni wytworzyć dla siebie pożywienie. Większość osadników dzieliła swoją własność na sześć miniaturowych pól. Wdanej porze roku siali rośliny uprawne, stosując płodozmian, lub wypasali zwierzęta. Wszyscy mieli własne teorie na temat uprawy i zasilania gleby. Większość osób uprawiała zboża, orzechy, owoce lub drzewka na tarcicę. Widu hodowało kurczaki, niektórzy owce, kozy, świnie i krowy, przy czym prawie wszystkie krowy zostały zminiaturyzowane, toteż były niewiele większe od świń.

Osadnicy starali się zakładać farmy tylko na dnie kanionu przy strumieniu, pozostawiając wyższe, bardziej górzyste tereny pod ścianami kanionu dzikiej przyrodzie. Wprowadzili na tamte tereny przedstawicieli pustynnej fauny Ameryki Południowej i z racji tego w pobliżu ich domostw mieszkały jaszczurki, żółwie, duże króliki, a także kojoty, rysie i jastrzębie, które napadały na kurczaki i owce kolonistów. Przeżyli plagę jaszczurek krokodylowych, potem jednej z odmian ropuch. Populacje roślinne i zwierzęce powoli się rozrastały, chociaż pośród poszczególnych gatunków istniały ostre wahania. Rośliny rozprzestrzeniały się same. Ziemia z wolna zaczęła przypominać powierzchnię, na której zawsze istniało życie, chociaż ściany z czerwonej skały trwały nie zmienione, pionowe i urwiste nad tym nowym nadrzecznym światem.

Soboty były dniami rynkowymi, toteż od rana na wyznaczone bazary, w wypełnionych towarami pickupach, zjeżdżali się ludzie z całej doliny. Pewnego ranka wczesną zimą 2142 roku zgromadzili się w Playa Blanco pod ciemnym, chmurnym niebem, aby sprzedawać warzywa ozime, produkty codziennego użytku oraz jaja.

— Wiecie, skąd wiadomo, które jajka mają w sobie zarodki? Bierze się je wszystkie, wkłada do kubła z wodą i czeka, aż znieruchomieją. Po pewnym czasie niektóre jaja zaczną nieznacznie drżeć; właśnie te, w których znajdują się żywe zarodki kurcząt. Można je z powrotem oddać kurom, a resztę zjeść.

— Metr sześcienny nadtlenku wodoru, to jak tysiąc dwieście kilowatogodzin! A poza tym waży półtorej tony. Nie ma siły, będziecie go bardzo potrzebować.

— Próbujemy osiągnąć jakość rzędu jednej miliardowej, ale jak dotąd nie mieliśmy szczęścia.

— Centra de Educación y Tecnologia w Chile… ci naprawdę ostro pracują nad płodozmianem. Nie uwierzyłbyś. Przyjedź i zobacz sam.

— Nadchodzi burza.

— Hodujemy także pszczoły.

— Maya jest Nepalką, Bahram — Persem, Mawrth — Walijczykiem. Taak, gdy się wymawia jego imię, rzeczywiście brzmi to jak seplenienie, chociaż prawdopodobnie nie wymawiam go właściwie. Wymowa walijska jest dziwaczna. Zdaje się, że wymawiają to Moth, Mart albo nawet Mars.

Potem po rynku rozeszła się jakaś wiadomość; jak ogień przeskakiwała od grupy do grupy.

— Nirgal jest tutaj! Nirgal przyjechał! Będzie przemawiał w pawilonie…

Nirgal rzeczywiście tu był. Szedł szybko, prowadząc za sobą ciągle rosnący tłum. Pozdrawiał starych przyjaciół i ściskał dłonie ludziom, którzy do niego podchodzili. Wszyscy na rynku podążyli za nim, wciskając się do otwartego pawilonu i tłocząc na boisku do siatkówki na zachodnim końcu rynku. Nad szepczącym tłumem zabrzmiały dzikie ryki.

Nirgal stanął na ławce i zaczął przemawiać. Mówił o ich dolinie, a także o innym nowym marsjańskim terenie, który pokryto namiotem. Młody mówca tłumaczył, co to wszystko oznacza dla osadników. Jednak kiedy przeszedł do omawiania ogólniejszej sytuacji dwóch światów, burza nad głowami zebranych osiągnęła apogeum. W pręty odgromowe zaczęły trzaskać pioruny i w krótkich odstępach czasu zebrani zobaczyli najpierw deszcz, potem śnieg, deszcz ze śniegiem, wreszcie błoto.

Namiot nad doliną opadał tak stromo, jak dach kościoła, a pył i drobiny miału odrzucał ładunek elektrostatyczny zewnętrznej, piezoelektrycznej warstwy namiotu. Deszcz odbijał się od namiotu, śnieg natomiast ześlizgiwał na ziemię i gromadził wokół niego. Tworzył zaspy, odsuwane na boki przez ogromne automatyczne pługi śnieżne z długimi, ustawionymi ukośnie zestawami dmuchaw. Podczas burz śnieżnych pługi jeździły w tę i z powrotem po drodze na podkładzie. Największy problem stanowiło jednakże błoto. Zmieszane ze śniegiem tworzyło na namiocie, tuż nad fundamentem, zimną, twardą jak beton skorupę i ta gęsta pokrywa mogła się stać wystarczająco ciężka, aby uszkodzić namiot — co zdarzyło się już kiedyś na północy.

Kiedy więc burza wzmogła się na tyle, że światło w kanionie przybrało barwę gałęzi, Nirgal zaproponował zgromadzonym:

— Lepiej pojedźmy na górę.

Wszyscy wsiedli do ciężarówek i pojechali do najbliższej windy, która docierała w górę wnętrza kanionowej ściany, aż do stożka. Na szczycie ludzie, którzy wiedzieli, jak to należy zrobić, zatrzymali pługi śnieżne i zaczęli je obsługiwać ręcznie. Wielkie dmuchawy wyrzucały teraz z siebie parę w kierunku zasp, aby je zsunąć ze stoku namiotu. Wszystkie pozostałe osoby podzieliły się na zespoły, wsiadły w sterowane ręcznie pojazdy parowe i zabrały się za odsuwanie od fundamentów błotnistych hałd, które utworzyły pługi śnieżne. Nirgal pomagał im, biegając z wężem parowym to tu, to tam, jak gdyby uprawiał jakiś nowy, męczący sport. Nikt nie potrafił mu dotrzymać kroku, ale szybko wszyscy wpadli po uda w zimny, wirujący szlam. Wiatr wiał z prędkością ponad stu pięćdziesięciu kilometrów na godzinę, a masywne, niskie czarne chmury przez cały czas zarzucały zebranych kolejnymi zwałami błota. Nagle wichura wzrosła do stu osiemdziesięciu kilometrów, jednak nikt nie zwracał na to uwagi. Żywioł wręcz pomagał oczyścić namiot z błota. Ludzie, zmiatając szlam, zataczali łuk za łukiem. Poruszali się z wiatrem na wschód, aż zepchnęli rzeki błota po pochyłym stoku do nie osłoniętej od wiatru Uzboy Vallis.

Kiedy burza się skończyła, namiot był zupełnie przezroczysty, chociaż ziemia po obu stronach Nirgal Vallis pogrążyła się głęboko w zamarzniętym błocie, a wszystkie ekipy byty przemoczone do suchej nitki. Ludzie wtłoczyli się z powrotem do wind i zjechali na dno kanionu, wyczerpani i zmarznięci, a kiedy dotarli na dno, spojrzeli po sobie: byli niemal całkowicie czarni — z wyjątkiem szybek hełmów. Nirgal zdjął hełm, ukazując twarz. Przez jakiś czas śmiał się ostro i niepohamowanie, a gdy zgarnął z hełmu błoto i rzucił w zebranych, rozpoczęła się prawdziwa bitwa. Większość osób uznała, że rozważniej będzie zachować hełmy na głowach, toteż widok był doprawdy dziwny — na ciemnym dnie kanionu stały zamaskowane i ubłocone postaci, które rzucały w siebie bryłami błota albo wbiegały do strumienia, gdzie podskakiwały, siłowały się i nurkowały.

Maja Jekaterina Tojtowna obudziła się w paskudnym nastroju, zaniepokojona snem, który rozmyślnie udało jej się zapomnieć podczas wstawania z łóżka. Niemal spuściła go wraz w wodą podczas pierwszej tego dnia wyprawy do łazienki. Sny były niebezpieczne. Maja ubrała się, stojąc tyłem do małego lustra nad zlewem, następnie zeszła po schodach do jadalni. Całe Sabishii zostało zbudowane w jednolitej manierze: stylu zwanym marsjańsko-japońskim, toteż Maja widziała z okna ogród zeń; wszystkie sosny i mchy rozproszone były wśród wypolerowanych różowych głazów narzutowych. Widok był piękny na swój własny sposób, który Maja uznała jednak za nieprzyjemny, ponieważ przypominał jej, i w pewnym sensie ganił ją, za zmarszczki na twarzy i ciele. Zlekceważyła go najlepiej jak umiała, skupiając się na śniadaniu. Śmiertelna nuda codziennych niezbędnych czynności.

Przy drugim stoliku — wraz z grupą sabishiiańskich issei — spożywali posiłek Wład, Ursula i Marina. Wszyscy sabishiiańczycy mieli ogolone głowy, a ich robocze kombinezony wyglądały jak szaty mnichów zeń. Jeden z sabishiiańczyków włączył maleńki ekran ponad stołem i z odbiornika popłynęły ziemskie wiadomości: metanarodowa produkcja z Moskwy, która miała taki sam związek z rzeczywistością, co swego czasu gazeta o nazwie „Prawda”. Pewne sprawy nigdy się nie zmieniają. Wersja, której słuchali, była anglojęzyczna i Maja pomyślała, że angielski spikera był lepszy niż jej własny, nawet po wszystkich tych latach codziennych rozmów w obcym dla niej języku.

„Teraz wiadomości, piątego sierpnia 2114 roku”.

Maja zesztywniała na krześle. W Sabishii było obecnie Ls dwieście czterdzieści sześć, bardzo blisko perihelium — czwartego dnia drugiego listopada. Dnie były krótkie, a noce ciepłe, jak na ten M-rok czterdziesty czwarty. Maja nie miała wcześniej pojęcia, jaka jest ziemska data — właściwie nie wiedziała tego od lat. I teraz uświadomiła sobie, że według starego ziemskiego kalendarza, dziś przypadały jej urodziny. Skończyła… hm… musiała obliczyć… skończyła sto trzydzieści lat.

Poczuła nagle mdłości, toteż spojrzała spode łba na na wpół zjedzonego bajgla, po czym rzuciła go na talerz, nadal na niego patrząc. Myśli wybuchły w jej głowie niczym zrywające się z drzewa ptaki. Nie potrafiła nad sobą zapanować; była zmieszana. Co to znaczyło, co znaczył ten jej straszliwie nienaturalny wiek? Dlaczego włączono ekran właśnie w momencie, kiedy spiker wymienił datę?

Upuściła półkromkę chleba, której również posłała złowieszcze spojrzenie i wyszła na dwór, w światło jesiennego poranka. Kroczyła śliczną główną aleją starej dzielnicy Sabishii, aleją zieloną od trawy i czerwoną od ognistych klonów o rozłożystych koronach; jeden z klonów przesłaniał znajdujące się nisko słońce, płonąc szkarłatem. Po drugiej stronie placu, przed ich budynkiem mieszkalnym, dostrzegła Jeliego Zudowa, który grał w kręgle z małą dziewczynką, prawdopodobnie prapraprawnuczką Mary Dunkel. Obecnie wielu przedstawicieli pierwszej setki przebywało w Sabishii, które funkcjonowało całkiem dobrze, jako półświat. Wszyscy oni pracowali w lokalnej gospodarce, mieszkali w starej dzielnicy, posługiwali się fałszywymi tożsamościami i szwajcarskimi paszportami — zadziwiająco łatwo i trwale udawało im się żyć żywotem powierzchniowym. I to bez jakiejkolwiek operacji plastycznej, która wcześniej tak bardzo zmieniła Saxa, ponieważ czas wykonał już ów zabieg za nich: nie zmieniając niczego w swoich twarzach, i tak nie byli możliwi do rozpoznania. Maja mogła spacerować ulicami Sabishii i ludzie widzieli w niej tylko starą babę, niczym się nie wyróżniającą spośród setek innych. Gdyby zatrzymali ją urzędnicy Zarządu Tymczasowego, ustaliliby tylko jej fałszywe nazwisko — Ludmiła Nowosybirskaja. Prawda jednak była taka, że nie mieli powodu, by ją zatrzymywać.

Maja przeszła całe miasto, próbując się oderwać od myśli o sobie samej. Z północnego końca namiotu mogła spojrzeć poza miasto i zobaczyć wielką kamienną hałdę — składała się z fragmentów skalnych, wydobytych wcześniej z moholu Sabishii. Hałda utworzyła długie faliste wzgórze, które biegło aż po horyzont, przez wysokie krummholzowe baseny Tyrrheny. Wygląd tego kopca zaprojektowano wcześniej i obecnie z góry prezentował się on jako wizerunek smoka, który w swoich szponach trzymał podobne jajkom namioty miasta. Zacieniona rozpadlina przecinająca hałdę znaczyła miejsce, gdzie od łuskowatego ciała stwora odchodził szpon. Poranne słońce świeciło jak srebrne oko smoka, który ponad ramieniem spoglądał za siebie na miasto.

Z nadgarstka Mai rozległo się pikanie i Rosjanka z irytacją odebrała rozmowę. Dzwoniła Marina.

— Jest tutaj Saxifrage — oświadczyła. — Zamierzamy się spotkać za godzinę w zachodnim kamiennym ogrodzie.

— Będę tam — odpowiedziała krótko Maja i przerwała połączenie.

Co za dzień, pomyślała gniewnie. Powędrowała na zachód wzdłuż obwodu miasta, roztargniona i przygnębiona. Sto trzydzieści lat. W Gruzji, nad Morzem Czarnym żyli Abchazowie, którzy rzekomo bez kuracji dożywali takiego wieku. Przypuszczalnie ciągle musieli się bez niej obywać, bowiem gerontologiczne kuracje rozdzielano na Ziemi w sposób nierówny, zależny od stopnia bogactwa i władzy, a Abchazowie zawsze byli biedni. Szczęśliwi, lecz biedni.

Maja próbowała sobie przypomnieć, jak było w Gruzji, regionie, gdzie Kaukaz stykał się z Morzem Czarnym. Miasto nazywało się Suchumi. Maja czuła, że odwiedziła je kiedyś w młodości — jej ojciec był przecież Gruzinem — jednak nie udawało jej się odtworzyć żadnego obrazu, nawet najmniejszego fragmentu. W gruncie rzeczy ledwie pamiętała rozmaite krajobrazy z różnych części Ziemi — Moskwę, Bajkonur, widok ze stacji „Nowyj Mir”. Twarz jej matki po przeciwnej stronie kuchennego stołu, śmiejącej się ponuro, kiedy prasowała lub gotowała. Maja miała świadomość, że pamięta niektóre słowa, ponieważ od czasu do czasu — kiedy odczuwała smutek — usilnie starała się je sobie przypominać. Natomiast co do prawdziwych obrazów…

Matka Mai umarła zaledwie na dziesięć lat przed tym rokiem, w którym zaczęto stosować kurację; w przeciwnym razie może jeszcze żyłaby. Miałaby obecnie sto pięćdziesiąt lat — całkiem możliwy do osiągnięcia wiek: najstarsi ludzie dożywali już około stu siedemdziesięciu lat i rekord ten stale pobijano. Nie pojawiła się też najmniejsza nawet oznaka, że pułap wieku może kiedykolwiek przestać rosnąć. Obecnie poddani kuracji ludzie umierali jedynie z powodu wypadków, rzadkich chorób i sporadycznie zdarzających się pomyłek lekarskich. No i z powodu morderstw. A także samobójstw.

Maja szła do ogrodów na zachodniej skale, nie rozpoznając żadnej ze starannie utrzymanych wąskich uliczek starej dzielnicy Sabishii. Tak kończyli starzy: nie pamiętali ostatnich wydarzeń, a przede wszystkim nie rozpoznawali ostatnio poznanych miejsc. Ponieważ wszyscy starzy ludzie najbardziej koncentrowali się na przeszłości, wspomnienia się rozmywały, zanim w ogóle zdążyły zapaść w pamięć.

Wład, Ursula, Marina i Sax siedzieli na ławce w parku naprzeciwko pierwotnych kesonów Sabishii, które ciągle jeszcze były wykorzystywane, przynajmniej przez gęsi i kaczki. Wszystko — staw, most, brzegi kamiennego nasypu oraz bambusy — wyglądało jak żywcem przeniesione ze starego drzeworytu, albo malowidła na jedwabiu; klisza. Za ścianą namiotu bałwaniła się bielą wielka cieplna chmura moholu; była gęstsza niż kiedykolwiek, ponieważ otwór się pogłębił, a atmosfera stawała się coraz wilgotniejsza.

Maja usiadła na ławce naprzeciw i popatrzyła ponuro na znajome twarze; stare dziady i baby, których skóra pocętkowana była plamami i pomarszczona. Wydawali się nieznajomi. Ach, jednak po dokładniejszej obserwacji dostrzegła gorące oczy Mariny o długich rzęsach i nikły uśmieszek Włada — z pewnością nie zaskakujący na twarzy człowieka, który od osiemdziesięciu lat żył z dwiema kobietami, najwyraźniej w zgodzie i w bardzo odosobnionej intymności. Chociaż niektórzy twierdzili, że Marina i Ursula są parą lesbijek, a Wład tylko ich swego rodzaju towarzyszem czy pieszczoszkiem. Jednak nikt nie mógł powiedzieć w tej kwestii niczego pewnego. Ursula także wyglądała na zadowoloną, zresztą, jak zwykle. Ulubiona cioteczka wszystkich. Tak, przy pewnym skupieniu można ich było rozpoznać. Tylko Sax wyglądał zupełnie inaczej: elegancki mężczyzna ze złamanym nosem, którego ciągle jeszcze sobie nie wyprostował. Nos wciąż tkwił na samym środku nowej ładnej twarzy mężczyzny, niczym oskarżenie wymierzone przeciwko Mai, jak gdyby to ona zrobiła mu krzywdę, a nie Phyllis. Nie patrzył jej w oczy, a jedynie spokojnie wpatrywał się w kaczki, które kwacząc chodziły wokół jego stóp. Wydawał się studiować ich obyczaje. Naukowiec w pracy. Z wyjątkiem tego, że był teraz szalonym naukowcem, niszczącym wszystkie ich plany, człowiekiem, któremu niczego nie można było wytłumaczyć.

Maja zacisnęła usta i popatrzyła na Włada.

— Subarashii i Amexx coraz bardziej zwiększają oddziały wojskowe Zarządu Tymczasowego — odezwał się. — Otrzymaliśmy wiadomość od Hiroko. Zebrali jednostkę, która, jako coś w rodzaju komanda ekspedycyjnego, zaatakowała Zygotę, a teraz ruszyli na południe, między Argyre i Hellas. Najwyraźniej nie wiedzą, gdzie się znajduje większość ukrytych kolonii, jednak kontrolują podejrzane miejsca jedno po drugim. Wkroczyli też do Christianopolis i przejęli osadę, czyniąc z niej swoją bazę operacyjną. Jest ich tam około pięciuset, są świetnie uzbrojeni i mają zabezpieczenie z orbity. Hiroko mówi, że ledwie jej się udało powstrzymać Kojota, Kaseia i Harmakhisa przed poprowadzeniem na nich partyzantów „Naszego Marsa”. Jeśli tamci dalej będą znajdowali kolejne ukryte kolonie, nasi radykałowie zostaną zmuszeni do szturmu.

„Nasi radykałowie” oznaczali przedstawicieli agresywnego młodego pokolenia mieszkańców Zygoty, pomyślała Maja z goryczą. Kiepsko ich wychowaliśmy, tych ektogenów, i w ogóle całe pokolenie sansei — mieli teraz prawie czterdziestkę i palili się do walki. Peter, Kasei i reszta generacji nisei zbliżali się obecnie do siedemdziesiątki i zwykłą koleją rzeczy powinni byli już dawno zostać przywódcami swego świata, a jednak zawsze pozostawali w cieniu nieśmiertelnych rodziców. Czy mogli się z tego powodu dobrze czuć? A jak mogli działać, jeśli się tak czuli? Może niektórzy z nich widzieli w kolejnej rewolucji szansę dla siebie. I chyba rzeczywiście było to jedyne możliwe zdarzenie, które mogłoby im taką szansę ofiarować. W końcu rewolucja to imperium młodych.

Starzy siedzieli w milczeniu, obserwując kaczki. Ponura, zniechęcona grupka.

— Co się stało z mieszkańcami Christianopolis? — spytała w pewnej chwili Maja.

— Niektórzy pojechali do Hiranyagarbha, a reszta została.

Jeśli siły Zarządu Tymczasowego przejmą południowe wyżyny, wówczas podziemie mogłoby się przenieść do miast… ale w jakim celu? Tak bardzo rozproszeni, nie byli w stanie naruszyć porządku dwóch światów, biorąc pod uwagę to, co się działo na Ziemi. Nagle Maja odniosła nieprzyjemne wrażenie, że cały projekt niezależności ich planety nie jest niczym więcej, jak tylko snem, kompensacyjną mrzonką dla zgrzybiałych niedobitków przegranej sprawy.

— Wiesz, dlaczego się ruszyły siły bezpieczeństwa? — odezwała się, przeszywając nienawistnym spojrzeniem Saxa. — Powodem były te duże sabotaże.

Sax w żaden sposób nie dał jej do zrozumienia, że usłyszał, co powiedziała, natomiast odpowiedział jej Wład:

— Niedobrze się stało, że w Dorsa Brevia nie zdołaliśmy uzgodnić jakiegoś planu działania.

— Dorsa Brevia — mruknęła Maja pogardliwie.

— To był dobry pomysł — wtrąciła Marina.

— Może i tak. Ale bez planu działania, na który zgodziliby się wszyscy, całe te, że tak powiem, konstytucyjne śmieci są tylko… — Maja zamachała ręką — budowaniem zamków na piasku. Zabawą.

— Chodziło o to, aby każda grupa powiedziała, jakie działanie uważa za najlepsze — odparł Wład.

— O coś takiego chodziło w sześćdziesiątym pierwszym — odrzekła Maja. — A teraz, jeśli Kojot i radykałowie zaczną wojnę podjazdową i poruszą w ten sposób nieodpowiednie struny, znowu znajdziemy się dokładnie w takiej samej sytuacji, jak wtedy.

— Więc co, twoim zdaniem, powinniśmy zrobić? — spytała z zaciekawieniem Ursula.

— Powinniśmy sami zacząć działać. Mamy plan, więc to my decydujemy, co robić. Zawiadommy o tym podziemie. Jeśli nie weźmiemy odpowiedzialności za całą akcję, wówczas, cokolwiek się zdarzy, stanie się z naszej winy.

— Tak właśnie próbował postępować Arkady — zauważył Wład.

— Arkady przynajmniej próbował! Powinniśmy rozwinąć to, co było dobre w jego pracy! — Roześmiała się krótko. — Nigdy nie sądziłam, że usłyszę z własnych ust takie słowa… Jednak… powinniśmy zacząć współpracować z bogdanowistami, a także ze wszystkimi innymi, którzy zechcą się przyłączyć. Musimy się zaopiekować podziemiem! Przecież jesteśmy przedstawicielami pierwszej setki, tylko my mamy odpowiedni autorytet, tylko my potrafimy to zrobić. Pomogą nam sabishiiańczycy, a wtedy bogdanowiści z pewnością za nami podążą.

— Potrzebujemy też Praxis — dodał Wład. — Praxis i Szwajcarów. Raczej trzeba szybciej obalić władzę, niż rozpocząć ogólną wojnę.

— Praxis zapewne zechce pomóc — oświadczyła Marina. — Ale co z radykałami?

— Musimy ich zmusić — zdenerwowała się Maja. — Odciąć im zaopatrzenie, odbierać im członków…

— Taka droga prowadzi do wojny domowej — sprzeciwiła się Ursula.

— Cóż, jakoś trzeba ich powstrzymać! Jeśli zbyt szybko zaczną rewolucję, a metanarodowcy przylecą do nas, zanim będziemy gotowi, wówczas będziemy skazani. Musimy zaprzestać wszelkich nieskoordynowanych ataków na tamtych. Nasi niczego w ten sposób nie dokonają, a tylko pomnożą siły bezpieczeństwa i jeszcze bardziej wszystko nam utrudnią. Takie akcje, jak wyrzucenie z orbity Deimosa nie przynoszą niczego dobrego i tylko z większą mocą uświadamiają tamtym naszą obecność.

Sax, nadal obserwując kaczki, odezwał się w swój niezwykły sposób, rytmicznie wypowiadając kolejne słowa:

— Tam było sto czternaście statków tranzytowych typu „Ziemia-Mars”. Czterdzieści siedem obiektów na marsjańskie obicie… to znaczy, na marsjańskiej orbicie. Nowy Clarke jest stacją kosmiczną w pełni nastawioną na defensywę. Deimos mógł się stać tym samym. Bazą militarną. Wyrzutnią rakietową.

— To był pusty księżyc — zaoponowała Maja. — A co do pojazdów na orbicie, i tak będziemy musieli sobie z nimi poradzić w odpowiednim momencie.

Sax znowu zachował się tak, jak gdyby wcale jej nie słyszał. Patrzył na te przeklęte kaczki, mrugając lekko oczyma i od czasu do czasu podnosząc wzrok na Marinę.

— To musi być kwestia dekapitacji — oznajmiła właśnie ona. — Tak, jak mówili w Dorsa Brevia Nadia, Nirgal i Art.

— Ciekawe, czy uda nam się znaleźć szyję do tej dekapitacji — mruknął oschłym tonem Wład.

Maja, którą coraz bardziej rozwścieczał widok Saxa, powiedziała:

— Każde z nas powinno sobie wybrać jedno z głównych miast i zorganizować tam ludzi w jednym ruchu oporu. Ja chcę wrócić do Hellas.

— Nadia i Art są w Południowej Fossie — stwierdziła Marina.

— Jednak musiałaby się do nas przyłączyć cała pierwsza setka, inaczej to się nie uda.

— Pierwsza trzydziestka dziewiątka — poprawił ją Sax.

— Potrzebujemy Hiroko — oświadczył Wład. — I musimy ją skłonić, by przekonała Kojota.

— Nikomu to się nie uda — powiedziała Marina. — Ale naprawdę potrzebujemy Hiroko. Pojedziemy do Dorsa Brevia, porozmawiamy z nią. Spróbujemy też utrzymać w ryzach Południe.

— A ty, Sax? — spytał Wład.

Sax, wyrwany z zadumy, spojrzał na Włada i zamrugał oczyma. Ciągle nie zwracał uwagi na Maję, mimo że dyskutowano nad jej planem.

— Zintegrowane metody zwalczania szkodników — oznajmił. — Wśród chwastów hodujesz wytrzymalsze rośliny, które potem same wypychają zielsko. Wybieram Burroughs.

Rozgniewana, że Sax tak ją traktuje, Maja wstała i zaczęła obchodzić mały staw. Zatrzymała się na przeciwległym brzegu i obie ręce zacisnęła na ustawionej przy ścieżce balustradzie. Popatrzyła z furią na grupę przyjaciół, którzy siedzieli za wodą na ławkach, niczym emeryci czy renciści gawędzący o jedzeniu, pogodzie, kaczkach i ostatniej rozgrywce szachowej. Cholerny Sax, niech go diabli! Czy już zawsze będzie ją oskarżał o śmierć Phyllis, tego wstrętnego babska…

Nagle usłyszała głosy, ciche, ale zrozumiałe. Za ścieżką znajdowała się półkolista gliniana ściana, która biegła niemal na całym obwodzie stawu, a Maja znajdowała się po jego drugiej stronie, prawie naprzeciwko siedzących; najwyraźniej ściana działała jak rodzaj sklepienia akustycznego, toteż Maja słyszała idealnie: ciche, zrozumiałe słowa, ułamek sekundy spóźnione po ruchu ust.

— Strasznie kiepsko, że Arkady nie przeżył — odezwał się Wład. o wiele łatwiej byłoby zapanować nad bogdanowistami.

— O tak — zgodziła się Ursula. — Szkoda, że nie przeżył. On i John. I Frank.

— Frank — mruknęła z pogardą Marina. — Gdyby nie zabił Johna, nic z tego wszystkiego by się nie zdarzyło…

Maja zamrugała oczyma. W pozycji stojącej utrzymała ją tylko balustrada.

— Co takiego?! — krzyknęła, zanim zdołała się zastanowić. Po przeciwnej stronie stawu małe ludzkie postaci szarpnęły się nerwowo i popatrzyły na nią. Maja oderwała się od balustrady, puszczając najpierw jedną, potem drugą rękę i ruszyła, podbiegając wokół stawu. Po drodze dwukrotnie się potknęła.

— Co chciałaś przez to powiedzieć? — krzyknęła do Mariny, kiedy zbliżała się do zebranych; słowa wybuchnęły z niej bez jej woli.

Wład i Ursula zatrzymali ją, gdy była o kilka kroków od ławek. Marina nadal siedziała, patrząc posępnie gdzieś w bok. Wład rozłożył ręce i Maja usiłowała się przez nie przedrzeć, aby dostać się do Mariny.

— Co masz na myśli, gdy mówisz takie podłe rzeczy? — krzyczała. W gardle czuła ból. — Dlaczego? Dlaczego? To przecież Arabowie zabili Johna, wszyscy o tym wiedzą!

Marina skrzywiła się i pokręciła głową, patrząc w dół.

— No więc? — wrzasnęła Maja.

— To była tylko taka przenośnia — oświadczył za nią Wład. — Frank dużo robił w tamtych dniach, aby podkopać autorytet Johna. Sama wiesz, że to prawda. Niektórzy mówią, że podburzył Braterstwo Muzułmańskie przeciw Johnowi, to wszystko.

— Też coś! — krzyknęła Maja. — Wszyscy kłóciliśmy się wtedy ze wszystkimi, to nic nie znaczy!

Wtedy zauważyła, że Sax patrzy jej prosto w oczy — w końcu teraz, kiedy była taka wściekła — że patrzy na nią z jakimś szczególnym wyrazem twarzy, zimnym i niemożliwym do odczytania: piorunujące spojrzenie, mówiące o oskarżeniu, o zemście… o czym? Maja krzyczała po rosyjsku i reszta odpłacała jej się tym samym. Nie sądziła, żeby Sax mówił w tym języku. Może był po prostu ciekaw powodu ich zdenerwowania. Jednak taka niechęć w jego poważnym spojrzeniu… jak gdyby potwierdzał to, co powiedziała Marina — wbijając w nią te słowa niczym gwóźdź!

Maja odwróciła się i uciekła.

Znalazła się przed drzwiami swego pokoju, zupełnie nie pamiętając, jaką trasą przeszła przez Sabishii, i wpadła do środka, jakby się rzucała w ramiona matki; jednak w pięknej, choć skromnej, drewnianej komorze mieszkalnej szybko się poderwała z łóżka, wstrząśnięta wspomnieniem innego pomieszczenia, które wyjrzało nagle ze stanu niepamięci, by ją trapić… jakiś inny moment szoku i strachu… Żadnych odpowiedzi, znikąd zapomnienia, nigdzie najmniejszej nadziei na ucieczkę…

W lustrze nad małym zlewem Maja dostrzegła widok własnej twarzy, jak gdyby w obramowanym portrecie: wynędzniała, stara; jaskrawoczerwone wokół tęczówek oczy przypominały oczy jaszczurki. Uznała ten widok za obrzydliwy. To było to, przypomniała sobie — to była owa chwila, kiedy dostrzegła na Aresie pasażera na gapę; ta twarz widziana za butlą z glonami… Kojot. Poczuła wstrząs, który w oczywisty sposób udowadniał, że nie była to halucynacja, tylko rzeczywistość.

Tak samo mogło być z informacją na temat Franka i Johna.

Próbowała sobie przypomnieć. Ze wszystkich sił usiłowała sobie przypomnieć Franka Chalmersa, naprawdę go sobie przypomnieć. Rozmawiała z nim tamtej nocy w Nikozji i było to spotkanie niezbyt znaczące, choćby z powodu jego skrępowania i napięcia. Frank, jak zawsze, urażony i odrzucony… Byli przecież razem w tamtym właśnie momencie, kiedy Johna pobito do nieprzytomności, a potem zaciągnięto na farmę, gdzie prześladowcy pozostawili go, by umarł. Frank nie byłby w stanie…

Tyle że… oczywiście, niekoniecznie trzeba tego dokonać własnymi rękoma. Zawsze można komuś zapłacić, aby coś za ciebie zrobił. Arabów niby nie interesowały pieniądze same w sobie. Ale duma, honor… płatność w honorze albo w jakimś politycznym quipro quo, w takiej walucie, którą Frank łatwo potrafił wydrukować, co do której był takim świetnym ekspertem…

Jednak mało pamiętała z tamtych lat, tak niewiele szczegółów. Ilekroć się zastanawiała nad przeszłością, ilekroć zmuszała się, by ją odtworzyć, by przywołać wspomnienia, przerażał ją fakt, jak niewiele pozostało jej w pamięci. Jedynie fragmenty, momenty, zaledwie okruchy całego życia. Pewnego razu Maja tak się wściekła z tego powodu, że zrzuciła ze stołu filiżankę z kawą; odłamane uszko naczynia wyglądało żałośnie, podobnie jak leżący na stoliku na wpół zjedzony bajgiel. Gdzie miało miejsce to zdarzenie? Kiedy i z kim? Nie była tego pewna.

— Aaach! — krzyknęła mimowolnie i nagle poczuła obrzydzenie, patrząc w lustro: wynędzniała, stara twarz wyrażająca patetyczny, paskudny ból. Tak strasznie brzydka! A kiedyś była bardzo piękna, kiedyś Maja czuła tak wielką dumę ze swego oblicza, kiedyś używała go jak skalpela.

Jednak teraz… W ostatnich latach jej czystobiałe włosy stały się matowoszare; w jakiś sposób zmieniły się podczas ostatniej kuracji. I na dodatek przerzedzały się, mój Boże, i to tylko w pewnych miejscach, a w innych nie. Obrzydliwe! A kiedyś była naprawdę piękna, kiedyś, dawno temu. Ta jastrzębia, królewska twarz… a teraz… Tak jak baronowa Blixen, także rzadka piękność w młodości, która po pewnym czasie zaczęła brzydnąć i więdnąć, stopniowo zmieniając się w syfilityczną wiedźmę nazwiskiem Isak Dinesen. A Maja będzie żyła dalej jeszcze przez stulecia po takiej przemianie, jak wampir albo zombie… ogołocone zwłoki jaszczurki żyworódki… stutrzydziestoletnia kobieta… wszystkiego najlepszego z okazji urodzin, wszystkiego najlepszego…

Pomaszerowała do zlewu i szarpnęła bok lustra, otwierając przepełnioną apteczkę. Nożyczki do paznokci leżały na górnej półce. Gdzieś na Marsie produkuje się nożyczki do paznokci, wytwarzając je, bez wątpienia, z magnezu. Maja wyjęła je z szafki, a następnie odciągnęła od głowy pasmo włosów tak mocno, że aż zabolało i odcięła je tuż przy skórze. Ostrze było tępe, ale jeśli ciągnęła wystarczająco mocno, udawało jej się ciąć. Uważała, aby się nie skaleczyć — nie pozwalały jej na to pewne maleńkie pozostałości własnej próżności. Wykonywała więc długie, żmudne, czynione z uwagą i sprawiające ból zajęcie. Jednak czuła też swego rodzaju pociechę, że potrafi postępować w sposób tak szalony, tak systematyczny i tak destrukcyjny.

Pierwsze podcięcia były dość nierówne i musiała się naprawdę bardzo męczyć, aby osiągnąć jakikolwiek efekt. Cała praca zajęła jej sporo czasu. Godzinę. Jednak, niestety, nie potrafiła podciąć włosów do tej samej długości, w końcu więc wzięła brzytwę spod prysznica i dopełniła reszty goląc skalp; przykładała kawałki papieru toaletowego na obficie krwawiące nacięcia i lekceważyła stare blizny, które się otwierały, straszliwe guzy i wgłębienia gołej czaszki, leżące tak płytko pod skórą. Trudno było wykonać całe to zadanie, nie spoglądając choćby od czasu do czasu w lustro: na potworną twarz.

Kiedy Maja skończyła, popatrzyła bezlitośnie na potwora w lustrze — obupłciowego, zasuszonego, szalonego. Orzeł stał się sępem: goły skalp, szyja z naroślami, oczy jak paciorki, haczykowaty nos, wydęte małe usta, niemal pozbawione czerwieni warg. Gdy się wpatrywała w tę odrażającą twarz, upływały długie momenty, w których nie potrafiła sobie przypomnieć choćby jednej rzeczy, związanej z Mają Tojtowną. Trwała zamrożona w czasie teraźniejszym, obca wobec wszystkiego.

Pukanie do drzwi sprawiło, że aż podskoczyła. Jednocześnie odgłos ten wyzwolił ją z dziwacznego zapatrzenia w lustro. Zawahała się, nagle zawstydzona, nawet przerażona swoim czynem. Właściwie wbrew sobie wykrakała z trudem:

— Wejść.

Drzwi otworzyły się. To był Michel. Zobaczył ją i na moment stanął w progu.

— No? — spytała, patrząc na niego. Czuła się naga.

Michel przełknął ślinę i zadarł głowę.

— Piękna jak zawsze. Uśmiechnął się z przymusem.

Musiała się roześmiać. Potem usiadła na łóżku i zaczęła płakać. Siąkała i pociągała nosem.

— Czasami — odezwała się w końcu, wycierając oczy — czasami chciałabym przestać być Mają Tojtowną. Jestem tym taka zmęczona, zmęczona wszystkim, co zrobiłam.

Michel usiadł obok niej.

— Musimy być sobą aż do końca. Jest to cena, którą płacimy za posiadanie świadomości. Jednak… Kim lepiej być: osobą skazaną na tę świadomość, czy idiotą pozbawionym jej?

Maja potrząsnęła głową.

— Byłam w parku z Władem, Ursula, Mariną… i Saxem, który mnie nienawidzi… Patrzyłam na nich wszystkich… Musimy coś zrobić, naprawdę zrobić… Gdy tak patrzyłam na nich i przypominałam sobie wszystko… gdy próbowałam sobie przypomnieć… nagle my wszyscy wydaliśmy mi się ludźmi tak bardzo skrzywdzonymi.

— Wiele się zdarzyło — odparł Michel i położył rękę na jej dłoni.

— Czy masz problemy z pamięcią? — Maja zadrżała i chwyciła się dłoni Michela, niczym koła ratunkowego. — Czasami tak bardzo się boję, że wszystko zapomnę. — Zaśmiała się pogardliwie. — Zdaje się, że to oznacza, iż wolę być skazańcem niż idiotą i odpowiadać na twoje pytania… Jeśli człowiek zapomni, uwolni się od przeszłości, ale to niczego nie oznacza. Nie ma więc ucieczki… — Maja znowu zaczęła płakać. — Pamiętam, czy zapominam, rani mnie to równie głęboko.

— Problemy z pamięcią są dość powszechne w waszym wieku — wyjaśnił łagodnie Michel. — Zwłaszcza wydarzenia z okresu, że tak powiem, pośredniego. Istnieją ćwiczenia, które pomagają.

— Pamięć to nie jest mięsień.

— Wiem. Jednak jej moc wydaje się rosnąć, im częściej ją się ćwiczy. Natomiast akt przypominania sobie najwyraźniej wzmaga same wspomnienia. Kiedy się zastanowić, ma to sens. Fizyczne wzmocnienie lub zastąpienie zwojów nerwowych… coś w tym rodzaju.

— Tyle że… skoro nie potrafisz stawić czoła temu, co pamiętasz… och, Michelu… — Maja zrobiła wielki nierytmiczny wdech.

— Powiedzieli… Marina powiedziała, że Frank zamordował Johna. — Mówiła to pozostałym, kiedy sądziła, że nie słyszę i powiedziała to w taki sposób, jak gdyby było to zupełnie oczywiste, coś, o czym wszyscy wiedzą! — Maja kurczowo trzymała ramię Michela, ściskając je, jakby mogła w ten sposób pazurami wydrzeć ze swego rozmówcy odpowiedź. — Powiedz mi prawdę, Michelu! Czy tak było? Co wszyscy sądzą na ten temat? Co ty słyszałeś?

Michel potrząsnął głową.

— Nikt nie wie, co się wówczas zdarzyło.

— Ależ ja tam byłam! Byłam w Nikozji tamtej nocy, a oni nie! Byłam z Frankiem, kiedy to się stało! Nie miał o niczym pojęcia, przysięgam!

Michel niepewnie zmrużył oczy, a Maja krzyknęła:

— Nie patrz tak na mnie!

— Nie patrzę, Maju, nie patrzę. Po prostu się zastanawiam. Chcę ci powiedzieć wszystko, co słyszałem i próbuję właśnie sobie dokładnie przypomnieć. Krążyły wówczas plotki — mnóstwo plotek — na temat tego, co się zdarzyło tamtej nocy. Rzeczywiście, niektórzy mówią, że Frank był w to… hmm… wplątany. Czy też, że był powiązany z Saudyjczykami, którzy zabili Johna. Mówi się, że spotkał się z tym mężczyzną, który umarł następnego dnia i tym podobne rzeczy…

Maja zaczęła jeszcze bardziej płakać. Zgięła się wpół, czując skurcze żołądka i położyła głowę na ramieniu Michela. Jej żebra unosiły się w ciężkim oddechu.

— Nie mogę tego znieść. Jeśli się nie dowiem, co się wtedy stało… Jak mogę sobie to przypomnieć? W jaki sposób mogę choćby o tym myśleć?

Michel trzymał ją w ramionach i koił uściskiem. Ciągle ugniatał jej mięśnie karku.

— Ach, Maju.

Po długim czasie Maja usiadła prosto, potem wstała, poszła do zlewu i obmyła twarz zimną wodą; unikała spojrzenia w lustro. Następnie wróciła do łóżka i usiadła, zupełnie przybita. W każdym mięśniu czuła wielkie zmęczenie.

Michel znowu chwycił jej dłoń.

— Zastanawiam się, czy nie pomogłoby ci, gdybyś poznała całą prawdę. Albo przynajmniej, gdybyś się dowiedziała tyle, ile się da. No wiesz, gdybyś przeprowadziła badania. Poczytała o Johnie i Franku. Istnieje teraz sporo tekstów na ten temat. Można też zapytać inne osoby, mieszkające wówczas w Nikozji, szczególnie Arabów, którzy widzieli się z Selimem el-Hayilem, zanim umarł. Tego rodzaju rzeczy. W jakiś sposób zapanowałabyś nad tym, no wiesz… Nie byłoby to sensu stricto przypomnienie, ale nie można również nazwać tego zapominaniem. Sytuacja nie sprowadza się do alternatywy, chociaż może się to wydawać dziwne… Nie możemy odrzucać naszej przeszłości, prawda? Musimy uczynić ją częścią siebie, częścią tego, czym jesteśmy teraz. Możemy tego dokonać poprzez akt wyobrażenia sobie. To działanie twórcze, aktywne. Proces jest skomplikowany. Jednak, znam cię, Maju, i wiem, że zawsze czujesz się lepiej, kiedy jesteś aktywna, kiedy masz nad czymś jakąś kontrolę…

— Nie wiem, czy potrafię to zrobić — przerwała mu. — Nie umiem znieść niewiedzy, ale boję się poznać prawdę. Nie chcę wiedzieć. Zwłaszcza, jeśli taka właśnie jest prawda.

— Sprawdź, jak się poczujesz — zaproponował Michel. — Spróbuj się dowiedzieć, a wtedy zobaczysz. Biorąc pod uwagę, że i tak nie obejdzie się bez bólu, może będziesz wolała działanie, zamiast jego braku.

— No cóż. — Maja pociągnęła nosem i jednym spojrzeniem obrzuciła pokój. Z lustra na przeciwległej ścianie patrzył na nią ktoś o wyglądzie mordercy z siekierą. — Mój Boże! Jaka ja jestem brzydka! — powiedziała, a uświadomienie sobie tego faktu wywołało mdłości.

Michel wstał i podszedł do lustra.

— Istnieje coś, co nazywamy zaburzeniem dysmorfii ciała — zauważył. — Jest to dolegliwość związana z problemami obsesji i przymusu oraz z depresją. Już od dłuższego czasu zauważam u ciebie oznaki tej choroby.

— Ale to są moje urodziny.

— Ach tak… No cóż, ten problem jest możliwy do wyleczenia.

— Urodziny?

— Zaburzenie dysmorfii ciała.

— Nie będę przyjmować żadnych lekarstw.

Michel narzucił ręcznik na lustro, po czym odwrócił się, by spojrzeć na Maję.

— Co chcesz przez to powiedzieć? Być może po prostu brakuje ci serotoniny. Niedomoga biochemiczna. Choroba. Nic, czego trzeba by się wstydzić. Wszyscy bierzemy leki. Klomipramina bardzo pomaga przy takich kłopotach.

— Pomyślę o tym.

— I żadnych luster.

— Nie jestem dzieckiem! — warknęła. — Sama wiem, jak wyglądam! — Podskoczyła do lustra i zdarła z niego ręcznik. Szalony, brzydki sęp, pterodaktyl, okrutny…

Było to w jakiś sposób poruszające.

Michel wzruszył ramionami. Na jego twarzy gościł nieznaczny uśmieszek; miała go ochotę uszczypnąć albo pocałować. Najwidoczniej lubił jaszczurki.

Potrząsnęła głową, aby rozjaśnić umysł.

— No cóż. Mówisz, że mam zacząć działać. — Zamyśliła się. — Hm, rzeczywiście wolę działanie niż jego brak, w każdym razie w obecnej sytuacji. — Przekazała mu nowiny z południa i opowiedziała o propozycji, którą złożyła przyjaciołom nad stawem. — Doprowadzają mnie do wściekłości. Po prostu siedzą i czekają, aż nam się znowu przytrafi katastrofa. Wszyscy z wyjątkiem Saxa, który robi, co chce: sabotuje, nie konsultuje się z nikim, poza głupcami takimi jak on sam… Musimy zrobić coś, że tak powiem, skoordynowanego!

— Dobrze — odparł z emfazą Michel. — Zgadzam się. Potrzebujemy takiego działania.

Popatrzyła na niego uważnie.

— Pojedziesz ze mną do basenu Hellas?

Twarz mu się rozjaśniła, posłał Mai spontaniczny uśmiech, oznaczający czystą rozkosz. Radość, o którą prosiła! Gdy to zobaczyła, poczuła dziwne zimno na sercu.

— Tak — odrzekł. — Mam do skończenia pewną sprawę, ale mogę to zrobić szybko. Potrzebuję tylko kilku tygodni. — Znowu się uśmiechnął. Kochał ją, widziała to. Nie tylko jako przyjaciółkę czy pacjentkę, którą poddawał terapii, także jako kochankę. A jednak jakoś na dystans, michelowy dystans, dystans terapeuty.

Więc ciągle mogła oddychać. Być kochaną i nadal oddychać. Nadal mieć przyjaciela.

— I możesz ciągle to znosić, ciągle być ze mną, mimo że taaak wyglądam?

— Och, Maju. — Roześmiał się. — Tak, nadal jesteś piękna, jeśli chcesz znać prawdę. Dzięki Bogu, że nadal chcesz znać prawdę… — Uściskał ją, potem odsunął nieco od siebie i przyjrzał jej się. — To niby taki drobiazg. Jednak jakże ważny.

Odepchnęła go.

— I nikt mnie nie rozpozna.

— Nikt, kto cię nie zna. — Wstał. — Słuchaj… jesteś głodna?

— Tak. Poczekaj, tylko się przebiorę.

Siedział na łóżku i obserwował j ą, jak się ubierała, sycąc się jej nagością. Stary lubieżnik. Jej ciało ciągle było ciałem ludzkim, naprawdę zadziwiającym, bardzo, bardzo kobiecym, nawet w tym absurdalnym „pośmiertnym” wieku. Mogła podejść i przycisnąć pierś do jego twarzy, a on ssałby jak dziecko. Zamiast tego jednak ubrała się, czując, że psychicznie odbija się od dna, nabiera humoru. Najlepszy moment w całej sinusoidzie nastrojów, jak zimowe przesilenie dnia z nocą dla ludzi pierwotnych, moment ulgi, kiedy wiesz, że słońce znowu wróci pewnego dnia.

— To dobre — odezwał się Michel. — Znowu cię potrzebujemy, żebyś nas poprowadziła, Maju. Masz autorytet, sama wiesz… Naturalny autorytet. Ważne jest, żeby otoczyć się pracą, żeby ją rozprzestrzenić wokół siebie. Musisz się skoncentrować na Hellas. To świetny plan. Ale wiesz… do tego trzeba czegoś więcej, niż tylko gniewu.

Wciągnęła sweter przez głowę (łysą czaszkę poczuła jako coś zabawnego, gołego i surowego), potem zaskoczona popatrzyła na Michela. Podniósł palec ostrzegawczo.

— Twój gniew jest pomocny, ale może nie wystarczyć. Frank cały się składał z czystego gniewu, pamiętasz? Z niczego więcej… I zobacz, dokąd go to zaprowadziło. Musisz walczyć nie tylko przeciw temu, czego nienawidzisz, ale i o to, co kochasz. Rozumiesz? I musisz się dowiedzieć, co kochasz. Musisz to sobie przypomnieć albo sobie wyobrazić…

— Tak, tak — przerwała, nagle zirytowana. — Kocham cię, kocham, ale teraz milcz. — Podniosła jego podbródek władczym ruchem. — Idziemy jeść.

Pociąg z Sabishii, pędzący po magnetycznym torze Burroughs-Hellas, składał się tylko z czterech wagonów: małej lokomotywy i trzech wagoników pasażerskich; każdy z nich nie był nawet w połowie zapełniony ludźmi. Maja przeszła przez cały pociąg aż do ostatniego siedzenia w ostatnim wagonie; ludzie podnosili na nią oczy, ale tylko na krótko. Nikt nie wydawał się skonsternowany jej brakiem włosów. W końcu na Marsie było obecnie sporo bardzo mocno łysiejących kobiet, kilka nawet w tym pociągu. Także nosiły kombinezony robocze — kobaltowobłękitne, rdzawe albo jasnozielone, także były stare i zniszczone od nadmiernego promieniowania ultrafioletowego — rodzaj wzorca: tkwiący tu od początku starożytni marsjańscy weterani, którzy widzieli wszystko i gotowi byli zanudzić każdego na śmierć opowieściami o burzach pyłowych i swej słabości do powietrznych śluz.

No cóż, tak to już było. Nie chciała przecież, aby ludzie trącali się łokciami i wykrzykiwali: „Popatrzcie, tam jest Tojtowna!” Jednak, gdy siedziała w fotelu, czuła się brzydka i zapomniana. Było to niemądre odczucie, ponieważ wiedziała, że świat naprawdę musi o niej zapomnieć. A brzydota w tym pomagała; zawsze bowiem wszyscy pragną zapomnieć o ludziach brzydkich.

Zapadła się w fotel i wpatrzyła przed siebie. Sabishii najwyraźniej odwiedzała właśnie grupa japońskich turystów z Ziemi. Wszyscy tkwili teraz na skierowanych ku sobie siedzeniach na przedzie wagonu, gawędząc i rozglądając się wokół siebie, z wideookularami na nosach. Bez wątpienia nagrywali każdą minutę swego życia, tworząc nagrania, których nikt nigdy nie obejrzy.

Pociąg łagodnie posuwał się naprzód, oddalając się od miasta. Sabishii ciągle pozostawało małą namiotową mieściną, położoną na wzgórzach; pagórkowaty teren między miastem i głównym torem magnetycznym usiany był wielkimi, rzeźbionymi wiatrem głazami narzutowymi, a w skalne ściany wcięto małe schrony. Wszystkie skierowane na północ zbocza pokrywała lepka powłoka śniegowa z pierwszych jesiennych burz. Gdy pociąg przejeżdżał obok zamarzniętych stawów, Maja zauważyła, że słońce w oślepiających błyskach odbija się od gładkich tafli lodu. Genomy wszystkich niskich, ciemnych krzewów oparto na cechach ich przodków z Hokkaido i roślinność ta nadawała powierzchni wygląd kolczastej czarno-zielonej struktury; był to zbiór ogrodów bonsai, a każdy z nich stanowił wysepkę oddzieloną chropowatym morzem popękanej skały.

Japońscy turyści naturalnie uważali ten krajobraz za uroczy. Chociaż możliwe, że przyjechali tu z Burroughs: nowi emigranci odwiedzający miejsce lądowania swoich pierwszych pobratymców, jak gdyby robili sobie wycieczkę z Tokio do Kioto. A może byli to tubylcy, którzy nigdy nie widzieli Japonii. Maja potrafiłaby rozstrzygnąć tę kwestię, gdyby zobaczyła, w jaki sposób chodzą; ale właściwie nie miało to dla niej znaczenia.

Tor magnetyczny biegł dokładnie na północ od Krateru Jarry-Deslogesa, który z zewnątrz wyglądał jak duże koliste płasko wzgórze. Jego przedpole było szerokim wachlarzem śnieżnego rumoszu, upstrzonym tulącymi się do powierzchni drzewkami, a także łaciatymi szeregami ciemnozielonych i jaskrawych porostów oraz górskich kwiatów i wrzosu; każdy gatunek wyróżniał się kolorem. Dodatkowo całe pole zostało usiane rozproszonymi głazami eratycznymi, które spadły z nieba podczas formowania się krateru. Efektem tego było pole czerwonej skały, pod którą leżała barwna tęcza kwiatów.

Maja wpatrywała się w jaskrawy stok, czując lekkie oszołomienie. Śnieg, porosty, wrzos, sosny; niby wiedziała, że podczas gdy ona ukrywała się pod czapą polarną, planeta się zmieniała. Maja była też świadoma, że zanim wszystko to uległo takiej metamorfozie, w czasie kiedy ona sama mieszkała w skalnym świecie i doświadczała wszystkich tych intensywnych zdarzeń ostatnich lat, jej serce pod ich wpływem samo niemal skamieniało w stiszowit. Jednak z trudnością łączyła oba fakty. Trzeba albo sobie wszystko przypomnieć, albo chociaż poczuć cokolwiek z tego, co można sobie przypomnieć. Usiadła wyprostowana na siedzeniu, zamknęła oczy i spróbowała się odprężyć. Niech mnie otoczą wspomnienia, pomyślała.

…To wcale nie było wyraźne wspomnienie jakiegoś szczególnego wydarzenia, raczej coś w rodzaju mieszaniny zdarzeń: Frank Chalmers, wściekle coś potępiający, naśmiewający się lub wybuchający gniewem. Michel miał rację: Frank był gniewnym mężczyzną. Ale jednak charakteryzował się nie tylko gniewem. Maja wiedziała o tym lepiej niż ktokolwiek inny, ponieważ (chyba) widywała go w chwilach spokoju, a jeśli nie w chwilach spokoju — może nigdy nie widziała go spokojnego — przynajmniej w momentach szczęścia. Albo czegoś w tym rodzaju. Widziała, jak jej się obawiał, jak jej pragnął, widziała go zakochanego w niej: widziała to wszystko. Jednak… krzyczał też na nią wściekły za jakąś małą zdradę, a może w ogóle bez powodu… To oczywiście również widywała. Ponieważ ją kochał.

Ale jaki był, jaki był naprawdę? A może raczej: dlaczego był taki, jaki był? Czy w ogóle może istnieć wyjaśnienie, odpowiedź na pytanie, dlaczego ktoś jest taki, jaki jest? Tak niewiele wiedziała o jego życiu przed poznaniem jej: o całym jego życiu w Ameryce; było to „wcielenie” Franka, którego nie znała. Potężny, śniady mężczyzna, którego poznała na Antarktydzie — nawet tę „osobę” niemal zupełnie zapomniała, bowiem na jej wspomnienie nałożyło się to, co zdarzyło się na Aresie i na Marsie. A o tym, co się z nim działo przed Antarktydą, nie wiedziała zupełnie nic, albo prawie nic. Zaczął pracować w NASA, dzięki czemu dostał się do programu „Mars”, bez wątpienia w ten sam bezwzględny sposób, jaki charakteryzował go w latach późniejszych. Przez krótki czas był żonaty, w każdym razie Mai wydawało się, że coś takiego sobie przypomina. Jakie to było małżeństwo? Biedna kobieta. Maja uśmiechnęła się do swoich myśli. Potem jednak ponownie usłyszała w głowie ściszony głos Mariny, mówiącej: „Gdyby Frank nie zabił Johna” i poczuła ciarki na całym ciele. Popatrzyła na przenośny komputer, leżący na jej kolanach. Japońscy pasażerowie na przedzie wagonu śpiewali jakąś piosenkę — chyba biesiadną — i podawali jeden drugiemu flaszkę z trunkiem.

Krater Jarry-Deslogesa znajdował się już za nimi; pociąg pędził teraz wzdłuż północnego stożka Zapadliska lapygia, owalnego terenowego wgłębienia, które przez jakiś czas było wyraźnie widoczne. Potem znalazło się za horyzontem. Wgłębienie było gęsto pokryte kraterami, a wewnątrz każdego pierścienia rósł obecnie nieco odrębny od pozostałych ekoświat; miało się wrażenie, jak gdyby patrzyło się z góry na zdemolowaną kwiaciarnię: kosze porozrzucane wszędzie i przeważnie połamane, choć tu i ówdzie pojawiał się kosz żółtego gobelinu, różowy palimpsest lub białe, błękitne czy zielone perskie dywany…

Maja włączyła komputer i wystukała słowo „Chalmers”.

Bibliografia na ten temat była naprawdę ogromna: artykuły, wywiady, książki, filmy wideo, cała biblioteka jego komunikatów z Ziemią, kolejna biblioteka komentarzy — dyplomatycznych, historycznych, biograficznych, psychologicznych, psychologiczno-biograficznych: historie, komedie i tragedie, wszelkie możliwości, łącznie — najwyraźniej — z operą. Oznaczało to, że tam, na Ziemi istnieje jakaś okropna koloratura i wyśpiewuje myśli Mai.

Przerażona wyłączyła komputer, jednak po kilku minutach głębokiego oddychania ponownie go włączyła i znowu wywołała plik. Pomyślała, że nie potrafi znieść jego widoku: ani filmu wideo, ani nawet zdjęć. Wyszukała więc najkrótsze artykuły biograficzne, wydrukowane w popularnych magazynach, wybrała jeden na chybił trafił i zaczęła czytać.

Chalmers urodził się w Savannah, w stanie Georgia w 1976 roku, dorastał w Jacksonville na Florydzie. Jego matka i ojciec rozstali się, gdy miał siedem lat, a po rozwodzie mały Frank mieszkał przeważnie z ojcem w różnych mieszkaniach w pobliżu Jacksonville Beach, dzielnicy plażowych domków z taniego stiuku, zbudowanych w latach czterdziestych dwudziestego wieku, za pasażem straganów z krewetkami i budek z hamburgerami. Czasami chłopiec pomieszkiwał z ciotką i wujem w pobliżu śródmieścia, gdzie wznosiły się duże wieżowce zbudowane przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Matka Franka przeprowadziła się do stanu Iowa, kiedy chłopiec miał osiem lat. Jego ojciec trzy razy próbował rzucić picie, wstępując do klubu anonimowych alkoholików. Frank był w szkole przewodniczącym klasy oraz kapitanem drużyny footballowej, w której grał na pozycji środkowego, a także drużyny baseballowej, gdzie był łapaczem. Jeszcze w okresie szkolnym zaproponował, by się pozbyć z rzeki St. John duszących hiacyntów. „Hasło poświęcone mu w roczniku ostatniej klasy jest tak długie, że każdy od razu zdaje sobie sprawę, że z tym młodym człowiekiem coś musiało być nie tak!”

Przyjęto go do Harvardu, gdzie otrzymał stypendium, ale po roku Frank przeniósł się do Massachussets Institute of Technology, gdzie zdobył dyplom z inżynierii i astronomii. Podczas studiów przez cztery lata mieszkał sam w pokoju nad garażem w Cambridge i na temat tego okresu jego życia zachowało się bardzo mało informacji; najwyraźniej znało go bardzo niewiele osób. „Przemknął przez Boston jak duch”.

Po ukończeniu college’u Chalmers przyjął pracę w Narodowych Korpusach Usługowych w Fort Walton Beach na Florydzie i tutaj dała się poznać jego energia i talent. Kierował jednym z najbardziej udanych, związanych z NKU, cywilnych programów zapewniania mieszkań i pracy: budował mieszkalne pomieszczenia dla karaibskich imigrantów, którzy zatrzymywali się w Pensacola. Podczas tego etapu życia znało Franka tysiące ludzi, spotykając się z nim przynajmniej na gruncie zawodowym. „Wszyscy zgodnie twierdzą, że był natchnionym przywódcą, z poświęceniem podchodzącym do spraw imigrantów, pracującym bez przerwy, aby pomóc im w integracji ze społecznością amerykańską”. Właśnie w tych latach poślubił Priscillę Jones, piękną córkę sławnej rodziny z Pensacola. Ludzie przebąkiwali o karierze politycznej. „Był na samym szczycie świata”.

Potem, w roku 2004, zakończono działalność NKU, a w następnym roku Chalmers przystąpił do programu astronautycznego w Huntsville w stanie Alabama. Jego małżeństwo rozpadło się w tym samym roku. W 2007 został astronautą i szybko otrzymał posadę w „latającej administracji”. Jednym z jego najdłuższych lotów w przestrzeń kosmiczną był sześciotygodniowy pobyt na amerykańskiej stacji kosmicznej, gdzie przebywał sam na sam z „wschodzącą gwiazdą astronautyki”: Johnem Boonem. W 2015 roku Frank został szefem NASA, a John — dowódcą tamtej stacji kosmicznej. Chalmers i Boone razem przeforsowali w amerykańskim rządzie program „Mars Apollo”, a po tym, jak Boone wylądował po raz pierwszy na Czerwonej Planecie w roku 2020, obaj zasilili szeregi pierwszej setki osadników i w 2027 roku polecieli kolonizować Marsa.

Maja patrzyła na wyraźne czarne litery rzymskiego alfabetu. Popularne artykuły ze swoimi krótkimi, dowcipnymi stwierdzeniami i wykrzyknikami miały w sobie sugestywne momenty, nie można było mieć co do tego żadnych wątpliwości. Pozbawiony matki chłopiec, którego ojciec był alkoholikiem. Ciężko pracujący młody idealista, pnący się na wysokie stanowisko, potem tracący — w tym samym roku — pracę i żonę. Zresztą, pomyślała Maja, trzeba się dokładniej przyjrzeć rokowi 2005. Najwidoczniej okres ten bardzo zmienił Franka. A dalej? Zwykłe życie astronauty, takie samo, niezależnie od tego, czy w NASA, czy w Gławkosmosie: zawsze próbować spędzać jak najwięcej czasu w kosmicznej przestrzeni, wykonywać prace administracyjne, aby rosnąć w siłę, dzięki czemu można latać jeszcze częściej… Do tego momentu w życiu Chalmersa te informacje, które Maja przejrzała, pasowały do mężczyzny, którego znała. Nie, sedno sprawy tkwiło w młodości, w dzieciństwie; chociaż… trudno jej było pojąć, wyobrazić sobie małego Franka.

Wywołała ponownie indeks i przebiegła wzrokiem po spisie materiałów biograficznych. Dostrzegła artykuł pod tytułem: Złamane obietnice: Frank Chalmers i Narodowe Korpusy Usługowe. Maja wystukała kod wywoławczy dla tego artykułu i tekst pojawił się na ekranie. Część przebiegła wzrokiem, aż zobaczyła jego nazwisko.

Chalmers, podobnie jak wielu ludzi z podstawowymi problemami psychologicznymi, spędzał lata w Pensacola na nieustannej aktywności. Wychodził z założenia, że skoro nie ma czasu na odpoczynek, nie ma też czasu na rozmyślanie. Tę strategię stosował z powodzeniem już od czasu szkoły średniej, kiedy to poza szkolnymi zajęciami poświęcał także dwadzieścia godzin tygodniowo na udział w programie powszechnego nauczania pisania i czytania. Natomiast w Bostonie, jako student, postępował w taki sposób, że stał się osobą, którą jeden z klasowych kolegów nazwał „człowiekiem niewidzialnym”. O tym okresie jego życia wiemy mniej niż o jakimkolwiek innym. Istnieją pogłoski, że swoją pierwszą bostońską zimę przemieszkał w samochodzie, myjąc się w łazienkach przy sali gimnastycznej na kampusie. Zlokalizować go można dopiero, gdy załatwia sobie przeniesienie do MIT…

Maja przeskoczyła szybko do przodu: klik, klik.

Na początku dwudziestego pierwszego wieku florydzka enklawa była jednym z najbiedniejszych rejonów państwa: stan zamieszkiwali karaibscy imigranci, zamknięto lokalne bazy wojskowe, a w dodatku wielkie nieszczęścia powodował huragan Dale. „Czułeś się, jak gdybyś pracował w Afryce” — opowiada jeden z robotników Narodowych Korpusów Usługowych. Podczas trzech lat pobytu Chalmersa na Florydzie uzyskujemy jego najpełniejszy obraz jako społecznika, zabiegającego o fundusze na rozszerzenie programu wyszukiwania stanowisk pracy, który poruszył całe wybrzeże, służąc pomocą tysiącom ludzi zmuszonym przez huragan Dale, by przeprowadzili się do prowizorycznych baraków. Programy szkoleniowe nauczyły ludzi budować domy, jednocześnie ucząc ich pewnych umiejętności, z których mogli wszędzie zrobić użytek. Programy te były ogromnie popularne wśród osób zainteresowanych, jednak napotykały na przeciwności ze strony lokalnego przemysłu inwestycyjnego. Chalmers musiał więc brać udział w polemikach i w pierwszych latach nowego stulecia często się pojawiał w lokalnych mediach, gdzie z entuzjazmem bronił swoich programów i doradzał ich zastosowanie, przedstawiając je jako przykład podstawowego, masowego i długofalowego działania społecznego. W artykule dla Fort Walton Beach Journal pisze: „Oczywistym rozwiązaniem jest skierowanie na ten problem całej naszej energii, a praca nad nim powinna się stać kwestią ustrojową. Musimy zbudować sobie domy, farmy i w ten sposób nakarmić się sami”.

Dzięki wynikom uzyskanym w Pensacola i Fort Walton Beach lokalne NKU otrzymały większe dotacje z Waszyngtonu, a także spore fundusze od uczestniczących w programie korporacji. W szczytowym momencie, w roku 2004, Narodowe Korpusy Usługowe Wybrzeża w Pensacola zatrudniały dwadzieścia tysięcy osób i były jednym z głównych czynników sprawczych czegoś, co nazywano „Renesansem nad zatoką”. Małżeństwo Chalmersa z Priscillą Jones, pochodzącą z jednej ze starych, bogatych rodzin z Panama City, wydawało się symbolizować tę nową syntezę ubóstwa i przywilejów na Florydzie. Przez około dwa lata Chalmers i Priscila stanowili sławną parę wśród społeczności wybrzeża.

Ten dobry okres przerwały wybory w roku 2004. Jednym z pierwszych posunięć nowej administracji stało się natychmiastowe rozwiązanie NKU. Chalmers spędził dwa miesiące w Waszyngtonie, gdzie — przed podkomisjami Kongresu i Senatu — zdawał raporty ze swej działalności i próbował znaleźć ludzi, którzy pomogliby mu przepchnąć ustawę przywracającą prawo istnienia dla jego programu. Ustawę rzeczywiście głosowano, jednak dwóch demokratycznych senatorów z Florydy oraz pewien kongresmen z okręgu Pensacola nie poparli jej, i Kongres nie mógł lekceważyć weta wykonawczego. Przedstawiciele nowej administracji oświadczyli więc, że NKU „zagraża siłom rynkowym” i tym samym przypieczętowali ostateczny koniec Korpusów. W osiem lat później postawiono w stan oskarżenia i zasądzono dziewiętnastu kongresmenów (łącznie z przedstawicielem miasta Pensacola) za lobbizm i podejmowanie nieprawidłowych decyzji związanych z przemysłem budowlanym, tyle że do tego czasu nie istniał już najmniejszy ślad po NKU, a uczestnicy programu rozproszyli się po kraju.

Dla Franka Chalmersa rozwiązanie NKU było prawdziwym wstrząsem. Wycofał się wówczas z działalności publicznej i pod wieloma względami nigdy się z tego szoku nie otrząsnął. Jego małżeństwo nie przetrwało przeprowadzki do Huntsville i Priscillą wkrótce wyszła ponownie za mąż za przyjaciela rodziny, którego poznała jeszcze przed przyjazdem Chalmersa na Florydę. Chalmers zamieszkał w Waszyngtonie, prowadząc proste życie — jego jedynym zainteresowaniem stała się działalność w NASA. Był tam znany z racji swego osiemnastogodzinnego dnia pracy oraz poczynań, które miały wielki wpływ na działalność agencji. Te sukcesy uczyniły go człowiekiem sławnym na cały kraj, chociaż chyba nikt w NASA, ani gdziekolwiek indziej w Waszyngtonie, nie znał go najwyraźniej zbyt dobrze w tym okresie. Można więc z całą mocą stwierdzić, że znowu obsesyjne zaangażowanie w pracę posłużyło Chalmersowi jako maska, za którą na dobre zniknął idealistyczny społecznik z florydzkiego wybrzeża.

Poruszenie w wagoniku sprawiło, że Maja podniosła oczy znad tekstu. Japończycy wstawali i zdejmowali bagaże. Stało się teraz jasne, że są to tubylcy z Burroughs. Byli przeważnie młodzi; większość z nich mierzyła około dwóch metrów, niemal wszyscy mieli bardzo długie kończyny, a uśmiechali się szeroko, szczerząc zęby. Ich głowy zdobiły jednako lśniące czarne włosy. Jakakolwiek była tego przyczyna — grawitacja, dieta czy cokolwiek innego — ludzie urodzeni na Marsie rośli wysoko. Ta grupa Japończyków przypomniała Mai ektogenów z Zygoty, te dziwne dzieci, które rosły jak na drożdżach… I które teraz rozproszyły się po planecie. Zresztą cały ich światek zniknął już na dobre, tak jak wcześniej wszystko inne w życiu Mai.

Skrzywiła się na tę myśl i pod wpływem impulsu szybko przewinęła do przodu tekst na ekranie: aż do ilustracji, którymi wzbogacono artykuł. Znalazła fotografię Franka w wieku dwudziestu trzech lat, na początku jego pracy dla NKU: ciemnowłosy młokos z bystrym, pewnym siebie uśmiechem człowieka patrzącego na świat w taki sposób, jak gdyby był mu gotów powiedzieć coś, czego ten świat nie wie. Taki młody! Taki młody i taki przekonany o własnych talentach i wartości. W pierwszej chwili Maja pomyślała, że wyglądać na osobę tak pewną siebie jest przywilejem niewinnej młodości, jednak trudno było nie zauważyć, że twarz Franka właściwie nie wyglądała na niewinną. Nic dziwnego, nie miał przecież niewinnego dzieciństwa. Był jednak bojownikiem, znalazł swój własny sposób na życie i potrafił dominować. A takiej siły nikt nie jest w stanie pokonać — tak przynajmniej zdawał się mówić jego uśmiech.

Tyle że… gdy kopniesz świat, złamiesz nogę. Jak mawiali na Kamczatce.

Pociąg zwolnił i łagodnie zaczął się zatrzymywać. Znajdowali się na Stacji Poumiera, gdzie tor z Sabishii łączył się z głównym torem magnetycznym Burroughs-Hellas.

Japończycy z Burroughs wysiedli z wagonika jeden po drugim. Maja kuknięciem wyłączyła komputer i podążyła za nimi. Stacja była tylko małym namiotem, położonym na południe od Krateru Poumiera; wnętrze było proste, a kopuła w kształcie litery „T”. Dziesiątki ludzi chodziło po trzech poziomach stacji, w grupach lub pojedynczo; większość osób było ubranych w zwykłe kombinezony robocze, choć wielu miało na sobie garnitury, mundury metanarodowców albo zwykłe ubrania, które obecnie składały się z luźnych spodni, bluzy i mokasynów.

Maja uznała widok tak wielu ludzi za nieco alarmujący i zakłopotana przeszła obok szeregu kiosków i zatłoczonych kafeterii, ustawionych frontem do torów magnetycznych. Nikt nie zwracał uwagi na łysą, starą kobietę. Czując sztuczny wietrzyk na gołej czaszce, Maja wysunęła się do przodu, aby wsiąść do następnego pociągu, który zmierzał na południe. W pamięci stale miała fotografię z książki. Czy on i ona rzeczywiście byli kiedyś tacy młodzi?

O godzinie pierwszej wtoczył się pociąg z północy. Funkcjonariusze sił bezpieczeństwa wyszli z pomieszczenia przy kafejkach i pod ich znudzonymi spojrzeniami Maja przyłożyła nadgarstek do przenośnego czytnika, po czym wsiadła do pociągu. Jakże prosta była ta nowa procedura. W czasie gdy szukała swojego fotela, jej serce kołatało. Najwyraźniej sabishiiańczycy, z pomocą Szwajcarów, przełamali nowy system zabezpieczeń Zarządu Tymczasowego. Ale i tak miała powód, aby się bać — przecież była Mają Tojtowną, jedną z najsłynniejszych kobiet w historii, jednym z najbardziej poszukiwanych przestępców na Marsie. Pasażerowie na swoich siedzeniach podnosili na nią oczy, kiedy przechodziła obok nich przejściem między siedzeniami, czując się naga pod błękitnym bawełnianym kombinezonem.

Naga, ale dzięki swej szpetocie niewidzialna. A prawda była taka, że przynajmniej połowa pasażerów wagonika wyglądała tak staro jak ona, marsjańscy weterani, którzy wyglądali na siedemdziesiątkę, a mogli mieć dwa razy tyle lat — pomarszczeni, siwowłosi, łysiejący, najwyraźniej często w przeszłości narażeni na kontakt z promieniami ultrafioletowymi, w okularach — rozproszeni wśród tych wysokich, rześkich, młodych tubylców, niczym jesienne liście między wiecznie zielonymi iglakami.

Nagle w tłumie Maja zauważyła kogoś, kto wyglądał jak Spencer Jackson. Kiedy zarzucała torbę na wieszak nad głową, popatrzyła na tamten fotel trzy rzędy przed nią. Łysa głowa mężczyzny nie mówiła jej wiele, ale Maja była całkowicie przekonana, że to on. Pech. Według ogólnych zasad, które sobie wyznaczyli, pierwsza setka (czy też raczej pierwszych trzydziestu dziewięciu) starała się nigdy nie podróżować razem. Jednak zawsze istniało niebezpieczeństwo, że spotkają się gdzieś przypadkiem.

Maja siedziała w fotelu obok okna, zastanawiając się, co porabia Spencer. Ostatnio, jak słyszała, wraz z Saxem stworzyli w moholu Vishniac zespół technologiczny, który prowadził utrzymywane w tajemnicy badania nad bronią. Tak w każdym razie mówił Wład. Spencer byłby więc częścią szalonego zespołu przestępców-ekotażystów Saxa, przynajmniej w pewnym stopniu. Taki typ działalności nie pasował Mai do Spencera i zastanawiała się, czy to nie on właśnie ma na Saxa wpływ hamujący, który ostatnio zauważono w działaniach Russella.

Maja zastanawiała się także, czy Hellas stanowi jego cel podróży, czy też może wracał do ukrytych na południu kolonii? No cóż… nie dowie się, póki — w najlepszym razie — nie dotrze do Hellas, ponieważ wedle ustaleń musieli się ignorować, chyba że zostaną sami.

Tak więc Maja ignorowała Spencera — jeśli to był on — a także pasażerów ciągle wsiadających do wagonu. Fotel obok niej pozostawał pusty, natomiast naprzeciwko niej, po przekątnej, siedziało dwóch mężczyzn około pięćdziesiątki. Byli w garniturach, z wyglądu wydawali się emigrantami i prawdopodobnie podróżowali z dwoma innymi, podobnymi do siebie osobnikami, którzy zajmowali miejsca przed siedzeniem Mai. Kiedy pociąg wyjechał z namiotu stacji, mężczyźni zaczęli dyskutować na temat jakiejś gry, która najwyraźniej stanowiła ich wspólne hobby.

„Odrzucił ją na całą milę! Miał szczęście, że w ogóle ponownie ją odnalazł!”

Najwidoczniej chodziło o golf. Amerykanie, pomyślała Maja, czy też jacyś podobni. Członkowie zarządu któregoś z konsorcjów metanarodowych na delegacji, wysłani, by sprawdzić coś w Hellas (nie wspomnieli, co takiego). Maja wyjęła przenośny komputer; na uszy nałożyła słuchawki. Wywołała „Nową Prawdę” i obserwowała maleńkie obrazki z Moskwy. Trudno było jej się skoncentrować na głosach, a wysiłek wywołał senność. Pociąg pędził na południe. Reporter lamentował nad narastającym konfliktem między Armscorem i Subarashii, dotyczącym warunków planu eksploatacji Syberii. Lament ten przypominał jednakże nieszczere krokodyle łzy, ponieważ rosyjski rząd od lat z dużą nadzieją podjudzał dwóch gigantycznych przeciwników do rywalizacji, uważał bowiem, że lepiej postawić syberyjskie pola naftowe w dobrej sytuacji licytacyjnej, niż zmierzyć się ze zjednoczonym frontem metanarodowym, dyktującym wszystkie warunki. W gruncie rzeczy było zaskakujące, że owe dwa konsorcja metanarodowe wyłamały się w ten sposób z szeregu. Maja nie spodziewała się, iż coś takiego może się zdarzyć, bowiem interes metanarodowców leżał raczej w tym, aby trzymać się razem, starać się odpowiednio rozparcelować dostępne źródła i nigdy o nie ze sobą nie walczyć. Gdyby się pokłócili, krucha równowaga sił mogłaby się załamać. Taka możliwość nie była dla nich korzystna, z czego z pewnością zdawali sobie sprawę.

Rosjanka odchyliła sennie głowę do tyłu i patrzyła na mijaną okolicę. Zjeżdżali teraz do Zapadliska lapygia i przed Mają rozciągał się rozległy widok na południowy zachód. Kraina wyglądała rzeczywiście jak syberyjska granica tajgi z tundrą (tak opisywano ją w nowym programie informacyjnym, który Maja właśnie obejrzała) — wielka, pokryta popękanym szronem mieszanina wzniesień, całkowicie oblepionych twardą powłoką śniegu i lodu, goła skała pokryta porostami i bezkształtnymi kopcami mszaków w kolorach oliwki i khaki, koralowymi kaktusami i karłowatymi drzewkami, które wypełniały każde niższe wgłębienie terenu. Pinga, które pokrywały jedną z płaskich, położonych nisko kotlin, wyglądały jak wysypka rumieniowa na ludzkim ciele posmarowana ciemną maścią.

Maja zdrzemnęła się na chwilę.

Nagle szarpnął nią i obudził ze snu obraz dwudziestotrzyletniego Franka. Zaczęła sennie rozmyślać na temat tego, co przeczytała, próbując przypomnieć sobie istotne informacje i wysnuć jakieś wnioski. Na przykład kwestia ojca Franka: co go skłoniło, że trzykrotnie wstępował do klubu anonimowych alkoholików i dlaczego dwa razy (a może trzy?) wyrzucano go stamtąd? Sprawa ta nie wyglądała najlepiej. Zdaje się, że właśnie w reakcji na takie postępowanie ojca, jego syn nabrał zwyczajów pracoholika, już w młodym wieku bardzo upodobniając się do tego Franka, jakiego Maja pamiętała, mimo że praca, którą wykonywał, wydawała się być — jak dla niego — zbyt idealistyczna. Sprawiedliwość społeczna nie należała do kwestii, w które pamiętany przez Maję Frank wierzył. Był raczej politycznym pesymistą, zaangażowanym w ciągłe działania zakulisowe, pragnącym powstrzymać gorsze przed zmianą w najgorsze. Zawód: kontroler uszkodzeń… I — jeśli należało wierzyć niektórym — kontroler wzrostu własnej siły oraz znaczenia. Niewątpliwie było w tych określeniach coś z prawdy. Chociaż Maja czuła, że Frank zawsze pragnął władzy po to, ażeby prowadzić jeszcze ściślejszą kontrolę „uszkodzeń”. Nikt jednak nie potrafił rozdzielić od siebie splotów tych dwóch pobudek. Były splątane jak mech i skała na zewnątrz pociągu, na Zapadlisku. Władza, to sprawa złożona.

Gdyby tylko Frank nie zabił Johna… Maja popatrzyła na komputer, włączyła go, a następnie wystukała nazwisko Johna. Bibliografia zdawała się nie mieć końca. Sprawdziła liczbę pozycji — 2146. A była to tylko wyselekcjonowana lista. Ta dotycząca Franka liczyła zaledwie kilkaset, w najlepszym razie. Maja włączyła tryb indeksowy i wyszukała hasło: „Śmierć”.

Dziesiątki plików, setki! Oblana zimnym potem podążyła wzrokiem w dół listy. Kontakty berneńskie, Braterstwo Muzułmańskie, „Nasz Mars”, UNOMA, Frank, ona, Helmut Bronski, Sax, Samantha. Po samych tytułach zdołała zauważyć, że autorzy tekstów oskarżali wszystkie możliwe osoby. Oczywiście! Teoria konspiracyjna zawsze i wszędzie była niezwykle popularna. A ponieważ ludzie pragnęli czytać o takich katastrofach, które oznaczają coś więcej niż tylko szaleństwo jakiejś jednostki, toteż nagonkę kontynuowano.

Oburzenie, jakie poczuła widząc wybrane postaci i organizacje na liście, sprawiło, że prawie wyszła z pliku. Jednak potem pomyślała: może po prostu boję się? Otworzyła więc jedną z wielu biografii; na ekranie pojawiło się zdjęcie Johna. Zadawniony ból przeszył jej ciało, pozostawiając coś w rodzaju wybielonej, pozbawionej emocji pustki. Maja kliknięciem przeniosła się do ostatniego rozdziału.

Zamieszki w Nikozji byty wczesną manifestacją napięć panujących w marsjańskim społeczeństwie; ostatecznie i z całą mocą wybuchły w roku 2061. Na planecie przebywało już wtedy sporo arabskich techników, zmuszonych przystosować się do bardzo trudnych warunków mieszkaniowych. Żyli oni w bliskim sąsiedztwie innych grup etnicznych, w poprzednich epokach historycznych nie zawsze nastawionych do nich pokojowo, a także pracowników administracji, których o wiele lepsze warunki mieszkaniowe, przywileje do podróżowania po planecie i chodzenia po powierzchni kłuły Arabów w oczy. W dodatku w tamtym czasie do Nikozji zjechało mnóstwo ludzi reprezentujących różne grupy, połączonych chęcią świętowania powstania miasta, toteż przez wiele dni większość dzielnic była niezwykle zatłoczona.

Klik, klik…

Przyczyn ówczesnych aktów przemocy nigdy nie udało się wyjaśnić w sposób zadowalający. Niewystarczająca jest, na przykład, teoria Jensena mówiąca, że nikozyjskie zamieszki spowodował wewnętrzny konflikt arabski, zaostrzony toczoną przez Libańczyków wojną o uwolnienie kraju od wpływu Syrii. W tym czasie miały bowiem miejsce również ataki na Szwajcarów i odnotowano sporo przypadkowych aktów przemocy — obu tych spraw nie da się wytłumaczyć opierając się o sam konflikt arabski.

Oficjalne zeznania osób, przebywających tej nocy w Nikozji, nie wyjaśniają w najmniejszym stopniu, co stanowiło zapalnik dla konfliktu. Niektóre raporty sugerują obecność pewnego agent provocateur, którego tożsamości nigdy nie ustalono…

Klik, klik…

O północy, kiedy rozpoczęła się szczelina czasowa, Saxifrage Russell przebywał w kafeterii w śródmieściu, Samantha Hoyle obchodziła mur miejski, a Frank Chalmers i Maja Tojtowna spotkali się w zachodnim parku, gdzie kilka godzin wcześniej wygłaszano przemówienia z okazji święta. W tym czasie w medynie wybuchły już walki. John Boone zszedł centralną aleją, aby sprawdzić przyczynę zamieszek; równocześnie z innej strony w tym samym celu zbliżał się Sax Russell. Około dziesięć minut po rozpoczęciu się szczeliny czasowej, grupa mężczyzn — od trzech do sześciu — osaczyła Boone’a. W publikacjach prasowych czasami określa się ich mianem „Arabów”. Powalili oni Boone’a, a następnie zanieśli go do medyny, zanim którykolwiek ze świadków tego zdarzenia zdołał zareagować. Natychmiastowe poszukiwania Amerykanina nie przyniosły rezultatów i dopiero po upłynięciu szczeliny czasowej, około godziny 12:27 największa grupa poszukiwawcza zdołała zlokalizować rannego na farmie miasta. Zabrano go stamtąd do najbliższego szpitala, na Bulwarze Cyprysów. Russell, Chalmers i Tojtowna pomagali przenieść poszkodowanego…

Znowu jakieś poruszenie w wagonie oderwało Maje od tekstu. Poczuła, że jej skóra jest wilgotna i zimna, a całe ciało lekko drży. Rosjanka pomyślała, że niektóre wspomnienia nigdy się nie zacierają, niezależnie od tego, jak bardzo człowiek stara sieje stłumić; nie chciała tego, ale dokładnie przypomniała sobie leżące na ulicy szkło, ułożoną na plecach w trawie ludzką postać, zmieszanie na twarzy Franka i — nieco inaczej wyrażające się — na obliczu Johna.

Maja zauważyła, że z przodu wagonu stoi kilku strażników, którzy powoli przechodzili przejściem między siedzeniami, zbliżając się do niej. Sprawdzali dowody tożsamości oraz dokumenty podróżne. Dwaj inni ustawili się z tyłu wagonu.

Stuknięciem wyłączyła komputerek. Obserwowała trzech policjantów, idących od przodu wagonika i czuła, jak serce łomocze jej w piersi. To było coś nowego; nigdy przedtem nie widziała takiej kontroli i sądząc po reakcji pasażerów, oni również nie mieli o niej pojęcia. W wagoniku zapadła cisza; wszyscy obserwowali. Ktoś w pojeździe mógł się posługiwać fałszywym dowodem tożsamości i z tego powodu w milczeniu pozostałych można się było doszukiwać swego rodzaju solidarności. Wszystkie oczy skupiły się na policji; nikt się nie rozglądał, może nie chcąc zobaczyć, jak ktoś inny blednie pod wpływem jego spojrzenia.

Trzech policjantów reagowało beznamiętnie na spojrzenia pasażerów; można było odnieść wrażenie, że sprawdzani przez nich ludzie są im równie obojętni. Żartowali między sobą, dyskutując na temat restauracji w Odessie i gwałtownie przechodzili od jednego rzędu do następnego, jak konduktorzy, dając znaki siedzącym, aby podnieśli nadgarstki i przyłożyli do małego czytnika, a następnie powierzchownie przeglądali wyniki, porównując zaledwie przez kilka sekund ludzką twarz z fotografią z identyfikatora, która pojawiała się na małym ekranie.

Podeszli właśnie do Spencera i serce Mai zaczęło bić jeszcze gwałtowniej. Jednak Spencer (o ile to był on) po prostu pewnie przyłożył dłoń do czytnika i wpatrzył się prosto przed siebie, na oparcie fotela, który znajdował się przed nim. Nagle coś w jego ręce wydało się Mai bardzo znajome i pomyślała, że mimo tych żył i plam wątrobowych są to dłonie Spencera Jacksona; nie miała najmniejszych wątpliwości. Czuła to w kościach. Mężczyzna odpowiadał teraz ściszonym głosem na pytanie. Jeden z policjantów przytrzymał na krótko czytnik głosu i wzoru siatkówki przy twarzy Spencera, a potem wszyscy zastygli w oczekiwaniu. W końcu otrzymali szybki odczyt na wyświetlaczu, a wówczas ruszyli dalej. Znajdowali się już zaledwie o dwie osoby od Mai. Nawet bogaci biznesmeni w wagoniku milczeli, na ich twarzach pojawiały się sardoniczne grymasy, rzucali sobie wymowne spojrzenia unosząc brwi, jak gdyby uważali za absurdalny sam fakt wniesienia do pociągu czytników. Nikomu się nie podobała ta kontrola; uważali ją za pomyłkę. Z owego faktu Maja czerpała otuchę. Spojrzała przez okno. Pociąg wspinał się na południowy stok Zapadliska, posuwając się po łagodnie wznoszącym się torze magnetycznym na niskich wzgórzach, z których każde następne było wyższe od poprzedniego. Jechali stale z tą samą prędkością, jak gdyby pociąg unosił się na magicznym dywanie ponad jeszcze bardziej magicznym kobiercem, przedstawiającym krajobraz millefleur.

Kontrolerzy stanęli przed Mają. Najbliższy jej fotela mężczyzna miał nałożony w talii, na rdzawy mundurowy kombinezon, pas, z którego zwisało wiele różnych przyrządów, łącznie z pistoletem ogłuszającym.

— Identyfikator naręczny, proszę.

Mężczyzna nosił plakietkę z nazwiskiem, fotografią, dozymetrem i napisem: „Zarząd Tymczasowy Organizacji Narodów Zjednoczonych”. Był emigrantem o pociągłej twarzy; miał może ze dwadzieścia pięć lat, choć jego młody wiek łatwiej było odgadnąć ze zdjęcia, niż z samej twarzy, która wyrażała zmęczenie. Odwrócił się właśnie i powiedział do stojącej za nim kobiety-funkcjonariuszki:

— Lubię cielęcinę z parmezanem, którą tutaj przyrządzają.

Dotyk czytnika na nadgarstku Mai był ciepły. Funkcjonariuszka obserwowała Rosjankę uważnie, ale Maja zignorowała spojrzenie i zapatrzyła się na nadgarstek, żałując, że nie ma broni. Potem spojrzała w oko czytnika głosu i wzoru siatkówki.

— Jaki jest cel pani podróży? — spytał młody mężczyzna.

— Odessa.

Przez moment trwało milczenie.

Potem rozległ się wysoki pisk.

— Przyjemnego pobytu.

Odeszli.

Maja próbowała wyrównać i uspokoić oddech. Czytniki nadgarstków mierzyły tętno i jeśli komuś zaczynało bić w tempie mniej więcej ponad sto dziesięć uderzeń na sekundę, czytnik zawiadamiał o tym fakcie aplikator; w tym sensie urządzenie to pełniło więc również funkcję prostego wykrywacza kłamstw. Najwidoczniej jednak jej tętnu udało się nie przekroczyć wyznaczonej granicy. Ale przecież mój głos, mój wzór siatkówki, pomyślała z lękiem Maja, przecież one nigdy nie zostały zmienione. Szwajcarski system przyznawania paszportów musi był naprawdę potężny, skoro potrafi zamaskować wcześniejsze dane osoby sprawdzanej, przynajmniej w tym systemie zabezpieczeń. Czy zrobili to Szwajcarzy? A może sabishiiańczycy, Kojot, Sax albo jakaś siła, o której istnieniu Maja nie miała nawet pojęcia? Czyżby naprawdę udało jej się przejść bezproblemowo przez kontrolę? A może dali spokój, aby móc ją później śledzić? Może chcą, aby ich doprowadziła do innych poszukiwanych osób z pierwszej setki? Wydawało się to tak samo prawdopodobne, jak pomysł, że potrafili opanować duże banki danych — tak samo prawdopodobne, a może nawet bardziej.

Jakkolwiek było, Maję na razie pozostawiono w spokoju. Kontrolerzy odeszli. Jej palec zastukał w mikrokomputer i mimowolnie przypomniała sobie, o czym czytała przed pojawieniem się policji. Michel miał rację: rzeczywiście czuła się wytrzymała i mocna, rzeczywiście miała siły, by przebijać się ponownie przez tę całą sprawę. By przeglądać teorie na temat śmierci Johna Boone’a. Został zabity, a teraz ją sprawdzała policja podczas podróży po powierzchni Marsa zwykłym pociągiem. Trudno było nie zauważyć, że musiał istnieć jakiś związek tych dwóch faktów, jakiś rodzaj związku przyczynowo-skutkowego. Trudno było nie pomyśleć, że gdyby John żył, tego typu sytuacje nie miałyby na Marsie miejsca.

Wszystkie ważne osobistości przebywające tej nocy w Nikozji oskarżano o związek z morderstwem. Russella i Hoyle stawiały w gronie podejrzanych ostre różnice w poglądach na politykę „Naszego Marsa”, Tojtownę — kłótnia kochanków, a rozmaite mieszkające w mieście grupy etniczne czy państwowe — polityczne spory, rzeczywiste lub urojone. Oczywiście, najwięcej podejrzeń przez wszystkie lata, które upłynęły od morderstwa, padało na osobę Franka Chalmersa. Chociaż widziano go z Tojtowną w chwili napaści (co według niektórych teorii każe oskarżać Tojtownę o współudział lub nazywać ją wręcz współkonspiratorką), jego kontakty z Egipcjanami i Saudyjczykami w Nikozji tej nocy oraz zadawniony konflikt z Boonem sprawiają, co nieuniknione, że Chalmersa utożsamia się często z „podstawowym motywem”, dla którego zamordowany został Boone. Niewiele osób, jeśli są w ogóle takie, zaprzecza, że Selim el-Hayil był przywódcą trzyosobowej grupy Arabów, do czego przyznali się oni tuż przed swoim samobójstwem (być może również zostali zamordowani). Jednak fakt ten czyni Chalmersa jeszcze bardziej podejrzanym, ponieważ wiadomo, iż był on znajomym el-Hayila. Rozmaite ulotki i inne tego typu publikacje twierdzą rzekomo, iż w Nikozji tamtej nocy znajdował się „pasażer na gapę”, który widział Chalmersa i el-Hayila pogrążonych w rozmowie. Ponieważ jednak „pasażer na gapę” jest mitem, za pomocą którego niektórzy ludzie określają anonimowego, zwykłego mieszkańca Marsa, istnieje możliwość, że ta metafora jest tylko kamuflażem dla osób, które nie chciały się ujawnić jako świadkowie.

Maja kuknięciem przeskoczyła na koniec tekstu.

El-Hayil znajdował się w ostatnim stadium śmiertelnych paroksyzmów, kiedy wszedł do hotelu zamieszkiwanego przez Egipcjan i przyznał się do zamordowania Boone’a, utrzymując, że on sam jest wprawdzie przywódcą, jednak pomagali mu w akcji Rashid Abou i Buland Besseisso z ahadyjskiego skrzydła Braterstwa Muzułmańskiego. Ciała Abou i Besseissa znaleziono później tego popołudnia w jakimś pokoju w medynie. Zmarli, zatruci koagulatorami, które zaaplikowali sobie sami lub podali jeden drugiemu.

Prawdziwi mordercy Boone’a byli więc martwi. Jednakże powodu, dla którego go zabili i kto mógł z nimi współpracować w przygotowaniu akcji, nigdy nie poznamy. Nie pierwszy raz zaistniała taka sytuacja, i nie ostatni, ponieważ im dłużej szukamy, tym więcej pojawia się znaków zapytania.

Gdy Maja przeglądała przypisy do artykułu, wstrząsnął nią fakt, jak wiele materiałów napisano na temat śmierci Boone’a. Dyskutowali tę kwestię historycy, uczeni przeróżnych dziedzin i wszelkich maści spiskowcy. Wyłączyła komputer, odwróciła twarz w kierunku podwójnego okna, po czym zacisnęła powieki, próbując przywołać w pamięci wizerunek Franka, a także Boone’a: takich, jakimi ich znała. Przez ostatnie lata starała się nie myśleć o Johnie, ból wspomnienia był bowiem zbyt wielki; a z jakiegoś powodu nie chciała wcześniej myśleć również o Franku. Natomiast teraz zapragnęła, by wrócili. Ból stał się już tylko widmem bólu, ale potrzebowała ich powrotu, dla własnego dobra. Ponieważ musiała poznać prawdę.

Mityczny pasażer na gapę… Zacisnęła zęby, czując przypomnienie tego nieważkiego halucynacyjnego strachu, którego doświadczyła, gdy zobaczyła go po raz pierwszy: brązowa, osobliwie zniekształcona twarz i wielkie, wyolbrzymione przez szkło oczy… Czy rzeczywiście coś wiedział? Czy naprawdę był wówczas w Nikozji? Desmond Hawkins, pasażer na gapę, Kojot… Był dziwnym człowiekiem. Nigdy nie potrafiła z nim normalnie rozmawiać. Trudno powiedzieć, czy udałoby jej się teraz, gdy tak bardzo tego potrzebowała; szczerze w to wątpiła.

„Co się dzieje?” — spytała wtedy Franka, gdy usłyszeli odgłosy desperackich krzyków.

Szybkie wzruszenie ramion, odwrócony wzrok. „Coś, co się robi pod wpływem impulsu”. Gdzie wcześniej słyszała te słowa? Frank odwrócił wzrok, kiedy to powiedział, jak gdyby nie mógł znieść jej spojrzenia. Jak gdyby powiedział jej zbyt wiele.

Górskie pasma, które otaczały basen Hellas, najszersze były na zachodnim półksiężycu zwanym Hellespontus Monies. Ze wszystkich marsjańskich pasm to właśnie najbardziej przypominało ziemskie góry. Na północy, w miejscu, gdzie tor magnetyczny z Sabishii i Burroughs wcinał się w basen, pasmo było węższe i niższe, a powierzchnia — nawet nie tyle z powodu górzystości terenu, a raczej z powodu nieregularnego uskoku do dna basenu — pozornie cisnęła się na północ w płytkich koncentrycznych falach. Tor magnetyczny schodził zboczem pagórka i często zdarzały się tu ostre, gwałtowne zakosy na długich pochyłościach wciętych w stoki skalnych fal, z których każda następna była niższa od poprzedniej. Na tych zakrętach pociąg znacznie zwalniał i raz za razem przez całe minuty za oknem Mai trwał widok albo fali z obnażonego bazaltu, po której zjeżdżali, albo dużego obszaru północno-zachodniego Hellas, ciągle jeszcze oddalonego od toru o trzy tysiące metrów w dół.

Hellas było szeroką, płaską równiną, na pierwszym planie w kolorach ochry, oliwki i khaki. Dalej na horyzoncie zmieniało się w brudną mieszaninę połyskującej jak potłuczone lustro bieli; był to lodowiec nad Low Point, nadal w większości zamarznięty, choć z każdym rokiem coraz bardziej tajał. Na jego powierzchni znajdowały się stopione stawy, natomiast daleko poniżej — głębsze wodne złoża soczewkowate, w których obficie pieniło się życie i które od czasu do czasu przełamywały się na powierzchnię lodu albo nawet na przyległe tereny, jako że ten płat lodu rósł niezwykle szybko. Na dno basenu wypompowywano wodę z warstw wodonośnych, znajdujących się pod otaczającymi górami. Głęboka depresja w północno-zachodniej części basenu, gdzie znajdowało się Low Point i mohol, stanowiła centrum tego nowego morza, które miało ponad tysiąc kilometrów długości i, w najszerszym punkcie — właśnie nad Low Point — trzysta kilometrów szerokości. A poza tym usytuowane zostało w najniższym punkcie na Marsie. Bardzo obiecująca sytuacja, jak twierdziła Maja już od chwili wylądowania na planecie.

Miasto Odessa zostało założone dość wysoko na północnym zboczu basenu, na wysokości jednego kilometra ponad miejscem, gdzie zamierzano ustabilizować ostateczny poziom morza. Tym sposobem miasto stało się portem czekającym na wodę i ze względu na to oczekiwanie, jego południową krawędź stanowił długi chodnik z desek, zwany też gzymsem: szeroka trawiasta esplanada, która biegła do wnętrza namiotu, zabezpieczonego na krawędzi wysokiej tamy, znajdującej się obecnie ponad nagą ziemią. Kiedy pociąg zbliżał się do Odessy, obserwatorzy, widząc tamę, mieli wrażenie, że leży przed nimi tylko pół miasta, że jego południowa część oderwała się i zniknęła.

Wreszcie pociąg wjechał na peron miejskiej stacji kolejowej i widok zniknął, jakby odcięty. Pociąg zatrzymał się, a wówczas Maja zdjęła torbę i wyszła z wagonu, podążając za Spencerem. Nie patrzyli na siebie, ale gdy tylko wydostali się ze stacji, podobnie jak wiele innych osób poszli na przystanek tramwajowy, gdzie wsiedli do małego błękitnego tramwaju, który jeździł za gzymsowym parkiem, sąsiadującym z tamą. W pobliżu zachodniego końca miasta oboje wysiedli na tym samym przystanku.

Za otwartym rynkiem ocienionym platanami, znajdował się trzykondygnacyjny kompleks mieszkalny wewnątrz otoczonego murem dziedzińca; boczne ściany obrastały rzędy młodych cyprysów. Każde kolejne piętro budynku było nieco cofnięte w stosunku do poprzedniego, toteż na dwóch wyższych poziomach znajdowały się balkony, na których stały drzewka w donicach; z balustrad zwisały skrzynki z kwiatami. Kiedy Maja wspinała się po schodkach ku bramie dziedzińca, uznała, że architektura budynku przypomina jej spalone arkady Nadii; tyle że tu, na górze, z powodu pobielonych ścian i błękitnych żaluzji, oświetlona późnopopołudniowym słońcem wiszącym za rynkiem budowla wyglądała jak znad Morza Śródziemnego lub Czarnego; całość była także nieco podobna do pewnych ekskluzywnych nadbrzeżnych bloków mieszkalnych w ziemskiej Odessie. Przy bramie Maja odwróciła się, aby spojrzeć za siebie ponad rynkowymi platanami; słońce tkwiło nad górami Hellespontus i kierowało się coraz bardziej na zachód, ku odległej lodowej krainie. Odblaski światła słonecznego połyskiwały barwą tak żółtą, jak masło.

Maja przeszła za Spencerem przez ogród, weszła do budynku, przedstawiła się konsjerżce — dokładnie tak jak on przyjęła od kobiety klucz, a następnie ruszyła do przydzielonego jej mieszkania. Cały budynek należał do Praxis i niektóre mieszkania w nim funkcjonowały jako tak zwane bezpieczne domy, łącznie z jej mieszkaniem i bez wątpienia także mieszkaniem Spencera.

Spencer i Maja wsiedli razem do windy i, nie odzywając się do siebie, pojechali na trzecie piętro. Mieszkanie Mai dzieliły cztery drzwi od apartamentu Spencera. Rosjanka weszła do środka. Dwa przestronne pomieszczenia, z tego jedno z wnęką kuchenną; poza tym łazienka i pusty balkon. Widok z kuchennego okna rozciągał się na balkon i na odległy lodowiec.

Maja położyła torbę na łóżku i ponownie wyszła na zewnątrz. Skierowała się na rynek, ponieważ chciała sobie kupić coś na kolację. Zakupy zrobiła u sprzedawców przy wozach i pod parasolami, a potem usiadła na ławce, stojącej na trawie, przy gzymsie. Jedząc souvlakie, którą popijała retsiną z maleńkiej butelki, Rosjanka obserwowała, jak wieczorne tłumy powoli przemieszczają się w górę i w dół gzymsu. Najbliższa krawędź lodowego morza znajdowała się mniej więcej jakieś czterdzieści kilometrów od miasta i teraz niemal cały lód — z wyjątkiem części odsuniętej najbardziej na wschód — pokryty był cieniem Hellespontusa: mroczny błękit stopniowo przechodzący na wschodzie w róż zorzy.

W pewnej chwili na ławce obok niej usiadł Spencer.

— Ładny widok — zauważył.

Skinęła głową i jadła dalej. Podsunęła mu butelkę z retsiną, ale odpowiedział:

— Nie, dziękuję.

Mówiąc to, pokazał jej na wpół zjedzone tamale. Maja pokiwała głową i upiła łyk z butelki.

— Nad czym pracujesz? — spytała, przełknąwszy płyn.

— Robię części dla Saxa. Bioceramika, między innymi.

— Dla Biotique?

— Dla jej siostrzanej firmy. Ona Wytwarza Muszelki.

— Co takiego?

— Tak brzmi nazwa tego przedsiębiorstwa. Jednego z wydziałów Praxis.

— Skoro mowa o Praxis… — Maja na krótko spojrzała na Spencera.

— Tak. Sax dość szybko potrzebuje tych części.

— Zrobi z nich broń?

— Tak.

Maja potrząsnęła głową.

— Potrafisz utrzymać go na uwięzi przez jakiś czas?

— Mogę spróbować.

Obserwowali światło słoneczne sączące się z nieba, tryskające na zachód jak płyn. Za nimi światła migotały jeszcze w koronach drzew nad rynkiem, jednak powietrze zaczęło się powoli ochładzać. Maja była zadowołona, że siedzi obok niej stary przyjaciel. Milczenie wydawało jej się przyjemne. Stosunek Spencera do niej stanowił wyraźny kontrast wobec zachowania Saxa; w przyjaznym zachowaniu Spencera Maja wyczuwała przeprosiny za to, że oskarżał ją w pojeździe, gdy odjeżdżali z Kasei Vallis. Miała też wrażenie, że wybacza jej to, co uczyniła Phyllis. Doceniała go. A zresztą Spencer należał do jej „najbliższej rodziny” i cieszyła się, że jest tutaj. Tutaj, gdzie rozpoczynała nowe życie. Nowe miasto, nowe życie — jak wiele nowego zdarzy się teraz?

— Znałeś Franka bardzo dobrze? — zapytała.

— Raczej nie. Nie tak jak ty i John.

— Sądzisz… czy sądzisz, że mógł być zamieszany w zamordowanie Johna?

Spencer nadal patrzył na błękitny lód, pokrywający czarny horyzont. W końcu wziął z ławki stojącą obok Mai butelkę z retsiną i wypił. Potem spojrzał na nią.

— Czy to ma jeszcze jakiekolwiek znaczenie?

Wcześniej Maja spędziła wiele lat pracując w basenie Hellas i była przekonana, że dzięki swemu niskiemu położeniu teren ten jest wymarzonym miejscem na założenie kolonii. Obecnie kraina leżała tuż ponad jednokilometrowym konturem, który znajdował się wszędzie wokół basenu, w miejscach, które badała jako jedna z pierwszych. W AI miała jeszcze stare notatki na ten temat i teraz, jako Ludmiła Nowosybirskaja, zamierzała zrobić z nich użytek.

Otrzymała pracę w biurze spółki hydrologicznej, która wypełniała basen wodą. Zespół ten stanowił część konglomeratu wielu organizacji, zajmujących się przekształcaniem i eksploatacją basenu; wśród nich znajdowały się towarzystwa naftowe Czarnomorskiej Grupy Gospodarczej, a także rosyjskie przedsiębiorstwo, które wcześniej próbowało wskrzesić Morze Kaspijskie oraz Aralskie. Była wśród nich również spółka Mai — o nazwie Głębokie Wody — która należała do Praxis. Praca Mai wiązała się z koordynacją wielu operacji hydrologicznych w regionie, toteż Rosjanka znowu zamierzała się dostać w samo serce projektu „Hellas”, dokładnie tak samo jak kiedyś, kiedy właśnie ona, Maja, stanowiła siłę napędową całego planu. Powrót po latach był z różnych przyczyn satysfakcjonujący, choć niektóre dokonania wydały się Mai ze wszech miar dziwne: na przykład, fakt, iż „jej” miasto, Low Point (Maja musiała przyznać po latach, że była to źle wybrana lokalizacja) znajdowało się teraz na zewnątrz, z każdym dniem coraz bardziej. To było jasne: zatopiona przeszłość, zatopiona przeszłość, zatopiona przeszłość…

W każdym razie Maja otrzymała pracę i mieszkanie, które wypełniła używanymi meblami, wiszącymi przyborami kuchennymi oraz roślinami w doniczkach. Odessa okazała się miłym miastem. Została zbudowana głównie z żółtego kamienia i brązowej dachówki, a umiejscowiono ją na fragmencie zbocza stożka basenu, które wyginało się do środka bardziej niż inne, tak że z każdej części miasta można było spojrzeć w dół na samo centrum jeszcze suchego nabrzeża; zewsząd rozciągał się także wspaniały widok ponad basenem na południe. W niżej położonych dzielnicach znajdowały się sklepy, miejsca pracy i parki, wyższe natomiast podzielono na pocięte pasami ogrodów kwartały mieszkalne. Odessa leżała tuż nad trzydziestym stopniem szerokości areologicznej południowej, toteż Maja trafiła tu z pełnej jesieni w pełną wiosnę. Teraz towarzyszyło jej duże gorące słońce, które oświetlało swymi promieniami deptaki górnej części miasta i topiło zimowy śnieg na krawędziach lodowej masy oraz wierzchołkach gór Hellespontus na zachodnim horyzoncie lodowego morza. Ładne niewielkie miasteczko.

Mniej więcej miesiąc później od przyjazdu Mai przyjechał z Sabishii Michel i zajął pokoje tuż obok jej mieszkania. Na sugestię Mai zainstalował drzwi łączące ich salony, po czym rozpoczęli wędrówki między dwoma mieszkaniami. Właściwie mieszkali razem, a jednocześnie żyli każde swoim życiem w małżeńskiej atmosferze, której Maja nigdy przedtem nie doświadczyła; obecnie normalność tę uznała za bardzo kojącą. Nie kochała Michela miłością namiętną, ale uważała go za prawdziwego przyjaciela, wspaniałego kochanka i dobrego terapeutę; gdy był obok, czuła się tak, jak gdyby wewnątrz miała kotwicę powstrzymującą ją przed odlotem w świat radosnej hydrologii lub rewolucyjnego ferworu, a także przed zbyt głębokim pogrążeniem się w straszliwe otchłanie politycznej rozpaczy, albo odrazy do samej siebie. Ruch w górę i w dół sinusoidy własnych nastrojów był dla Mai bezradnym drganiem, którego nienawidziła, a więc wysoko sobie ceniła wszystko, co robił Michel w kwestii modulacji tej amplitudy. Nie mieli w mieszkaniach żadnych luster, co wraz z dawkami klomipraminy pomagało złagodzić napady depresji Mai. Jednak jej własne odbicia w dnach garnków i ciemnych nocnych oknach, przypominały jej o wszystkim, co złe. Musiała więc bardzo nad sobą panować, co starała się robić jak najczęściej.

Dzięki obecności Spencera, mieszkającego nieco dalej na tym samym korytarzu, budynek trochę kojarzył się Mai z Underhill. Uczucie to wzmacniały sporadyczne wizyty gości spoza miasta, wykorzystujących mieszkania ich trojga jako „bezpieczne domy”. Kiedy przyjeżdżali inni przedstawiciele pierwszej setki, Maja, Michel i Spencer wychodzili z nimi na spacery i przechadzali się po oczekującym na wodę nabrzeżu, patrzyli na zlodowaciały horyzont i wymieniali się nowinami, jak starzy ludzie wszędzie na obu planetach. Koalicja „Nasz Mars”, prowadzona przez Kaseia i Harmakhisa, stawała się coraz bardziej radykalna. Peter pracował nad windą, wyczerpany jak ćma latająca wokół światła. Sax chwilowo przerwał swą szaloną kampanię ekotażową (dzięki Bogu!) i skoncentrował się na projektach przemysłowych w moholu Vishniaca, gdzie budował między innymi pociski „ziemia-przestrzeń kosmiczna”. Maja uważała, że nie potęga militarna jest im potrzebna; w tej kwestii zgadzała się z Nadią, Nirgalem i Artem. Potrzebowali czegoś innego, czegoś, czego nie potrafiła sobie jeszcze uzmysłowić. I ta szczelina w jej myślach była jednym z zapalników, które powodowały drogę w dół po sinusoidzie jej nastrojów i były jedną z rzeczy, które naprawdę wściekały Rosjankę.

Maję zaczęła interesować wykonywana praca. Polegała ona na koordynacji różnych aspektów projektu zalewania basenu. Udawała się do biura w centrum miasta i tam intensywnie pracowała, przeglądając raporty przysyłane przez wiele załóg różdżkarzy i przedstawicieli operacji wiertniczych; wszystkie pełne były sugestywnych danych szacunkowych na temat ilości wody, którą można by wpuścić do basenu, i wszystkim towarzyszyły prośby o dodatkowe wyposażenie oraz personel, co znacznie przekraczało rezerwy i możliwości Głębokich Wód. Z fotela w biurze trudno było oszacować zasadność różnych żądań, toteż przedstawiciele technicznej ekipy Mai zwykle tylko spoglądali bezradnie i wzruszali ramionami.

„Przypomina to ocenę w konkursie na najlepszego blagiera” — zauważył ktoś z nich.

Następnie zaczęły przychodzić także raporty z wszystkich nowo powstających w basenie kolonii; ludzie budujący je pochodzili z Grupy Czarnomorskiej, albo byli związani z konsorcjami metanarodowymi. Wiele grup po prostu trudno było zidentyfikować — jedna z różdżkarskich ekip Mai odnotowała istnienie jakiegoś miasta namiotowego, które formalnie nie istniało i nikogo nie interesowała jego rejestracja. Natomiast dwa duże projekty kanionowe — w Dao Vallis i systemie Harmakhisa-Reulla — były najwyraźniej zaludnione przez znacznie większą liczbę osób niż można się było doliczyć w oficjalnej dokumentacji, a zatem ludzie ci musieli żyć pod przybranymi nazwiskami i mieć sfałszowane życiorysy — dokładnie tak, jak Maja — albo żyć zupełnie poza siecią. Wszystkie tego typu informacje Rosjanka uważała za bardzo ciekawe.

Jakiś rok wcześniej ukończono właśnie budowę toru magnetycznego wokół Hellas; technicznie było to trudne zadanie, ponieważ stożek basenu porozdzierany był rozpadlinami i podłużnymi występami, a także — z powodu bombardowania dużymi ejektamentami — upstrzony kraterami. Obecnie jednak tor ten znajdował się już na swoim miejscu i Maja zdecydowała, że powinna zaspokoić własną ciekawość i wybrać się w podróż po okolicy. Chciała osobiście skontrolować cały projekt Głębokich Wód, a także przyjrzeć się niektórym nowym koloniom.

O towarzystwo w wyprawie poprosiła jedną z pracownic działu areologii przedsiębiorstwa, młodą kobietę imieniem Diana, której raporty docierały do Mai ze wschodniego basenu. Raporty te były bardzo lapidarne i pozornie niczym się nie wyróżniały, ale Maja dowiedziała się od Michela, że dziewczyna jest dzieckiem syna Esther, Paula, którego Esther urodziła niedługo po opuszczeniu Zygoty. Z tego, co Maja wiedziała, Esther nigdy nikomu nie wyjawiła, kto jest ojcem chłopca, toteż mógł nim być zarówno mąż Esther, Kasei — a wówczas Diana byłaby bratanicą Jackie i praprawnuczką Johna i Hiroko — jak i Peter (tak przypuszczało wiele osób), a w takim wypadku byłaby tylko półbratanicą Jackie oraz praprawnuczką Ann i Simona. Obie te możliwości Maja uznała za intrygujące, a poza tym młoda kobieta była jedną z yonsei, czwartego pokolenia Marsjan, co również bardzo interesowało Maję, niezależnie od antenatów dziewczyny.

Sama młoda Marsjanka rzeczywiście okazała się godna zainteresowania Mai. Poznały się w biurach Odessy na kilka dni przed podróżą. Była to kobieta niezwykle masywnej budowy (ponad dwa metry wzrostu, bardzo krągła i mocno umięśniona), ale poruszająca się z gracją, o azjatyckich rysach i wystających kościach policzkowych; wydawała się przedstawicielką jakiejś nowej rasy, która zdecydowała się dotrzymać Mai towarzystwa w podróży po nowym zakątku świata.

Okazało się, że Diana nieomal cierpi na obsesję związaną z basenem Hellas i jego ukrytą wodą; mówiła o tym terenie godzinami, tak długo i szczegółowo, że Maja uznała tajemnicę pochodzenia dziewczyny za rozwiązaną — była przekonana, że osoba, która jest taką maniaczką na punkcie Marsa, musi być spokrewniona z Ann Clayborne, wobec czego ojcem Paula powinien być Peter.

Maja siedziała w fotelu pociągu obok tej dużej młodej kobiety i obserwowała ją albo spoglądała przez okno na urwiste północne zbocze basenu. Czasem zadawała pytania i patrzyła, jak Diana przesuwa kolana, które niemal się stykały z oparciem znajdującego się przed nią siedzenia. Nietrudno było dostrzec, że te kolejowe fotele były zbyt małe, jak na potrzeby tubylców.

Jedną z kwestii, które fascynowały Dianę, stanowiło odkrycie, że pod basenem Hellas znajduje się znacznie więcej podziemnej wody, niż przewidywały to modele areologiczne. Odkrycie to, dokonane podczas badań terenowych w ostatniej dekadzie, zainspirowało aktualny projekt „Hellas”, który miał zmienić hipotetyczne morze z miłego pomysłu w realną możliwość. Jednocześnie ów plan zmusił areologów do ponownego rozważenia ich teoretycznych modeli wczesnej historii Marsa i spowodował zainteresowanie innymi dużymi basenami pouderzeniowymi na planecie; zaczęto organizować wyprawy rozpoznawcze do otaczających krainę Argyre Charitum Monies i Nereidum Monies, a także na wzgórza opasujące południowe Isidis.

Jeśli chodzi o sam basen Hellas, to prawie już zakończono obliczenia. Wynikało z nich, że odkryto może ze trzydzieści milionów metrów sześciennych wody, chociaż niektórzy różdżkarze twierdzili, że z pewnością to nie wszystko.

— Istnieje jakiś sposób, aby się dowiedzieć, kiedy się skończą te źródła? — spytała Dianę Maja, zastanawiając się nad wszystkimi, zgłaszanymi do jej biura, prośbami o dodatkowe środki.

Diana wzruszyła ramionami.

— Po jakimś czasie po prostu wszędzie widzisz wodę.

— A co z samym dnem basenu? Czy zalanie go może uniemożliwić dotarcie do jakichś formacji wodonośnych?

— Nie.

— Jak wyjaśniła Diana, pod samym dnem basenu znajdowało się bardzo niewiele wody. Dno zostało osuszone przez pierwotne uderzenie meteorytowe i teraz składało się z warstwy eolicznego osadu, mniej więcej kilometrowej grubości, która leżała pod twardą pokrywą zgruzowanej skały, powstałą podczas tego krótkiego, aczkolwiek o ogromnym ciśnieniu uderzenia. Ten sam nacisk spowodował również głębokie pęknięcia wszędzie wokół stożka basenu i one właśnie wyzwoliły niezwykle duże odgazowanie z wnętrza planety. Substancje lotne przesączyły się w górę, po czym schłodziły się, a ich część wodna wciekła do płynnych warstw wodonośnych i spłynęła w wiele stref wysoce nasyconej zmarzliny.

— Niezłe uderzenie — zauważyła Maja.

— Rzeczywiście było duże.

Zwykle, jak powiedziała Diana, meteoryty są wielkości jednej dziesiątej rozmiaru krateru czy basenu, który tworzą (tak jak postaci historyczne, pomyślała Maja); toteż, w tym wypadku, uderzająca w powierzchnię planetezymala była ciałem o średnicy około dwustu kilometrów, które spadło na starożytny, zbombardowany już teren wyżynny. Widoczne ślady wskazywały na fakt, iż była to prawdopodobnie zwykła asteroida, składająca się głównie z chondrytu węglowego o dużej zawartości wody, a poza tym trochę niklu i żelaza. Musiała spaść z prędkością około siedemdziesięciu dwóch tysięcy kilometrów na godzinę i uderzyć lekko pod kątem w kierunku wschodnim, co wyjaśniało ogromny zniszczony region, leżący właśnie na wschód od Hellas, a także wysokie, stosunkowo regularne koncentryczne grzbiety Hellespontus Montes na zachód od basenu.

Następnie Diana opisała kolejną zasadę uderzenia, która wyzwoliła u Mai wolne skojarzenia w postaci analogii do ludzkiej historii: im większy meteoryt, tym mniejsza jego ilość pozostawała po kolizji. W ten sposób podczas naprawdę kataklizmowego uderzenia wyparowywały niemal wszystkie fragmenty meteorytu; chociaż, na przykład, pod Kraterem Gledhilla znaleziono mały bolid grawitacyjny, który niektórzy areologowie uważali za — prawie na pewno — zagrzebaną pozostałość pierwotnej planetezymali, stanowiącą jej może jedną dziesięciotysięczną część albo nawet mniej. Niektórzy utrzymywali, że gdyby pofatygowano się wykopać ten fragment, dostarczyłby on całego żelaza i niklu, jakiego mogliby kiedykolwiek potrzebować mieszkańcy planety.

— Czy taka operacja jest w ogóle możliwa do przeprowadzenia? — spytała Maja.

— Raczej nie. Łatwiej i taniej jest eksploatować asteroidy.

I to właśnie robimy, pomyślała ponuro Maja. Tak brzmiały też obecnie więzienne wyroki, teraz, gdy władzę sprawował ZT ONZ: kilka lat na pasie asteroidowym, spędzanych na obsłudze bardzo specjalistycznych statków wydobywczych i maszyn automatycznych. Zarząd Tymczasowy uważał tę karę za skuteczną. Cieszyły go także więzienia, które znajdowały się daleko, a równocześnie przynosiły zyski.

Jednak Diana ciągle myślała o straszliwych narodzinach basenu. Uderzenie meteorytu miało miejsce mniej więcej trzy i pół miliarda lat temu, kiedy litosfera planety była cieńsza, a wnętrze gorętsze. Siły wyzwolone przez uderzenie były trudne do wyobrażenia: całkowita energia stworzona przez ludzkość w ciągu całej historii była niczym w porównaniu z ową mocą. Z tego też powodu późniejsza aktywność wulkaniczna była tu naprawdę znaczna. Okolice Hellas pokrywała wielka liczba starożytnych wulkanów, które powstały tuż po uderzeniu meteorytu, łącznie z Australis Tholus na południowym zachodzie, Amphitrades Patera na południu oraz Hadriaca Patera i Tyrrhena Patera na północnym wschodzie. Uważano, że blisko wszystkich tych regionów wulkanicznych powinny się znajdować formacje wodonośne z płynną wodą.

Dwie z tych formacji wybuchły w zamierzchłych czasach, wylewając swą zawartość na powierzchnię i pozostawiając na wschodnim zboczu basenu dwie charakterystyczne, faliste, wyżłobione przez wodę doliny: Dao Vallis, powstałą na pofałdowanych zboczach Hadriaca Patera oraz — oddaloną bardziej na południe — parę połączonych dolin, znaną jako system Harmakhisa-Reulla, system, który ciągnął się przez tysiąc kilometrów. Od czasu wybuchów, przez miliony lat, formacje wodonośne pod dnami dolin ponownie zapełniły się wodą. Załogi budowlane zdążyły już pokryć namiotem Dao, a obecnie pracowały nad Harmakhisem-Reullem i wyzwalały z formacji wodonośnych wodę, która długimi zamkniętymi kanionami spływała do ujść na dnie basenu. Maję niezwykle interesowały te duże nowe obszary, dodawane do istniejącej już powierzchni, przystosowanej do ludzkiego bytowania, toteż Diana, która znała je dobrze, postanowiła ją zabrać w odwiedziny do swoich przyjaciół w Dao.

Pociąg, którym jechały, przez cały pierwszy dzień posuwał się wzdłuż północnego stożka Hellas; niemal bez przerwy w polu widzenia dwóch kobiet znajdował się lód na dnie basenu. Minęły Sewastopol — małe miasto na stoku, którego skalne ściany przybrały tego popołudnia odcień florenckiej żółci — a następnie dotarły do Piekielnych Wrót: miasta leżącego na najniższym końcu Dao Vallis.

Maja i Diana wysiadły z pociągu na stacji kolejowej Piekielnych Wrót późnym popołudniem i spojrzały z góry na to nowo powstałe miasto namiotowe, ulokowane pod ogromnym wiszącym mostem. Na moście znajdował się kolejowy tor magnetyczny, łączący stoki Dao Vallis do samego wylotu kanionu. Kolumny mostu ciągnęły się przez ponad dziesięć kilometrów. Ze stożka kanionu przy moście, w miejscu, gdzie znajdowała się stacja kolejowa, można było dostrzec rozszerzającą się gardziel kanionu na dnie basenu, rozciągającego się pod witrażem dziwacznych, zabarwionych słońcem chmur. Spojrzawszy w inną stronę, obserwator mógł dostrzec urwisty, wąski świat właściwego kanionu. Gdy kobiety szły schodkową krętą ulicą do centrum, nowy namiot nad kanionem widoczny był tylko jako jakaś mgiełka w odcieniu czerwieni wieczornego nieba; czerwień ta była rezultatem rozproszonych drobin miału, leżących na powłoce namiotu.

— Jutro wejdziemy drogą na szlak stożkowy — powiedziała Diana — i rozejrzymy się. Później wrócimy na dno kanionu, żebyś mogła zobaczyć, jak jest tam, na dole.

Zeszły deptakiem, który składał się z siedmiuset ponumerowanych stopni. Pochodziły po śródmieściu Piekielnych Wrót, zjadły kolację, po czym wróciły na górę, do biurowca Głębokich Wód, znajdującego się na dolinowej ścianie tuż pod mostem. Zatrzymały się tam w przydzielonych im pokojach, a następnego ranka poszły do garażu obok stacji kolejowej, gdzie wynajęły mały, należący do ich przedsiębiorstwa, rover.

Diana zasiadła za kierownicą i ruszyła na północny wschód, równoległą do stożka kanionu drogą, która biegła tuż przy solidnym betonowym fundamencie, pokrywającego kanion namiotu. Mimo że jego materiał był przezroczysty aż do miejsca, w którym znikał z pola widzenia, ogromny rozmiar dachu sprawiał, że potrzeba było sporego obciążenia, aby zakotwiczyć namiot. Dlatego też betonowa masa fundamentu blokowała widok samego kanionu. Z tego właśnie powodu — zanim pojazd dotarł do pierwszego punktu widokowego — Maja od wyjazdu z Piekielnych Wrót nie widziała niczego.

W punkcie widokowym Diana podjechała do małego parkingu na szerokim fundamencie i tam zaparkowała. Potem obie kobiety nałożyły hełmy, wysiadły z rovera i ruszyły w górę drewnianymi schodami, które wydawały się stać w powietrzu i wspinać się aż do samego nieba, chociaż bliższy ogląd ujawnił najpierw przezroczystą aerożelową belkę, wspierającą schody, a następnie warstwy namiotu, rozciągające się od tejże belki do innych, które pozostawały niewidoczne. Na szczycie schodów znajdował się mały ogrodzony taras widokowy, z którego można było dostrzec kanion na wiele kilometrów, zarówno w górę, jak i w dół strumienia.

Strumień zaś płynął tam naprawdę, natomiast na dnie Dao Vallis znajdowała się prawdziwa rzeka. Dno kanionu upstrzone było zielenią, czy też — mówiąc bardziej precyzyjnie — kępami zieleni. Wśród roślin Maja zauważyła tamaryszek, topolę amerykańską, osikę, cyprys, jawor, skarłowaciały dąb, śnieżny bambus oraz bylicę, a dalej, na stromej skarpie i zboczach głazów narzutowych leżących pod ścianami kanionu: wiele odmian krzewów i niskich pnączy oraz oczywiście turzyce, mchy i porosty. A przez tę przebogatą roślinną szkółkę płynęła rzeka.

Nie był to jednak błękitny strumień z białymi bystrzynami. W jego wolniejszych odcinkach woda płynęła mętna i miała barwę rdzy, natomiast na bystrzynach i w wodospadach pieniła się jaskrawymi odcieniami różu. Klasyczne marsjańskie barwy, spowodowane, jak wyjaśniła Diana, obecnością drobin miału, tkwiących w wodzie jak lodowcowy szlam, a także odbijającym się kolorem nieba, które tego dnia było barwy czegoś w rodzaju mglistego fiołkowego różu, przechodzącego w odcień lawendowy wokół zamglonego słońca, żółtego niczym tęczówka oka tygrysa.

Niezależnie jednak od koloru wody była to rzeka płynąca — z całą pewnością — w rzecznej dolinie, spokojna w pewnych miejscach, gwałtowniejsza w innych, rzeka ze żwirowymi brodami, ławicami piasku, krętymi odcinkami, sypkimi wyspami żebrowymi, dużym leniwym łukiem, częstymi bystrzynami i — daleko w górze — dwoma małymi wodospadami. Pod wyższym z nich można było dostrzec, jak różowa piana staje się niemal zupełnie biała, a potem te zagony bieli woda niosła w dół, zahaczając o sterczące z brzegu głazy eratyczne i karpy.

— Rzeka Dao — oświadczyła Diana. — Przez ludzi mieszkających w dole nazywana również Rzeką Rubinową.

— Dużo ich tam jest?

— Kilka tysięcy. Większość mieszka dość blisko Piekielnych Wrót. W górze rzeki znajdują się rodzinne gospodarstwa rolne i tym podobne zabudowania. No, a dalej, w kanionie jest oczywiście stacja wodna formacji, gdzie pracuje kilkuset spośród mieszkańców.

— To chyba jedna z największych formacji wodonośnych?

— Tak. Ma około trzech milionów metrów sześciennych wody. Wypompowujemy ją więc zgodnie z natężeniem przepływu… Hm, zresztą sama zobaczysz. Około stu tysięcy metrów sześciennych rocznie.

— Wobec czego za trzydzieści lat nie będzie już rzeki?

— Właśnie. Chociaż można by wypompować rurą trochę wody z powrotem w górę i tam ponownie ją uwolnić. Tyle że, kto wie… gdyby atmosfera stała się wystarczająco wilgotna, zbocza Hadriaca Patera mogłyby zbierać na tyle dużą warstwę śniegową, by posłużyła za wododział. Wówczas rzeka mogłaby się zmieniać wraz z porami roku, tak jak to zwykle się dzieje z rzekami, prawda?

Maja spojrzała w dół na krajobraz, który bardzo jej przypominał jakiś widok z młodości, jakąś rzekę… górny bieg Rioni w Gruzji? Kolorado, widzianą pewnego razu podczas wizyty w Stanach? Nie mogła sobie przypomnieć. Takie niewyraźne jest całe to moje życie, pomyślała.

— Rzeczywiście piękne — powiedziała. — I takie… — Potrząsnęła głową. Widok naprawdę miał w sobie coś, co z pewnością już kiedyś widziała (chociaż nie pamiętała miejsca), jak gdyby trwał gdzieś poza czasem; proroczy rzut oka w odległą przyszłość.

— Słuchaj, pojedźmy tą drogą trochę dalej w górę i zobaczmy Hadriaca Patera.

Maja skinęła głową, więc wróciły do pojazdu. Raz czy dwa, gdy jechały w górę wzgórza, droga wzniosła się na tyle wysoko ponad fundament, iż można było spojrzeć na dno kanionu i Maja dostrzegła, że mała rzeka nadal wcina się w skały i roślinność. Jednak Diana nie zatrzymywała pojazdu, a Maja nie zauważyła żadnego śladu kolonii.

Przy górnym końcu pokrytego namiotem kanionu znajdował się duży betonowy blok elektrowni, mieszczący w sobie aparaturę do wymiany gazowej oraz stację pomp. Na pochyłym stoku na północ od stacji stał las wiatraków: duże krzyżaki na wysokich słupach, wszystkie zwrócone w kierunku zachodnim; powoli się obracały. Ponad ich rzędem wznosił się szeroki, dość niski stożek Hadriaca Patera, wulkanu, którego stoki były niezwykle zryte gęstą, poprzecinaną siecią kanałów magmowych; późniejsze rowy krzyżowały się na wcześniejszych. Wszystkie wypełniała teraz zimowa warstwa śniegu. Natomiast między nimi znajdowała się obnażona czarna skała — tam śnieg całkowicie rozpraszały silne wiatry, towarzyszące burzom śnieżnym. Rezultatem był potężny czarny stożek, l sterczący prosto w sine niebo, przyozdobiony setkami splątanych białych wstążek.

— Bardzo piękny — zauważyła Maja. — Można go zobaczyć z dna kanionu?

— Nie. Jednak wielu mieszkańców przy tym końcu i tak pracuje na stożku, w elektrowni albo w stacji pomp. Tak że widzą go codziennie.

— Ci osadnicy… kim są?

— Pojedziemy się z nimi spotkać, to sama zobaczysz — odparła Diana. Maja skinęła głową. Podobało jej zachowanie Diany, stale przywodzące na myśl jakąś cząstkę Ann. Mai sanseii yonsei wydawali się bardzo dziwni, ale Diana o wiele mniej niż większość z nich — była może trochę zbyt tajemnicza — chociaż, w porównaniu ze swoimi bardziej egzotycznymi rówieśnikami albo dziećmi z Zygoty, bardzo przyjemnie zwyczajna.

W czasie gdy Maja obserwowała Dianę, rozmyślając nad tą sprawą, młoda kobieta skierowała rover do kanionu, w dół stromej drogi, która leżała ponad gigantycznym starożytnym zboczem osypiskowym w pobliżu szczytu Dao. Miał tu miejsce pierwotny wybuch formacji wodonośnej, ale teraz w tym punkcie znajdował się jedynie bardzo mały teren chaotyczny — ogromne pochyłe skarpy, niezmiennie ułożone pod kątem stoku naturalnego.

Samo dno kanionu było zupełnie płaskie i nie popękane. Wkrótce zjechały na nie, na drogę z opryskanego utrwalaczem regolitu. Tam, gdzie było można, umiejscowiono szlak przy strumieniu. Po około godzinnej jeździe rover minął zieloną łąkę, wtuloną w leniwy zakręt łuku rzeki. W środku tej łączki, w grupce pinii i osik, kuliło się skupisko niskich, pokrytych gontami dachów. Z samotnego komina unosił się nikły dym.

Maja popatrzyła na osadę (zagroda, pastwisko, ogród warzywny, stodoła, ule), zdumiewając się jej pięknem, archaiczną wystarczalnością, pozornym oderwaniem od wszystkiego, co realne: od historii i od czasu. Mezokosmos. W jaki sposób mieszkańcy tych małych budowli myśleli o Marsie, o Ziemi i o kłopotach obu planet? Po co mieliby się tym wszystkim przejmować?

Diana zatrzymała pojazd. Z osady wyszło kilka osób i ruszyły przez łąkę, pragnąc zobaczyć, kim są przybyli goście. Ciśnienie powietrza pod namiotem wynosiło pięćset milibarów, co pomagało utrzymać ciężar namiotu, jako że atmosfera na otwartej powierzchni osiągała obecnie przeciętnie jedynie około dwustu pięćdziesięciu milibarów. Dlatego też Maja wpadła w śluzę powietrzną pojazdu i wyszła z niej bez hełmu na głowie; czuła się nie ubrana i było jej jakoś nieswojo.

Wszyscy osadnicy byli młodymi tubylcami. Większość z nich przyjechała tu w ostatnich kilku latach z Burroughs i Elysium. Jak twierdzili, w dolinie mieszkali również Ziemianie — nie było ich wielu, jednak zgodnie z programem Praxis przysyłano tu grupki z mniejszych państw, a więc ostatnio powitano w dolinie kilku Szwajcarów, Greków oraz Indian Nawaho. A na samym dole, w pobliżu Piekielnych Wrót, znajdowała się także kolonia rosyjska. Z tego powodu można tu było usłyszeć rozmaite języki, chociaż lingua franca pozostawał angielski; był to również główny język niemal wszystkich marsjańskich tubylców. Tyle że tutejsi osadnicy mówili w tym języku z osobliwym akcentem, jakiego Maja nigdy przedtem nie słyszała i popełniali zastanawiające błędy gramatyczne — dziwne przynajmniej dla jej ucha. Na przykład prawie każdy następny czasownik w zdaniu stosowali w czasie teraźniejszym.

— Pojechaliśmy w dół strumienia i widzimy jakichś Szwajcarów, jak pracują nad rzeką. Utrwalają brzegi w pewnych miejscach, sadzą rośliny lub obkładają kamieniami. Twierdzą, że w kilka lat koryto strumienia wystarczająco się spłucze, aby oczyścić wodę.

— Nadal będzie miało barwę skalnych ścian i nieba — stwierdziła Maja.

— No tak, oczywiście. Jednak przezroczysta woda wygląda jakoś lepiej niż zamulona.

— Skąd wiecie? — spytała Maja.

Marszczyli brwi, zastanawiając się nad jej słowami.

— No… tak wygląda, gdy naleje jej się na dłoń, prawda?

Maja uśmiechnęła się.

— Cudownie, że macie aż tyle miejsca. Niewiarygodne, jak duże przestrzenie można obecnie zadaszać.

Wzruszyli ramionami, jak gdyby nie myśleli o tym w ten sposób. Po chwili ktoś powiedział:

— Właściwie to czekamy na dzień, kiedy zdejmiemy namiot. W gruncie rzeczy tęsknimy za deszczem i wiatrem.

— Skąd możecie to wiedzieć?

Jednak najwyraźniej skądś wiedzieli.

Maja i Diana pojechały dalej, mijając po drodze wiele bardzo małych wiosek, samotnych farm, pastwisk dla owiec, winnic, sadów, pól uprawnych, dużych, szczelnie zarośniętych cieplarni, które połyskiwały jak laboratoria… W pewnym momencie szlak przed ich pojazdem przebiegł kojot. Potem na małym wysoko położonym trawniku pod zboczem osypiskowym Diana zauważyła niedźwiedzia brunatnego, a później dziką owcę północnoamerykańską Ovis dalli. W małych osadach na otwartych rynkach ludzie handlowali jedzeniem oraz narzędziami i omawiali codzienne wydarzenia. Nie obserwowali nowin z Ziemi i wydawali się Mai zadziwiająco nieświadomi tego, co się działo na tamtej planecie. Wyjątkiem byli przedstawiciele małej społeczności Rosjan, mówiący mieszanym rosyjskim (gdy Maja ich usłyszała, zakręciły jej się w oczach łzy), którzy oświadczyli, że sprawy na Ziemi mają się bardzo źle. Jak zwykle zresztą. Byli szczęśliwi, że mieszkają w tym kanionie.

W jednej z małych osad znajdował się otwarty rynek, na którym Maja wśród tłumu dostrzegła Nirgala. Chrupał jabłko i energicznie kiwał głową, kiedy ktoś się do niego zwracał. Zauważył Maję wysiadającą z pojazdu. Natychmiast podbiegł, uniósł ją i uściskał.

— Maju, co tu robisz?

— Przyjechałam z Odessy na wycieczkę. To jest Diana, córka Paula. A ty co tu robisz?

— Och, odwiedzam dolinę. Mają jakieś problemy z glebą i próbuję im pomóc.

— Opowiedz mi o tym.

Nirgal, z wykształcenia inżynier ekolog, chyba odziedziczył pewne talenty Hiroko. Mezokosmos doliny był stosunkowo świeży, nadal jeszcze w wielu miejscach sadzono tu kiełki i chociaż gleba była przygotowana, niedobór azotu i potasu powodował, że wiele roślin nie rozwijało się właściwie. Maja i Nirgal chodzili po rynku i dyskutowali na ten temat. Co jakiś czas pokazywali sobie nawzajem lokalne rośliny uprawne i towary importowane; omawiali też gospodarkę doliny.

— Więc nie są samowystarczalni? — spytała Maja.

— O nie. Daleko im do tego. Ale wytwarzają tu naprawdę sporo pożywienia dla siebie, a dodatkowe plony z upraw sprzedają albo je rozdają.

Maja pomyślała, że Nirgal najwidoczniej zajmuje się również eko-ekonomią. Zauważyła też, że miał tutaj już wielu przyjaciół; różni ludzie ciągle podchodzili, chcąc go po przyjacielsku objąć, a ponieważ otaczał Maję ramieniem, również ona wpadała w uściski tamtych; potem przedstawiono ją młodym tubylcom, jednemu po drugim. Wszyscy tutejsi wyglądali na bardzo zadowolonych, że znowu widzą Nirgala. A on pamiętał wszystkie imiona i pytał każdą z osób, jak jej się wiedzie. Stale zadawał pytania, jednocześnie ciągle obchodząc rynek. Wraz z Mają mijali stragany z chlebem i warzywami, torbami jęczmienia i nawozów, koszykami pełnymi jagód i śliwek, aż w końcu otoczył ich tłumek tubylców. W pewnej chwili uczestnicy tego ruchomego przyjęcia usadowili się wokół długich sosnowych stołów przed gospodą. Nirgal zatrzymał Maję u swego boku przez całą resztę popołudnia, toteż miała okazję przypatrzeć się wszystkim tym młodym twarzom — odprężonym i szczęśliwym — oraz zaobserwować, jak bardzo postępowanie Nirgala przypominało zachowanie Johna, jak ciepło traktowali tego młodego człowieka ludzie, a potem równą sympatię okazywali sobie nawzajem. Najwyraźniej pod wpływem uroku Nirgala każde zdarzenie mogło się zmienić w uroczystość.

Tubylcy nalewali sobie nawzajem napoje, karmili Maję obfitym posiłkiem, w kółko powtarzając: „Wszystko lokalne, wszystko tutejsze”, rozmawiali ze sobą w swoim szybkim marsjańskim angielskim, dodając szczegóły do zasłyszanych plotek oraz objaśniali sobie własne marzenia. Tak, Nirgal był naprawdę szczególnym młodzieńcem, tak samo niezwykłym jak Hiroko, a jednocześnie pozbawionym owego szaleństwa, które charakteryzowało jego matkę. Diana, na przykład, od razu usiadła po jego drugiej stronie i Mai zdało się, że wiele innych młodych kobiet bardzo zazdrości jej tego miejsca… albo miejsca Mai. Chociaż dla Mai tego typu sprawy należały już przecież do przeszłości. No cóż, istnieją jednak jakieś korzyści, gdy się jest taką starą babą, pomyślała. Mogła bezczelnie matkować Nirgalowi, a on tylko szczerzył zęby i nikt nie mógł nic na to poradzić.

W Nirgalu było coś charyzmatycznego, ale co? Z pewnością przyczyna tego nie leżała w jego wyglądzie: szczupły podbródek, ruchliwe, wesołe usta, rozstawione szeroko brązowe, lekko skośne, azjatyckie oczy, gęste brwi, niesforne czarne włosy; choć miał długie, zgrabne ciało, nie był tak wysoki jak większość z nich. Jednym słowem, nic wyjątkowego. Raczej chodziło o jego sposób bycia — Nirgal był przyjazny, ciekawy i skłonny do radości.

— Jak tam polityka? — spytała go później tej nocy, kiedy schodzili razem z wioski do strumienia. — Co im mówisz?

— Wykorzystuję dokument z Dorsa Brevia. Wydaje mi się, że powinniśmy go wprowadzić w życie, zacząć używać od razu i posługiwać się nim na co dzień. Widzisz, większość osób mieszkających w tej dolinie opuściło oficjalną sieć i żyje w gospodarce alternatywnej.

— Zauważyłam. Była to jedna z rzeczy, które mnie tu przywiodły.

— Taak, no cóż, sama widzisz, co się dzieje. Taka ekonomia podoba się sansei iyonsei. Uważają ją za tutejszy system.

— Pytanie brzmi: Co myśli o niej ZT ONZ?

— Cóż mogą zrobić? Z tego, co widzę, wnioskuję, że nie przywiązują do niej zbytniej wagi. — Nirgal niezmiennie podróżował od wielu lat, toteż widział już sporą część planety — o wiele większą niż Maja, z czego zdała sobie teraz sprawę. — Trudno nas zauważyć, sądzą więc, że nie chcemy ich prowokować. Dlatego też nie przejmują się naszym istnieniem. Nawet nie są świadomi, że jest nas tak wielu i że mieszkamy w tak wielu miejscach.

Maja potrząsnęła głową z powątpiewaniem. Stali teraz na brzegu strumienia, który w tym miejscu hałaśliwie bulgotał nad płyciznami; ciemno-purpurowa powierzchnia ledwie odbijała światło gwiazd.

— Jest taka zamulona — mruknął Nirgal.

— Jak go sami nazywacie? — spytała.

— Co masz na myśli?

— To przecież jakiś rodzaj partii politycznej, Nirgalu… albo ruchu społecznego. Musicie go jakoś nazywać.

— Ach, o to ci chodzi. No cóż, niektórzy mówią, że jesteśmy booneistami albo szczególnym skrzydłem „Naszego Marsa”. Nie sądzę, żeby te nazwy były adekwatne. Ja osobiście w ogóle tego nie nazywam. Może „Ka”. Albo „Uwolnić Marsa”. Posługujemy się tymi słowami jako swego rodzaju powitaniem. Czasownik i rzeczownik, dwa słowa. „Uwolnić Marsa”.

— Hmm… — zastanowiła się Maja, czując lodowaty, wilgotny wiatr na policzku i ramię Nirgala wokół swojej talii. Ekonomia alternatywna, funkcjonująca bez specjalnego kodeksu praw była sprawą intrygującą, ale także niebezpieczną; w każdej chwili mogła się zmienić w gospodarkę czarnorynkową, rządzoną przez gangsterów, a wówczas taka idealistyczna wioska niewiele mogłaby na to poradzić. Maja oceniła, że dla Zarządu Tymczasowego takie rozwiązanie musiało być czymś iluzorycznym.

Kiedy wyraziła te zastrzeżenia, Nirgal przyznał jej rację.

— Nie uważam tego za krok ostateczny. To tylko coś przejściowego. Jednak sądzę, że pomaga. To jest coś, co możemy zrobić teraz. A kiedyś, kiedy nadejdzie odpowiednia pora…

Maja skinęła głową w ciemnościach. Pomyślała nagle, że to jest kolejny Półksiężycowy Dzieciniec. Wrócili razem na górę, do wioski, gdzie ciągle trwało przyjęcie. Przynajmniej pięć młodych kobiet zaczęło się od razu przepychać, aby się znaleźć jak najbliżej Nirgala, gdy przyjęcie się skończy, toteż Maja, śmiejąc się z lekką tylko urazą (gdybym była młodsza, pomyślała, żadna z nich nie miałaby najmniejszych szans), zostawiła go z nimi i poszła spać.

Po dwudniowej jeździe w dół strumienia z targowej osady — do Piekielnych Wrót pozostawało jeszcze około czterdziestu kilometrów — Diana i Maja skręciły w kanionie, który natychmiast pojawił się przed nimi w całej swej rozciągłości, aż do kolumn wiszącego mostu z torem magnetycznym. Maja pomyślała, że most ten wygląda jak przykład technologii innego świata, świata z zupełnie inną techniką. Kolumny miały sześćset metrów wysokości i leżały w odległości dziesięciu kilometrów od siebie, budowla była więc naprawdę olbrzymia, pomniejszająca własnym ogromem samo miasto Piekielne Wrota, które jeszcze przez następną godzinę jazdy roverem nie ukazało się na horyzoncie. Stało się nagle widoczne ze stożka; jego budynki pojawiły się pod stromymi ścianami kanionu, niczym jakaś imponująca nadbrzeżna wioska w Hiszpanii lub Portugalii, całość jednak pozostała w cieniu ogromnego mostu. Ogromnego, tak… chociaż Maja przypomniała, że w Chryse znajdują się mosty dwa razy większe niż ten, a ponieważ stale udoskonalano materiały budowlane, trudno było sobie wyobrazić, jak mogą wyglądać następne tego typu budowle. Węglowe włókno nanoprzewodowe wynalezione dla kabla nowej windy okazało się tak wytrzymałe na rozciąganie, że było nawet prawie zbyt dobre dla potrzeb windy, a używając go, można było zbudować nieomal każdy napowierzchniowy most, jaki ktokolwiek potrafił sobie wyobrazić. Poważnie mówiło się o postawieniu mostu nad Marineris, a tu i ówdzie można było usłyszeć dowcipy o szybkich wagonikach kolejki linowej, łączącej książęce wulkany na Tharsis; taka podróż pozwoliłaby ludziom omijać piętnastokilometrowe, pionowe uskoki, które znajdują się między trzema szczytami.

Po powrocie do Piekielnych Wrót Maja i Diana zostawiły pojazd w garażu, a następnie zjadły dużą kolację w restauracji, znajdującej się mniej więcej w pół drogi w górę ściany doliny, pod mostem. Po kolacji Diana chciała się zobaczyć z przyjaciółmi, Maja natomiast wymówiła się zmęczeniem i pojechała do swojego pokoju w biurowcu Głębokich Wód.

Jednak, ponieważ za szklanymi drzwiami jej pokoju, ponad małym balkonem, znajdował się w całej okazałości — tworząc łuk wśród gwiazd — ogromny most, który przypominał Mai o Kanionie Dao, jego mieszkańcach i czarnym wulkanie Hadriaca pociętym białymi wstążkami wypełnionych śniegiem kanałów, Maja miała wielkie trudności z zaśnięciem. Wyszła więc na balkon i większą część nocy przesiedziała na krześle owinięta kocem, obserwując spód gigantycznego mostu. Rozmyślała o Nirgalu i młodych tubylcach oraz o tym, co od nich usłyszała.

Następnego ranka miały wsiąść w następny pociąg wokół Hellas, jednak Maja skłoniła Dianę, aby zamiast tego zawiozła ją na dno basenu, ponieważ chciała osobiście zobaczyć, co się dzieje z wodą płynącą w dół rzeki Dao. Diana z chęcią przystała na tę propozycję.

Przy niższym końcu miasta strumień wpływał do wąskiego zbiornika, oddzielonego grubą betonową zaporą; tuż przy ścianie namiotu umieszczono również pompę. Na zewnątrz namiotu wodę odprowadzano przez basen grubą izolowaną rurą, ułożoną na trzymetrowych słupach. Rurociąg biegł w dół szerokim, łagodnym wschodnim zboczem basenu, więc Diana i Maja podążały za nim kolejnym firmowym roverem, aż dotarły do miejsca, z którego nie było już widać kruchych urwisk Piekielnych Wrót — zniknęły za niskimi wydmami na horyzoncie. Natomiast kolumny mostu przez cały czas sterczały ponad horyzontem, widoczne nawet jeszcze po godzinie jazdy.

Kilka kilometrów dalej rurociąg przebiegał nad czerwonawą płaszczyzną potrzaskanego lodu — był to swego rodzaju lodowiec, tyle że całkowicie „przewiany” ponad równiną na lewą stronę, tak daleko, jak można było dostrzec. W gruncie rzeczy musiał to być aktualny brzeg nowego morza lub przynajmniej jeden jego płat zamarznięty w miejscu. Rurociąg biegł ponad lodem, potem nań opadał, aż w końcu znikał jakieś dwa kilometry od brzegu.

W tym lodzie, niczym podwójny wielbłądzi garb, sterczał mały, niemal zupełnie zatopiony pierścień krateru i Diana wjechała szlakiem na jeden z półwyspów, a następnie podążyła nim, aż dotarła maksymalnie daleko na lodowiec. Świat, który teraz oglądały, był całkowicie pokryty lodem; za nimi natomiast leżało pochyłe piaszczyste zbocze.

— Ten płat rozciąga się teraz daleko — zauważyła Diana. — Spójrz tam… — Wskazała na srebrny błysk na zachodnim horyzoncie.

Maja wzięła z tablicy rozdzielczej lornetkę i popatrzyła we wskazanym kierunku. Na horyzoncie udało jej się dostrzec coś, co wyglądało jak północna krawędź lodowego płata, który w tamtym właśnie miejscu ustępował ponownie pochyłym piaszczystym wydmom. Podczas jej obserwacji masa lodu na tej granicy zapadła się — wyglądała jak lodowiec grenlandzki, spływający do morza, tyle że gdy ten uderzał w piasek, roztrzaskiwał się na setki białych kawałków. Dalej znajdował się wylew wodny, który wyglądał na tle piasku tak mrocznie, jak Rubinowa Rzeka. Pył unosił się w górę i oddalał od tego strumienia, po czym przesuwał się z wiatrem na południe. Brzegi nowego strumienia zaczynały bieleć, jednak Maja uważała, że ten widok jest niczym w porównaniu z przerażającą prędkością zamarzania powodzi w Marineris w 2061 roku. Potok pozostawał płynny, ledwie parując zmrożoną parą, minuta po minucie, tam, na prawdziwym, otwartym powietrzu! No tak, świat jest teraz cieplejszy, nie da się ukryć, a atmosfera gęstsza, pomyślała Maja. Tu, na dole, w basenie ciśnienie sięgało niekiedy nawet dwustu sześćdziesięciu milibarów, a temperatura na zewnątrz w chwili obecnej wynosiła dwieście siedemdziesiąt jeden stopni Kelvina. Bardzo przyjemny dzień! Maja obserwowała powierzchnię lodowego płata przez lornetkę i widziała, że był obficie upstrzony jaskrawymi białymi plamami stawów topninowych, które zamarzły już wcześniej gładko i płasko.

— Wszystko się zmienia — oznajmiła Maja, wcale nie kierując tych słów do Diany; dlatego też Diana nie odpowiedziała.

W końcu powódź świeżej, ciemnej wody zbielała na całej powierzchni i przestała się poruszać.

— Wypływa teraz gdzieś indziej — wyjaśniła Diana. — To działa jak sedymentacja w delcie rzeki. Główny kanał dla tego płatu znajduje się w istocie daleko na południe stąd.

— Cieszę się, że to widziałam. Wracajmy.

Pojechały z powrotem do Piekielnych Wrót i tego wieczoru znowu zjadły razem kolację, na tym samym tarasie restauracyjnym pod wielkim mostem. Maja zadała Dianie wiele pytań o Paula, Esther, Kaseia, Nirgala, Rachel, Emily, Reulla i resztę dziatwy Hiroko, a także o ich dzieci oraz o dzieci ich dzieci. Co teraz robią? Co zamierzają zrobić? Czy Nirgal ma wielu zwolenników?

— Och, tak, oczywiście. Sama widziałaś. Podróżuje przez cały czas i teraz w północnych miastach znajduje się cała sieć tubylców, którzy o niego dbają. Przyjaciele, przyjaciele przyjaciół i tak dalej.

— I sądzisz, że ci ludzie poprą…

— Kolejną rewolucję?

— Zamierzałam powiedzieć: ruch niepodległościowy.

— Jakkolwiek to nazwiesz, poprą to. Poprą Nirgala. Ziemia wygląda dla nich jak senny koszmar, który próbuje nas wciągnąć do swego wnętrza. Nie chcą tego.

— Oni tego nie chcą? — zauważyła Maja z uśmiechem.

— No… ja też nie. — Diana także się uśmiechnęła. — My tego nie chcemy.

Podczas dalszego objazdu Hellas w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara Maja znalazła powód, by zapamiętać tę rozmowę. Jakiś koncern z Elysium, nie związany z żadnym konsorcjum metanarodowym ani z ZT ONZ (Maja przynajmniej nie potrafiła dostrzec takich koligacji), właśnie skończył zadaszać doliny Harmakhisa-Reulla, używając tej samej metody, którą zastosowano przy pokryciu kopułą Dao. W tych dwóch połączonych ze sobą kanionach znajdowały się teraz setki ludzi, którzy — wyposażeni w aeratory — spulchniali glebę, a następnie siali i sadzili roślinność, tworząc nową biosferę mezokosmosu kanionu. Znajdujące się w obrębie namiotu oranżerie oraz urządzenia przemysłowe produkowały większość wszystkiego, czego potrzebowali do tej pracy, a metale i gazy, eksploatowane na wschodzie, na dotkniętych silną erozją terenach Hesperii, przywożono do miasta przez gardziel Harmakhis Vallis zwaną Suchumi, Mieszkańcy systemu kanionowego mieli również programy na mieszankę „starter” oraz nasiona i nie przejmowali się zbytnio Zarządem Tymczasowym; nie poprosili go o pozwolenie na przeprowadzenie tego projektu i zdecydowanie okazywali, że nie lubią oficjalnych załóg z Grupy Czarnomorskiej, które zazwyczaj były przedstawicielami ziemskich metanarodowców.

Brakowało im jednakże siły roboczej, toteż cieszyli się, gdy otrzymywali wsparcie ze strony techników i specjalistów z Głębokich Wód oraz wszelki sprzęt, jaki udawało im się wyprosić z siedziby firmy. Praktycznie każda grupa, którą Maja spotkała w regionie Harmakhisa-Reulla, zrzucała się, by wspomóc tamtych. Większość mieszkańców stanowili młodzi tubylcy, którzy najwyraźniej uważali, że mają po prostu więcej szczęścia przy rozdzielaniu wyposażenia niż ktokolwiek inny, mimo że w ogóle nie byli przypisani ani do Głębokich Wód, ani do żadnej innej firmy.

Wszędzie na południe od Harmakhisa-Reulla, na nierównych wzgórzach ejektamentowych za stożkiem basenu, załogi różdżkarzy poszukiwały formacji wodonośnych. Tak jak w przypadku zadaszonych kanionów, większość pracowników tych załóg urodziła się na Marsie, a wielu także po roku 2061. Byli jacyś obcy, zupełnie inni, niż przedstawiciele poprzednich pokoleń i nie mieli z tamtymi wiele wspólnego, ponieważ interesowało ich coś całkiem innego i czymś innym się entuzjazmowali — jak gdyby dryf genetyczny lub jakaś niszcząca selekcja spowodowały rozpad dwumodalny, tak że przedstawiciele starego gatunku homo sapiens współzamieszkiwali obecnie z nowymi homo ares: stworzeniami wysokimi, smukłymi, wdzięcznymi i bardzo tu zadomowionymi, stworzeniami rozmawiającymi ze sobą zawsze z wielkim skupieniem na sobie i swoich problemach, przy jednoczesnym wykonywaniu pracy, której rezultatem miało być przekształcenie basenu Hellas w morze.

Sam ten gigantyczny projekt był dla nich działaniem idealnie naturalnym. Na którymś przystanku podczas jazdy po torze magnetycznym Maja i Diana wysiadły z pociągu i wraz z kilkorgiem przyjaciół Diany wyjechały roverem poza osadę, na jedno z pasm Zea Dorsa, które sterczało w południowo-wschodniej części dna basenu. Obecnie większość tych dors zmieniło się w półwyspy rozciągające się pod kolejnym lodowym płatem. Maja patrzyła na szczeliny widoczne w lodowcach i próbowała sobie wyobrazić czasy, kiedy powierzchnia morza będzie w rzeczywistości leżała setki metrów nad nimi, a wtedy te niedostępne stare bazaltowe grzbiety będą już tylko świecącymi punkcikami na jakimś sonarze statku, stanowiąc dom dla rozgwiazd, krewetek, krylów i mnóstwa różnorodnych gatunków, przekształconych genetycznie bakterii. Ten czas nie był wcale bardzo odległy, toteż pomysł morza, choć zadziwiający, stał się możliwy do wyobrażenia. A Dianę i jej przyjaciół, zwłaszcza tych greckiego, czy też może tureckiego pochodzenia… tych młodych marsjańskich różdżkarzy zupełnie nie przerażała ani przyszłość, ani nawet ogrom projektu. To była po prostu ich praca, ich życie — dla nich idea morza mieściła się całkowicie w skali ludzkich możliwości i nie widzieli w tych planach niczego nienaturalnego. Na Marsie, w zupełnie jasny i prosty sposób, cała ludzka praca składała się przecież z takich gigantycznych projektów jak ten. Tworzenie oceanów. Budowanie mostów, które sprawiały, że Golden Gate wyglądał przy nich jak zabawka. A teraz nawet nie obserwowali tego pasma wzgórz, które będzie widoczne jeszcze tylko przez krótki czas, ale spokojnie rozmawiali o całkowicie innych sprawach, o wspólnych przyjaciołach z Suchumi czy podobnych kwestiach.

— To jest zupełnie niesłychany wyczyn! — powiedziała im ostro Maja. — Olbrzymie zadanie, które znaczeniem i ogromem wielokrotnie przebija wszystko, co dotąd ludzie potrafili zrobić! To morze ma być wielkości Karaibskiego! Na Ziemi nigdy nie było żadnego takiego projektu — absolutnie żadnego!!! Nawet w przybliżeniu podobnego!

Miła kobieta o owalnej twarzy i pięknej cerze roześmiała się.

— Ani trochę nie interesuje mnie Ziemia — oświadczyła.

Nowy tor magnetyczny skręcał wokół południowego stożka, przecinając poprzecznie kilka urwistych grzbietów i parowów, zwanych Axius Valles. Te szczeliny z nierównych wzgórz stożka zbiegały do basenu, zmuszając trasę toru magnetycznego, by raz biegła po wielkich łukowatych mostach, innym razem głębokimi wykopami lub tunelami. Pociąg służbowy, do którego wsiedli za Zea Dorsa, był krótki i należał do biura w Odessie, toteż Maja zatrzymywała go na większości małych stacyjek wzdłuż trasy, po czym wysiadała, aby się spotkać i porozmawiać z ekipami różdżkarskimi i budowlanymi. Na jednym z przystanków wszystkie napotkane osoby okazały się urodzonymi na Ziemi imigrantami i Maja odkryła, że rozumie ich o wiele lepiej niż tamtych wiecznie rozradowanych tubylców. Ziemianie byli ludźmi normalnego wzrostu, poruszali się nieco chwiejnym krokiem, robili wrażenie zaskoczonych pomysłem wielkiego projektu, zapalonych do niego lub nim przerażonych, a czasem nawet na niego narzekali; w każdym razie z pewnością byli świadomi faktu, jak osobliwe jest to przedsięwzięcie. Zabrali Maję na przechadzkę wydrążonym w grzbiecie tunelem, a wówczas okazało się, że ów grzbiet to dawny tunel magmowy, schodzący z Amphitrites Patera, którego cylindryczny otwór miał niemal ten sam rozmiar co tunel Dorsa Brevia, tyle że ten tutaj nachylony był pod ostrym kątem. Inżynierowie wpompowali do niego wodę z formacji wodonośnej Amphitrites i używali go jako rurociągu prowadzącego na dno basenu. Ci urodzeni na Ziemi hydrologowie — szczerząc zęby — pokazali Mai, gdy weszła do pasażu obserwacyjnego, wciętego w stok magmowego kanału, że czarna woda pędzi po dnie ogromnego tunelu, z trudem pokrywając jego dno, nawet przy dwustu metrach sześciennych na sekundę; ryk jej plusku odbijał się w pustym bazaltowym walcu.

— Czyż nie jest ogromny? — pytali emigranci, a Maja kiwała głową, szczęśliwa, że przebywa z ludźmi, których reakcje rozumie. — Tak samo jak jakaś cholernie wielka rynna, prawda?

Jednak gdy Rosjanka wróciła do pociągu, młodzi tubylcy pokiwali tylko głowami na jej okrzyki… Rurociąg z magmowego kanału, tak, tak, oczywiście… Bardzo duży, no tak, będzie, nieprawdaż… Ocalił ją jakiś tunel do mniej udanych działań, zgadza się? Następnie na nowo podjęli dyskusję o pewnych cechach terenowych na dnie basenu, których Maja w ogóle nie potrafiła dostrzec.

Jadąc dalej pociągiem, okrążyli południowo-zachodni łuk basenu i tor magnetyczny poprowadził ich na północ. Przejechali przez cztery czy pięć większych rurociągów, schodzących kreto z wysoko położonych kanionów w Hellespontus Monies po lewej stronie, kanionów leżących między obnażonymi, żłobkowanymi grzbietami skalnymi, które przypominały tereny Newady lub Afganistanu.

Szczyty bielały od śniegu. Z okien po prawej stronie widać było na dnie basenu rozleglejsze łachy brudnego, popękanego lodu, często poznaczone płaskimi białymi placami nowszych wylewów. Na wierzchołkach wzgórz, tuż przy torze magnetycznym, budowano małe miasta namiotowe, które przypominały obrazy z toskańskiego renesansu.

— To podgórze stanie się bardzo popularnym miejscem do zamieszkania — powiedziała Dianie Maja. — Miasteczka będą leżały między górami i morzem, a niektóre u wylotów kanionów mogą się ostatecznie stać małymi portami.

Diana skinęła głową.

— Przyjemnego żeglowania.

Kiedy objechały ostatni łuk, tor magnetyczny musiał przekroczyć Lodowiec Niestena, zamarzniętą pozostałość po solidnym wybuchu, który zalał Low Point w roku 2061. Nie było tam łatwej drogi do przejazdu, ponieważ lodowiec w najwęższym punkcie miał trzydzieści pięć kilometrów szerokości i nikt jeszcze nie poświęcił czasu i sprzętu, aby zbudować nad nim wiszący most. Zamiast tego wbito w lód kilka słupów wspierających i zabezpieczono je w skale pod lodem. Słupy te miały od strony przedniej dzioby niczym lodołamacze, z tyłu natomiast przyczepione coś w rodzaju mostu pontonowego, który przesuwał się po płynących krach dzięki mocnym poduszeczkom amortyzującym, rozszerzającym się albo kurczącym dla wyrównania uskoków czy wzniesień w lodzie.

Przy przejeździe przez most pontonowy pociąg zwolnił, toteż przesuwał się powoli i Maja mogła spojrzeć w górę strumienia. Zauważyła miejsce, gdzie lodowiec wysuwał się z położonej między dwoma szczytami o wyglądzie kłów szczeliny, bardzo blisko Krateru Niestena. Przed laty jacyś, nigdy nie zidentyfikowani, powstańcy, używając ładunku termonuklearnego, wysadzili w powietrze formację wodonośną Niestena, uwalniając jeden z pięciu czy sześciu największych wypływów roku 2061, prawie tak duży jak ten, który zalał kaniony Marineris. Lód pod przejeżdżającym pociągiem ciągle jeszcze był nieco radioaktywny. Obecnie jednak leżał pod mostem zamarznięty i nieruchomy, stanowiąc nie większą pozostałość po tej straszliwej powodzi niż tylko zadziwiająco popękane pole lodowych bloków. Siedząca obok Mai Diana powiedziała coś właśnie o amatorach wspinaczek górskich, którzy dla czystej przyjemności lubili się wdrapywać na tutejsze lodospady. Zdegustowana Maja wzruszyła ramionami i uznała, że ludzie są pomyleni. A potem pomyślała o Franku, którego ciało porwała marineryjska powódź i zaklęła głośno.

— Nie pochwalasz tego? spytała Diana.

W odpowiedzi Rosjanka znowu zaklęła.

Zaizolowany rurociąg biegł w dół śródlinii lodowca, pod mostem pontonowym i dalej, w dół ku Low Point. Ciągle osaczano dno popękanej warstwy wodonośnej. Maja wypatrzyła w Low Point budynek, w którym mieszkała kiedyś przez wiele lat z pewnym inżynierem; jego imienia nie mogła sobie teraz przypomnieć, a obecnie wypompowywano to, co pozostało na dnie formacji wodonośnej Niestena, dolewając jeszcze więcej wody na zatopione miasto. Wielki wyciek z 2061 roku zredukował się w chwili obecnej do smukłego rurociągu; wodę skanalizowano i uregulowano.

Maja poczuła w sobie niespokojne zawirowanie emocji. Musiała przyznać, że poruszyło ją to, co widziała podczas wycieczki, a także wspomnienia wszystkich wydarzeń, które miały miejsce kiedyś oraz przeczucie tych, które nastąpią… Ach, ta powódź wewnątrz niej, ten wybuch powodzi w jej umyśle! Gdyby tylko potrafiła ujarzmić swoją duszę w taki sam sposób, jak oni ujarzmili tę warstwę wodonośną — opróżnić ją, kontrolować, rozsądnie uregulować. Jednak jej ciśnienie hydrostatyczne było tak ogromne, a zdarzające się wybuchy tak gwałtowne. Żaden rurociąg nie zdołałby ich powstrzymać.

— Wszystko się zmienia — powiedziała Maja Michelowi i Spencerowi. — Nie sądzę, żebyśmy jeszcze cokolwiek z tego rozumieli.

Ponownie pogrążyła się w swoim życiu w Odessie, szczęśliwa, że wróciła do miasta, chociaż także dziwnie poruszona i bardzo wszystkiego ciekawa; widziała teraz świat w jakiś nowy sposób. Na ścianie nad biurkiem w swoim biurze powiesiła wykonany przez Spencera szkic, który przedstawiał alchemika ciskającego w burzliwe morze jakąś wielką księgę. Na dole Spencer napisał: „Zatopię swoją księgę”.

Każdego dnia wczesnym rankiem Maja opuszczała mieszkanie i szła po gzymsie do biurowca Głębokich Wód położonego w pobliżu suchego nabrzeża, obok innej związanej z Praxis firmy o nazwie Separation de L’Atmosphere. Tam całymi dniami pracowała kierując zespołem syntetyzującym, którego działalność polegała na koordynacji działań jednostek polowych i — ostatnio — na obserwacji małych ruchomych maszyn automatycznych, poruszających się wokół dna basenu, gdzie zajmowały się najnowszym górnictwem minerałowym oraz przemieszczaniem lodu. Od czasu do czasu Maja projektowała również małe wędrowne wioski, ciesząc się możliwością powrotu do ergonomiki, swej najstarszej — oczywiście, poza kosmonautyką — profesji. Pewnego dnia, gdy przesuwała szafki w pomieszczeniu, spojrzawszy na swoje szkice poczuła ostry dreszcz deja vii i zastanowiła się, czy kiedykolwiek przedtem nie wykonywała przypadkiem dokładnie takiej samej pracy, kiedyś w zapomnianej już przeszłości. Zadawała sobie także pytanie, dlaczego umiejętności praktyczne tak mocno tkwią w pamięci, podczas gdy wiedza jest taka ulotna. Przez całe swoje życie Maja nie potrafiła sobie przypomnieć teorii, dzięki której była specjalistką od spraw ergonomiki, ale mimo upływu dziesięcioleci, jakie minęły od czasów nauki, ciągle potrafiła robić ze swej wiedzy właściwy użytek.

Pomyślała, że umysł człowieka jest bardzo dziwny. W niektóre dni uczucie deja vu wracało tak namacalne jak swędzenie i z tego powodu każde wydarzenie danego dnia wydawało się Mai czymś znanym. Stwierdziła, że owo odczucie stawało się tym bardziej nieprzyjemne, im dłużej się utrzymywało, aż świat zmieniał się w dotkliwe, przerażające więzienie, a sama Maja była w nim tylko tworem przypadku, mechanizmem zegarowym niezdolnym do zrobienia czegokolwiek nowego, czego nie zrobiła już przedtem, w tej nie pamiętanej już przeszłości. Pewnego razu, kiedy choroba ta trwała prawie tydzień, Maja czuła się jak sparaliżowana; nigdy wcześniej nic nie zaatakowało w tak złośliwy sposób sensu jej życia, nigdy. Michel, który naprawdę się o nią troszczył, zapewniał ją, że jest to prawdopodobnie psychiczna manifestacja problemów fizycznych. Maja uwierzyła mu na słowo, choć chyba nie do końca… Ale, ponieważ nie potrafił najwyraźniej w żaden sposób przynieść jej ulgi i sprawić, by wrażenie to ją opuściło, uznała, że praktycznie nie bardzo jej pomaga. Znosiła więc napady deja vu w milczeniu i czekała, aż same miną.

Kiedy rzeczywiście mijały, robiła, co mogła, aby o nich zapomnieć. A potem, kiedy się pojawiały ponownie, mówiła do Michela: „Och, mój Boże, czuję to znowu”, a on jej odpowiadał pytaniem: „Czy to się zdarzyło już przedtem?”, po czym oboje wybuchali śmiechem, a Maja ze wszystkich sił się starała poradzić sobie z samą sobą. Rzucała się w drobiazgowe problemy swojej aktualnej pracy: przygotowywała plany dla ekip różdżkarskich i wyznaczała im zadania na podstawie raportów areografów ze stożka oraz wyników innych zespołów różdżkarskich, które powróciły do miasta. Była to praca interesująca, nawet ekscytująca, coś w rodzaju gigantycznej wyprawy w celu odnalezienia ukrytych skarbów, która wymagała ciągłej edukacji w dziedzinie areografii, nauki o sekretnych zwyczajach wody zalegającej pod marsjańską powierzchnią. Całkowite oddanie się pracy pomogło Mai dość poważnie w przezwyciężaniu deja vu i po jakimś czasie wrażenie to stawało się tylko jednym z wielu niesamowitych odczuć, którymi obarczał ją jej umysł. Wydawało jej się wprawdzie gorsze niż radość, ale z pewnością lepsze niż depresja lub zdarzające się sporadycznie momenty, kiedy zamiast uczucia, że coś się już przedtem zdarzyło, odnosiła wrażenie, że nic takiego nigdy wcześniej nie miało miejsca, mimo że była to, na przykład, zwykła czynność wsiadania do tramwaju. Te przeciwne odczucia Michel nazywał jamais vu i patrzył na nią z niepokojem, gdy o nich opowiadała. Były widocznie nieco niebezpieczne. Jednak nic nie można było z nimi zrobić. Czasami życie z kimś, kto się specjalizował w problemach psychologicznych, wcale nie pomagało. Łatwo można się było stać dla tamtej osoby jedynie spektakularnym przypadkiem, który należy zbadać i przestudiować. A trzeba by wielu słów, aby opisać skomplikowaną osobowość Mai.

W każdym razie w te dni, gdy miała szczęście i czuła się dobrze, pracowała w całkowitym oderwaniu od rzeczywistości i wychodziła z biura gdzieś między czwartą a siódmą, bardzo zmęczona, ale i zadowolona. Szła do domu w charakterystycznym świetle późnego popołudnia Odessy: całe miasto leżało w cieniu Hellespontusa i dlatego niebo było intensywne od światła i koloru; chmury, przepływające ponad lodem na wschód, były oświetlone w sposób naprawdę olśniewający, a wszystko pod nimi błyszczało odbitym światłem, tym nieskończonym szeregiem barw pomiędzy błękitem i czerwienią. Światłem, które było inne każdego dnia, inne nawet o każdej godzinie.

Maja leniwie przechodziła przez park pod ulistnionymi drzewami, potem przez zamykaną na klucz bramę wchodziła do budynku Praxis, a następnie szła na górę, do mieszkania, aby zjeść kolację z Michelem, który zwykle już skończył długi dzień spędzony na terapii z tęskniącymi za domem nowo przybyłymi z Ziemi osobami albo z przedstawicielami pierwszej setki, dinozaurami, którzy narzekali na bardzo wiele dolegliwości, takich właśnie jak deja vu Mai, rozdwojenie jaźni Spencera, a także utratę pamięci, anomię, ułudy zapachowe i tym podobne sprawy. Były to osobliwe problemy gerontologiczne, które rzadko się pojawiały u krócej żyjących ludzi, ostrzegając tym samym złowieszczo, że kuracje opóźniające starzenie nie przenikają tak dokładnie i głęboko do organizmów, jak życzyliby sobie tego ich twórcy i pacjenci.

Z drugiej strony bardzo niewielu nisei, sansei czy yonsei przychodziło do niego, co nieco zaskakiwało Michela.

— Bez wątpienia jest to dobry znak dla długofalowych perspektyw mieszkania na Marsie — zauważył pewnego wieczoru, kiedy wrócił ze swojego gabinetu na parterze, po spokojnie spędzonym dniu pracy.

Maja wzruszyła ramionami.

— Mogliby być szaleni i wcale o tym nie wiedzieć. Tacy mi się w każdym razie wydali, gdy zwiedzałam basen.

Michel popatrzył na nią z uwagą.

— Chcesz powiedzieć: szaleni czy tylko inni od nas?

— Nie wiem. Mam po prostu wrażenie, że są nieświadomi tego, co robią.

— Każde pokolenie pozostaje w pewnym sensie tajemnicą dla innych. A ci być może cierpią na niegroźny przypadek areofilii. Są całkowicie skupieni na swojej planecie i w ich naturze leży przekształcanie jej. Musisz im to przyznać.

Zwykle w chwili, gdy Maja wracała do domu, wyczuwała już w mieszkaniu rozmaite zapachy — efekty prób Michela, by upichcić coś w stylu prowansalskim. Na stole czekała otwarta butelka wina. Przez większą część roku jadali na balkonie. Kiedy Spencer był w mieście i czuł się nieźle, przyłączał się do nich, podobnie jak inni, sporadyczni goście. Podczas posiłku rozmawiali o wykonanej tego dnia pracy i wydarzeniach na planecie, a także na Ziemi.

I tak Maja żyła zwyczajnie, przeżywając zwykłe dni zwyczajnego życia, la vie quotidienne i dzieląc swe chwile z Michelem, mężczyzną o łysej czaszce i szelmowskim uśmieszku na wspaniałej, galijskiej twarzy, człowiekiem lekko ironicznym, bardzo dobrodusznym, a jeszcze bardziej obiektywnym. Wieczorne światło skupiało się w pasie nieba ponad czarnymi, nierównymi wierzchołkami Hellespontusa: jaskrawe róże, srebrzystości i fiolety przechodziły stopniowo w ciemne odcienie indygo i siną czerń, a głosy rozmawiających cichły i łagodniały w tej ostatniej części zmierzchu, którą Michel nazywał entre chien et loup. Aż wreszcie zbierali talerze, wracali do środka i zmywali w kuchni, a wszystko było takie zwyczajne, wszystko było znane, zagłębione w tym deja vu, które człowiek sam sobie wyznacza i które czyni go szczęśliwym.

A potem, w niektóre wieczory, Spencer skłaniał Maję, by uczestniczyła w spotkaniach jednej z grup. Spotkania odbywały się zwykle w którejś z komun, znajdujących się w górnej części miasta. Komuny te były luźno powiązane z „Naszym Marsem”, chociaż osoby przychodzące na zebrania raczej nie należały do radykalnego skrzydła ugrupowania, któremu na kongresie w Dorsa Brevia przewodniczył Kasei; przypominały raczej przyjaciół Nirgala z Dao: ludzie ci byli młodsi, mniej dogmatyczni, bardziej skupieni na sobie i swoich problemach, a także szczęśliwsi. Perspektywa spotykania się z nimi niepokoiła Maję, mimo że rzeczywiście tego chciała, toteż cały dzień przed wieczornym spotkaniem spędziła w stanie niespokojnego oczekiwania. Potem, po kolacji, mała grupka przyjaciół Spencera przyłączyła się do nich jeszcze w budynku Praxis i towarzyszyła Mai podczas podróży przez miasto: jazdy tramwajem, a później pieszej wędrówki, aż do górnej części Odessy, gdzie znajdowały się bardziej zatłoczone budynki mieszkalne.

Tutaj całe domy stawały się fortecami gospodarki alternatywnej. Ich mieszkańcy płacili wprawdzie czynsz i pełnili jakieś stanowiska w dolnej części miasta, jednak we wszystkich pozostałych kwestiach odcinali się od oficjalnej ekonomii: uprawiali rośliny w oranżeriach, na tarasach i dachach, zajmowali się oprogramowaniem i budowaniem, a także produkowali niewielkie narzędzia i przybory rolnicze. Sprzedawali je, wymieniali między sobą lub po prostu rozdawali. Ich spotkania odbywały się we wspólnych salonach albo na otwartej przestrzeni w małych parkach i ogrodach górnej części miasta, pod drzewami. Czasami przyłączały się do nich grupki „czerwonych” spoza miasta.

Na początku Maja zwykle prosiła zebranych, aby się przedstawili i powiedzieli coś o sobie. W ten sposób dowiadywała się o nich bardzo wiele: najwięcej było wśród nich dwudziestolatków, trzydziestolatków albo czterdziestolatków, urodzonych w Burroughs, na Elysium, Tharsis, w obozach Acidalii lub na Wielkiej Skarpie. Nieduży odsetek stanowili starzy przybysze i grupki nowych emigrantów, często pochodzących z Rosji, co sprawiało Mai prawdziwą przyjemność. Z wykształcenia byli agronomami, inżynierami ekologami, pracownikami budowlanymi, technikami. Pracowali też jako urzędnicy, stanowiąc personel administracyjny, pomocniczy i usługowy. Wiele z ich dokonań wykorzystywano coraz częściej w ramach rozwijającej się ekonomii alternatywnej. Budynki komun początkowo były zwykłymi ludzkimi mrowiskami: każde mieszkanie składało się tylko z jednej izby, a wspólne łazienki znajdowały się na końcach korytarzy. Mieszkańcy chodzili pieszo lub jeździli tramwajami do pracy w dolnej części miasta, mijając za gzymsem warowne rezydencje, zajmowane przez członków zarządów konsorcjów metanarodowych, przebywających gościnnie w mieście. (Natomiast przedstawiciele Praxis mieszkali w takich samych mieszkaniach jak uczestnicy zebrań, co odnotowywano z aprobatą).

Wszyscy zgromadzeni otrzymali już kurację gerontologiczną, wobec czego uważali ją za coś normalnego. Gdy usłyszeli, że na Ziemi przyznawanie kuracji lub jej odmawianie stosuje się jako instrument kontroli urodzin, byli początkowo wstrząśnięci, potem jednak po prostu dopisali ten postępek do listy popełnianych na dalekiej planecie niegodziwości. Wszyscy byli we wspaniałym zdrowiu i bardzo niewiele wiedzieli o chorobach czy przeludnionych szpitalach i klinikach. Na własną niedyspozycję znali tylko jeden sposób — typową tutaj ludową kurację: wyjście w walkerze poza namiot i jedno mocne zaczerpnięcie marsjańskiego powietrza. Twierdzili, że ta metoda leczy wszelkie dolegliwości, jakie mogą się przydarzyć człowiekowi. Byli duzi i silni. Mieli w oczach coś osobliwego, co pewnej nocy udało się Mai rozpoznać: to samo spojrzenie widziała na twarzy młodego Franka, na zdjęciu, które wyświetlił jej komputer — idealizm, ledwie opanowywany gniew na niesprawiedliwość, świadomość, że, niestety, nie wszystko na świecie dzieje się w sposób właściwy i przekonanie, że właśnie oni potrafią tę sytuację naprawić. Ot, siła młodość’, pomyślała z westchnieniem Maja. Potencjalni zwolennicy rewolucji.

Tacy byli. Spotykali się w swoich małych pokoikach, aby dyskutować rozmaite kwestie; wyglądali na zmęczonych, lecz szczęśliwych. Takie rozmowy były częścią ich świata, równie ważną jak wiele innych rzeczy; stanowiły po prostu część ich życia społecznego. Ważne było, aby to zrozumieć. A Maja wychodziła na środek pokoju i — jeśli uznała za możliwe — siadała na stole, a następnie przedstawiała się:

— Jestem Tojtowna. Byłam tutaj od samego początku.

Opowiadała im o tym, jak to wyglądało w Underhill, ze wszystkich sił starając się sobie to przypomnieć, aż stawała się tak natarczywa w swoim zachowaniu jak sama Historia, próbując wyjaśnić, dlaczego na Marsie dzieje się tak, jak się dzieje.

— Zrozumcie — mówiła im — nigdy nie daje się zawrócić.

Zmiany fizjologiczne, jakie miały miejsce w ich organizmach, zamykały przed nimi na zawsze Ziemię: zarówno przed emigrantami, jak i przed tubylcami, chociaż zwłaszcza przed tymi drugimi. Wszyscy oni byli teraz Marsjanami, niezależnie od tego, gdzie się urodzili. Musieli więc stworzyć państwo niezależne, może suwerenne, a przynajmniej półautonomiczne. Półautonomia mogłaby wystarczyć, biorąc pod uwagę realia obu światów, a częściowa niezależność dałaby podstawy do tego, by nazwać planetę Wolnym Marsem. Jednak w aktualnym stanie rzeczy ich „państwo” nie było niczym więcej jak tylko kolonią i nie posiadali żadnej rzeczywistej siły. a tylko swoje własne żywoty. Wszelkie decyzje podejmowali za nich ludzie, którzy znajdowali się w odległości stu milionów kilometrów od nich. Dom Marsjan drążono i siekano, zmieniając go w kawałki metalu, wysyłane następnie statkami na tamtą odległą planetę. To było prawdziwe marnotrawstwo, którego korzyści nie potrafił dostrzec nikt z wyjątkiem elity metanarodowców, rządzącej obiema planetami niczym feudalnymi lennami. Nie, nie, musieli uzyskać wolność. I to nie po to, aby się oderwać od straszliwej sytuacji Ziemi, wcale nie… Raczej po to, by mogli wywrzeć pewien rzeczywisty wpływ na zdarzenia, które miały miejsce na tamtej dalekiej planecie. W przeciwnym bowiem razie oni, Marsjanie, będą tylko bezradnymi świadkami katastrofy, świadkami, którzy potem, po pojawieniu się pierwszych ofiar, sami zostaną wessani w ten wir. Takiego ryzyka nie można było tolerować, mówiła Maja. Marsjanie muszą zacząć działać.

Przedstawiciele komun łatwo wchłaniali słowa Rosjanki, podobnie zresztą jak bardziej umiarkowane grupy „Naszego Marsa” i miejscy bogdanowiści, a nawet niektórzy spośród „czerwonych”.

Na każdym zebraniu Maja podkreślała ważność koordynacji działań.

— Rewolucja to nie miejsce dla anarchii! Gdyby na przykład każde z nas na własną rękę próbowało wypełnić wodą Hellas, łatwo jedni mogliby zniszczyć pracę drugich, a może nawet przelać wyznaczony kontur jednokilometrowy i zniszczyć wszystko, co do tej pory udało nam się osiągnąć. I tak samo jest z rewolucją. Musimy działać razem. W 2061 roku byliśmy podzieleni i dlatego właśnie ponieśliśmy tak wielką klęskę. To było raczej współoddziaływanie niż współdziałanie, rozumiecie, co chcę powiedzieć? Głupota. Tym razem musimy pracować razem.

— Wytłumacz to „czerwonym” — stwierdzali bogdanowiści. A Maja przeszywała ich spojrzeniem i odpowiadała:

— Teraz mówię do was. Wolelibyście nie słyszeć, co powiedziałam tamtym.

Często wywoływało to ich śmiech. Odprężali się, wyobrażając sobie, jak Maja karci kogoś innego. Była świadoma, że uważają ją za Czarną Wdowę — złą czarownicę, która mogłaby rzucić na nich przekleństwo, Medeę, która potrafiłaby ich zabić — była to jej cecha charakterystyczna, dzięki której nie przestawali okazywać zainteresowania, toteż od czasu do czasu umyślnie grała przed nimi groźną osobę. Zadawała też trudne pytania i chociaż zwykle odpowiadający okazywali się straszliwie naiwni, czasami ich odpowiedzi były naprawdę frapujące, zwłaszcza gdy mówili o samym Marsie. Niektórzy z nich gromadzili niesamowicie dużo informacji: posiadali spisy zawartości arsenałów metanarodowców, wniknęli do systemów zawiadujących lotniskami, znali topografię centrów komunikacyjnych, listy i programy lokacyjne dla satelitów i statków kosmicznych, poruszali się po sieciach i bazach danych. Często Mai wydawało się, że ich akcja ma naprawdę szansę powodzenia. Oczywiście, byli młodzi, i zdumiewająco nieświadomi tak wielu rzeczy, łatwo więc było się w ich otoczeniu czuć pewnie; jednak z drugiej strony, mieli w sobie zwierzęcą witalność, zdrowie i bardzo dużo energii. Ale jednocześnie byli mimo wszystko dorośli, toteż czasami, gdy Maja ich obserwowała, uświadamiała sobie, że doświadczenie i wiek, którymi się tak chełpiła, to jedynie kwestia zdobytych w tym długim czasie ran i blizn. Dlatego też te ich młode umysły miały się do umysłów starych tak jak młode ciała wobec starych: były silniejsze, żywotniejsze, mniej powykrzywiane, ponieważ nie dotknęły ich żadne tragedie.

Maja starała się o tym pamiętać, nawet kiedy prowadziła wykład w sposób tak surowy, jak kiedyś lekcje dla dzieci w Zygocie, a po jego zakończeniu zadawała sobie trud i wchodziła między zebranych, aby po prostu porozmawiać, spożyć wspólnie posiłek, posłuchać ich opowieści. Po tak spędzonej godzinie Spencer oznajmiał, że Maja powinna wracać. Swoim rozmówcom bowiem mówiła, że przyjechała do nich z innego miasta, chociaż — skoro widywała niektórych spośród nich na ulicach Odessy — była świadoma tego, że i oni musieli ją widywać; jednak wiedzieli tylko, że Maja spędza sporo czasu w ich mieście. Później wszakże Spencer i jego przyjaciele narzucili jej skomplikowaną procedurę poruszania się po mieście, dzięki której mieli sprawdzić, czy nie są śledzeni. Okazało się, że większa część grupy rozprasza się na schodkowych alejach górnej części miasta, toteż zanim Maja docierała do zachodniej dzielnicy i budynku mieszkalnego Praxis, była już sama. Tam prześlizgiwała się przez bramę i drzwi zamykały się za nią ze szczękiem, przypominając jej, że podwójne słoneczne mieszkanie, które dzieliła z Michelem, to „bezpieczny dom”.

Pewnej nocy, gdy zdawała Michelowi relację z bardzo ostrego spotkania z grupą młodych inżynierów i areologów, wystukała na klawiaturze polecenie i znalazła artykuł ze zdjęciem młodego Franka. Wydrukowała zdjęcie; ponieważ artykuł pochodził z gazety codziennej z tamtych czasów, było ono czarno-białe i mało wyraziste. Mimo to przywiesiła je z boku szafki nad zlewem kuchennym. Czuła dziwny niepokój.

Michel podniósł oczy znad swego AI, popatrzył na zdjęcie i pokiwał głową z aprobatą.

— To zadziwiające, jak wiele można wyczytać z ludzkich twarzy.

— Frank tak nie uważał.

— Franka wręcz przerażało istnienie takiej możliwości.

— Hmm… — zastanowiła się Maja. Nie była w stanie sobie tego przypomnieć. Natomiast przypomniała sobie spojrzenia podczas spotkania, które odbyła tego wieczoru. Michel mówił prawdę, ich twarze rzeczywiście ujawniały wszystko — oblicze danej osoby było jak maska wyrażająca znaczenie tego dokładnie zdania, które osoba ta właśnie wypowiadała. Nikt nie ma wpływu na metanarodowców, mówiły twarze. Metanarodowcy wszystko zniszczyli. Są egoistami, dbają jedynie o samych siebie. Metanacjonalizm to po prostu nowy rodzaj nacjonalizmu, tyle że nie łączy się z żadnym narodem. To patriotyzm pieniężny, rodzaj choroby. Z jego powodu cierpią ludzie, może nie tak bardzo tutaj, jednak na Ziemi z całą pewnością. I jeśli coś się nie zmieni, wkrótce to wszystko zdarzy się również tutaj. Zatrują także nas.

Wszyscy mówiący mieli na twarzach takie samo spojrzenie, jak to na zdjęciu, widoczny był u nich ten sam blask pewności i przekonania o słuszności własnych racji. Coś takiego bardzo łatwo mogło się po latach zmienić w cynizm; Frank był tego najlepszym dowodem. Można było zaprzepaścić ten zapał, można go było zmarnować, zatracić w cynizmie, który w dodatku zwykle okazywał się zaraźliwy.

Trzeba zacząć działać, zanim to wszystko się zdarzy, pomyślała Maja. Nie za szybko, ale też nie za późno. Najważniejszy był bowiem odpowiedni moment. A jeśli właściwie zaczną, jeśli uda im się zacząć w odpowiednim momencie, wtedy…

Pewnego dnia podczas pobytu Mai w biurze nadeszły nowiny z Hellespontusa. Odkryto nową warstwę wodonośną, bardzo głęboką w porównaniu z innymi, położoną wyjątkowo daleko od basenu i bardzo dużą. Diana doszła do wniosku, że wcześniejsze ery lodowcowe, które kiedyś spływały po paśmie górskim Hellespontus, musiały zatrzymać się właśnie pod powierzchnią. Było tam jakieś dwanaście milionów metrów sześciennych wody, więcej niż liczyła jakakolwiek inna formacja wodonośną. Odkrycie tej warstwy podniosło ilość zlokalizowanej wody z osiemdziesięciu do stu dwudziestu procent wody potrzebnej, by wypełnić basen do jednokilometrowego konturu.

Była to zadziwiająca nowina, toteż przedstawiciele centrali zebrali się w biurze Mai, aby wszystko omówić i nanieść dane na duże mapy. Areografowie wykreślali już trasy potencjalnych rurociągów wiodących przez góry i dyskutowali na temat pobocznych kwestii merytorycznych, związanych z różnymi rodzajami rurociągów. Morze Low Point, nazywane w biurze „stawem”, dało już podstawy silnej biocie — systemowi opartemu na łańcuchu pokarmowym kryla antarktycznego. Przy dnie morza stale się rozszerzała strefa topnienia, od dołu ogrzewana przez mohol, a od góry uciskana ciężarem wielu spiętrzonych ton lodu; także zwiększone ciśnienie powietrza oraz stale rosnące temperatury oznaczały, że wszędzie wokół topniało coraz więcej marsjańskiej powierzchni: lodowe góry przesuwały się, zderzały ze sobą i rozpadały, obnażając coraz więcej powierzchni, a z powodu tarcia i światła słonecznego wszystko ogrzewało się, aż powstawał najpierw lód dryfujący, a potem lodowe rumowisko. W tym momencie świeżo wpompowana woda, odpowiednio wycelowana, aby wzmocnić siły Coriolisa, powinna zacząć płynąć w ruchu przeciwnym do wskazówek zegara.

Zebrani rozmawiali o tych sprawach bardzo długo, a gdy omówiwszy już wszelkie problemy wyszli na zewnątrz, aby uczcić nowe zdarzenie dużym obiadem, całą grupą wstrząsnął widok gzymsu, stojącego ponad kamienną równiną pustego, dna basenu. Jednak tego dnia teraźniejszość nie mogła ich przestraszyć. Każde z nich wypiło do obiadu sporo wódki, tak dużo, że przez resztę popołudnia postanowili odpoczywać i nie zajmować się pracą.

Kiedy więc Maja wróciła do mieszkania, nie była w odpowiednim nastroju, aby znieść widok Kaseia, Jackie, Antara, Arta, Harmakhisa, Rachel, Emily, Frantza i wielu ich przyjaciół, których zobaczyła w swoim salonie. Przejeżdżali akurat przez Odessę w drodze do Sabishii, gdzie planowali się spotkać z niektórymi przyjaciółmi z Dorsa Brevia, a następnie ruszyć do Burroughs i spędzić tam kilka miesięcy na pracy. Niedbale pogratulowali Mai odkrycia nowej formacji; w gruncie rzeczy wcale ich to nie interesowało, nikogo, z wyjątkiem Arta. Fakt ten oraz niespodziewany tłok w mieszkaniu doprowadziły Maję do wściekłości. Oliwy do ognia dolało oczywiście to, że ciągle znajdowała się pod wpływem wódki oraz to, że Jackie była taka podniecona i otaczała ramionami zarówno dumnego Antara (który kiedyś przedstawił się Mai jako niezwyciężony rycerz z eposu preislamskiego), jak i upartego Harmakhisa. Obaj młodzi mężczyźni poddawali się dotykowi dziewczyny i żaden z nich nie okazywał najmniejszego sprzeciwu, gdy Jackie zajmowała się drugim albo igrała z Frantzem. Maja zignorowała zachowanie wnuczki Boone’a. Kto może wiedzieć, do jakich perwersji zdolni są ektogeni, wychowani w taki sposób, jak miot kociąt, pomyślała. A teraz wyrośli na wędrowców, cyganów, radykałów, rewolucjonistów… Nie wiadomo, na kogo jeszcze — jak Nirgal, chociaż nie, Nirgal miał przecież zawód i plany, podczas gdy ten tłumek… No cóż, Maja zmusiła się, by nie wydawać pochopnych sądów. Jednak naprawdę miała co do nich wątpliwości.

Wdała się w rozmowę z Kaseiem, zwykle zachowującym się o wiele poważniej niż młodsi od niego ektogeni; siwowłosy, dojrzały mężczyzna, który z rysów, choć z pewnością nie z zachowania, bardzo przypominał jej Johna. Kiedy Kasei ponuro obserwował, jak postępuje jego córka, z ust sterczał mu kamienny kieł niczym ząb jadowy węża. Niestety, w chwili obecnej umysł Kaseia całkowicie wypełniały plany przemienienia światka Kasei Vallis z siedziby sił bezpieczeństwa w wolną osadę. Rzecz jasna, uważał, że stworzenie nowego Korolowa w dolinie, której zawdzięczał własne imię, stanowi dla niego swego rodzaju osobisty afront, a szkody poczynione temu kompleksowi przez ich najazd podczas akcji ratowania Saxa nie wystarczyły, by złagodzić jego pretensje — raczej, jak się wydawało Mai, dzięki tamtej akcji apetyt Kaseia na tego typu działania wzrósł. Szalony mężczyzna z temperamentem… Może odziedziczył go po Johnie… Chociaż właściwie wcale nie był taki jak John czy Hiroko, co Maja uznała za pocieszające. Jednak jego plan zniszczenia Kasei Vallis uważała za błąd. Podobno wraz z Kojotem stworzyli program deszyfrujący, który łamał wszystkie kody zamykające w osiedlu Kasei Vallis i teraz Kasei planował zaatakować wartowników, załadować wszystkich okupantów do roverow, zablokować drzwi pojazdów od zewnątrz i wysłać je automatycznym torem do Sheffield, natomiast wszystkie budowle w dolinie zamierzał wysadzić w powietrze.

Taka akcja mogła się powieść lub nie, ale oznaczała wypowiedzenie wojny i zupełnie nie zgadzała się z prostą strategią, która istniała od czasu, gdy Spencerowi udało się powstrzymać Saxa przed niszczeniem z powietrza wszystkiego, co się dało. Strategia owa polegała na tym, by zniknąć z pola widzenia przedstawicielom sił bezpiezpieczeństwa na Marsie — przez jakiś czas członkowie podziemia musieli zaprzestać organizowania akcji odwetowych czy sabotażowych; wyprowadzić się z wszystkich kryjówek, na które mogliby się tamci natknąć… Nawet Ann wydawała się zwracać nieco uwagi na ten plan. Teraz Maja przypomniała Kaseiowi o ogólnych założeniach ich strategii, jednocześnie bardzo pochwalając jego pomysł i zachęcając swego rozmówcę, aby koniecznie spełnił swoje marzenia, gdy tylko nadejdzie ku temu odpowiednia chwila.

— Ale wtedy może już nie będziemy w stanie złamać ich kodów — lamentował Kasei. — To jest okazja jednorazowa. A przecież tamci i tak wiedzą, że tu jesteśmy, zwłaszcza po tym, co Sax i Peter zrobili z soczewką napowietrzną i Deimosem. Tamci prawdopodobnie myślą nawet, że jesteśmy jeszcze silniejsi, niż się spodziewali!

— Jednak niczego nie wiedzą na pewno. A my chcemy utrzymać naszą tajemnicę, naszą… niewidzialność. Hiroko mówi, że to, co niewidzialne, jest niemożliwe do pokonania. Pamiętaj też, jak bardzo wzmocnili swoje siły bezpieczeństwa od czasu, gdy Sax zaczął szaleć. A poza tym, jeśli stracą Kasei Vallis, mogą zechcieć sprowadzić na planetę ogromne posiłki. Z tego powodu możemy mieć w ostatecznym momencie większe trudności w przejęciu Marsa.

Kasei z uporem potrząsnął głową. Z drugiego końca pokoju Jackie przerwała im rozmowę wesołym tonem:

— Nie martw się, Maju, wiemy, co robimy.

— No cóż, chociaż z tego więc możemy być dumni! Pytanie brzmi, czy także reszta z nas wie, co robi? A może jesteś teraz marsjańską księżniczką?

— Nie, to Nadia jest marsjańską księżniczką — odparła Jackie i poszła do kuchni. Maja spojrzała za nią spode łba i zauważyła, że Art z zaciekawieniem jej się przygląda. Kiedy spojrzała na niego wprost, nie cofnął się przed jej wzrokiem, więc wstała i ruszyła do swego pokoju, aby się przebrać. Był tam Michel. Sprzątał i przygotowywał na podłodze miejsca do spania dla przybyłych. Maja uznała, że ten wieczór będzie irytujący.

Następnego ranka, kiedy skacowana wcześnie wstała, aby pójść do łazienki, Art był już na nogach. Ponad śpiącymi ciałami wyszeptał do niej:

— Chcesz wyjść i zjeść śniadanie?

Maja skinęła głową. Kiedy się ubrała, zeszli po schodach, wyszli na zewnątrz, przecięli park i przeszli wzdłuż gzymsu, który wyglądał niesamowicie, oświetlony poziomymi snopami światła wschodzącego słońca. Zatrzymali się w bistrze, przed którym właśnie umyto przypadający właścicielom odcinek chodnika. Na zabarwionej światłem świtu białej ścianie budynku ktoś wymalował krótkie zdanie. Używał szablonu, toteż słowa były zgrabne, małe, w kolorze jaskrawej czerwieni:

NIGDY NIE DAJE SIĘ ZAWRÓCIĆ

— Mój Boże! — krzyknęła Maja.

— Co takiego?

Wskazała na graffiti.

— Ach, taak — odrzekł Art. — Widzisz… Ostatnio takie zdania wymalowano wszędzie w Sheffield i Burroughs. Soczyste, co?

— Hej Ka.

Siedzieli w mroźnym powietrzu przy małym okrągłym stoliczku. Jedli paszteciki i pili kawę po turecku. Drobiny lodu mrugały na horyzoncie niczym diamenty, ujawniając jakieś poruszenie pod lodem.

— Co za fantastyczny widok — zauważył Art.

Maja z uwagą wpatrzyła się w potężnego Ziemianina. Musiała przyznać, że spodobała jej się jego odżywka. Był optymistą tak jak Michel, jednak bardziej ostrożnym, a równocześnie bardziej naturalnym; u Michela było to przemyślane zamierzenie, u Arta — temperament. Maja od początku uważała go za szpiega, od pierwszej chwili, kiedy go uratowali podczas dziwnie nieprawdopodobnej awarii, która przydarzyła mu się akurat na ich szlaku: szpieg Williama Forta, szpieg Praxis, może agent Zarządu Tymczasowego, a może także przedstawiciel innych, nieznanych osób czy organizacji. Teraz jednak przebywał wśród nich już od tak dawna… Stał się bliskim przyjacielem Nirgala, Jackie, również Nadii… A teraz oni sami, w gruncie rzeczy, także już współpracowali z Praxis, z różnych indywidualnych przyczyn — dla zapasów, ochrony lub informacji na temat Ziemi. Maja nie była więc już taka pewna — nie tylko tego, czy Art jest szpiegiem, ale (jeśli tak) czyim jest szpiegiem.

— Musisz ich powstrzymać. Nie mogą dokonać tego ataku na Kasei Vallis — zaczęła.

— Nie sądzę, żeby czekali na moje pozwolenie.

— Wiesz, co mam na myśli. Możesz spróbować im to wyperswadować.

Art wyglądał na zaskoczonego.

— Jeśli potrafiłbym wyperswadować ludziom takie rzeczy, bylibyśmy już wolni.

— Wiesz, co mam na myśli — powtórzyła.

— No cóż — odparł Art. — Moim zdaniem obawiają się, że powtórnie nie będą w stanie złamać kodu. A Kojot jest najwyraźniej przekonany, że jego plan jest świetny. Sax pomagał mu go stworzyć.

— Powiedz im to.

— To nic nie da. Bardziej słuchają ciebie niż mnie.

— Zgadza się.

— Moglibyśmy zorganizować konkurs: kto ma najmniejszy wpływ na Jackie?

Maja roześmiała się głośno.

— Każdy mógłby wygrać w tym konkursie — powiedziała.

Art wyszczerzył zęby.

— Powinnaś wpisywać polecenia w Pauline. I naucz się naśladować głos Johna Boone’a.

Maja znowu się roześmiała.

— Dobry pomysł!

Zaczęli rozmawiać o projekcie „Hellas” i Maja wyjaśniła Artowi wielkie znaczenie najnowszego odkrycia na zachód od Hellespontusa. Art pozostawał w stałym kontakcie z Fortem i z kolei opisał Mai wszelkie zawiłości związane z najnowszą decyzją Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, o której Rosjanka jeszcze nie słyszała: chodziło o to, że Praxis wystąpiła do Trybunału ze skargą przeciw Zjednoczonym, którzy zamierzali umieścić ziemską windę kosmiczną w Kolumbii. Wybrana lokalizacja znajdowała się tak blisko punktu w Ekwadorze, który planowała wykorzystać Praxis, że oba te miejsca narażały się wzajemnie na niebezpieczeństwo. Trybunał poparł Praxis, jednak Zjednoczeni zignorowali jego postanowienie i kontynuowali rozpoczęte działania, budując bazę w swoim nowym państwie flagowym; byli już przygotowani do manewru opuszczania kabla. Inne konsorcja metanarodowe najwyraźniej cieszył bunt przeciwko Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości i w pełni poparły one Zjednoczonych. Praxis natomiast stanęła przed prawdziwym problemem.

— Ci metanarodowcy kłócą się przez cały czas, prawda? — zapytała Maja.

— Zgadza się.

— Może więc zaczną się prawdziwe walki między niektórymi z nich.

Art uniósł brwi.

— To niebezpieczny plan!

— Dla kogo?

— Dla Ziemi.

— Nie dbam o Ziemię — odburknęła Maja, smakując wypowiadane słowa.

— Witaj w klubie — odparł smutno Art, a wówczas Maja ponownie się roześmiała.

Szczęśliwym trafem grupa Jackie wkrótce wyruszyła do Sabishii. Maja zdecydowała się pojechać na miejsce, gdzie odkryto nową formację wodonośną. Wsiadła w okrążający basen pociąg i udała się w kierunku przeciwnym do ruchu zegara. Jechała po lodowcu Niestena, potem na południe po wielkim zachodnim zboczu, obok leżącego na wzgórzu miasta Montepulciano, aż do stacyjki o nazwie Yaonisplatz. Tam Rosjanka przesiadła się do małego pojazdu i ruszyła drogą, która podążała górską doliną przez ostre grzbiety Hellespontusa.

Droga nie była niczym więcej niż tylko nierównym wcięciem w regolit, zabezpieczonym utrwalaczem i oznaczonym transponderami, a w zacienionych miejscach zablokowanym zaspami brudnego, zbitego, letniego śniegu. Przebiegała przez dziwny kraj. Obserwowany z przestrzeni Hellespontus wydawał się mieć pewną optyczną i areomorfologiczną spójność, jako że ejektamenta zostały wyrzucone z basenu w nierównych kręgach koncentrycznych. Jednak z powierzchni ukształtowanie to było niemożliwe do zauważenia; wszędzie wokół widniały jedynie przypadkowo rozsiane stosy skalne: stosy kamieni, które spadły z nieba i rozproszyły się chaotycznie. Ślad ogromnego ciśnienia wyzwolonego przez uderzenie stanowiły dziwaczne metamorfozy ich kształtów; najzwyczajniejsze z tych kamieni były gigantycznymi potrzaskanymi stożkami — stożkowymi głazami narzutowymi popękanymi podczas uderzenia na wszelkie możliwe sposoby, toteż w niektórych z nich uwidoczniły się szczeliny tak wielkie, że można było w nie wjechać, podczas gdy inne były jedynie leżącymi na powierzchni stożkowymi skałkami z mikroskopijnymi rysami, pokrywającymi każdy centymetr ich powierzchni, jak na starej porcelanie.

Maja przejechała przez ten popękany krajobraz, dziwnie poruszona widokiem tak wielkiej ilości kamieni karni. Były tu rozbite stożki, które wylądowały na ostrych wierzchołkach i tak trwały w bezruchu, oraz takie, które miały pod sobą miększy materiał i erodowały tak długo, aż w końcu stały się ogromnymi dolmenami. Gdzieniegdzie leżały także kamienie o wyglądzie gigantycznych rzędów kłów i wysokie, nakryte lingami kolumny, takie jak ta znana pod nazwą Erekcji Wielkiego Człowieka; były dziwacznie ułożone warstwowe stosy, z których najbardziej wydatny nazywano Naczyniami W Zlewie; były wielkie ściany filarowego bazaltu, umodelowanego w sześciokąty oraz inne ściany, tak gładkie i połyskliwe jak ogromne jaspisowe kloce.

Leżący najdalej od środka koncentryczny krąg ejektamentów najbardziej przypominał klasyczne górskie pasmo, wyłaniające się w porze popołudniowej jak coś w rodzaju Hindukuszu: nagi i olbrzymi pod pędzącymi chmurami. Droga przecinała to pasmo w postaci wysokiej przełęczy między dwoma bryłowatymi wierzchołkami. W tym wietrznym przesmyku Maja zatrzymała pojazd i spojrzała za siebie. Nie dostrzegła niczego z wyjątkiem poszczerbionych gór, całego różnorodnego świata gór; od cieni chmur i śniegu wszystkie szczyty i grzbiety wydawały się łaciate, a rozproszone tu i ówdzie sporadyczne pierścienie kraterowe nadawały krainie prawdziwie nieziemski widok.

Przed Mają ląd opadał do usianej kraterami Noachis Planum, gdzie — na dole — znajdował się obóz eksploatacyjnych roverow, ustawionych w kręgu niczym wozy na Dzikim Zachodzie. Maja zjeżdżała ostro po nierównej drodze do tego obozu; dotarła późnym popołudniem. Na miejscu powitała ją grupka starych przyjaciół Beduinów oraz Nadia, która przyjechała do nich, pragnąc zasięgnąć opinii na temat urządzenia wiertniczego dla nowo znalezionej formacji wodonośnej. Wiele osób było pod wrażeniem wiadomości o tym wspaniałym odkryciu.

— Rozciąga się obok Krateru Proctora i prawdopodobnie ciągnie się aż do Kaisera — powiedziała Nadia. — Wygląda tak, jak gdyby ciągnęła się daleko na południe, a do tej pory mogła już się połączyć z wodonośną warstwą Australis Tholus. Czy udało wam się ustalić jej północną granicę?

— Tak sądzę — odparła Maja i, aby to sprawdzić, zaczęła stukać na klawiaturze naręcznego komputerka. Przez całą wczesną kolację rozmawiali o wodzie, tylko sporadycznie przerywając temat, aby wymienić się innymi nowinami. Po posiłku zasiedli w roverze Zeyka i Nazik i odpoczywali przy sorbecie, który podawał Zeyk. Od czasu do czasu wpatrywali się w rozpalone węgle małego koksowego piecyka, na którym wcześniej ich gospodarz przyrządzał shish kebab. Rozmowa nieuchronnie ciążyła w stronę aktualnej sytuacji politycznej i Maja powtórzyła przyjaciołom to, co mówiła Artowi — że ze wszystkich sił powinni podjudzać niesnaski panujące między poszczególnymi konsorcjami metanarodowymi na Ziemi.

— To oznacza wojnę światową — przerwała jej ostro Nadia. — I jeśli nic się nie zmieni, mogłaby to być najgorsza wojna ze wszystkich, jakie się dotychczas toczyły… — Potrząsnęła głową. — Musi istnieć jakiś lepszy sposób.

— Aby wybuchła taka wojna, wcale nie potrzeba naszego udziału — zauważył Zeyk. — Oni i tak się znajdują na drodze w dół.

— Tak sądzisz? — spytała Nadia. — No cóż, jeśli wybuchnie… wtedy będziemy mieli szansę przejąć władzę. Tak uważam.

Teraz Zeyk potrząsnął głową.

— Mars stanowi ich wentyl bezpieczeństwa. Trzeba by ich mocno przycisnąć, aby oddali nam takie miejsce jak to.

— Istnieją różne formy nacisku — stwierdziła Nadia. — Skoro mieszkamy na planecie, gdzie życie na powierzchni ciągle jest równe śmierci, powinno nam się udać znaleźć takie sposoby, które nie wiążą się ze strzelaniem do ludzi. Powinna powstać cała nowa technika prowadzenia wojny. Rozmawiałam o tym z Saxem, który przyznał mi rację.

Maja prychnęła, a Zeyk wyszczerzył zęby.

— Jego nowe sposoby bardzo przypominają stare, o ile mogę coś na ten temat powiedzieć! Zestrzelenie soczewki napowietrznej… Tak, tak, bardzo nam się to spodobało! Podobnie jak wypchnięcie z orbity Deimosa. O, tak… Jednak ten punkt widzenia potrafię zrozumieć tylko do pewnych granic. Kiedy pojawią się pociski samonaprowadzające dalekiego zasięgu…

— Musimy się upewnić, że do tego nie dojdzie. — Nadia przybrała upartą minę, która pojawiała się na jej twarzy, ilekroć jej idee się ukonkretniały i Maja z zaskoczeniem przypatrywała się starej przyjaciółce. Nadia jako strateg rewolucji — Maja nie wierzyła dotąd, że coś takiego jest możliwe. No cóż, bez wątpienia myślała o rewolucji jako o sposobie ochrony własnych projektów budowlanych. Albo jak o samym projekcie budowlanym… Był to po prostu inny środek do celu.

— Powinnaś przyjechać do Odessy i porozmawiać z naszymi komunami — zasugerowała Maja. — Są wyznawcami Nirgala, w sensie podstawowym…

Nadia zgodziła się, a potem pochyliła do przodu z miniaturowym pogrzebaczem w ręku, aby wsunąć węgielek do środka koksowego piecyka. Obie Rosjanki obserwowały, jak płonie ogień. Był to rzadki widok na Marsie, ale Zeyk na tyle lubił naturalny płomień, że zadawał sobie naprawdę dużo trudu, by go mieć. Warstewki szarego popiołu trzepotały nad iście marsjańskim pomarańczem gorących węgli. Zeyk i Nazik rozmawiali cicho, omawiając sytuację Arabów na planecie, która jak zwykle była bardzo złożona. Znajdujący się wśród tej nacji radykałowie prawie wszyscy znajdowali się na zewnątrz: żyli w karawanach, szukając metali, wody i miejsc aseotermalnych. Wyglądali nieszkodliwie i nigdy nie robili niczego, aby ujawnić, że nie należą do metanarodowego porządku. Znajdowali się jednak wszędzie na planecie i czekali, gotowi do działania.

Nadia wstała, aby się udać na spoczynek, a kiedy wyszła, Maja powiedziała z wahaniem:

— Opowiedzcie mi o Chalmersie.

Zeyk popatrzył na nią spokojnie i beznamiętnie.

— Co chcesz wiedzieć?

— Chcę wiedzieć, w jaki sposób był zamieszany w morderstwo Boone’a.

Zaniepokojony Zeyk zamrugał oczyma.

— Tamta noc w Nikozji była bardzo zagmatwana — zaczął ze smutkiem. — Arabowie po dziś dzień o niej rozmawiają. To się już staje nieznośne.

— A co mówią?

Zeyk spojrzał na Nazik, która odpowiedziała za niego:

— Problem w tym, że krążą różne opinie. Nikt naprawdę nie wie, co się wówczas zdarzyło.

— Ale przecież wy tam byliście. Widzieliście coś. Opowiedzcie mi więc o tym, czego byliście świadkami.

Wtedy Zeyk popatrzył na Maję z uwagą, a następnie pokiwał głową.

— No, dobrze. — Wziął głęboki oddech i skupił się. Później poważnie, jak gdyby był świadkiem w sądzie, zaczął opowiadać: — Po waszych przemówieniach zebraliśmy się na Hajr el-kra Meshab. Ludzie byli wściekli na Boone’a, ponieważ dotarła do nich plotka, że zastopował plan budowy meczetu na Fobosie. Jego mowa nie pomogła zmienić ich opinii o nim. Nigdy nie podobała nam się idea tego nowego marsjańskiego społeczeństwa, o którym stale opowiadał. Siedzieliśmy więc na placu i gderaliśmy, a wówczas przyszedł Frank. Muszę przyznać, że jego widok w tamtym momencie stanowił dla nas naprawdę duże pocieszenie. Wydawało nam się, że jest on jedyną osobą, która ma szansę się przeciwstawić Boone’owi. Dlatego też wpatrywaliśmy się w niego jak w obraz, a on nas ośmielał do działania, na różne subtelne sposoby dając do zrozumienia, że traktuje Boone’a z lekceważeniem: opowiadał dowcipy, które jeszcze bardziej zwiększały nasz gniew na Johna i powodowały, że coraz bardziej sam Frank wydawał się nam jedynym bastionem przeciwko tamtemu. Mnie osobiście denerwowało, że Frank tak judzi młodych. Był wśród nas Selim el-Hayil i kilku jego przyjaciół ze skrzydła ahadyjskiego, którzy byli wściekli nie tylko na Boone’a, ale także na skrzydło fetahijskie. Widzisz, Ahadowie i Fetahowie bardzo się wówczas różnili w wielu kwestiach, takich jak panarabskość kontra nacjonalizm, kontakty z Zachodem, stanowisko wobec sufitów… Było to fundamentalne rozróżnienie wśród młodszej generacji Braterstwa.

— Sunnici przeciw szyitom? — spytała Maja.

— Nie. Ci bardziej konserwatywni kontra liberalni, przy czym liberałowie uważali się za świeckich, a konserwatyści byli religijni: albo sunnici, albo szyici… El-Hayil był przywódcą konserwatywnego skrzydła ahadyjskiego. Znajdował się w tamtej karawanie, z którą Frank podróżował owego roku. Często wtedy rozmawiali i Frank zadawał mu wiele pytań, naprawdę wwiercał się w niego, tak jak tylko on potrafił, kiedy czuł, że rozumie danego człowieka, jego stanowisko i partię.

Maja skinęła głową, przypominając sobie takiego właśnie Franka.

— W każdym razie Frank znał świetnie poglądy el-Hayila, a tamtego wieczoru w Nikozji była taka chwila, kiedy młody przyjaciel już chciał coś powiedzieć, a wówczas Frank dał mu znak spojrzeniem, żeby milczał. Widziałem to bardzo dobrze… Potem Frank odszedł, a el-Hayil oddalił się niemal natychmiast po nim.

Zeyk przerwał, upił kawy i zastanawiał się nad dalszym ciągiem opowieści.

— Potem nie widziałem żadnego z nich przez następne kilka godzin. Na długo zanim Boone został zabity, zaczęło się robić paskudnie. Ktoś wypisał slogany na oknach medyny i Ahadowie myśleli, że zrobili to Fetahowie, toteż kilku Ahadów zaatakowało paru przedstawicieli wrogiego ugrupowania. Następnie rozpoczęły się walki w całym mieście. Niektórzy spośród naszych wdali się również w bójki z przedstawicielami amerykańskich załóg budowlanych. Coś się stało. Walki i bijatyki trwały. Wyglądało, jak gdyby wszyscy poszaleli.

Maja skinęła głową.

— Dobrze to pamiętam.

— Hmm… no cóż, usłyszeliśmy, że Boone zniknął i zeszliśmy do Bramy Syryjskiej, aby sprawdzić kody zabezpieczające i zobaczyć, czy nie wyszedł tamtędy. Okazało się, że rzeczywiście ktoś wyszedł przez tę bramę i nie wrócił do miasta, więc ruszyliśmy na zewnątrz, a wtedy usłyszeliśmy straszną nowinę. Nie mogliśmy uwierzyć. Zeszliśmy do medyny, gdzie już się wszyscy zgromadzili i potwierdzili nam, że to prawda. Do szpitala dotarłem po mniej więcej półgodzinnym przedzieraniu się przez tłum. Widziałem go. Ty też tam byłaś.

— Nie pamiętam cię.

— No cóż, ja cię pamiętam. Jednak Frank już wyszedł. Więc tylko spojrzałem na ciało, a potem wyszedłem, żeby zawiadomić wszystkich zgromadzonych, że to prawda. Nawet Ahadowie byli wstrząśnięci, jestem tego pewien… Nasir, Ageyl, Abdullah.

— Tak — potwierdziła Nazik.

— Ale el-Hayila, Rashida Abou i Bulanda Besseisso nie było tam z narty. Wróciliśmy do naszej dzielnicy i zgromadziliśmy się w domu z widokiem na plac Ffajr el-kra Meshab. Nagle rozległo się bardzo mocne stukanie do drzwi, a kiedy otworzyliśmy, do środka wpadł el-Hayil. Był już wtedy bardzo chory, pocił się, próbował wymiotować. Całą skórę miał zaczerwienioną i pokrytą plamami. Prawie nie mógł mówić, tak bardzo miał spuchnięte gardło. Pomogliśmy mu wejść do łazienki. Widzieliśmy, jak się dusi własnymi wymiotami. Zawezwaliśmy Yussufa i próbowaliśmy zabrać Selima do kliniki w naszym karawanseraju, kiedy nagle nas zatrzymał. „Oni mnie zabili” — jęknął. Spytaliśmy, kogo ma na myśli, a on wyrzucił z siebie tylko jedno słowo: — „Chalmers”.

— Powiedział to?! — zapytała Maja.

— Spytałem go: „Kto to zrobił?”, a on odparł: „Chalmers”.

Jak gdyby z wielkiej odległości Maja usłyszała głos Nazik:

— Było jednak coś jeszcze.

Zeyk skinął głową i odpowiedział.

— Spytałem: „Co masz na myśli?”, a on rzekł: „Chalmers. Chalmers mnie zabił. Chalmers i Boone”. Wyrzucał z siebie słowo po słowie. Mówił: „Planowaliśmy zabić Boone’a.” Nazik i ja jęknęliśmy, słysząc te słowa, a wówczas Selim zacisnął palce na moim ramieniu. — Zeyk wyciągnął obie ręce i schwycił niewidzialne ramię. — „On zamierzał wyrzucić nas z Marsa!” Oświadczył to w taki właśnie sposób… nigdy tego nie zapomnę. Naprawdę w to wierzył. „Boone w jakiś sposób zamierzał nas wykopać z Marsa!” — Zeyk potrząsnął głową, ciągle nie mogąc uwierzyć w to, co się wówczas zdarzyło.

— Co się działo potem?

— Selim… — Zeyk otworzył ręce — Selim dostał apopleksji. Najpierw się chwycił za gardło, a potem wszystkie jego mięśnie… — Zeyk znowu zacisnął dłonie w pięści. — Zastygł i przestał oddychać. Próbowaliśmy go ratować, ale już nam się nie udało. Nie wiedziałem, co robić… Tracheotomia? Sztuczne oddychanie? Preparaty przeciwhistaminowe? — Wzruszył ramionami. — Umarł na moich rękach.

Zapanowało długie milczenie. Maja w tym czasie wpatrywała się w rozpamiętującego Zeyka. Od tamtej nocy w Nikozji upłynęło pół wieku, a Zeyk już wtedy był stary.

— Jestem zaskoczona, że tak dobrze to pamiętasz — odezwała się Maja. — Moja własna pamięć, nawet takie noce jak tamta…

— Ja pamiętam wszystko — wyjaśnił ponuro Zeyk.

— Zeyk cierpi z powodu dokładnie przeciwnego problemu niż my wszyscy — wyjaśniła Nazik, patrząc na męża. — Pamięta zbyt wiele. I nie śpi dobrze.

— Hm. — Maja zastanowiła się chwilę. — A co z tamtymi dwoma wspólnikami?

Zeyk zacisnął usta.

— Nie potrafię powiedzieć na pewno. Nazik i ja przez resztę tej nocy zajmowaliśmy się Selimem. Spieraliśmy się, co zrobić z jego ciałem. Czy je wrzucić do przyczepy i ukryć to, co wiemy, czy też może od razu zawiadomić władze.

Czyli pójść do władz z samotnym martwym zabójcą, pomyślała Maja, uważnie obserwując wyraz twarzy Zeyka. Może o to się właśnie spierali. Chyba Zeyk nie opowiadał tej historii dokładnie.

— Nie wiem, co im się naprawdę przydarzyło. Nigdy się tego nie dowiedziałem. W mieście owej nocy było wielu Ahadów i Fetahów, a Yussuf słyszał to, co powiedział Selim. Więc ich śmierć mogli spowodować zarówno ich wrogowie czy przyjaciele, jak i oni sami. W każdym razie umarli później tej nocy w jakimś pokoju w medynie. Koagulanty.

Zeyk wzruszył ramionami.

Znowu zapadło milczenie. Zeyk westchnął, ponownie napełnił filiżankę. Nazik i Maja odmówiły.

— Jednak… widzisz… — podjął Zeyk — to dopiero początek. Tylko tyle widzieliśmy, tyle możemy powiedzieć na pewno. Co do innych kwestii, fiu! — Skrzywił się. — Spory, domysły, wszelkie teorie spiskowe. Zwykła rzecz w takiej sytuacji, prawda? Nikt już nie zostaje po prostu zamordowany. Od czasu waszych Kennedych zawsze istnieje pytanie o to, ile rozmaitych historii można stworzyć, aby zinterpretować ten sam materiał dowodowy… To jest ogromna przyjemność w teorii konspiracji… Nie wyjaśnianie, ale samo opowiadanie. To jest jak Szecherezada.

— Nie wierzysz w żadną z tych teorii? — spytała Maja. Nagle poczuła się zupełnie bezradna.

— Nie. Nie mam powodu, by wierzyć. Ahadowie i Fetahowie kłócili się, wiem o tym. Frank i Selim byli jakoś powiązani, to też prawda. Ale jaki wpływ miały te fakty na Nikozję, o ile w ogóle jakiś… — Stary Arab wypuścił powietrze z płuc. — Nie wiem i nie rozumiem, skąd ktokolwiek mógłby wiedzieć coś na pewno. To przeszłość… Allachu, wybacz mi… Przeszłość wydaje mi się czymś w rodzaju demona, który przybył tutaj, aby zadręczać mnie po nocach.

— Przykro mi. — Maja wstała. Jasne, małe pomieszczenie nagle wydało jej się zatłoczone i przeładowane ozdobami. Spojrzała na wieczorną gwiazdę w oknie i powiedziała: — Zamierzam pójść na spacer.

Zeyk i Nazik skinęli głowami i Nazik pomogła Mai nałożyć hełm.

— Nie bądź długo — powiedziała.

Niebo jak zwykle pokrywały widowiskowe feerie gwiazd. Na zachodnim horyzoncie widoczny był pas koloru fiołkoworóżowego. Na wschodzie wznosił się Hellespontus; późna zorza zmieniała jego wierzchołki w ciemny róż, który wcinał się w leżące nad nim indygo; oba kolory były tak czyste, że linia przejścia wydawała się drżeć.

Maja szła wolno ku odkrywce, która znajdowała się mniej więcej kilometr od karawanseraju. Zauważyła, że w szczelinach pod jej stopami coś rośnie: porosty albo kępki mchu; cała roślinność wydawała się czarna. Maja, ilekroć mogła, stąpała po kamieniach. Rośliny miały na Marsie wystarczająco trudne warunki, nie trzeba ich jeszcze dodatkowo deptać. Jak wszystkie żywe istoty… Chłód wieczoru sączył się w jej ciało, póki nie poczuła, jak w spodniach na wysokości kolan rozgrzewają się promienie włókien grzewczych. Nagle potknęła się, po czym zamrugała oczyma, aby lepiej widzieć. Niebo pełne było zamglonych gwiazd. Gdzieś na północy, w Aureum Chaos, osypane mieszaniną lodu i osadów leżało ciało Franka Chalmersa; własny walker stanowił trumnę dla tego ciała. Frank Chalmers: zabity podczas ratowania przyjaciół przed zmiecieniem ich z powierzchni. Zapewne on sarn całym sercem pogardziłby takim opisem. Nalegałby, aby nazwać swoją śmierć wypadkiem i niczym więcej. Nieodpowiednia chwila, nieodpowiednie miejsce, upierałby się. Rezultat posiadania większej energii życiowej niż ktokolwiek inny, energii ładowanej przez własny gniew — na nią, na Johna, na UNOMĘ i na wszystkie potęgi na Ziemi. Na swoją żonę. Na swojego ojca. Na swoją matkę i na siebie samego. Na wszystko. Gniewny człowiek; najbardziej gniewny człowiek, jaki kiedykolwiek stąpał po ziemi. I jej kochanek. A także morderca jej drugiej miłości, największej miłości jej życia, Johna Boone’a, który mógł uratować ich wszystkich. I który, gdyby żył, pozostałby na zawsze towarzyszem jej życia.

To ona poszczuła ich przeciwko sobie.

Teraz niebo było gwiaździście czarne; na zachodnim horyzoncie pozostał już tylko ciemnopurpurowy pasek. Łzy Mai zniknęły, zresztą wraz z jej uczuciami. Nie zostało już nic, z wyjątkiem czarnego świata i ostrego purpurowego pasa, który w nocy wyglądał jak krwawiąca rana.

N iektóre rzeczy trzeba zapomnieć. Shikata ga nai.

Gdy Maja wróciła do Odessy, uznała, że najlepsze, co może zrobić z nowymi informacjami, to po prostu starać się o nich zapomnieć i dlatego rzuciła się z nową energią w wir pracy nad projektem „Hellas”. Spędzała długie godziny w biurze, zagłębiona w raporty lub skupiona na wyznaczaniu zadań załogom, kierowanym do różnych miejsc wierceń i budów. Wraz z odkryciem Zachodniej Formacji Wodonośnej wysyłanie ekip różdżkarskich przestało być sprawą tak nagłą jak wcześniej; obecnie większy nacisk kładziono na wiercenia i pompowanie już znalezionych formacji oraz na budowę infrastruktury kolonii na stożku. Z tego też powodu wszędzie na torze magnetycznym oraz w górę kanionu Reulla ponad kanionem Harmakhisa za różdżkarzami podążyły automatyczne wiertarki, za wiertarkami ekipy budujące rurociągi i zespoły stawiające namioty; przy ich pomocy sufici zmagali się z mocno poszczerbioną ścianą kanionu. Do portu kosmicznego zbudowanego miedzy Dao i Harmakhisem przybywali nowi emigranci i pomagali przeobrażać system Harmakhisa-Reulla, a także stawiali inne nowe miasta namiotowe wokół stożka. Było to trudne zadanie logistyczne i prawie pod każdym względem pasowało do starego marzenia Mai o przekształceniu Hellas. Tyle że teraz, kiedy to marzenie spełniało się na jawie, Maja czuła się bardzo nieswojo i osobliwie; nie była już pewna, czego właściwie chce dla Hellas, Marsa czy też dla siebie samej. Często miała wrażenie, że jest zdana na łaskę i niełaskę własnej huśtawki nastrojów i w miesiącach, które nastąpiły po wizycie u Zeyka i Nazik (chociaż pozornie nie odczuwała tej zależności), jej humory zmieniały się szczególnie gwałtownie: nieprzewidywalne wahania od uniesienia do rozpaczy. Co gorsza, jeśli była akurat w dobrym nastroju, niezłe samopoczucie niszczyła świadomość, że ten nastrój właśnie jej się pogarsza albo polepsza po to, by się niedługo pogorszyć.

W tych miesiącach często była dla Michela trudną towarzyszką życia, czasem szczególnie denerwowało ją opanowanie i sposób, w jaki egzystował: trwał bowiem pogodzony z samym sobą, idąc powoli i spokojnie przez życie, jak gdyby lata spędzone z Hiroko udzieliły mu odpowiedzi na wszystkie jego pytania.

— To twoja wina — mówiła mu, prowokując go do jakiejś reakcji. — Kiedy cię potrzebowałam, odszedłeś. Nie wykonałeś do końca swojej pracy.

Michel ignorował jej stwierdzenia i uspokajał bez końca, aż to naprawdę ją wściekało. Nie był teraz przecież już tylko jej terapeutą, ale także kochankiem, a jeśli nie potrafiła go nawet rozgniewać, to co to za kochanek? Uzmysłowiła sobie, jak straszliwy jest związek z kimś, kto, poza tym, że jest kochankiem, równocześnie pełni funkcję jej terapeuty — widziała, jak bardzo może dystansować jego charakterystyczne dla psychologa obiektywne oko i uspokajający głos. Człowiek wykonujący swoją pracę… Dla Mai nie do zniesienia była świadomość, że jest oceniana przez takie oko, jak gdyby Michel znajdował się w jakiś sposób ponad wszystkim i sam nie miał żadnych problemów, żadnych emocji, których nie potrafiłby kontrolować. Mai wydawało się, że musi z tym walczyć. Dlatego też krzyczała (zapominając o tym, że miała wyrzucić z pamięci to wspomnienie):

Zabiłam ich obu! Usidliłam ich i podjudziłam jednego przeciwko drugiemu, aby powiększyć swoją własną władzę. Zrobiłam to celowo, a ty w żaden sposób mnie od tego nie odwiodłeś!!! To była także twoja wina!

Michel mamrotał coś wówczas, zaczynając się martwić, ponieważ widział, co się zbliża niczym jedna z częstych burz, przetaczających się ponad Hellespontusem i uderzających w basen. Maja śmiała się i uderzała go mocno w twarz, a kiedy cofał się pod jej naporem, krzyczała:

Weź się w garść, ty tchórzu, nie poddawaj się!

Aż w końcu Michel wybiegał na balkon, zamykał za sobą drzwi, przytrzymując je piętą, spoglądał ponad drzewami parku i przeklinał głośno po francusku, podczas gdy Maja waliła zapamiętale w drzwi. Pewnego razu w takiej sytuacji stłukła nawet jedną z szyb i rozpryskała mu szklane drobiny na plecy, a wówczas Michel szarpnął się, otworzył drzwi i, ciągle klnąc w swym ojczystym języku, prześlizgnął się obok niej, wypadł za próg mieszkania, a potem wybiegł z budynku.

Zwykle jednak po prostu przeczekiwał, aż Maja się załamie i zacznie płakać, a wtedy wracał do środka i przemawiał do niej po angielsku, co oznaczało, że wróciła mu zimna krew. I wyglądając tylko na lekko oburzonego ponownie rozpoczynał swoją nieznośną terapię.

Słuchaj — mówił — wszyscy żyliśmy wtedy w wielkim napięciu, niezależnie od tego, czy potrafiliśmy to zauważyć. To była niezwykle sztuczna sytuacja, a także niebezpieczna… Gdybyśmy zawiedli w jakimś momencie, wszyscy moglibyśmy nawet umrzeć. Musieliśmy się sprawdzić. I jedni z nas radzili sobie z taką presją lepiej, inni gorzej. Ja nie radziłem sobie z nią zbyt dobrze, ani ty… Teraz jednak jesteśmy tutaj. I ciągle istnieją wywierane na nas naciski, niektóre odmienne od tamtych, niektóre takie same. Ale teraz już lepiej sobie z nimi radzimy, jeśli chcesz znać moje zdanie. Przez większość czasu radzimy sobie lepiej…

A potem wychodził i szedł do kawiarenki na gzymsie, gdzie przez godzinę czy dwie popijał cassis i rysował szkice różnych twarzy w przenośnym komputerze, zjadliwe karykatury, które wymazywał zaraz po ich ukończeniu. Maja wiedziała o tym, ponieważ pewnej nocy wyszła go poszukać, odnalazła i usiadła obok niego w milczeniu ze szklanką wódki, przepraszając tylko gestem: samym opuszczeniem ramion. Zastanawiała się, jak mu wyjaśnić, że takie wybuchy od czasu do czasu pomagały jej walczyć i że zaczynały ją ponownie prowadzić w górę krzywizny nastrojów… Jak mu to powiedzieć, nie powodując u niego tego sardonicznego, nieznacznego wzruszenia ramionami, a także melancholii i cierpienia. Poza tym przecież wiedział. Wiedział i wybaczał jej.

— Kochałaś ich obu — mawiał — ale każdego w inny sposób. I istniały różne drobiazgi, których u nich nie lubiłaś. Poza tym, cokolwiek zrobiłaś, nie możesz brać odpowiedzialności za ich postępki. To były ich wybory, a ty byłaś tylko jednym z czynników.

Czuła się lepiej, gdy słyszała coś takiego. Te słowa pomagały jej w walce z samą sobą. Wszystko wracało do normy; na kilka tygodni albo przynajmniej dni. Przeszłość i tak była wypełniona teraz tak wielką ilością szczelin, zniszczoną kolekcją obrazów — w końcu zapomni naprawdę, na pewno. Chociaż wspomnienia, które trzymały się Mai najmocniej, wydawały się trwać w niej dzięki swego rodzaju Majstrowi powstałemu z bólu i wyrzutów sumienia. Tylko upływ czasu mógł je zatrzeć, mimo że były tak bardzo żrące, takie bolesne, takie bezużyteczne. Bezużyteczne! Bezużyteczne. Lepiej się skupić na chwili obecnej.

Maja, rozmyślając o tym wszystkim pewnego popołudnia, gdy była sama w mieszkaniu, patrzyła przez długi czas na umieszczone przy zlewie zdjęcie młodego Franka; zastanawiała się, czy ma go zdjąć i wyrzucić. Morderca. Skupić się na chwili obecnej. Jednak przecież teraz i ona była morderczynią. A także osobą, która wtedy skłoniła go do morderstwa. Oczywiście, jeśli w ogóle ktoś może kogoś do czegoś skłonić. W każdym razie w jakimś sensie byli wspólnikami. Dlatego też po długim przemyśleniu tej kwestii zdecydowała się zostawić zdjęcie Franka na miejscu.

Jednak podczas następnych miesięcy, odmierzanych wydłużonymi przez szczelinę czasową dniami i sześciomiesięcznymi porami roku, fotografia Franka stała się czymś więcej niż tylko fragmentem wyposażenia mieszkania, takim jak na przykład rząd szczypiec i drewnianych łopatek, wiszące rzędy garnków i patelni o miedzianych dnach albo mała solniczka i pieprzniczka w kształcie żaglowców. Część sceny przeznaczona na ten szczególny akt sztuki — tak czasem myślała o własnym życiu — która jednak stale była najwyraźniej osadzona w teraźniejszości, zniknęła całkowicie, tak jak zniknęły wszystkie poprzednie dekoracje, podczas gdy Maja przechodziła reinkarnację i wchodziła w kolejne ciało. Albo i nie.

Tak mijały tygodnie, potem miesiące, dwadzieścia cztery w ciągu roku. Pierwszy dzień miesiąca przypadał na poniedziałek przez tak wiele miesięcy pod rząd, że taki układ wydawał się niezmienny; potem jednak mijała jedna trzecia marsjańskiego roku i w końcu nadchodziła nowa pora roku, następował miesiąc o długości dwudziestu siedmiu dni i nagle pierwszy dzień kolejnych miesięcy przypadał niespodzianie w niedzielę, aż po jakimś czasie także i taka kolej rzeczy zaczynała się wydawać wiekuistą normą, ponieważ zdarzało się tak miesiąc po miesiącu. I tak to trwało; powoli się przesuwały długie marsjańskie lata.

Wokół Hellas odkryto już chyba większość znaczących formacji wodonośnych i wszelkie wysiłki skierowano całkowicie na ich eksploatację i budowanie rurociągów. Szwajcarzy opracowali ostatnio projekt czegoś, co nazwali „rurociągiem spacerowym”, wykonując go specjalnie na potrzeby pracy w Hellas oraz na Vastitas Borealis. Te ich wynalazki przecinały obecnie okolicę, rozdzielając wody gruntowe równo po powierzchni, tak że mogły pokryć dno basenu nie tworząc lodowych gór bezpośrednio za ujściami stałych rurociągów, jak pierwotnie zamierzali ich twórcy.

Maja wyruszyła z Dianą, aby przypatrzeć się działaniu jednej z takich rur. Widziane z okna sterowca bardzo przypominały ogrodowe węże leżące na ziemi, wijące się w tył i w przód pod wysokim ciśnieniem tryskającej wody.

Z powierzchni wyglądały bardziej frapująco, a nawet dziwacznie. Rurociąg był ogromny i przesuwał się majestatycznie ponad warstwami gładkiego lodu; już ułożony, utrzymywany dwa metry nad lodem na niskich, szerokich słupach, które kończyły się dużymi płozami pontonowymi. Posuwał się kilka metrów na godzinę, pchało go ciśnienie wody wyrzucanej z dyszy, obracanej pod różnymi kątami, które regulował komputer. Kiedy rurociąg wysuwał się do końca swego łuku, silniki skręcały dyszę i rurociąg zwalniał, zatrzymywał się, po czym zmieniał kierunek.

Woda wypadała z dyszy gęstym białym strumieniem, łukowato się posuwając na zewnątrz i rozpryskując na powierzchnię w prysznicu czerwonego pyłu i białej zmrożonej pary. Potem woda przelewała się na powierzchnię w wielkich, szerokich, błotnistych rozpryskach: powoli zwalniała, ściekała, osiadała płasko, a następnie bielała i z wolna zmieniała się w lód. Nie był to jednak czysty lód; do wody wpadały drobinki nawozów oraz wiele szczepów lodowych bakterii, docierających z dużych biorezerwuarów, umieszczonych na linii brzegowej, toteż nowo powstający lód miał zabarwienie mlecznoróżowe i topniał szybciej niż czysty lód. Rozległe stawy topninowe — właściwie płytkie jeziora — zajmujące wiele metrów kwadratowych powierzchni, pojawiały się na zaledwie jeden dzień, zarówno latem, jak i w słoneczne wiosenne oraz jesienne dni. Hydrologowie donosili także o istnieniu dużych soczewkowatych złóż topmnowych, znajdujących się pod powierzchnią. Tak więc ogólna temperatura planety nie przestawała rosnąć, lodowe pokłady w basenie coraz bardziej gęstniały, a warstwy denne najwyraźniej topniały pod ich naciskiem. Dlatego wielkie tafle lodowe ponad tymi stopionymi obszarami zsuwały się nawet z najmniejszych zboczy, osadzając się w wielkich popękanych kopcach ponad wszystkimi najniższymi punktami na dnie basenu, w strefach, które były fantastycznymi pustkowiami grzbietów zwałów lodowych, seraków, zamarzających każdej nocy rozlewisk topninowych oraz bloków lodowych o wyglądzie leżących wieżowców. Te wielkie, niestabilne lodowe stosy przesuwały się i pękały podczas topnienia w gorącu dnia, czemu towarzyszyły huki wybuchów o mocy grzmotów, tak głośne, że aż słyszalne w Odessie i we wszystkich innych miastach na stożku. Potem każdej nocy pogruchotane stosy ponownie z hukiem i trzaskaniem zamarzały, aż wiele miejsc na dnie basenu zmieniło się w nieprawdopodobnie potrzaskany teren chaotyczny.

Podróż przez takie powierzchnie nie była możliwa i jedynym sposobem, aby obejrzeć ten proces na większej części basenu, była obserwacja z powietrza. W pewnym tygodniu jesienią M-roku czterdziestego ósmego Maja zdecydowała się przyłączyć do Diany, Rachel i kilku innych osób wybierających się na wycieczkę do małej kolonii, leżącej na wzniesieniu w środku basenu. Miejsce to nazwano już wyspą Minus Jeden, chociaż właściwie nie była to prawdziwa wyspa, ponieważ Zea Dorsa nie została jeszcze zalana wodą. Jednak zalanie ostatniej części Zea było już tylko kwestią dni, wobec czego Diana wraz z kilkoma innymi hydrologami z biura doszła do wniosku, że warto tam pojechać i na własne oczy zobaczyć to niepowtarzalne w sensie historycznym wydarzenie.

Tuż przed wyprawą pojawił się w mieszkaniu Mai i Michela Sax. Był sam. Pojawił się w Odessie po drodze z Sabishii do Vishniacu, ponieważ chciał się spotkać z Michelem. Maja ucieszyła się, że już niedługo wyjeżdża i nie będzie jej w mieście podczas jego pobytu tutaj, który z pewnością nie powinien potrwać długo. Nadal bowiem przebywanie w pobliżu Saxa wydawało jej się nieprzyjemne; było oczywiste, że uczucie to jest odwzajemnione. Sax ciągle unikał jej wzroku i rozmawiał tylko z Michelem i Spencerem. Do niej nigdy nie powiedział ani słowa! Rzecz jasna, on i Michel spędzili wcześniej setki godzin na rozmowach podczas rehabilitacji Saxa, ale i tak taka ignorancja ze strony Russella denerwowała Maję.

Dlatego też, gdy Sax usłyszał ojej zbliżającym się wyjeździe na Minus Jeden i spytał, czy mógłby również pojechać, Maja była naprawdę niemile zaskoczona. Jednakże Michel posłał jej szybkie jak błyskawica błagalne spojrzenie, a Spencer szybko spytał, czy także mógłby się przyłączyć, mówiąc to bez wątpienia dlatego, aby powstrzymać Maję przed wypchnięciem Saxa ze sterowca. Tak czy owak, Maja się zgodziła, choć wyraziła aprobatę bardzo gderliwym tonem.

A zatem, gdy odlatywali trzeciego ranka od tej rozmowy, byli z nimi na pokładzie również: „Stephen Lindholm” i „George Jackson”, dwaj starzy ludzie, których obecności Maja nie potrudziła się wyjaśnić pozostałym; zresztą zauważyła, że Diana, Rachel i Frantz świetnie wiedzą, kim tamci dwaj są. Wszyscy młodzi byli jednak z tego powodu trochę bardziej przyciszeni niż zwykle, kiedy wspinali się na schody do długiej gondoli sterowca, co sprawiło, że Maja zacisnęła usta z irytacją. Pomyślała, że z powodu obecności Saxa wycieczka z pewnością nie będzie już taka sama.

Lot z Odessy na wyspę Minus Jeden zabrał im około dwudziestu czterech godzin. Sterowiec był mniejszy niż stare olbrzymy typu „Arrowhead” z wczesnych lat pobytu ludzi na Marsie; ten był w kształcie cygara, nosił nazwę „Trzy diamenty”, a jego gondola była długa i obszerna. Chociaż ultralekkie śmigła maszyna miała wystarczająco potężne, aby unosić sterowiec z pewną prędkością i w linii prostej, podczas naprawdę silnych wiatrów, Mai nie opuszczało wrażenie, jak gdyby posuwali się niemal nie kontrolowanym dryfem. Szum silników był ledwie słyszalny w szumie zachodniego wiatru.

Maja podeszła do jednego z okien i spojrzała w dół, odwrócona plecami do Saxa.

Widok był cudowny już od pierwszej chwili wzniesienia się maszyny, ponieważ Odessa stanowiła ładny krajobraz pochyłości, wypukłości i kolorowych dachówek w namiocie na północnym zboczu. A po paru godzinach lotu sterowca w kierunku południowo-wschodnim, całą widoczną powierzchnię świata pokryła lodowa równina basenu. Jak gdyby się unosili ponad Oceanem Arktycznym albo nad jakąś bezgraniczną krainą lodu.

Lecieli na wysokości kilku tysięcy metrów, z prędkością około pięćdziesięciu kilometrów na godzinę. Przez popołudnie pierwszego dnia popękany lodowy krajobraz pod nimi był barwy brudnobiałej, obficie upstrzony basenami topninowymi w odcieniu purpury nieba, które od czasu do czasu błyskały kolorem srebra, gdy słońce odbijało w nich promienie. Pasażerom sterowca na chwilę udało się dostrzec układ spiralnych płoń na zachodzie, długich czarnych smug otwartej wody, znaczących miejsce położenia zatopionego moholu w Low Point.

O zachodzie słońca lód stał się mieszaniną mętnych różów, oranżów i odcieni kości słoniowej, mieszaniną porysowaną długimi czarnymi cieniami. Potem maszyna leciała przez noc, pod gwiazdami, ponad błyskającą, pękającą bielą. Maja spała niespokojnie na jednej z długich ław pod oknem i obudziła się przed świtem, który okazał się kolejnym cudem układu barw: purpura nieba wydawała się o wiele ciemniejsza niż różowy lód na powierzchni i kontrast ten nadawał wszystkiemu nadrealny wygląd.

Mniej więcej w środku poranka tego dnia podróżnicy ponownie zauważyli twardy grunt. Na lodowym horyzoncie wyrastały jedno po drugim owalne wzgórza w kolorze sieny, długie na około sto kilometrów, a szerokie na pięćdziesiąt. Wzniesienie to stanowiło odpowiednik Hellas na centralnych wypukłościach terenowych, znalezionych na dnach kraterów średniego rozmiaru i było wystarczająco wysokie, aby mogło pozostać w sporej wysokości ponad planowanym poziomem wody; przyszłe morze powinno w nim mieć naprawdę solidną wyspę środkową.

W tym stanie rzeczy kolonia Minus Jeden, leżąca na północno-zachodnim krańcu wyżyn, nie była niczym więcej jak tylko szeregiem dróg startowych, wyrzutni rakietowych, masztów sterowcowych i nieporządnego zbioru niedużych budynków — kilka z nich znajdowało się pod małym namiotem stacji, reszta stała na otwartej przestrzeni samotna i naga, niczym wyrzucone z nieba betonowe bloki. Mieszkali w nich jedynie przedstawiciele niewielkiego zespołu techników i naukowców, chociaż od czasu do czasu zatrzymywali się tu przylatujący na krótki okres areologowie.

Maszyna zakołysała się wokół jednego z masztów sterowcowych, połączyła się z nim, a następnie została przetransportowana na ziemię. Pasażerowie opuścili gondolę drogą lotniczą, a zawiadowca lotniska oprowadził ich prędko po lądowisku i po osiedlu mieszkalnym.

Następnie zjedli szybką, spóźnioną kolację w jadalni osiedla, po czym ubrali się w skafandry i wyszli na spacer na zewnątrz; wędrowali wśród rozproszonych budynków, póki nie zeszli do czegoś, co według jednego z mieszkańców kolonii miało się ostatecznie stać linią brzegową. Kiedy tam dotarli, odkryli, że z tego poziomu nie widać jeszcze tafli lodu; była to niska, piaszczysta, zasypana rumoszem równina, która rozciągała się aż do bliskiego horyzontu, oddalonego o jakieś siedem kilometrów od przybyłych.

Maja bez celu szła za Dianą i Frantzem, jawnie już ze sobą romansujących. Obok nich znalazła się kolejna marsjańska para, dwoje młodych ludzi, którzy zbliżyli się do siebie jeszcze na stacji; byli nawet młodsi niż Diana. Szli teraz ramię w ramię, bardzo zakochani. Oboje mieli dobrze powyżej dwóch metrów wzrostu, ale nie byli gibcy i smukli jak większość młodych tubylców — musieli kiedyś ćwiczyć podnoszenie ciężarów i trenowali najwyraźniej tak długo, aż ich ciała nabrały proporcji ziemskich ciężarowców. Nie dość, że wysocy, byli więc w dodatku potężnie zbudowani. A jednak, mimo swej olbrzymiej wagi, stąpali lekko, poruszając się z wdziękiem — jak w balecie — po rozproszonych kamieniach skalnego podłoża pustego brzegu. Maja obserwowała ich, po raz kolejny podziwiając przedstawicieli tej nowej rasy. Powiedziała coś nawet na starym paśmie radiowym pierwszej setki do idących za nią Saxa i Spencera, ale Spencer odburknął jej tylko kilka słów na temat fenotypu i genotypu, a Sax zupełnie zignorował jej spostrzeżenie i zaczął schodzić po zboczu równiny.

Spencer ruszył za nim, a potem podążyła Maja, przestępując powoli ponad wszystkimi nowymi gatunkami roślin: były tam darnie traw, które pstrzyły piasek między skałami rumoszu, a także niskie rośliny kwitnące, były chwasty, kaktusy, krzewy, nawet jakieś bardzo małe karłowate drzewa, wrośnięte w stoki skał. Sax wędrował wokół nich, krocząc ostrożnie i z uwagą, co pewien czas kucał i badał jakiś mały organizm, po czym ponownie się prostował z rozkojarzonym wzrokiem, jak gdyby w czasie, gdy kucał, cała krew spłynęła z jego głowy. Może po prostu był zaskoczony, ale Maja nie mogła sobie przypomnieć, by kiedykolwiek przedtem widziała u niego taki wyraz twarzy. Zatrzymała się i rozejrzała dokoła; naprawdę zaskakujące było odkrycie takiego rozszalałego życia, tu, na otwartej przestrzeni, gdzie nikt tych roślin nie uprawiał. Istniała wprawdzie możliwość, że stacjonujący w porcie lotniczym naukowcy kultywowali tę florę… Poza tym basen leżał nisko, był ciepły i wilgotny.

Młodzi Marsjanie na zboczu tańczyli pośród tej roślinności, z gracją omijając poszczególne okazy, nawet nie spoglądając w dół.

Sax zatrzymał się przed Spencerem i odchylił do tyłu głowę w hełmie, tak że patrzył w górę, prosto w szybkę hełmu tamtego.

— I cała ta roślinność zostanie zatopiona — odezwał się płaczliwie. Ton, jakim to powiedział, niemal sugerował pytanie.

— Rzeczywiście — odparł Spencer.

Sax na krótką chwilę spojrzał w kierunku Mai. Z niepokojem zaciskał dłonie w rękawiczkach. Co, u diabła, pomyślała Maja, czyżby oskarżał ją również o mordowanie roślin?

— Ale materia organiczna wspomoże później życie wodne, mam rację? — dodał po chwili Spencer.

Sax nie odpowiedział, rozejrzał się tylko wokoło. Kiedy patrzył gdzieś obok niej, Maja dostrzegła, że intensywnie mruga; tak mógł wyglądać człowiek zrozpaczony. Potem znowu odszedł, stąpając po skomplikowanym gobelinie roślin i skał.

Spencer napotkał spojrzenie Mai i podniósł dłonie w rękawiczkach w takim geście, jak gdyby chciał ją przeprosić za lekceważenie, które okazywał jej Sax. Ona odwróciła się i wróciła po zboczu na górę.

W końcu cała grupa wspięła się po krętym grzbiecie ponad konturem depresji Minus Jeden na pagórek leżący dokładnie na północ od stacji. Znajdowali się teraz wystarczająco wysoko, aby móc dostrzec rozciągający się na zachodnim horyzoncie lodowiec. Pod nimi leżało lotnisko, swoim widokiem przywodząc Mai na myśl Underhill albo stacje antarktyczne — było równie nie zaplanowane, nie zabudowane; Maja nie mogła sobie wyobrazić całego tego wyspowego miasta, które — co było już pewne — miało tu powstać. Młodzi tubylcy, stąpając z gracją po kamieniach, spekulowali na temat wyglądu miasta. Zgadzali się co do tego, że będzie kąpieliskiem nadmorskim, którego każdy hektar miał być zabudowany lub porośnięty roślinnością, w każdym najmniejszym nawet wcięciu linii brzegowej miały się znajdować porty dla łodzi, a wszędzie — drzewa palmowe, plaże, pawilony… Maja zamknęła oczy i próbowała sobie wyobrazić wszystko to, co opisywali młodzi, ale w końcu zrezygnowała, otworzyła oczy i zobaczyła oczywiście tylko skały, piasek i małe niepozorne rośliny. Wyobraźnia zawiodła ją. Cokolwiek przyniesie przyszłość, będzie dla niej niespodzianką, nie potrafiła bowiem stworzyć sobie żadnego obrazu tego przyszłego miasta; był to jakiś napierający na teraźniejszość rodzaj jamais vii. Nagłe przeczucie śmierci zalało Maję gorącem. Usiłowała się otrząsnąć z tego wrażenia. Nikt nie może sobie przecież wyobrazić przyszłości, myślała. Pustka w moim umyśle, pocieszała się, nie znaczy nic; to coś zupełnie normalnego. Przecież tylko obecność Saxa ją niepokoi, zakłóca myśli, przypominając o pewnych sprawach; nie mogła sobie pozwolić na myślenie o nich. Nie, stwierdzenie, że przyszłość jest pusta, stanowi prawdziwe błogosławieństwo. To wolność od deja vu! Nadzwyczajne błogosławieństwo!

A Sax wlókł się za nią, patrząc w dal na leżący pod nimi basen.

Następnego dnia całą grupą wsiedli ponownie do „Trzech diamentów”, wzbili się w powietrze i lecieli na południowy wschód, aż — w niedalekiej odległości na zachód od Zea Dorsa — kapitan spuścił linę kotwiczną. Minęło już dość sporo czasu od kiedy Maja podróżowała po owym terenie z Dianą i jej przyjaciółmi i teraz grzbiety te stały się już tylko wąskimi półwyspami skalnymi, rozciągającymi się po potrzaskanym lodzie ku wyspie Minus Jeden i opadającymi jeden za drugim pod lodowcem — wszystkie z wyjątkiem największego, który ciągle był nie potrzaskanym szczytem, dzielącym dwie nierówne masy lodowe, toteż zachodnia masa lodu znajdowała się wyraźnie jakieś dwieście metrów niżej od wschodniej. Przesmyk ten, jak wyjaśniła Diana, był ostatnią linią lądu łączącego wyspę Minus Jeden i stożek basenu. Gdyby go zalano, środkowe wzniesienie stałoby się prawdziwą wyspą.

Lodowa masa na wschodnim stoku pozostałej dorsy w jednym punkcie była bardzo blisko linii grzbietu. Kapitan sterowca wciągnął linę kotwiczną, po czym polecieli na wschód na dominującym wietrze, aż znaleźli się bezpośrednio nad grzbietem, skąd mogli wyraźnie zobaczyć, że wodzie pozostały do pokonania dosłownie tylko metry skały. Dalej na wschód znajdował się „rurociąg spacerowy”, niebieski przewód ślizgający się powoli w tył i w przód na płozowych słupach, kiedy woda z dyszy wystrzeliwała na powierzchnię. Ponad warkotem śmigieł do uszu lecących docierały z dołu sporadyczne zgrzyty i jęki, stłumione odgłosy huku oraz wysokie dźwięki pękania, przypominające strzał z pistoletu. Diana powiedziała, że pod lodem znajduje się płynna woda, a ciężar nowej wody na szczycie sprawiał, że pewne odcinki lodu ocierały się ponad ledwie zatopionymi dorsami. Kapitan skierował się na południe i Maja zauważyła góry lodowe, które wzlatywały w powietrze, jak gdyby poruszane eksplozjami materiałów wybuchowych; unosiły się łukowato w różnych kierunkach, po czym upadały z powrotem na lód, rozpadając się na tysiące kawałków:

— Chyba lepiej będzie, jak trochę się wycofamy — stwierdził kapitan. — Kiepsko byłoby z moją reputacja, gdyby trafiła nas spadająca z nieba góra lodowa.

Drogę wskazywała im dysza „rurociągu spacerowego”. A potem, z nikłym sejsmicznym rykiem, został zalany ostatni pełny grzbiet. Na skałę wpłynął pęd ciemnej wody, potem przesączyła się ona w dół zachodniego stoku grzbietu w szerokim na jakieś kilkaset metrów wodospadzie, którego dwieście metrów spływało w powolnej leniwej tafli. Na tle wielkiego lodowego świata, rozciągającego się we wszystkich kierunkach aż po horyzont, wodospad wydawał się jedynie małą strugą. Jednakże woda sączyła się równomiernie, a na wschodniej masie lód na stokach w specyficzny sposób skanalizował ją. Wodospady huczały jak grzmot, natomiast na zachodnim stoku woda rozprzestrzeniała się niczym wachlarz w setkach strumyków, sunących po popękanym lodowcu. Gdy Maja patrzyła na cały ten wodny krajobraz, ze strachu zjeżyły jej się włoski na karku. Uznała, że powodem tego lęku musi być chyba wspomnienie powodzi marineryjskiej, ale nie potrafiła stwierdzić, czy rzeczywiście w tym leży przyczyna.

Powoli rozmiar wodospadu zmniejszył się, a po niecałej godzinie cała masa wodna zwolniła swój bieg, a potem zamarzła, przynajmniej na powierzchni. Chociaż ten jesienny dzień był słoneczny, temperatura w dole wynosiła osiemnaście stopni poniżej zera, a z zachodu zbliżała się linia postrzępionych kłębiastych chmur deszczowych, zapowiadając nadejście zimnego frontu. W końcu wodospad znieruchomiał. Jednak to, co pozostało, było świeżym lodospadem, pokrywającym skalny grzbiet tysiącem gładkich białych żyłek. Grzbiet stał się obecnie dwoma pagórkami, które nie stykały się ze sobą całkowicie, podobnie jak pozostałe grzbiety Zea Dorsa — wszystko spływało w lód, jak zestaw pasujących do siebie żeber; symetryczne półwyspy. Morze Hellas rozciągało się teraz we wszystkie strony, a Minus Jeden naprawdę stało się wyspą.

Po tej wyprawie podróże koleją wokół Hellas oraz wycieczki powietrzne na te tereny nie wydawały się Mai już takie same, skoro widziała tę pogmatwaną sieć lodowców i chaotycznych obszarów lodowych w basenie, który stał się nowym morzem, podnoszącym się, napełniającym i zalewającym wszystko wokół. I, w gruncie rzeczy, to płynne morze pod powierzchniowym lodem w pobliżu Low Point rosło o wiele szybciej wiosną i latem, niż kurczyło się jesienią i zimą. Silne wiatry wzniecały w płonach fale, co latem powodowało pękanie lodu między nimi i w ten sposób tworzyły się regiony lodowych rumowisk: płynąca seria lodowych kloców, które pędząc po małych stromych wzniesieniach huczały tak głośno, że rozmowy w sterowcach stawały się bardzo trudne.

W M-roku czterdziestym dziewiątym tempo wylewów ze wszystkich eksploatowanych formacji wedonośnych osiągnęło maksimum. Dziennie pompowano łącznie dwa i pół tysiąca metrów sześciennych w morze; była to ilość, która powinna wypełnić basen do konturu jednokilometrowego w przeciągu około sześciu M-lat. Mai okres ten wcale nie wydawał się długi, zwłaszcza że w basenie, leżącym dokładnie na horyzoncie Odessy, stale widziała postępy na własne oczy. Każdej zimy ostre burze, które szalały nad górami, zarzucały całe dno basenu zaskakującym białym śniegiem i chociaż wiosną śnieg ten topniał, nowa krawędź lodowego morza znajdowała się bliżej miasta niż poprzedniej jesieni.

Bardzo podobnie się działo na północnej półkuli; nie pozostawiały co do tego najmniejszych wątpliwości zarówno telewizyjne wiadomości, jak i nieczęste wyprawy Mai do Burroughs. Wielkie północne wydmy Vastitas Borealis gwałtownie zalewano, bowiem na powierzchnię wypływały wody z naprawdę ogromnych warstw wodonośnych spod Vastitas i północnego regionu polarnego. Wodę te pompowały na powierzchnię platformy wiertnicze, które stawiano na lodzie, kiedy stal się dostatecznie gruby. Latem na północy wypływały z topniejącej północnej czapy polarnej wielkie rzeki; wycinały w piaskach warstwowych kanały i pędziły w dół, łącząc się z lodem. Dlatego też w kilka miesięcy po tym, jak Minus Jeden stało się wyspą, w telewizyjnych wiadomościach pokazano film wideo z odsłoniętego obszaru gruntu w Vastitas, który na zachodzie, wschodzie i północy znikał pod ciemną powodzią. Był to najwyraźniej ostatni łącznik między płatami lodu.

Tak więc obecnie na północy znajdowało się otaczające świat morze. Rzecz jasna, było ciągle niejednolite i pokrywało tylko mniej więcej połowę lądu między sześćdziesiątym i siedemdziesiątym stopniem szerokości areograficznej, jednak — jak pokazywały zdjęcia satelitarne — były tam już ogromne lodowe zatoki, rozciągające się na południe w głębokich depresjach Chryse i Isidis.

Zatopienie reszty Vastitas zabrałoby jeszcze około dwudziestu M-lat, ponieważ na zapełnienie tego regionu potrzeba było o wiele więcej niż na Hellas. Tyle że równocześnie operacja pompowania na północy odbywała się intensywniej, toteż napełnianie postępowało szybko, a wszelkie połączone działania sabotażowe „czerwonych” nie odnosiły większego skutku; powodowały jedynie maleńką szczerbę w tym postępującym procesie. W istocie bowiem, mimo coraz częstszych aktów sabotażu i ekotażu, ilość napowierzchniowej wody stale się powiększała, ponieważ niektóre z zastosowanych nowych metod eksploatacyjnych były dość radykalne i bardzo skuteczne. W programach informacyjnych pokazywano najnowszą metodę, która polegała na dokonywaniu dużych podziemnych eksplozji termonuklearnych, bardzo głęboko pod powierzchnią Vastitas. Wybuchy te topiły zmarzlinę na naprawdę olbrzymich terenach, dostarczając pompom jeszcze więcej wody. Na powierzchni eksplozje ujawniały się jako nagłe trzęsienia lodu, co zmieniało obszary lodowe do wrzącego szlamu; woda wkrótce zamarzała na powierzchni, ale pod nią pozostawała płynna. Podobne eksplozje pod północną czapą polarną powodowały powodzie niemal tak ogromne jak tamte, które zostały wywołane wielkimi wybuchami w roku 2061.1 cała ta woda spływała w dół do Vastitas.

W biurze w Odessie Maja wraz z innymi śledziła całą tę operację z profesjonalnym zainteresowaniem. Najnowsze szacunki ilości podziemnej wody na północy ośmielały inżynierów w Vastitas do próby osiągnięcia ostatecznego poziomu morza bardzo bliskiego samej podstawy odniesienia, tak zwanego konturu zerokilometrowego, który ustalono przed wieloma laty, jeszcze w okresie „areologii niebiańskiej”. Wprawdzie Diana i inni hydrologowie z Głębokich Wód uważali, że będące wynikiem eksploatacji formacji wodonośnych i wiecznej zmarzliny osuwanie się twardego gruntu w Vastitas spowoduje utworzenie się morza na poziomie nieco niższym od otoczenia, jednak ludzie na północy byli najwyraźniej przekonani, że właściwie wszystko obliczyli i osiągną wyznaczony cel.

Igrając z różnymi poziomami morza na mapie biurowego AI Maja i hydrologowie uświadomili sobie, jaki kształt będzie miał prawdopodobnie przyszły ocean. Południową linię brzegową powinna w wielu miejscach ukształtować Wielka Skarpa, czasami tworząc łagodne zbocze, w terenie zerodowanym — archipelagi, a w pewnych regionach ostre nadbrzeżne urwiska. Otwarte kratery powinny dostarczyć miejsc na dobre porty, a masyw Elysium miał się stać kontynentem wyspowym, podobnie jak pozostałości północnej czapy polarnej: kraina pod czapą była bowiem jedyną częścią północy, która znajdowała się sporo ponad konturem zerokilometrowym.

Niezależnie od tego, jaki decydowali się wykreślić na mapach właściwy poziom morza, zawsze okazywało się, że duża południowa odnoga oceanu pokrywa Isidis Planitia, która leżała niżej niż większa część Vastitas. A formacje wodonośne na wyżynach dokoła Isidis także pompowano ku południu, a więc właśnie w jej kierunku. Podejrzewano, że duża zatoka wypełni starą równinę, toteż z tego powodu załogi budowlane konstruowały w łuku wokół Burroughs długą dajkę. Miasto znajdowało się wprawdzie naprawdę blisko Wielkiej Skarpy, jednak jego poziom leżał tuż pod podstawą odniesienia. Burroughs miało więc się stać miastem portowym tak samo jak Odessa: miasta portowe nad opasującym planetę oceanem.

Dajka, którą zbudowano dokoła Burroughs, miała dwieście metrów wysokości i trzysta metrów szerokości. Maja uznała pomysł zbudowania tego nasypu, którego celem miała być ochrona miasta, za niepokojący, chociaż ze zrobionych z powietrza zdjęć wynikało jasno, że dajka jest po prostu kolejnym monumentalnym projektem, wysokim i masywnym. Miała mieć kształt podkowy, której oba końce podnosiłyby się na zboczu Wielkiej Skarpy i byłaby tak duża, że istniały plany zbudowania na niej eleganckiej dzielnicy Lido, z małymi portami dla łodzi, na boku od strony wody. Maja jednak przypomniała sobie, jak kiedyś stanęła na podobnej dajce w Holandii: twardy grunt po jednej stronie tego sztucznego nasypu był położony niżej od poziomu Morza Północnego, znajdującego się po drugiej stronie. Pamiętała, że było to wrażenie bardzo dezorientujące, wytrącające z równowagi nawet bardziej niż nieważkość. A na bardziej racjonalnym poziomie, jak pokazywały programy informacyjne z Ziemi, wszystkie dajki na rodzimej planecie były aktualnie uwydatniane bardzo lekkim wzniesieniem w poziomie morza, spowodowanym przez globalne ocieplenie — proces, który rozpoczął się dwa stulecia wcześniej. Zaledwie metrowe wzniesienie narażało na niebezpieczeństwo wiele nisko położonych obszarów Ziemi, a północny ocean Marsa miał w nadchodzącej dekadzie wznieść się o pełen kilometr. Kto potrafił przewidzieć, czy będą w stanie dopasować ostateczny poziom morza tak ściśle, ażeby budowana dajka wystarczyła? Z powodu swej pracy w Odessie Maja zamartwiała się o taką kontrolę, chociaż oczywiście ludzie w Hellas próbowali tego sami i uważali, że prawdopodobnie im się uda. Było im łatwiej, ponieważ położenie Odessy dawało im wąski margines błędu. Jednak hydrologowie proponowali także użycie, jako miejsca odpływu w północny ocean — jeśli taki odpływ stanie się niezbędny — „kanału” wypalonego przez napowietrzną soczewkę, zanim została zniszczona. Punkt dla nich, tyle że sam północny ocean nie posiadał takiego miejsca ucieczki.

„Och — oświadczyła Diana — wszelki nadmiar zawsze można przepompować do Basenu Argyre”.

Na Ziemi zamieszki, podpalenia i sabotaż stawały się z wolna codzienną bronią ludzi, którzy nie otrzymali kuracji (nazywano ich śmiertelnikami). Wokół wszystkich wielkich miast powstawały mniejsze miasta: ogrodzone, tworzące warowne przedmieścia. Były one samowystarczalne i osoby poddane kuracji bez wyjeżdżania z nich mogły przeżyć całe swoje życie, używając telełączy, teleoperacji, przenośnych generatorów, żywiąc się jedzeniem z oranżerii; osady miały nawet własne systemy filtracji powietrza: dokładnie tak, jak miasta namiotowe na Marsie.

Pewnego wieczoru Maja, zmęczona towarzystwem Michela i Spencera, sama poszła na kolację. Dość często odczuwała potrzebę, by samotnie wyjść z domu. Tego dnia zeszła do narożnej kafeterii, znajdującej się na chodniku wychodzącym na gzyms, usiadła przy jednym z stolików na zewnętrz, pod drzewami, na których wisiały światełka, zamówiła antipasto i spaghetti, zjadła je w roztargnieniu, wypijając przy tym małą karafkę chianti i przysłuchując się grze małego zespołu muzycznego. Lider zespołu grał na bandoneonie, jakimś rodzaju akordeonu, na którym nie znajdowało się nic poza przyciskami, a jego towarzysze przygrywali na skrzypcach, gitarze, pianinie i kontrabasie. Wszyscy razem stanowili grupkę pomarszczonych starców, mężczyzn w wieku Mai; grali z werwą, pewnie i żwawo, atakując raz wesołe, raz melancholijne tony — pieśni cygańskie, tanga, a także jakieś niezwykłe fragmenty różnych utworów, których zestawienie wydawało się improwizacją… Kiedy Maja skończyła posiłek, siedziała jeszcze przez długi czas, słuchając ich; wypiła ostatnią szklaneczkę wina, potem kawę, obserwowała innych wieczornych gości, liście nad głową, odległy lodowy krajobraz za gzymsem i chmury opadające nad Hellespontusem. Starała się myśleć tak niewiele, jak tylko to było możliwe. Przez chwilę jej się udawało, a jej umysł wybrał się w błogą wycieczkę do innej, starszej Odessy, do pewnej Europy z pamięci Rosjanki. Wyprawa ta była tak słodka i tak smutna, jak duet skrzypiec i akordeonu.

Jednak potem ludzie przy sąsiednim stoliku zaczęli dyskutować, jaki procent ziemskiej populacji otrzymał przedłużającą życie kurację: jedna z osób twierdziła, że dziesięć procent, druga, że czterdzieści; rozbieżności te świadczyły o istnieniu wojny informacyjnej albo po prostu o poziomie informacyjnego chaosu, który prawdopodobnie panował na Ziemi. Później, kiedy Maja odwróciła się od nich, zauważyła na ekranie informacyjnym nad barem czołówkę i przeczytała następujące po niej wiadomości, przesuwające się od prawej do lewej strony — wynikało z nich, że Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości odroczył operacje, w ramach których miał przenieść swoją siedzibę z Hagi do Berna. Zjednoczeni skwapliwie skorzystali ze sposobności, jaką dawała im ta przerwa, i próbowali we wrogi sposób przejąć holdingi Praxis w Kaszmirze, co oznaczało próbę obalenia władzy albo małą wojnę przeciw rządowi Kaszmiru, z bazy Zjednoczonych w Pakistanie. W wojnę tę Zjednoczeni oczywiście wciągali Indie, a Indie ostatnio współdziałały także z Praxis. Tak więc: Indie kontra Pakistan, Praxis kontra Zjednoczeni — większość populacji świata pozbawiona kuracji i zrozpaczona…

Tej nocy, kiedy Maja wróciła do domu, Michel powiedział, że tamten atak Zjednoczonych oznacza wzrost szacunku dla Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, jako że Zjednoczeni wybrali dla swojego posunięcia okres przerwy w działaniach Trybunału, tak zwane ferie sądowe; jednak w obliczu zniszczeń dokonanych w Kaszmirze i wobec próby obalenia Praxis, Maja nie była w nastroju, by słuchać Michela. Duval był tak uparcie optymistyczny, że czasem zachowywał się jej zdaniem jak głupiec, a przynajmniej przebywanie w jego pobliżu było dla niej bolesne. Każdy musiał to przecież przyznać, myślała Maja, żyjemy w coraz bardziej ponurej sytuacji. Szaleńczy cykl na Ziemi znowu się kręcił, schwytany w nieubłaganą sinusoidę — sinusoidę straszniejszą nawet niż huśtawka nastrojów Mai — a wkrótce ludzkość może się ponownie znaleźć w samym środku jednego z tych paroksyzmów, nad którymi nie da się zapanować, i trzeba będzie walczyć o przetrwanie. Maja potrafiła to wyczuć. Znowu popadali w ten sam chaos.

Zaczęła regularnie jadać w narożnej kafeterii, chciała bowiem słuchać zespołu i być sarna. Siedziała odwrócona plecami do baru, ale niemożliwością było nie myśleć o pewnych sprawach. Ziemia: ich przekleństwo, ich grzech pierworodny. Maja starała się zrozumieć, usiłowała spojrzeć na problemy ich rodzimej planety w taki sposób, w jaki widział je kiedyś Frank; próbowała usłyszeć jego głos analizujący sytuację. Grupa Jedenastu (stara Grupa Siedmiu plus Korea, Azania, Meksyk i Rosja) pozornie ciągle posiadała większość władzy na Ziemi, ze względu na wojska i kapitał. Jedynymi prawdziwymi konkurentami tych starych dinozaurów były duże konsorcja metanarodowe, które wcześniej — niczym bogini Atena — wyłoniły się z połączenia konsorcjów ponadnarodowych. Duże konsorcja metanarodowe — a w ekonomii obu światów było miejsce jedynie dla około tuzina — były oczywiście zainteresowane przejęciem państw z Grupy Jedenastu, tak jak uczyniły to wcześniej z wieloma mniejszymi krajami; metanarodowcy, którzy osiągnęliby sukces w tej kwestii, prawdopodobnie zwyciężyliby również w grze o przewagę między sobą. Toteż niektórzy z nich próbowali się podzielić i zawojować G-11, starając się ze wszystkich sił podjudzić poszczególnych przedstawicieli Jedenastki przeciwko sobie nawzajem, albo przekupić niektóre państwa, aby się wyłamały z szeregu. Przez cały ten czas konsorcja prześcigały się w walce o dominację, tak że podczas gdy niektóre sprzymierzały się z państwami G-11, próbując je przeciągnąć na swoją stronę, inne koncentrowały się na krajach biednych albo na „maleńkich tygryskach”, pragnąc zbudować swoją siłę. Na Ziemi istniała więc swego rodzaju skomplikowana równowaga sił: najsilniejsze stare narody przeciwko największym nowym metanarodowcom, a Liga Islamska, Indie, Chiny i mniejsze konsorcja metanarodowe istniały jako niezależne siły, których potęgi nie sposób było przewidzieć. I ta równowaga sił — jak każdy moment równowagi we współczesnej historii — była krucha, szczególnie z tego powodu, że połowa ziemskiej populacji żyła w Indiach i Chinach; był to zresztą fakt, w który Maja nigdy do końca nie wierzyła ani którego nie rozumiała (historia jest tak strasznie dziwaczna) — tak czy owak, nie było wiadomo, ku której stronie równoważni ta połowa ludzkości może się przychylić.

I, rzecz jasna, całe te rozważania służyły przede wszystkim pytaniu o to, dlaczego tamtejsza sytuacja była tak bardzo konfliktowa. Dlaczego, Franku, dlaczego, pytała Maja, siedząc i słuchając przejmujących, melancholijnych tang. Jaka jest motywacja tych metanarodowych władców? Potrafiła sobie jednak wyobrazić cyniczny uśmieszek Franka, ten z tamtych lat, kiedy go znała. „Każde imperium żyje długim «półżyciem»”, powiedział jej kiedyś. A pojęcie imperium ma najdłuższe „półżycie” ze wszystkich. Są więc wokół ludzie, którzy próbują być Czyngis-chanem i rządzić światem niezależnie od kosztów — członkowie zarządów konsorcjów metanarodowych, przywódcy państw z Grupy Jedenastu, generałowie armii…

Albo też — co zasugerował Mai spokojnie, a zarazem brutalnie, duch Franka — Ziemia posiada pewną pojemność, którą ludzie przekroczyli, i dlatego wielu z nich umarło. Wszyscy o tym wiedzieli. Walka o zasoby naturalne była odpowiednio gwałtowna, a walczący idealnie racjonalni, ale także zrozpaczeni.

Muzycy grali dalej. Ich cierpka nostalgia stawała się z upływem kolejnych miesięcy jeszcze bardziej wzruszająca, aż nastąpiła długa zima, a oni grali w zaśnieżonych ciemnościach, podczas gdy cały świat coraz intensywniej mroczniał, entre chien et loup. Było coś ledwie uchwytnego i pięknego w tym dźwięku bandoneonu, w tych cichych tonach brzmiących w obliczu całej sytuacji: normalne życie, które trzymało się tak kurczowo świata, w zagonie światła pod drzewami o ogołoconych gałęziach.

Jakże znajome było to zrozumienie. Maja czuła się tak, jak przed rokiem 2061. Mimo że nie potrafiła sobie przypomnieć żadnego z poszczególnych zdarzeń i kryzysów, które składały się na okres przed tamtą ostatnią wojną, pamiętała wrażenie owego czasu tak dokładnie, jak gdyby jej pamięć pobudzał swojski zapach, jak gdyby nic nie wydawało się mieć znaczenia, jak gdyby nawet najlepsze dni były blade i mroźne pod ciemnymi chmurami, które zgromadziły się na zachodzie. Jak gdyby przyjemności miejskiego życia stanęły na groteskowej, rozpaczliwej krawędzi — powiedzmy: wszyscy obróceni plecami do baru usiłują z całej swej mocy przeciwdziałać uczuciu pomniejszenia i bezradności. Och tak, to naprawdę było deja vu.

Kiedy więc podróżowali po Hellas i spotkali się z grupkami koalicji „Uwolnić Marsa”, Maja cieszyła się, widząc, że przychodzący na spotkania ludzie starają się wierzyć w to, iż ich działania mogą coś zmienić, nawet w obliczu tego wielkiego zamieszania, które panowało na Ziemi. Maja dowiedziała się od tych ludzi, że Nirgal, prawdopodobnie wszędzie, gdzie jechał, tłumaczył, iż sytuacja na tamtej planecie ma bardzo wielkie znaczenie dla losu ich własnego świata, niezależnie od tego, jak odległa zdawała im się Ziemia. Takie argumenty najwyraźniej skutkowały, toteż uczestnicy spotkań z Mają pełni byli nowin o Zjednoczonych, Amexxie, Subarashii i ostatnich najazdach policji ZT ONZ na południowe wyżyny, najazdach, które zmusiły tubylców do opuszczenia Overhangs i wielu ukrytych kolonii. Południe pustoszało, a osoby dotąd się ukrywające zalewały obecnie Hiranyagarbhę, Sabishii, Odessę, a także wschodnie kaniony Hellas.

Niektórzy z młodych tubylców, których Maja spotykała, uważali, że fakt, iż ZT ONZ przywłaszczył sobie południe, jest rzeczą z gruntu dobrą, ponieważ rozpoczął odliczanie czasu pozostałego do ostatecznej rozgrywki. Maja natychmiast potępiała taki sposób myślenia.

— To nie oni powinni mieć kontrolę nad rozkładem jazdy — powiedziała im. — To my musimy kontrolować czas, to my musimy czekać na odpowiedni moment. A potem wszystko razem skoordynować. Jeśli tego nie rozumiecie…

W takim razie jesteście głupcami, dodała w myślach i przypomniała sobie, że Frank zawsze atakował swoją publiczność.

Ci ludzie jednak potrzebowali czegoś więcej… albo, ściślej rzecz ujmując, zasłużyli na coś więcej. Na kogoś nastawionego pozytywnie, na kogoś, kto ich pociągnie za sobą, kogoś, kto nimi pokieruje. Frank mówił kiedyś również o tym, ale sam rzadko tak postępował. A tych ludzi trzeba było skusić, niczym nocnych tancerzy na gzymsie. Prawdopodobnie ci ludzie wychodzili się zabawić na nabrzeże we wszystkie pozostałe wieczory tygodnia. Dlatego też polityka powinna mieć w sobie trochę tej energii erotycznej, w przeciwnym razie kojarzyła się jedynie z łagodzeniem animozji i kontrolą szkód.

Maja kusiła więc zgromadzonych. Robiła to nawet wtedy, kiedy była zmartwiona, przerażona czy w złym nastroju. Stawała między nimi i myślała o fizycznej miłości z tymi wysokimi, gibkimi młodymi mężczyznami, a potem siadała pośród nich i zadawała im pytania. Przypatrywała im się — wszyscy byli tak wysocy, że kiedy siadała na stole, znajdowała się oko w oko w nimi, mimo że siedzieli na krzesłach — i wciągała ich w rozmowę tak serdecznie i uprzejmie, jak tylko potrafiła. Pytała, czego chcą od życia i od Marsa. Często reagowała głośnym śmiechem na ich odpowiedzi i dzięki ich niewinności i dowcipowi odkrywała, że są wielu rzeczy nieświadomi.

Dowiadywała się, że marzy im się wizja Marsa o wiele bardziej radykalna niż jakakolwiek, w jaką ona sama potrafiła uwierzyć. Ich Mars miał być naprawdę niezależny, egalitarny, sprawiedliwy i opierać się na pojęciu braterstwa. Rozmówcy Mai w pewien sposób wprowadzali już w czyn te marzenia: wielu z nich zamieniło obecnie swoje małe mieszkania w gęsto zaludnione komuny i niemal wszyscy pracowali teraz w gospodarce alternatywnej, która miała coraz mniej powiązań z Zarządem Tymczasowym i metanarodowcami, gospodarce, którą rządziła eko-ekonomia Mariny, areofania Hiroko, sufici i Nirgal oraz jego wędrowne, cygańskie zastępy młodych ludzi. A poza tym ci ludzie czuli, że będą żyli wiecznie i dostrzegali, że żyją w świecie zmysłowego piękna. Zatłoczone namioty uważali za sprawę normalną, był to dla nich bowiem tylko pewien etap, ścisk ciepłych macicznych mezokosmosów, po którym nieuchronnie musi nastąpić wyjście na otwartą przestrzeń… ponowne narodziny ich wszystkich. Tak, narodziny! Uważali się za marsjańskie embriony, dzieci areofilii, używając terminu Michela, czuli się młodymi bogami kierującymi własnym światem, ludźmi, którzy wiedzieli, co znaczy wolność i byli przekonani, że zostanie im ona dana, i to wkrótce.

Z Ziemi napływały złe wieści, a frekwencja na spotkaniach rosła. Nie było na nich atmosfery strachu, panowała raczej determinacja, unosiło się nad nimi spojrzenie Franka ze zdjęcia. Walka byłych sojuszników Armscoru i Subarashii z Nigerią pociągnęła za sobą użycie broni biologicznej (żadna ze stron nie przyznała się do ataku), toteż ludzie, zwierzęta i rośliny Lagos i otaczających terenów zostały zaatakowane przez dziwaczne choroby. W trakcie spotkań, które odbyły się w tym samym miesiącu, młodzi Marsjanie mówili z gniewem i z płonącymi wściekłością oczyma o braku jakichkolwiek zasad na Ziemi, o braku jakiejkolwiek władzy, której można by zaufać. Globalny porządek metanarodowy jest naprawdę zbyt niebezpieczny — krzyczeli, mocno podkreślając ostatnie słowo — aby można mu było pozwolić na władanie Marsem!

Maja pozwoliła im przemawiać przez mniej więcej godzinę, a potem odpowiedziała tylko jednym słowem: „Wiem”. Naprawdę wiedziała! Gdy na nich patrzyła, gdy widziała, jak bardzo szokuje ich niesprawiedliwość i okrucieństwo, niemal się rozpłakała ze wzruszenia. Potem przestudiowała z nimi punkt po punkcie Deklarację z Dorsa Brevia, opowiedziała o kłótniach, jakie towarzyszyły tworzeniu każdego punktu oraz wyjaśniła ich znaczenie i odczucia ludzi w rzeczywistym świecie po wprowadzeniu każdego z nich. Okazało się, że rozmówcy Mai wiedzą więcej o tym wszystkim niż ona sama i ta część dyskusji ożywiła ich bardziej niż jakiekolwiek skargi na Ziemię — zebrani stali się mniej niespokojni, a bardziej entuzjastyczni. A gdy próbowali sobie wyobrazić przyszłość opartą na Deklaracji, Maja zauważyła, że często się śmiali — z tego niedorzecznego scenariusza zbiorowej harmonii, zgodnie z którym wszyscy żyją w spokoju i szczęściu — znali bowiem przepełnioną kłótniami rzeczywistość ich wspólnych, zatłoczonych mieszkań i naprawdę wydawała im się zabawna. A te radosne ogniki w oczach śmiejących się młodych Marsjan powodowały, że nawet Maja, która teraz prawie nigdy się nie śmiała, czuła, jak mały uśmieszek znowu pojawia się na nie oglądanej już przez nią w lustrze mapie zmarszczek, która była jej twarzą.

Kończyła więc zebranie, ponieważ miała uczucie dobrze wykonanej pracy. W końcu, jaki jest pożytek z utopii bez radości? Jaki jest sens wszystkich starań ich, starych, jeśli nie łączą się one ze śmiechem młodych ludzi? Tego właśnie nigdy nie rozumiał Frank, przynajmniej nie w ostatnich latach swego życia. Maja porzucała więc stworzoną dla niej przez Spencera „procedurę bezpieczeństwa” i w trakcie spotkań wyprowadzała z pomieszczeń całą grupę na dół zabierając ich do suchego nabrzeża albo do któregoś z parków czy kafeterii. Szli na spacer, pili coś lub jedli spóźniony posiłek, a Maja czuła, że znalazła właśnie jeden z kluczy do rewolucji, klucz, o którego istnieniu Frank nigdy nie miał pojęcia, a gdy patrzył na Johna, ledwie podejrzewał, że coś takiego w ogóle istnieje.

— Oczywiście — stwierdził Michel, kiedy wróciła do Odessy i próbowała mu o tym opowiedzieć. — Tyle że Frank i tak nie był zwolennikiem rewolucji. Był dyplomatą, cynikiem i… kontrrewolucjonistą. A i radość nie leżała w jego naturze. Wszystko to było dla niego tylko kontrolą szkód.

Jednak Michel ostatnio często jej się sprzeciwiał. Nauczył się wybuchać zamiast uspokajać, ilekroć Maja okazywała najmniejszą oznakę, że ma chęć na kłótnię, a ona doszła do wniosku, że wcale nie potrzebuje tak częstych bojów.

— Daj spokój — zaprotestowała na tę charakterystykę Franka, pchnęła Michela na łóżko i porwała w ramiona tylko dla samej zabawy, po to właśnie, aby wciągnąć go do królestwa radości i skłonić, by przyznał jej rację.

Wiedziała doskonale, że Michel uważa za swój obowiązek ściągać ją zawsze w sam środek huśtawki jej nastrojów i jak nikt potrafiła zrozumieć jego punkt widzenia. Czasami jednak, wznosząc się na sam szczyt tej krzywej, nie widziała powodu, by nie pozostać na nim przez chwilę, by nie cieszyć się tymi krótkimi momentami niegrawitacyjnego lotu, czymś w rodzaju duchowego status Organismus… Dlatego też swoją miłością doprowadzała go do takiego stanu, że uśmiechał się przez godzinę czy dwie. Potem zdarzało się, że schodzili razem po schodach, wychodzili przez bramę i szli zrelaksowani i spokojni w dół przez park, aż do jej kafeterii, gdzie siadali obróceni tyłem do baru i słuchali gitarzysty flamenco albo starego zespołu tang, grającego swoje piazzollas. Od niechcenia rozmawiali wówczas o pracy wokół basenu. Albo nie rozmawiali w ogóle.

Pewnego wieczoru późnym latem M-roku czterdziestego dziewiątego zeszli ze Spencerem do kafeterii i siedzieli tam przez cały długi zmierzch, obserwując połyskujące chmury w kolorze ciemnej miedzi, które zalegały nad odległym lodowcem, pod purpurowym niebem. Dominujące stałe wiatry zachodnie pędziły masy powietrza w górę, ponad Hellespontus, sprawiając, że ruchliwe fronty chmur nad lodem stawały się częścią codziennego życia mieszkańców Odessy. Jednak niektóre chmury były szczególne: metaliczne, garbate, masywne obiekty, niczym nieorganiczne pomniki, którym nigdy nie udawało się po prostu odlecieć na wietrze. Tego wieczoru z ich czarnych spodów, na znajdujący się pod nimi lód, wyłoniła się błyskawica.

A potem, gdy Maja i Spencer nadal obserwowali te osobliwe pomniki, rozległ się niski grzmot i ziemia lekko zadrżała pod stopami siedzących, a sztućce zadźwięczały o stół. Chwycili szklanki i wstali — podobnie jak wszyscy inni goście w kafeterii — i w pełnym szoku milczeniu Maja zauważyła, że wszyscy mechanicznie patrzą na południe, ku lodowcowi. Ludzie zaczęli stopniowo wychodzić z parku na gzyms, a potem w ciszy stawali przy ścianie namiotu, wypatrując na zewnątrz. Tam, w blednącym indygo zachodzącego słońca, pod miedzianymi chmurami, można było zobaczyć jakiś ruch, mrugającą czerń i biel na krawędzi biało-czarnej masy. Coś sunęło ku nim po równinie.

— Woda — powiedział ktoś przy sąsiednim stoliku.

Wszyscy drgnęli, jak gdyby za pociągnięciem sznurka. Ze szklankami w dłoniach, skupieni całkowicie tylko na tym widoku, ruszyli do zwieńczenia namiotu obok krawędzi nabrzeża i stanęli razem przy wysokim do piersi murze, mrugając pod wpływem obrazu cieni na równinie: czarne na czarnym, z kropeczkami białych miejsc, plam spadających tu i ówdzie. Na sekundę Maja znowu przypomniała sobie powódź marineryjską i zadrżała na to wspomnienie, a następnie zepchnęła je z powrotem w niepamięć, niczym miazgę pokarmową w przełyk, dusząc się lekko jej cierpkością i starając się ze wszystkich sił zniszczyć tę część swoich myśli. Teraz podchodziło do niej Morze Hellas, jej morze, jej pomysł, to ono teraz zalewało zbocza basenu. Umierał przy tym milion roślin, o czym nauczył ją pamiętać Sax. Staw topninowy Low Point powiększał się coraz bardziej, łącząc się z innymi soczewkowatymi złożami płynnej wody, topiąc zmurszały lód między nimi i dokoła nich, lód ogrzany długą letnią porą, bakteriami i falami pary wznoszącymi się po wybuchach, które miały miejsce w otaczającym lodzie. Jedna z północnych lodowych ścian prawdopodobnie pękła, teraz bowiem powódź zaciemniała równinę na południe od Odessy. Najbliższa krawędź znajdowała się nie więcej niż piętnaście kilometrów od miasta. Obecnie większość z tej części basenu, którą mogli dostrzec zgromadzeni, była plamiastą masą w kolorach soli i pieprzu, z dominacją pieprzu na pierwszym planie, zmieniającą się w oczach w coraz gęstszą sól: ziemia rozświetlała się w tym samym czasie, gdy mroczniało niebo, co jak zawsze przydawało wszystkiemu aspektu nienaturalności. Zmrożona para wirując podnosiła się z wody; połyskiwała czymś, co wyglądało jak światło odbite z samej Odessy.

Minęło może z pół godziny; wszyscy nieruchomo stali na gzymsie i obserwowali w milczeniu, które zaczęto powoli przerywać, gdy zamarzła powódź i skończył się zmierzch. Potem nagle znów wybuchł gwar rozmów, a z innej, leżącej niżej kafeterii popłynęła elektroniczna muzyka. Gdzieś wybuchła salwa śmiechu. Maja podeszła do baru i zamówiła do stolika szampana, czując, jak wzbiera w niej dobry humor. Przynajmniej raz jej nastrój dobrze się zestroił z otaczającymi ją zdarzeniami i była gotowa świętować dziwaczny widok rozpętanych przez ludzi mocy, mocy poruszających się tam, na otwartej przestrzeni, w okolicy, niczym film wyświetlany dla obserwatorów.

Wzniosła toast tak głośno, żeby było go słychać w całej kafeterii:

— Za Morze Hellas i za wszystkich żeglarzy, którzy będą po nim żeglować, unikając gór lodowych i burz, aby dotrzeć do drugiego brzegu!

Zewsząd rozległy się owacje, a ludzie stojący na gzymsie podnieśli ręce w górę i także wiwatowali. To była naprawdę szalona chwila. Cygański zespół zaintonował tangową wersję morskiej szanty, a Maja przez całą resztę wieczoru czuła, jak nieznaczny uśmieszek wykrzywia zesztywiałą skórę jej policzków. Nawet długa dyskusja o tym, czy istnieje możliwość, że kolejna fala zniszczy i zaleje odeską tamę, nie potrafiła zmazać uśmiechu z twarzy Rosjanki. Na dole, w biurze, już wcześniej bardzo dokładnie obliczyli wszystkie ewentualności i Maja była przekonana, że jakiekolwiek „przelanie”, jak nazywali taką możliwość uczestnicy rozmowy, było niezbyt prawdopodobne, a nawet niemożliwe. Odessa z pewnością była bezpieczna.

Jednak z daleka stale napływały niepokojące nowiny, które zapowiadały katastrofę zupełnie innego rodzaju. Na Ziemi wojny w Nigerii i Azajiii spowodowały ostry, światowy konflikt ekonomiczny między Armscorem i Subarashii. Wszyscy fundamentaliści — chrześcijańscy, muzułmańscy i hinduscy — z konieczności przemówili wspólnie, głosząc, że kuracja przedłużająca życie jest dziełem szatana; tłumy osób nie poddanych leczeniu przyłączały się do ich ruchów, przejmowały lokalne rządy i wielkimi grupami dokonywały bezpośrednich szturmów na znajdujące się w ich zasięgu efekty działań metanarodowców. Tymczasem wszystkie wielkie konsorcja metanarodowe próbowały wskrzesić Organizację Narodów Zjednoczonych i rozwinąć ją jako alternatywę dla Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Do organizacji należało obecnie wielu spośród największych klientów konsorcjów metanarodowych, a także Grupa Jedenastu. Michel uważał to za sukces, ponieważ fakt ten oznaczał wszechobecny strach przed Trybunałem. Duval powiedział też Mai, że wszelkie wzmacnianie takiego organu międzynarodowego jak ONZ jest lepsze niż nic. W każdym razie istniały w tej chwili dwa rywalizujące ze sobą systemy rozjemcze, z których jeden kontrolowany był przez metanarodowców, co ułatwiało im uniknięcie tego, który im się nie podobał.

Na Marsie sprawy przyjęły nieco lepszy obrót. Policja ZT ONZ posuwała się roverami na południe, nie napotykając większych przeszkód niż tylko sporadyczne, trudne do wyjaśnienia eksplozje, które zdarzały się niektórym z ich pojazdów automatycznych. Ostatnio odkryto i zamknięto kolonię Prometeusz. Właściwie z wszystkich dużych kolonii pozostawał jeszcze w ukryciu tylko Vishniac, a mieszkańcy usilnie starali się utrzymać jego istnienie w tajemnicy. Południowy region polarny przestał już być bastionem podziemia.

W tym kontekście Mai nie zaskakiwało przerażenie niektórych osób przychodzących na jej spotkania. Obecnie przyłączenie się do podziemia wymagało prawdziwej odwagi, a ono samo kurczyło się w równie szybki sposób jak wyspa Minus Jeden. Maja przypuszczała, że nowych ludzi przyciąga do podziemia gniew, a także oburzenie i nadzieja. Jednak wszyscy byli bardzo przerażeni. Nikt nie mógł mieć pewności, czy taka decyzja przyniesie mu cokolwiek dobrego.

A tak łatwo przecież było wprowadzić między przybyłych szpiega. Czasami Maja stwierdzała, że jej samej niezwykle trudno jest zaufać komuś nowemu. Czy wszyscy oni są tymi, za których się podają? Nie można było mieć pewności, naprawdę nie istniała taka możliwość. Pewnej nocy, na spotkaniu z dużą grupą nowo przybyłych, w jednym z pierwszych rzędów Maja zauważyła młodego mężczyznę, którego spojrzenie jej się nie spodobało. Po spotkaniu, które uznała za nieudane, poszła wraz z przyjaciółmi Spencera prosto do mieszkania i powiedziała Michelowi o młodym mężczyźnie.

— Nie martw się — odparł.

— Co to znaczy: „Nie martw się”?

Michel wzruszył ramionami.

— Członkowie podziemia są czujni. Starają się sprawdzać każdą nową osobę. A poza tym zespół Spencera jest uzbrojony.

— Nigdy mi o tym nie mówiłeś.

— Sądziłem, że wiesz.

— Daj spokój. Nie traktuj mnie jak idiotkę.

— Nie traktuję cię tak, Maju. W każdym razie tylko tyle możemy zrobić, chyba że się całkowicie ukryjemy.

— Wcale ci tego nie proponuję! Jak sądzisz, kim jestem? Tchórzem?

Kwaśna mina przecięła jego twarz i powiedział coś po francusku. Potem głęboko zaczerpnął powietrza i krzyczał na nią po francusku, obrzucając jednym ze swoich przekleństw. A Maja zauważyła, że była to rozmyślna decyzja z jego strony — najwyraźniej po prostu doszedł do wniosku, że kłótnie są dla niej dobre, a dla niego mają działanie oczyszczające, toteż uważał, że ilekroć tylko były nieuniknione, powinni je odbywać w ramach swego rodzaju metody terapeutycznej — i myśl owa naprawdę była dla niej nie do zniesienia. Ta strategia, ta manipulacja jej osobą… Nie myśląc o tym więcej, Maja ruszyła pewnym krokiem do niszy kuchennej, skąd wzięła miedziany garnek, a potem zamachnęła się nim na Michela, który był tak zaskoczony, że ledwie zdołał przed nią umknąć.

— Putaine! — zaryczał. — Pourquoi ce aa? Pourquoi?

— Nie pozwolę się traktować w tak protekcjonalny sposób — odpowiedziała mu, zadowolona, że wreszcie autentycznie udało jej się go rozgniewać, choć jednocześnie sama także była wściekła. — Przeklęty konowale od dusz, gdybyś nie wykonywał swojej pracy w tak kiepski sposób, cała pierwsza setka nie zwariowałaby i świat nie byłby taki popieprzony. Wszystko to twoja wina. — To powiedziawszy, wyszła trzasnąwszy drzwiami i ruszyła do kafeterii, aby podumać w samotności nad tym, jak okropnie jest mieć za towarzysza życia psychologa, a także nad jej własnym paskudnym zachowaniem. Wyrzucała sobie, że nie opanowała się i zaatakowała go.

Michel nie przyszedł, by przysiąść się do niej, chociaż siedziała aż do zamknięcia lokalu.

A później, kiedy niemal natychmiast po tym, jak wróciła do domu, położyła się na tapczanie i zasnęła, rozległo się stukanie do drzwi, szybkie i lekkie, w sposób który natychmiast ją przeraził. Michel pobiegł do drzwi i spojrzał przez wizjer. Poznał stojącego za progiem gościa i wpuścił do środka. Była to Marina.

Usiadła ciężko na tapczanie obok Mai i, trzymając w swoich drżących rękach dłonie Mai i Michela, powiedziała:

— Przejęli Sabishii. Oddziały sił bezpieczeństwa. A przebywali tam akurat z wizytą Hiroko i cały zespół jej współpracowników, podobnie jak wszyscy południowcy, którzy dotarli do miasta od czasu najazdu. A także Kojot. Wszyscy tam byli: Nanao, Etsu i wszyscy issei…

— Nie stawiali oporu? — spytała Maja.

— Usiłowali. Zabito grupkę ludzi na stacji kolejowej. To ich nieco spowolniło, ale mam nadzieję, że niektórym mogło się udać dotrzeć do labiryntu pod hałdą moholu. Tyle że tamci otoczyli cały teren, a do miasta wdarli się przez ściany namiotu. Sytuacja wyglądała dokładnie tak jak w Kairze w 2061 roku, przysięgam wam…

Nagle zaczęła płakać. Maja i Michel siedzieli po obu jej stronach, a Marina zakryła twarz dłońmi i łkała. Takie zachowanie bardzo nie pasowało do charakteru tej zwykle twardej kobiety, dlatego też Maja w pełni odczuła groźną prawdę przekazanej wiadomości.

W pewnej chwili Marina usiadła prosto, wytarła oczy i nos. Michel podał jej chusteczkę. Spokojnie zaczęła dalej opowiadać:

— Obawiam się, że wielu z naszych mogło zginąć. Ja byłam akurat poza miastem z Władem i Ursula pod jednym z tych dalekich odosobnionych głazów narzutowych. Przebywaliśmy tam przez trzy dni, a potem poszliśmy do jednego z ukrytych garaży i wyjechaliśmy w kamiennych pojazdach. Wład ruszył do Burroughs, Ursula do Elysium. Próbujemy powiadomić jak najwięcej osób z pierwszej setki. Zwłaszcza Saxa i Nadię.

Maja wstała, nałożyła ubranie, a potem poszła korytarzem i zastukała do drzwi Spencera. Następnie wróciła do kuchni i nastawiła wodę na herbatę, nie patrząc na zdjęcie Franka, którego oczy mówiły: „Powtarzałem ci. Tak to się właśnie kończy”. Maja wzięła filiżanki z herbatą i ruszyła z nimi do salonu, a po drodze zauważyła, że jej dłonie drżą tak bardzo, że gorący płyn oblewa jej palce. Michel miał bladą i spoconą twarz i chyba nie słyszał nic z tego, co mówiła Marina. Maja wiedziała, dlaczego: jeśli w Sabishii była grupa Hiroko, w takim razie zniknęła cała jego rodzina, której członkowie zostali aresztowani lub zabici. Maja rozdała filiżanki z herbatą, a kiedy wszedł Spencer i opowiedziano mu całą historię, wzięła szlafrok i nałożyła go na ramiona Michela, ciągle gniewając się na siebie za to, że wybrała tak niewłaściwą porę, by go zaatakować. Teraz więc usiadła przy nim i ścisnęła go za udo; próbowała poprzez ten dotyk powiedzieć mu, że jest przy nim, że ona również jest jego rodziną i że skończyła już wszystkie swoje gierki, że będzie się starała ze wszystkich sił… nie traktować go jak domowego zwierzaka albo worek treningowy… Chciała przekazać mu, że go kocha. Jednakże jego udo przypominało ciepłą porcelanę, a sam Michael najwyraźniej w ogóle nie zauważył tego, że Maja jest przy nim. I nagle uświadomiła sobie, jak niewiele dla siebie nawzajem potrafią zrobić ludzie w chwilach największej potrzeby.

Wstała i przyniosła Spencerowi herbatę, nadal unikając spojrzenia na zdjęcie, a także na niewyraźne odbicie własnej twarzy w ciemnym kuchennym oknie, na te zaciśnięte, zimne sępie oczy, których nigdy już nie chciała zobaczyć. Nigdy się nie da spojrzeć wstecz.

W tym momencie poza siedzeniem w miejscu i czekaniem, aż skończy się noc, niewiele mogli zrobić. Próbowali sobie przyswoić tę straszną nowinę, starali sieją pojąć. Siedzieli więc, rozmawiali lub słuchali Mariny, dodającej kolejne szczegóły do opowiedzianej historii. Wykonali kilka telefonicznych połączeń na liniach Praxis, próbując się dowiedzieć czegoś więcej. Potem znowu siedzieli, załamani i milczący, zagłębieni każde w swoich myślach, zamknięci we własnych samotnych wszechświatach. Minuty wlokły się jak godziny, godziny jak lata: była to piekielna, pokręcona czasoprzestrzeń całonocnego czuwania, tego najbardziej starożytnego z ludzkich rytuałów, podczas którego ludzie starają się bez powodzenia nadać znaczenie każdej przypadkowej katastrofie.

Świt, kiedy w końcu nadszedł, był przesłonięty chmurami; namiot opryskiwały krople deszczu. Kilka boleśnie powolnych godzin później Spencer zaczął się kontaktować kolejno ze wszystkimi grupami w Odessie. Podczas tego dnia i następnych cała ich grupa przekazywała wszem i wobec smutną nowinę, którą przemilczano zarówno na Mangalavidzie, jak i w innych sieciach informacyjnych. Jednak dla wszystkich było jasne, że coś się musiało zdarzyć, ponieważ nagle we wszelkich rozmowach zabrakło Sabishii, nawet w rozmowach dotyczących najzwyklejszych spraw. Wszędzie plotkowano, a plotki tym bardziej przybierały na sile, im dłużej utrzymywał się brak jednoznacznych wiadomości. Dywagowano rozmaicie, poczynając od nadania niezależności Sabishii, aż po zburzenie miasta.

Podczas nerwowych zebrań w następnym tygodniu Maja i Spencer przekazywali wszystkim opowieść Mariny, a następnie spędzali kilka godzin dyskutując nad tym, co należy teraz czynić. Maja robiła co mogła, aby przekonać ludzi, że nie powinni wymuszać żadnych działań, póki nie będą gotowi, ale szło jej to jak po grudzie; rozmówcy byli wściekli i przerażeni, a poza tym wiele się działo w tym tygodniu, zarówno w mieście, jak i wokół Hellas — a właściwie wszędzie na Marsie: odbywały się demonstracje, stosowano pomniejsze akty sabotażu, napadano na stanowiska sił bezpieczeństwa i ich personel, uszkadzano AI, z premedytacją hamowano „ różnego rodzaju projekty.

— Trzeba pokazać, że nie ujdzie im to płazem! — powiedziała przez sieć Jackie. Wydawało się, że jej głos jest słyszalny wszędzie naraz.

Nawet Art zgodził się z dziewczyną:

— Sądzę, że cywilne protesty ze strony tak dużej części ogólnej populacji, jaką tylko uda nam się zgromadzić, powinny spowolnić działania tamtych. Sprawmy, aby te dranie następnym razem dwukrotnie się zastanowiły, zanim zrobią coś podobnego.

Niemniej jednak po jakimś czasie sytuacja się ustabilizowała. Sabishii wróciło do sieci i do rozkładów jazdy pociągów. Tamtejsze życie toczyło się dalej, chociaż nie było już takie samo jak przedtem, ponieważ miasto pozostawało pod okupacją sporych sił policyjnych, które kontrolowały bramy i stacje, a także próbowały znaleźć wszystkie wejścia do rozciągającego się pod hałdą labiryntu. W trakcie tego okresu Maja przeprowadziła wiele długich rozmów z Nadią, pracującą w Południowej Fossie, oraz z Nirgalem, Artem, a nawet z Ann, która zadzwoniła do niej z jednej ze swoich kryjówek na Aureum Chaos. Wszyscy zgadzali się w jednej sprawie: niezależnie od tego, co się zdarzyło w Sabishii, trzeba będzie jeszcze przez pewien czas powstrzymać się od jakichkolwiek prób powszechnego powstania. Nawet Sax zadzwonił do Spencera i powiedział, że „potrzebuje czasu”. Maja uznała to za pocieszające, ponieważ ją samą cechowało głębokie wewnętrzne przekonanie, że odpowiednia pora na rewoltę jeszcze nie nadeszła. Czuła, że wrogowie po prostu ich prowokują, w nadziei, że podziemie spróbuje się przedwcześnie zbuntować. Ann, Kasei, Jackie i inni radykałowie — Harmakhis, Antar, nawet Zeyk — byli nieszczęśliwi, że muszą czekać i patrzyli pesymistycznie na to, co to czekanie może oznaczać.

— Nie rozumiecie — tłumaczyła im Maja. — Powstaje tu nowy świat, a im dłużej czekamy, tym staje się on silniejszy. Po prostu wstrzymajcie się jeszcze przez jakiś czas.

Potem, mniej więcej w miesiąc po ataku na Sabishii, nadeszła krótka wiadomość od Kojota — na ich nadgarstkach pojawił się mały obrazek jego nieproporcjonalnej twarzy. Z bardzo poważną miną Kojot oświadczył, że przejechał labirynt tuneli ukrytych w moholowej hałdzie. Teraz przebywał ponownie na południu, w jednej ze swoich kryjówek.

— Co z Hiroko? — spytał natychmiast Michel. — Co z Hiroko i resztą?

Jednak oblicze Kojota już zniknęło.

— Nie sądzę, żeby złapali Hiroko — od razu oznajmił Michel, mimowolnie chodząc po pokoju. — Nie Hiroko ani kogoś z jej ludzi! Gdyby zostali pojmani, jestem pewny, że Zarząd Tymczasowy chętnie by to ogłosił. Założę się, że Hiroko znowu zabiera swoją grupę do podziemia. Od czasu Dorsa Brevia nie podobał im się rozwój wypadków, po prostu nie znoszą kompromisów i przede wszystkim dlatego odjechali. Wszystko, co się działo od tamtej pory, potwierdzało tylko ich podejrzenia, że nie mogą ufać, iż zbudujemy takiego rodzaju świat, jakiego pragną. Wykorzystali więc tę okazję i ponownie się ukryli. Być może z powodu napaści na Sabishii musieli odejść, nie powiadamiając nas o swojej decyzji.

— Może i tak — odpowiedziała Maja tonem, który miał sugerować, że uwierzyła w domysły przyjaciela. Michel najwyraźniej nie zamierzał dopuścić do siebie myśli o potencjalnym aresztowaniu towarzyszy, ale skoro to mu pomagało, kto by dbał o prawdę? A po Hiroko rzeczywiście można się było spodziewać wszystkiego. Jednak Maja pomyślała, że musi uwiarygodnić swoją odpowiedź, inaczej nie byłaby ona w jej stylu, a Michel uświadomiłby sobie natychmiast, że tylko próbuje go uspokoić. Dlatego zapytała: — Ale gdzie mogli się udać?

— Zdaje mi się, że wrócili na tereny chaotyczne. Ciągle pozostało tam sporo starych schronów.

— A co z tobą?

— Zawiadomią mnie. — Zastanowił się przez chwilę, potem spojrzał na Maję i dodał: — A może uważają, że teraz ty stanowisz moją rodzinę…

Poczuł więc jednak dotknięcie jej dłoni w tej strasznej pierwszej godzinie. Tyle że teraz posłał jej taki smutny, wymuszony uśmiech, że najpierw Maja aż zamrugała oczyma, a potem porwała go w ramiona i prawie zmiażdżyła w uścisku; o mało naprawdę nie połamała mu żeber, ze wszystkich sił starając się mu pokazać, jak mocno go kocha i jak mało jej się podoba jego omdlałe spojrzenie.

— I mają rację — odparła chrapliwie. — A jednak powinni się z tobą skontaktować. Tak czy owak.

— Skontaktują się. Jestem pewien, że się skontaktują.

Maja nie miała pojęcia, co myśleć o tej teorii Michela. Przecież Kojot wydostał się przez labirynt pod hałdą i z pewnością pomógł tak wielu swoim przyjaciołom, jak tylko było to możliwe. A Hiroko byłaby prawdopodobnie pierwsza na takiej liście. Maja pomyślała, że będzie musiała przycisnąć Kojota, by więcej się dowiedzieć. Ale przecież nigdy przedtem niczego jej nie mówił… W każdym razie Hiroko i grupka jej współpracowników zniknęli. Martwi, schwytani przez armię wroga albo przebywający w ukryciu, a niezależnie od tego, która z tych okrutnych sytuacji miała miejsce, Japonka i tak pozostawała moralnym centrum dla większości przedstawicieli ruchu oporu.

A przecież Hiroko była taka dziwna. Podświadomie (zresztą Maja i tak by się nie przyznała do takich myśli) nie czuła się szczególnie nieszczęśliwa z tego powodu, że Hiroko zniknęła z jej otoczenia, w jakikolwiek sposób do tego doszło. Maja nigdy nie potrafiła się porozumieć z Hiroko, nigdy nie umiała jej zrozumieć i chociaż w pewien sposób ją kochała, denerwowało ją, że ma obok siebie taką ogromną nieprzewidywalną potęgę, która wszystko komplikowała. Maję irytowało także, że Hiroko stanowi tak wielką potęgę wśród kobiet; na jej władzę Maja nie miała absolutnie żadnego wpływu. Rzecz jasna, byłoby straszne, gdyby cała jej grupa została schwytana albo, co gorsza, zabita, myślała Rosjanka, ale jeśli tamci rzeczywiście zdecydowali się znowu zniknąć, to nie było złe rozwiązanie. Uprościłoby ono wiele spraw i to właśnie teraz, kiedy przedstawiciele podziemia rozpaczliwie potrzebowali uproszczeń. No i oczywiście zejście Hiroko ze sceny dałoby Mai więcej potencjalnej kontroli nad nadchodzącymi wydarzeniami.

Całym sercem miała więc nadzieję, że teoria Michela jest zgodna z prawdą. Maja kiwała głową i udawała, że w pewien nieco zachowawczy, ale rzeczywisty sposób, zgadza się z jego analizą wydarzeń. A potem wychodziła na następne spotkanie, aby uspokoić jeszcze jedną komunę rozgniewanych tubylców.

Mijały tygodnie, potem miesiące; wydawało się, że przetrwali najgorszy kryzys. Na Ziemi jednak wszystko ciągle się degenerowało… a Sabishii, ich miasto uniwersyteckie, klejnot półświata, funkcjonowało według swego rodzaju prawa wojennego. Hiroko zupełnie zniknęła, Hiroko — serce ich wszystkich… Nawet Maję, która początkowo w jakimś sensie była zadowolona, że się pozbyła Japonki, z czasem coraz bardziej przygniatała nieobecność tamtej. W końcu pojęcie „Uwolnić Marsa” stanowiło część areofanii, a zostało zredukowane do samej polityki, do ewolucji drogą doboru naturalnego…

Ze wszystkiego najwyraźniej zaczynała uchodzić dusza. A kiedy mijała zima i w informacjach z Ziemi donoszono o eskalacji konfliktów, Maja zauważyła, że ludzie wydają się coraz bardziej rozpaczliwie pragnąć oderwania się od całej realnej sytuacji, że chcą zapomnieć. Stąd głośniejsze i dziksze stały się zabawy. Świętowano na gzymsie, gdzie w tak szczególne noce jak Fassnacht czy Nowy Rok tłoczyli się wszyscy mieszkańcy miasta, tańczyli, pili i śpiewali, zatapiając się w ekstazie; wysoko nad głowami, na co drugiej ścianie wymalowano niewielkie czerwone napisy. NIGDY NIE MOŻNA ZAWRÓCIĆ. UWOLNIĆ MARSA. Ale w jaki sposób? Jak?

Nowy Rok tej zimy był szczególnie dziki. Był to M-rok pięćdziesiąty i ludzie w wielkim stylu świętowali tę okrągłą rocznicę. Maja chodziła z Michelem po gzymsie w tę i z powrotem i — ukryta pod przebraniem — obserwowała ciekawie, jak falując mijają ich rzędy tańczących; patrzyła na wszystkie te wysokie, młode roztańczone ciała, na schowane pod maskami, ale przeważnie nagie do pasa postaci, które wyglądały jak żywcem przeniesione ze starożytnej ilustracji hinduskiej: piersi kobiet i muskuły mężczyzn poruszały się wdzięcznie w rytm neuvo calypso, wystukiwany przez zespół perkusyjny… Och, jakież to było dziwne! Ci młodzi przedstawiciele nowej rasy, jakże nieświadomi, lecz tacy piękni! Tacy piękni! A to miasto, które Maja pomagała budować, to miasto stojące nad suchym jeszcze nabrzeżem… Czuła, jak coś w niej drga, w samym środku, jak to, co jasne miesza się w jej wnętrzu z tym, co mroczne; całą swoją istotą pędziła ku błogostanowi. Może był to tylko jakiś przypadek w jej biochemii (prawdopodobnie tak było, biorąc pod uwagę ponurą sytuację dwóch światów, entre chien et loup), niemniej jednak zaistniał i Maja czuła go w swoim ciele. Wciągnęła więc Michela w taneczny krąg i tańczyli tak długo, aż całe ciało Rosjanki stało się śliskie od potu. Czuła się cudownie.

Później na jakiś czas przysiedli w kafeterii Mai i, jak się okazało, zrobiło się tu prawdziwe małe zgromadzenie przedstawicieli pierwszej trzydziestki dziewiątki: w lokalu poza Mają i Michelem znaleźli się także Spencer, Wład, Ursula, Marina, Jęli Zudow i Mary Dunkel, której udało się wyślizgnąć z Sabishii w miesiąc po przejęciu, a także przybyły z północy, z Dorsa Brevia Michaił Jangiel oraz Nadia, która przyjechała na północ z Południowej Fossy. Było ich dziesięcioro.

— Zostaliśmy zdziesiątkowani — zauważył Michaił.

Zamawiali jedną butelkę wódki po drugiej, jak gdyby można było alkoholem zalać wspomnienie o pozostałych dziewięćdziesięciorgu, łącznie z ich nieszczęsną załogą farmerską, która w najlepszym razie po prostu znowu zniknęła, a w najgorszym została wymordowana. Rosjanie przez większą część tej nocy zaczęli wykrzykiwać między sobą, przeważnie w swoim języku, wszystkie stare toasty jeszcze z Ziemi. „Żłopmy! Na zdrowie! Nie wylewajcie za kołnierz! Stuknijmy się! Pieprzyć wszystko! Zatopmy smutki! Wysączmy kielichy! Siup w ten głupi dziób! Dajcie następną flachę! Do dna, do cna, lejmy, łapmy za kielichy, zdrówko, stuknijmy się, golnijmy…” i tak dalej, bez końca, aż Michel, Mary i Spencer zaczęli spoglądać na nich z zaskoczeniem i trwogą. Mnóstwo określeń. To jest jak Eskimos i śnieg, wyjaśnił im Michaił.

A potem wrócili przed kafeterię, aby zatańczyć: dziesięcioro starych ludzi tworzących własny krąg, snujących się niebezpiecznie wśród tłumów młodych ludzi. Pięćdziesiąt długich marsjańskich lat, a oni ciągle żyli, ciągle tańczyli! To przecież istny cud!

Jednak, jak zawsze, w całej zbyt łatwo przewidywalnej fluktuacji nastrojów Mai nagle pojawił się ten spad z góry, nagła obniżka nastroju, pogorszenie… właśnie tego wieczoru… a zaczęło się to wtedy, gdy dostrzegła otumanione narkotykami oczy za maskami na twarzach niektórych osób, gdy zobaczyła, że wszyscy próbują się wymknąć, że starają się ze wszystkich sił uciec w swoje własne prywatne światy, gdzie nie będą się musieli zespalać z nikim poza kochankiem wybranym na tę noc. A oni wcale nie byli inni.

— Chodźmy do domu — zaproponowała Michelowi, który ciągle się przesuwał przed nią do przodu, skacząc do wygrywanego przez zespoły muzyczne rytmu, sycąc oczy widokiem wszystkich tych szczupłych, młodych marsjańskich ciał. — Nie mogę tego znieść.

Michel jednak chciał jeszcze zostać, podobnie jak wszyscy inni, toteż w końcu Maja sama udała się do domu, przechodząc przez bramę i ogród, a potem wchodząc schodami do ich mieszkania. Przez całą drogę towarzyszyły jej hałaśliwe odgłosy świętowania.

A w mieszkaniu z szafki nad zlewem patrzył na nią młody Frank, reagując uśmiechem na jej rozpacz. Oczywiście, że to się odbywa w ten sposób, mówiło Mai zdecydowane spojrzenie młodego mężczyzny. Ja także znam tę historię, sugerowało spojrzenie, poznałem ją w niezbyt przyjemny sposób. Rocznice, małżeństwa, szczęśliwe chwile… znikają. Odchodzą. Nigdy nic nie znaczyły. Uśmiech był sztywny i spięty, zawzięty, zdeterminowany; a oczy… Maja miała wrażenie, że patrzy w okna pustego domu. Zrzuciła z blatu filiżankę z kawą, która rozbiła się na podłodze; uszko zawirowało, a Maja krzyknęła głośno, opadła na podłogę, otoczyła ramionami kolana i zaczęła płakać.

Później, w nowym roku, nadeszły nowiny o zwiększeniu ilości sił bezpieczeństwa w samej Odessie. Wyglądało na to, że ZT ONZ nauczył się czegoś od czasu Sabishii i za inne miasta zamierzał się brać bardziej subtelnie: wprowadzono nowe paszporty, które przedstawiciele sił bezpieczeństwa kontrolowali przy każdej bramie i przy każdym garażu, ograniczono dostęp do pociągów. Krążyła plotka, że policja szuka w szczególności przedstawicieli pierwszej setki, oskarżając ich o próbę obalenia Zarządu Tymczasowego.

Tym niemniej Maja nadal chciała uczestniczyć w zebraniach ugrupowania „Uwolnić Marsa”, a Spencer ciągle zgadzał sieją na nie zabierać.

— Póki tylko będziemy mogli — mawiała Rosjanka.

I tak pewnej nocy wchodzili razem długimi kamiennymi schodami górnej części miasta. Michel szedł z nimi po raz pierwszy od dnia napaści na Sabishii i Mai wydawało się, że wreszcie naprawdę otrząsa się po ciosie, jakim była dlań nowina usłyszana tamtej strasznej nocy, nowina, która weszła do ich domu w chwilę po tym, jak do drzwi zastukała Marina.

Jednak na tym zebraniu dołączyła do nich Jackie Boone oraz reszta jej grupy, a także Antar i dzieci z Zygoty, które przybyły do Odessy pociągiem okrążającym Hellas, uciekając z południa przed oddziałami wojskowymi ZT ONZ. Wszyscy ci młodzi ludzie nie kryli swojego gniewu na siły bezpieczeństwa za napaść na Sabishii; ich nastawienie było bardziej bojowe niż kiedykolwiek. Znikniecie Hiroko i grupy jej współpracowników sprawiło, że ektogeni byli o krok od wybuchu. Przecież Hiroko była matką wielu z nich… Wszyscy oni wydawali się być zgodni co do tego, że nadszedł już czas, aby wyjść z ukrycia i rozpocząć rewoltę na pełną skalę.

— Nie ma minuty do stracenia — oświadczyła na zebraniu Jackie — jeśli chcemy uratować sabishiiańczyków i mieszkańców ukrytych kolonii.

— Nie sądzę, żeby schwytano ludzi Hiroko — odpowiedział jej Michel. — Przypuszczam, że zeszli do podziemia wraz z Kojotem.

— Pobożne życzenia — odparła Jackie, a Maja poczuła w tym momencie, że wydyma jej się górna warga.

Michel nie poddawał się.

— Zawiadomiliby nas, gdyby naprawdę znaleźli się w kłopotach.

Jackie potrząsnęła głową.

— Nie ukryliby się ponownie, nie teraz, kiedy sytuacja staje się krytyczna. — Harmakhis i Rachel pokiwali głowami. — A poza tym, co z sabishiiańczykami i zamknięciem Sheffield? Tutaj będzie tak samo. Nie, nie, Zarząd Tymczasowy przejmuje wszystko. Trzeba zacząć działać!

— Sabishiiańczycy zaskarżyli Zarząd Tymczasowy — oznajmił Michel. — Wszyscy oni nadal znajdują się w Sabishii lub w pobliżu.

Jackie tylko spojrzała na niego z pogardą, jak gdyby Michel był głupcem — słabym, przesadnie optymistycznym i bardzo przerażonym głupcem. Puls Mai skoczył i czuła, jak jej się zaciskają zęby.

— Nie możemy teraz zacząć działać — stwierdziła ostrym tonem. — Nie jesteśmy jeszcze gotowi.

Jackie obrzuciła ją piorunującym spojrzeniem.

— Według ciebie nigdy nie będziemy gotowi! Będziemy czekać, aż tamci przejmą całą planetę, a wówczas nie uda nam się dokonać niczego, nawet jeśli zechcemy. Jestem pewna, że o to ci właśnie chodzi.

Maja zerwała się z krzesła.

— Nie ma już czegoś takiego jak „tamci”. Istnieje obecnie cztery czy pięć konsorcjów metanarodowych walczących o Marsa, dokładnie tak samo jak wcześniej walczyły o Ziemię. Jeśli zrobimy powstanie w samym środku tej ich walki, wszyscy metanarodowcy wezmą nas po prostu w krzyżowy ogień. Do ataku trzeba wybrać odpowiedni moment, a najlepszy nadejdzie wtedy, gdy konsorcja poranią się nawzajem. Wówczas będziemy mieli prawdziwą szansę na zwycięstwo. W przeciwnym razie zostaniemy zmiażdżeni i powtórzy się rok 2061. Oni będą grzmocili na oślep wokół siebie i wielu naszych ludzi zginie!

— Sześćdziesiąty pierwszy! — krzyknęła pogardliwie Jackie — Sześćdziesiąty pierwszy zawsze jest z tobą… Stanowi idealną wymówkę, aby nic nie robić! Sabishii i Sheffield wypadły już z gry, Burroughs jest zamknięte, Hiranyag i Odessa jako następne czekają w kolejce… Winda każdego dnia przywozi nowe siły policyjne, zabili już setki ludzi… albo uwięzili, tak jak moją babcię, która jest prawdziwą przywódczynią nas wszystkich, a jedyne, co można usłyszeć od ciebie, to „sześćdziesiąty pierwszy!” Sześćdziesiąty pierwszy zrobił z ciebie tchórza!

Maja zamachnęła się i wymierzyła Jackie siarczysty policzek, a wówczas Jackie nie pozostając jej dłużna naskoczyła na nią. Maja upadła w tył, wpadła na krawędź stołu, tracąc oddech. Jackie uderzyła ją pięścią, ale Maja zdołała jeszcze chwycić jej nadgarstek i wgryzła się dziewczynie w napięte przedramię tak mocno jak tylko mogła, próbując przegryźć jej skórę. Po chwili oderwano walczące kobiety od siebie; jacyś ludzie trzymali je w uścisku. Cały pokój szalał, krzyczeli wszyscy łącznie z Jackie, która wrzeszczała:

— Suka! Suka! Suka! Morderczyni!!!

Wtedy Maja usłyszała własne słowa, które zgrzytliwie wydobywały jej się z gardła:

— Głupia mała dziwka, głupia kurewka.

Powtarzała te słowa z przerwami na złapanie powietrza. Bolały ją żebra i zęby. Ludzie zakrywali dłońmi jej usta i usta Jackie, sycząc ze złością:

— Cii, cicho, uspokójcie się, usłyszą nas, doniosą na nas… Przyjdzie policja!

W końcu Michel, który zakrywał Mai usta, zdjął rękę, a wówczas ona syknęła:

— Głupia mała dziwka.

Powiedziała to jednak po raz ostatni, a następnie usiadła wyprostowana na krześle i popatrzyła z nienawiścią na wszystkich zgromadzonych. To jej spojrzenie zaszokowało i uciszyło przynajmniej połowę spośród zebranych. Uwolniono Jackie, która zaczęła cicho przeklinać, a wówczas Maja warknęła:

— Zamknij się! — Było to powiedziane tak zjadliwie, że Michel znowu stanął między nimi. — Ciągniesz wszystkim swoim ludziom druta i sądzisz, że jesteś ich przywódczynią — burknęła szeptem Maja. — I nie masz w tej swojej pustej głowie niczego oprócz tej jednej myśli…

— Nie będę tego wysłuchiwać! — krzyknęła Jackie, a wszyscy znowu zaczęli posykiwać:

— Cii!

Jackie wyszła z sali na korytarz. To był błąd, prawdziwy odwrót, bowiem wtedy Maja wstała ponownie i natychmiast wykorzystała okazję, aby rozdzierającym uszy szeptem skarcić pozostałych uczestników spotkania za ich głupotę. A później, kiedy się nieco opanowała, poczęła wysuwać argumenty za tym, by się uzbroili w cierpliwość i czekali na stosowny moment. Krytykowała ich głosem na granicy gniewnego wybuchu, pokrywając zdenerwowanie racjonalnymi uzasadnieniami, takimi jak cierpliwość, właściwe intencje i kontrola, argumentami, które były zasadniczo nie do podważenia. Przez całą tę jej perorę wszyscy zebrani w pomieszczeniu oczywiście patrzyli na nią, jak gdyby była jakimś krwawym gladiatorem, prawdziwą Czarną Wdową, a jako że zęby nadal bolały ją po zatopieniu ich w ramieniu Jackie, Maja ledwie potrafiła udawać, że jest to idealny model inteligentnej debaty; wiedziała, że jej usta muszą być spuchnięte, ponieważ czuła w nich pulsowanie, i walczyła z rosnącym poczuciem upokorzenia, a jednak kontynuowała przemowę: zimna, porywcza i arogancka.

Zebranie skończyło się dość ponuro, ale w większości milczącą zgodą, aby się wstrzymać z masowym powstaniem i nadal pozostawać w ukryciu, a następną rzeczą, jaką pamiętała Maja, było gwałtowne opadnięcie na siedzenie w tramwaju między Michela i Spencera.

Usiłowała nie płakać. Musieli przenocować Jackie i resztę jej grupy podczas ich pobytu w Odessie — mieszkanie Mai i Michela było w końcu „bezpiecznym domem”. Wytworzyła się więc sytuacja, od której Maja nie mogła uciec.

A tymczasem przed miejską elektrownią i biurami tkwili funkcjonariusze policji, którzy sprawdzali nadgarstki, zanim wpuścili kogokolwiek do środka. Gdyby Maja nie poszła do pracy, równie dobrze mogliby spróbować odszukać jej adres, aby zapytać, co się stało, a jeśli poszłaby do pracy i została sprawdzona, nie istniała stuprocentowa pewność, że identyfikator na jej nadgarstku i szwajcarski paszport ją ocalą. Krążyły plotki, że powojenna bałkanizacja informacji zaczynała się mieszać w pewne większe systemy zintegrowane, w których odnajdywano niektóre dane sprzed roku 2061; stąd potrzeba nowych paszportów. A gdyby Maję sprawdzono wedle jednego z takich systemów, wpadłaby. Zostałaby wysłana na którąś z karnych asteroid albo do Kasei Vallis, gdzie poddano by ją torturom i zniszczono jej mózg tak jak Saxowi.

— Może rzeczywiście już pora — powiedziała do Michela i Spencera. — Jeśli zamkną wszystkie miasta i tory magnetyczne, co innego nam pozostanie?

Milczeli. Podobnie jak ona nie wiedzieli, jak należy postąpić. Nagle, po raz kolejny, cały projekt zdobycia niezależności wydał im się fantazją, marzeniem jedynie, teraz dokładnie tak samo niemożliwym, jak wówczas, gdy optował za nim Arkady, który był tak pełen otuchy, a jednocześnie tak bardzo się mylił. Nigdy nie uwolnimy się od Ziemi, pomyślała Maja, nigdy. Byli bezradni.

— Chcę najpierw porozmawiać z Saxem — przerwał wreszcie ciszę Spencer.

— A ja z Kojotem — stwierdził Michel. — Chcę go spytać o szczegóły tego, co się zdarzyło w Sabishii.

— A ja z Nadią — dodała Maja i gardło jej się zacisnęło.

Pomyślała, że Nadia wstydziłaby się za nią, gdyby widziała ją podczas tego zebrania i myśl ta zabolała Maję. Potrzebowała Nadii, jedynej osoby na Marsie, w której osąd ciągle wierzyła.

— Coś dziwnego dzieje się z marsjańską atmosferą — poskarżył się Michelowi Spencer podczas przesiadki do innego tramwaju. — Naprawdę chciałbym usłyszeć, co Sax ma do powiedzenia na ten temat. Poziom tlenu rośnie szybciej niż można by się spodziewać. Ktoś musiał rozprowadzić jakąś naprawdę inteligentną bakterię, zapominając przy tym o umieszczeniu genów samobójczych. A Sax starannie zebrał ponownie swój stary zespół z Echus Overlook, wszystkich, którzy jeszcze żyją, i teraz pracują razem w Acheronie i w Da Vincim nad rozmaitymi projektami. Nie zdradzają nam szczegółów. A to mi się kojarzy z tymi przeklętymi wiatrakami grzewczymi. Dlatego muszę z nim porozmawiać. Trzeba sprawę omówić, w przeciwnym razie…

— W przeciwnym razie będziemy mieli kolejny rok 2061! — powtórzyła po raz już nie wiadomo który Maja.

— Wiem, wiem. Masz rację w tej kwestii, Maju. To znaczy… chcę powiedzieć, że się z tobą zgadzam. Mam nadzieję, że postąpi tak wystarczająco dużo z nas.

— Potrzeba nam czegoś więcej niż nadziei.

Oznaczało to, że będzie musiała stąd wyjechać i zrobić wszystko sama. Zejść do podziemia, jeździć od miasta do miasta, od jednego „bezpiecznego domu” do drugiego, żyć tak jak żył przez całe lata Nirgal, bez pracy i bez domu, spotykając się z tak wieloma komórkami rewolucyjnymi, jak tylko jej się uda, próbując nakazać im trwanie w oczekiwaniu. Albo przynajmniej powstrzymać ich przed zbyt szybkim działaniem. Od tej pory nie będzie już mogła pracować nad projektem „Hellas”.

Tak więc dotychczasowe życie skończyło się dla niej. Wysiadła z tramwaju, spojrzała przelotnie przez park w dół gzymsu, po czym odwróciła się i ruszyła w górę do furtki ich domu. Przeszła ogród, wspięła się na schody, przemierzyła znajomy korytarz, a przez całą tę drogę czuła się ociężała, stara i bardzo, bardzo zmęczona. Wsunęła odpowiedni klucz w zamek, nie myśląc o tym, co robi, następnie weszła do mieszkania i popatrzyła na swoje rzeczy, na stosy książek Michela, na obraz Kandinsky’ego nad tapczanem, na szkice Spencera, na poobijany stoliczek do kawy, powykrzywiany stół jadalny i krzesła, wreszcie zajrzała do kuchennej niszy, gdzie wszystko znajdowało się na swoim miejscu, łącznie z małą twarzą na szafce przy zlewie. Jak wiele żywotów temu znała tę twarz? Wszystkie te meble odejdą z jej życia. Maja stała na środku pokoju, wyczerpana i osamotniona, żałując lat, które przeminęły niemal niezauważalnie; prawie dekada jej wydajnej pracy, dekada jej prawdziwego życia miała teraz zniknąć, zdmuchnięta w tej najnowszej zawierusze historycznej, w paroksyzmie, którym właśnie ona, Maja, będzie musiała spróbować pokierować albo przynajmniej nieco nad nim zapanować, starając się ze wszystkich sił utrzymać go w ryzach, w sposób, który pozwoliłby przeżyć im wszystkim. Pieprzyć ten świat, niech diabli wezmą jego natręctwo, bezrozumne koszty, które trzeba dla niego ponosić, jego nieubłaganą wędrówkę przez teraźniejszość, wędrówkę bez baczenia na niszczenie ludzkich żywotów… Zdążyła już polubić to mieszkanie, to miasto i to życie, z Michelem, Spencerem, Dianą i wszystkimi kolegami w pracy, polubiła wszystkie swoje zwyczaje i muzykę, i małe codzienne przyjemności…

Spojrzała ponuro na Michela, który stał za nią w progu, a potem rozejrzała się wokół, jak gdyby próbowała wbić sobie to miejsce w pamięć. Michel wzruszył ramionami.

— Nostalgia zawczasu — oświadczył, usiłując się uśmiechnąć. Również to czuł i rozumiał, że tym razem smutek Mai nie wynika z jej zmiennych nastrojów, ale jego przyczyny są rzeczywiste.

Maja zmusiła się do uśmiechu, a później zbliżyła do Michela i wzięła go za rękę. Na dole rozległo się stukotanie — grupa z Zygoty wchodziła po schodach. Mogliby się zatrzymać w mieszkaniu Spencera, dranie, pomyślała gniewnie Maja.

— Jeśli wszystko pójdzie dobrze — oznajmiła — wrócimy tu któregoś dnia.

Schodzili na stację w ostrym świetle poranka, mijając znajome kafeterie; krzesła, ciągle wilgotne, były jeszcze ustawione na stolikach. Na stacji zaryzykowali okazanie swoich starych dowodów tożsamości i bez kłopotów otrzymali bilety. Wsiedli w pociąg jadący w stronę przeciwną do ruchu wskazówek zegara, zjechali do Montepulciano, gdzie założyli wypożyczone walkery i hełmy, a następnie wyszli z namiotu, zeszli stokiem wzgórza, aż oddalili się od granic powierzchniowego świata, docierając do jednego z urwistych parowów podgórza. Tam czekał na nich w kamiennym pojeździe Kojot, który przewiózł ich przez samo serce Hellespontusa, w górę rozwidlającą się siecią dolin, wybierając jedną przełęcz za drugą w tym górzystym paśmie, dokładnie tak chaotycznym jak to sugerowała spadająca z nieba skała — koszmarny, dziki labirynt — aż stanęli u stóp zachodniego zbocza, przy Kraterze Rabego, na otoczonych kraterami wzgórzach wyżyn Noachis. W ten właśnie sposób ponownie znaleźli się poza siecią; wędrowali, tak jak Mai nie zdarzyło się nigdy przedtem.

Kojot bardzo im pomógł na początku tego okresu. Nie jest już taki sam, pomyślała Maja, nie jest już przytłoczony przejęciem Sabishii ani nawet zmartwiony. Nie chciał odpowiadać na pytania dotyczące Hiroko i mieszkańców ukrytych kolonii; powtarzał „nie wiem” tak często, że Maja zaczęła mu wierzyć, zwłaszcza gdy jego twarz w końcu wykrzywiła się w rozpoznawalny dla wszystkich, jakże ludzki grymas strapienia i rozpaczy; najwyraźniej jego słynna, pozornie niemożliwa do zranienia, siła psychiczna została złamana.

— Naprawdę nie wiem, czy udało im się wydostać. Kiedy zaczął się atak, byłem już w labiryncie pod hałdą i wyjechałem pojazdem tak szybko jak tylko potrafiłem, z myślą, że bardziej się przydam na zewnątrz. Jednak nikt nie wyszedł za mną z wyjścia. Tyle że… znajdowałem się na północnej stronie, a oni mogli się udać na południe. Także przebywali w labiryncie, a Hiroko ma wszędzie schrony awaryjne, dokładnie tak samo jak ja… Więc… po prostu nie wiem.

— W takim razie pojedźmy zobaczyć, może uda nam się ich znaleźć — zaproponowała Maja.

Kojot zawiózł ich na północ, zjeżdżając w pewnym miejscu pod tor magnetyczny Sheffield-Burroughs do długiego tunelu ledwie szerszego niż pojazd; spędzili noc w tej czarnej szczelinie, uzupełniając zapasy z umieszczonych w niszach szafek i śpiąc niespokojnym snem speleologów. W pobliżu Sabishii wjechali do kolejnego ukrytego tunelu i podążali nim przez wiele kilometrów, aż znaleźli się w małej jaskini garażu; była to część sabishiiańskiego labiryntu pod hałdą, a czworoboczne kamienne jaskinie znajdujące się za nim były niczym neolityczne grobowce tunelowe, teraz oświetlone pasem światła i ogrzewane z otworów świetlnych. Tam podróżników powitał Nanao Nakayama, jeden z issei, który wydawał się równie wesoły jak zawsze. Oddano im Sabishii — przynajmniej formalnie — i chociaż w mieście, a zwłaszcza przy bramach i na stacji kolejowej, znajdowały się siły bezpieczeństwa ZT ONZ, policja najwyraźniej nadal nie miała pojęcia o pełnym obszarze kompleksu pod hałdą, więc i tak nie była w stanie skutecznie powstrzymać mieszkańców Sabishii w pomocy podziemiu. Nanao tłumaczył przyjezdnym, że Sabishii wprawdzie nie jest już otwartym półświatem, ale ciągle działa.

Niestety on również nie wiedział, co się przydarzyło Hiroko.

— Nie widzieliśmy, żeby policja ich aresztowała — oświadczył. — Jednak nie znaleźliśmy też Hiroko i jej grupy tu na dole, gdy już się wszystko uspokoiło. Nie wiemy, dokąd poszli. — Pociągnął za swój turkusowy kolczyk, w oczywisty sposób zaintrygowany. — Sądzę, że prawdopodobnie gdzieś odeszli. Sami. Hiroko zawsze była ostrożna i starała się pozostawiać sobie kryjówki wszędzie, gdzie się udawała, tak w każdym razie powiedział mi kiedyś Iwao, gdy wypiliśmy sporo sake tam przy kaczym stawie. Wydaje się zresztą, że znikanie jest domeną Hiroko, a nie Zarządu Tymczasowego. Możemy więc zakładać, że dokonała takiego właśnie wyboru. Ale dajmy temu spokój. Chodźcie, musicie chyba przecież marzyć o kąpieli i o zjedzeniu czegoś, a później może moglibyście porozmawiać z kilkoma spośród sansei i yonsei, którzy się z nami ukrywają. To by im dobrze zrobiło.

Pozostali w labiryncie tydzień czy dwa i podczas tego okresu Maja spotykała się z wieloma grupami osób, które dopiero ostatnio zeszły do podziemia. Rosjanka spędzała większość swojego czasu na rozmowach z nimi: ośmielała ich, zapewniała, że na pewno uda im się wrócić na powierzchnię, nawet do samego Sabishii, podkreślała, że zdarzy się to niebawem. Mówiła, że siły bezpieczeństwa wprawdzie nie słabną, ale ich sieci są po prostu zbyt przepuszczalne, a alternatywna gospodarka zbyt wielka, aby Zarząd mógł posiadać totalną kontrolę. Zapewniała swoich rozmówców, że Szwajcarzy dadzą im nowe paszporty, Praxis — nowe stanowiska pracy i wrócą do normalnego życia. Ważne jest koordynowanie wysiłków i stawianie oporu pokusie, aby ujawnić się zbyt wcześnie.

Po jednym z takich spotkań Nanao powiedział Mai, że Nadia prowadzi podobne rozmowy w Południowej Fossie, a zespół Saxa prosi wszystkich o to samo przez większość czasu. Istniała więc pewna zgoda co do aktualnej polityki, przynajmniej wśród dinozaurów. Nirgal ściśle współpracował z Nadią, także wspierając dążenia do spokoju. Najtrudniej było zapanować nad bardziej radykalnymi grupami; największy wpływ bezsprzecznie miał na nie Kojot. Dlatego też postanowił odwiedzić osobiście niektóre z kryjówek „czerwonych”, a Maja i Michel pojechali z nim, żeby przy okazji zajrzeć do Burroughs.

Region między Sabishii i Burroughs nasycony był kraterami pouderzeniowymi, toteż jechali nocami po krętych szlakach, między kulistymi wzgórzami o płaskich szczytach, zatrzymując się każdego świtu w małych kryjówkach stożkowych, zatłoczonych przedstawicielami „czerwonych”, którzy nie byli zbyt gościnni dla Mai i Michela, aczkolwiek bardzo uważnie słuchali Kojota i wymieniali z nim nowiny na temat dziesiątków miejsc, o których Maja nigdy nawet nie słyszała. Trzeciej nocy tej podróży zjechali stromym zboczem Wielkiej Skarpy przez archipelag płaskowzgórzowych wysepek i nagle znaleźli się na gładkiej równinie Isidis. W dół zbocza basenu rozciągał się długi widok, można było dostrzec całą drogę aż do miejsca, gdzie w wielkiej krzywiźnie biegł przez tę krainę, przypominający sabishiiańską hałdę moholową, kopiec: z Krateru Du Martheraya po Wielkiej Skarpie na północny wschód ku Syrtis. Jak wyjaśnił Mai i Michelowi Kojot, była to nowa dajka, zbudowana przez kilka maszyn automatycznych z wybranej z moholu Elysium ziemi. Dajka była naprawdę solidna i wyglądała jak jedna z południowych dors bazaltowych; z jednym wyjątkiem: jej gładka struktura świadczyła o tym, iż jest to raczej wykopany regolit niż twarda skała wulkaniczna.

Maja patrzyła na długi grzbiet. Pomyślała, że wszędzie rozchodzą się kaskadą rekombinacyjne następstwa ich działań, wymykając się im spod kontroli. Można spróbować zbudować wały ochronne, aby zapanować nad tym chaosem, ale czy takie wały wytrzymają?

Wreszcie dotarli do Burroughs, wjeżdżając do miasta przez Bramę Południowo-Wschodnią, gdzie musieli okazać swoje szwajcarskie dowody tożsamości. Schronili się w „bezpiecznym domu” prowadzonym przez bogdanowistów z Vishniaca, którzy obecnie pracowali dla Praxis. Tutejszy „bezpieczny dom” okazał się przewiewnym, nie zatłoczonym mieszkaniem, które znajdowało się w domu stojącym mniej więcej w pół drogi w górę północnej ściany Płaskowzgórza Hunta. Z okna rozciągał się widok ponad centralną doliną na Płaskowzgórze Branch i Pagórek Dwa Tarasy. W mieszkaniu piętro wyżej było studio taneczne, toteż przez wiele godzin dnia mieszkańcy domu żyli w takt niegłośnego rytmu „stuk”, „puk”, „stuk-puk”, „stuk-puk”. Na samym północnym horyzoncie nieregularna chmura pyłu i pary znaczyła miejsce, gdzie roboty nadal pracowały nad dajka; każdego ranka Maja wypatrywała w tamtym kierunku, zastanawiając się nad raportami informacyjnymi usłyszanymi na Mangalavidzie i zagłębiając się w długie wiadomości z Praxis. Potem oddawała się codziennej pracy, całkowicie „podziemnej”. Często organizowała spotkania w mieszkaniu albo studiowała informacje wideo. Życie to z pewnością nie przypominało tamtego w Odessie i Rosjance trudno było nabrać jakichkolwiek przyzwyczajeń, co sprawiało, że czuła się nieprzyjemnie i była dość ponura.

Jednak ciągle mogła poruszać się ulicami tego wielkiego miasta — anonimowa obywatelka wśród tysięcy innych — mogła przekroczyć kanał, usiąść w którejś z restauracji wokół Parku Księżnej czy też na jednym z mniej popularnych płaskowzgórzowych wierzchołków. A wszędzie, gdzie szła, widziała krzykliwie czerwone kopie starannych, wymalowanych za pomocą szablonów, graffiti: „UWOLNIĆ MARSA” albo „BĄDŹCIE GOTOWI”. Albo, jak gdyby jej własna dusza poprzez halucynację wysyłała ostrzeżenie jej umysłowi: „NIGDY NIE DAJE SIĘ ZAWRÓCIĆ”. Mieszkańcy miasta ignorowali te napisy — o ile Maja mogła coś na ten temat powiedzieć — nigdy o nich nie dyskutowali, a ekipy porządkowe często je wymazywały; ale zdania pojawiały się ciągle na nowo, zabarwiając ściany intensywną czerwienią; pisano je zwykle po angielsku, choć czasami także po rosyjsku, w starym alfabecie, który był dla Mai niczym utracony na długi czas przyjaciel, niczym jakiś podświadomy przebłysk wydobywający się ze zbiorowej podświadomości ich wszystkich, jeśli posiadali coś takiego. Informacje niesione przez napis nigdy nie przestawały szokować; przypominały wstrząs elektryczny. Dziwne było, jak potężne efekty można uzyskać za pomocą takich prostych środków. Najwyraźniej ludzie potrafili dokonać niemal wszystkiego, o ile tylko omawiali to przez wystarczająco długi czas.

Maja z powodzeniem kontynuowała spotkania z małymi komórkami różnych organizacji ruchu oporu, chociaż stawało się dla niej coraz bardziej oczywiste, że między poszczególnymi grupkami istnieją głębokie podziały. Największy konflikt powodowała niechęć, którą „czerwoni” i przedstawiciele „Naszego Marsa” żywili dla bogdanowistów i ugrupowań „Uwolnić Marsa”; „czerwoni” uważali ich za „zielonych”, czyli kolejnych wrogów. Maja myślała, że ta awersja może stanowić przeszkodę. Jednak robiła, co mogła, by łagodzić owe podziały, a oni wszyscy przynajmniej jej słuchali, tak że miała wrażenie, iż rzeczywiście osiąga jakiś postęp. I powoli zaczęła odczuwać sympatię do Burroughs i swego „ukrytego” życia w mieście. Michel ułożył dla niej odpowiedni rozkład zajęć — omówiwszy procedurę ze Szwajcarami, Praxis i ukrywającymi się w Burroughs bogdanowistami — bezpieczny rozkład zajęć, który pozwalał jej się spotykać dość często z rozmaitymi grupami, nie narażając przy tym na szwank tutejszych „bezpiecznych domów”. A każde zebranie wydawało się trochę pomagać. Jedynym naprawdę trudnym do rozwiązania problemem był fakt, że tak wiele grup w widoczny sposób domagało się natychmiastowego powstania: „czerwoni”, „zieloni”, którzy zamierzali podążyć za przewodnictwem radykalnych „czerwonych”, przebywających wraz z Ann gdzieś w terenie, a także młodzi zapaleńcy otaczający Jackie; w miastach zdarzało się coraz więcej przypadków sabotażu, które pociągały za sobą eskalację policyjnego nadzoru, aż zaczęło się wydawać możliwe, że wszystkie przygotowania mogą pójść na marne. Maja powoli postrzegała siebie samą jako coś w rodzaju swoistego hamulca i często nie spała całymi nocami zamartwiając się faktem, że tak niewiele osób chce przyjąć do wiadomości tę prawdę. Z drugiej strony była także jedyną osobą, która musiała stale uświadamiać starym bogdanowistom i innym weteranom ruchu oporu, jak potężny jest ruch tubylczy, no i wiecznie dodawać im otuchy, kiedy stawali się przygnębieni.

Ann, przebywająca wraz z „czerwonymi” w nieznanym miejscu, ponuro niszczyła kolejne stacje. Maja stale zostawiała jej wiadomości — „Tak się nie może dziać” — ale nie otrzymywała najmniejszego znaku, potwierdzającego, że jej informacje docierają do Ann.

Na szczęście mogła pocieszyć się czymś innym. Nadia przebywała w Południowej Fossie, tworząc tam mocny ruch, który wydawał się pozostawać całkowicie pod jej wpływem; był też blisko powiązany z Nirgalem i grupą jego zwolenników. Wład, Ursula i Marina ponownie zajęli swoje stare laboratoria w Acheronie i pracowali tam, formalnie pod egidą pewnej biotechnologicznej firmy należącej do Praxis. Pozostawali w stałym kontakcie z Saxem, który ukrywał się w Kraterze Da Vinciego wraz ze swoim starym zespołem terraformingowym; wspierali go minojczycy z Dorsa Brevia. Obszar tego wielkiego tunelu magmowego rozciągał się na północ o wiele dalej niż to miało miejsce w czasach kongresu i większość nowych odcinków najwidoczniej przekształcono obecnie w miejsca schronienia dla uciekinierów ze zniszczonych lub opuszczonych ukrytych kolonii, znajdujących się dalej na południu oraz w cały system różnego rodzaju wytwórni. Maja oglądała dokumentalne filmy wideo o ludziach, którzy jeździli w małych roverach po okolicy od jednego pokrytego namiotem odcinka do następnego, pracując pod czystobrązowym światłem wsączającym się z przyciemnionych świetlików w kopule, angażując się w coś, co można było jedynie nazwać produkcją wojskową. Budowali oni „niewykrywalne” samoloty i takież pojazdy, pociski typu „ziemia-przestrzeń kosmiczna”, schrony o wzmocnionej konstrukcji (niektóre z nich zainstalowano już w samym tunelu magmowym, na wypadek gdyby wtargnęli do niego wrogowie), a także pociski „powietrze-ziemia”, broń przeciwpojazdową, broń ręczną i — jak powiedzieli Mai minojczycy — wielką rozmaitość różnej broni ekologicznej, którą projektował Sax.

Tego typu działalność oraz zniszczenie południowych kryjówek wywołały w Dorsa Brevia coś, co przypominało jakiś rodzaj wojennego rozgorączkowania i to również martwiło Maję. Znajdujący się w sercu tych wydarzeń Sax, był upartym, tajemniczym, genialnym samotnikiem, osobnikiem, który wydawał się rzeczywiście cierpieć z powodu uszkodzenia mózgu; prawdziwy szalony naukowiec. Ani razu jeszcze nie przemówił bezpośrednio do niej; Maja uważała, że jego ataki na soczewkę napowietrzną i Deimos,’chociaż bardzo skuteczne, spowodowały także wzmożone szturmy ZT ONZ na rejon marsjańskiego południa. Rosjanka ciągle wysyłała Saxowi wiadomości doradzające opanowanie i cierpliwość, aż wreszcie otrzymała przepełnioną irytacją odpowiedź od Ariadnę:

— Maju, wiemy, co mamy robić. Pracujemy tutaj z Saxem i mamy świadomość własnych możliwości i ograniczeń. To, co mówisz, jest albo oczywiste, albo niewłaściwe. Jeśli chcesz pomóc, zwróć się do „czerwonych”, my nie potrzebujemy twoich rad.

Maja przeklęła twarz na ekranie. Opowiedziała o tym Spencerowi, który oświadczył:

— Sax uważa, że jeśli do czegoś dojdzie, możemy potrzebować wszelkiej broni, jaką będziemy mieli do dyspozycji. Myślę, że jest to z jego strony bardzo praktyczne podejście.

— A co z ideą dekapitacji?

— Może Saxowi się wydaje, że buduje gilotynę. Słuchaj, pomów o tym z Nirgalem i Artem. Albo choćby z Jackie.

— Zgoda. Ale widzisz, chcę porozmawiać właśnie z Saxem! On przecież musi kiedyś ze mną porozmawiać, do ciężkiej cholery! Powiedz mu, żeby ze mną porozmawiał, dobrze?

Spencer zgodził się spróbować i pewnego ranka na swojej prywatnej linii zorganizował połączenie z Saxem. Jednakże na telefon zamiast Russella odpowiedział Art, który obiecał, że postara się skłonić Saxa, aby także z Mają porozmawiał.

— Jest ostatnio bardzo zajęty, Maju. Podoba mi się, gdy na niego patrzę. Ludzie nazywają go generałem Saxem.

— Boże, broń!

— Wszystko w porządku. Mówi się także o generał Nadii… no i o generał Mai.

— Nie tak mnie nazywają. — Raczej Czarną Wdową, pomyślała, albo suką. Zabójczynią. Dobrze o tym wiedziała.

A ukradkowe spojrzenie Arta stanowiło dla niej potwierdzenie, że się nie myliła.

— No cóż — powiedział Art — cokolwiek by sądzić, w przypadku Saxa jest to właściwie dowcip. Ludzie mówią o zemście szczurów laboratoryjnych, coś w tym rodzaju…

— Nie podoba mi się to wszystko. — Pomysł kolejnej rewolucji wydawał się teraz nabierać własnego życia, własnego rozpędu niezależnego od jakiejkolwiek rzeczywistej logiki; było to po prostu coś, co robili, coś, co zawsze zamierzali zrobić. Coś, co wyrwało się spod kontroli Mai, a także spod kontroli wszelkich innych osób. Nawet ich zbiorowe wysiłki, tak rozproszone i ukryte, nie wydawały się skoordynowane ani też nie łączyły się z żadnym klarownym planem tego, co zamierzali próbować zrobić, czy też z przyczyną tego działania. To się po prostu działo i już.

Starała się przekazać nieco z tych swoich chaotycznych myśli Artowi, który pokiwał głową.

— To kwestia historii, jak mi się zdaje. Coś paskudnego… I trzeba z pewnością zapanować nad tym wszystkim i nie popuszczać. Ujeżdżać tygrysa. Macie wiele różnych osobowości w swoim ruchu i każda z nich ma swoje własne wyobrażenie całej sytuacji. Ale słuchaj, myślę, że idzie nam lepiej niż ostatnim razem. Pracuję nad pewnymi inicjatywami związanymi z Ziemią, pertraktuję ze Szwajcarami, a także z pewnymi ludźmi z Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. A Praxis ciągle nas naprawdę dobrze informuje, co się dzieje wśród metanarodowców na Ziemi. Oznacza to, że nie może nam się nagle przydarzyć coś, czego nie zrozumiemy.

— To prawda — przyznała Maja. Pakiety z informacjami i analizami, które Praxis przysyłała na Marsa, były bez porównania bardziej wyczerpujące niż jakiekolwiek komercyjne programy informacyjne, a ponieważ konsorcja metanarodowe kontynuowały dryf ku temu, co bywało nazywane „trójmetawładzą”, oni tu, na Marsie, w swoich ukrytych koloniach i „bezpiecznych domach” byli w stanie nadążać za tym krok w krok. Subarashii przejęło Mitsubishi, potem swego starego przeciwnika, Armscor, a następnie poróżniło się z Amexxem, który bardzo mocno się starał doprowadzić do wykluczenia Stanów Zjednoczonych z Grupy Jedenastu; mieszkańcy Marsa widzieli to wszystko od środka. Nic nie mogło być gorsze od sytuacji w latach pięćdziesiątych XXI wieku. I to stanowiło pociechę, nawet jeśli tylko bardzo niewielką.

A później za Artem pojawił się na ekranie Sax i wpatrzył się w nią. Poznawszy ją, powiedział:

— Maja!

Z trudem przełknęła ślinę. Czyżby jej więc wybaczył to, co zrobiła Phyllis? Czyżby zrozumiał, dlaczego ją zabiła? Jego nowa twarz nie dostarczała Mai żadnych wskazówek — była tak samo kamienna jak stara, a z powodu dziwnej obcej martwoty jeszcze trudniejsza do odczytania.

Rosjanka zebrała się w sobie i spytała Saxa o plany.

— Nie ma żadnego planu — odpowiedział. — Ciągle czynimy przygotowania. Musimy czekać na jakiś zapalnik. Zapalnik w postaci wydarzenia… To jest bardzo ważne. Istnieje parę możliwości… Cały czas nad wszystkim czuwam. Ale właściwa chwila jeszcze nie nadeszła.

— To świetnie — odparła. — Ale posłuchaj, Sax. — I wtedy przedstawiła mu wszystkie problemy, którymi się zamartwiała: opowiedziała mu o potędze wojsk Zarządu Tymczasowego, wspieranej przez dużych, głównych metanarodowców, opowiedziała o stałej presji użycia siły, jaka objawiała się w co bardziej radykalnych skrzydłach podziemia. Przekazała mu swoje odczucie, że ciągle trzymają się tego samego starego wzorca. A kiedy mówiła, Sax mrugał w swoim dawnym stylu, tak iż wiedziała — mimo jego nowej dziwnej twarzy — że naprawdę jej słucha, że w końcu znowu jej słucha. Dlatego też mówiła dłużej niż pierwotnie zamierzała, zwierzając się Saxowi ze wszystkich swoich niepokojów, łącznie z nieufnością, jaką czuła wobec Jackie i strachem przed życiem w Burroughs. Powiedziała mu absolutnie wszystko. To było jak rozmowa ze spowiednikiem albo sądowa obrona: błaganie racjonalnego naukowca, aby nie pozwolił znowu wszystkiemu zwariować. Aby sam znowu nie zwariował. I dopiero słysząc swoją paplaninę, Maja uświadomiła sobie, jak bardzo jest przerażona.

Sax zamrugał w sposób, który wydał jej się swego rodzaju bezstronnym „szczurzym” zrozumieniem. W końcu jednak wzruszył ramionami i powiedział parę słów. Był teraz generałem Saxem — dalekim, małomównym człowiekim, który przemawiał do Mai z dziwacznego świata, powstałego wewnątrz jego nowego umysłu.

— Daj mi dwanaście miesięcy — rzekł. — Potrzebuję jeszcze dwunastu miesięcy.

— W porządku, Sax. — Poczuła jakiś osobliwy spokój. — Zrobię, co będę mogła.

— Dzięki, Maju.

To powiedziawszy, Sax zniknął. Maja siedziała w bezruchu, wpatrując się w mały ekran AL Była wyczerpana, miała ochotę płakać, a jednocześnie czuła ulgę. Została rozgrzeszona. Przynajmniej w tej chwili.

Maja przystąpiła do pracy z wielkim zapałem. Prawie co tydzień spotykała się z różnymi grupami, a co jakiś czas wyprawiała się poza sieć do Elysium i Tharsis, aby rozmawiać z komórkami podziemia w głównych miastach. Podczas tych podróży zajmował się nią Kojot, zabierając samolotem w nocne wojaże nad planetę, które przypominały jej rok 2061. Michel zapewniał bezpieczeństwo, chroniąc ją z pomocą zespołu tubylców, łącznie z wieloma zygotańskimi ektogenami, którzy eskortowali ją z „bezpiecznych domów” w każdym odwiedzanym mieście. A Maja mówiła, mówiła i mówiła. Nie była to już tylko kwestia zmuszenia ich, by czekali, ale także skoordynowania działań i skłonienia do zgody, by stanęli po tej samej stronie co Maja. Czasami wydawało jej się, że odnosi widoczne efekty — dostrzegała to w twarzach ludzi, którzy przychodzili jej posłuchać. Innymi razy cały efekt sprowadzał się do zastosowania hamulców (zniszczonych, spalających się) wobec radykalnych elementów. A tych było z każdym dniem coraz więcej: Ann i „czerwoni”, przedstawiciele „Naszego Marsa” Kaseia, bogdanowiści pod wodzą Michaiła, „booneiści” Jackie, arabscy radykałowie prowadzeni przez Antara, jednego z wielu kochanków Jackie… a także Kojot, Harmakhis, Rachel… Maja czuła się tak, jak gdyby próbowała zatrzymać lawinę, w której sama się uwięziła, chwytając się ludzkich grup, jeszcze w ostatniej chwili, mimo że już staczała się wraz z nimi w dół. W takiej sytuacji zniknięcie Hiroko zaczęło jej się wydawać coraz większym nieszczęściem.

Ataki deja vu powróciły i były silniejsze niż kiedykolwiek przedtem. Maja mieszkała już przecież kiedyś w Burroughs, w czasie podobnym do tego i może po prostu wracały teraz wspomnienia. Tym niemniej, kiedy nadchodził atak, wrażenie było naprawdę wstrząsające: to głębokie i absolutnie niewzruszone przeświadczenie, że wszystko zdarzyło się już wcześniej, dokładnie w identyczny sposób, wydawało się tak niemożliwe do uniknięcia, jak gdyby te nieskończone powtórzenia naprawdę miały miejsce… Tak więc Maja budziła się, szła do łazienki, co oczywiście odbywało się już przedtem w ten właśnie sposób, łącznie z uczuciem zesztywnienia niektórych mięśni, lekkimi bólami fizycznymi i dolegliwościami psychicznymi; później wychodziła, aby się spotkać z Nirgalem i jakimiś jego przyjaciółmi, a wówczas rozpoznawała, że jest to prawdziwy atak, a nie tylko przypadkowy zbieg okoliczności. Wszystko działo się — jak w precyzyjnym zegarku — dokładnie tak samo jak kiedyś. Ciosy zadawane przez los. Okay, mówiła sobie Maja, zlekceważ je. To jest przecież rzeczywistość. Jesteśmy tworami losu. Pociesz się, że przynajmniej nie wiesz, co się zdarzy potem.

Bez końca rozmawiała z Nirgalem, próbując go zrozumieć i sprawić, aby on zrozumiał ją. Uczyła się od niego, naśladowała na zebraniach jego zachowanie — jego błyskotliwe uwagi, posunięcia dyplomatyczne. Miała nadzieję poznać jego talenty, podpatrzeć je i naśladować, a także ustalić, co zrobił — według niej — niewłaściwie.

Pewnej nocy w mieszkaniu, po emocjonującej wizycie w Sabishii u społeczności ciągle ukrywającej się w swoim labiryncie pod hałdą, Maja zasnęła przy komputerze; ekran wyświetlał książkę o Franku. Po jakimś czasie obudził ją jakiś sen. Niespokojnie wyszła do salonu, napiła się wody, po czym wróciła i znowu zaczęła czytać.

Książka dotyczyła okresu między konferencją traktatową w 2057 roku a wybuchem zamieszek w roku 2061. W tym czasie Maja była najbliżej Franka, jednak owe lata pamiętała kiepsko, jak gdyby w postaci zygzaków błyskawicy — momenty elektryzującej intensywności oddzielone długimi obszarami czystej ciemności. A relacja w tym akurat tekście nie zaiskrzyła w Mai wcale wrażeniem rozpoznania wydarzeń, mimo faktu, że naprawdę często wspominano tu j ej osobę. Tym razem przydarzał j ej się jakiś rodzaj historycznego jamais vu.

Kojot, który spał na tapczanie, zajęczał pod wpływem snu, a następnie obudził się i rozejrzał dokoła, szukając źródła światła. Wreszcie wstał, podszedł do Mai po drodze do łazienki i popatrzył jej przez ramię.

— Ach — powiedział znacząco. — Dużo się o nim mówi.

Potem ruszył do przedpokoju, a kiedy wrócił, Maja odparła:

— Przypuszczam, że wiesz lepiej niż oni.

— Rzeczywiście wiem pewne rzeczy na temat Franka, których tamci na pewno nie wiedzą.

Maja patrzyła na niego.

— Nie dziwie się. Przecież także byłeś wówczas w Nikozji.

Przypomniała sobie, że gdzieś o tym czytała.

— Byłem.

Usiadł ciężko na tapczanie i popatrzył w podłogę.

— Widziałem Franka tamtej nocy, jak rzucał cegłami w okna. To on zaczął zamieszki, sam, na własną rękę.

Podniósł oczy i napotkał spojrzenie Mai.

— Rozmawiał też mniej więcej pół godziny przed zamordowaniem Johna z Selimem el-Hayilem w parku na wierzchołku. Przemyśl to sobie.

Maja zacisnęła zęby i wpatrzyła się w komputer, lekceważąc Kojota.

Ten wyciągnął się ponownie na tapczanie i już po chwili chrapał.

Owa informacja to nie było nic nowego, już nie. Odkąd Zeyk tak wiele jej powiedział, Maja wiedziała, że nikt nigdy nie będzie już w stanie do końca wszystkiego wyjaśnić, niezależnie od tego, co widział lub co pamięta. Nikt nie mógł być niczego pewny, ponieważ cała sprawa miała miejsce w tak odległej przeszłości. Tyle czasu upłynęło, że nie można już było mieć pewności nawet co do własnych wspomnień, które subtelnie się zmieniały przy każdej próbie szczegółowego opowiedzenia faktów. Jedynymi wspomnieniami, jakim można było ufać, były te spontaniczne wybuchy z głębin pamięci, tak zwane memoires involuntaires, które wydawały się tak bardzo żywe, że musiały być prawdziwe; tyle że one często dotyczyły zdarzeń nieistotnych. Nie. Relacja Kojota była po prostu jedną z mniej wiarygodnych spośród wszystkich.

Kiedy na ekranie pojawiły się słowa tekstu, Maja ponownie pogrążyła się w czytaniu.

Wysiłki Chalmersa, aby przerwać wybuch przemocy w 2061 roku, zakończyły się niepowodzeniem, ponieważ — koniec końców — nie był on po prostu świadom pełnej rozpiętości problemu. Tak jak większość przedstawicieli pierwszej setki, nigdy ostatecznie nie potrafił pojąć wielkości ówczesnej populacji Marsa w latach pięćdziesiątych XXI wieku, która znacznie już wówczas przekroczyła milion osób; i podczas gdy myślał, że ruch oporu prowadzi i koordynuje Arkady Bogdanów, ponieważ go znał, nieświadom był na przykład wpływu Oskara Schnellinga w Korolowie czy też takich, coraz bardziej rozpowszechnionych, ruchów „czerwonych”, jak „Uwolnić Elysium” albo grupek anonimowych uciekinierów, którzy setkami opuszczali założone dla nich kolonie. Przez tę niewiedzę i brak wyobraźni Chalmers był w stanie ogarnąć tylko niewielki ułamek problemu.

Maja odsunęła się od stolika, przeciągnęła, po czym z uwagą przypatrzyła się Kojotowi. Czy rzeczywiście taka była prawda? Próbowała się cofnąć myślami w tamte lata, próbowała je sobie przypomnieć. Frank chyba zdawał sobie z tego wszystkiego sprawę. „Bawimy się igłami, podczas kiedy chore są korzenie”. Czy nie powiedział jej tego kiedyś w tamtym okresie?

Nie potrafiła sobie przypomnieć. „Bawimy się igłami, podczas kiedy chore są korzenie”. Zdanie to zawisło nad nią, oderwane od wszystkich innych słów, od wszelkiego kontekstu, który mógłby nadać im znaczenie.

Miała jednak bardzo silne wrażenie, że Frank mimo wszystko zdawał sobie sprawę z istnienia ogromnych, niewidocznych pokładów złości i ruchu oporu na zewnątrz. Chociaż, w gruncie rzeczy, nikt właściwie nie był tego świadom! Jak autor tego tekstu mógł przegapić tak ważną kwestię! A podążając dalej tym torem myślenia: skąd jakikolwiek siedzący na krześle i przedzierający się przez akta historyk może wiedzieć, z czego oni wszyscy wówczas zdawali sobie sprawę, a czego nie pojmowali, jak mógłby uchwycić, w jaki sposób odczuwało się w tamtych czasach, jak odczuwało się tę popękaną, kalejdoskopową naturę codziennego kryzysu? Jak się czuli w każdym momencie burzy, z którą się zmagali…

Maja próbowała sobie przypomnieć twarz Franka i w jej głowie pojawił się taki wizerunek: nieszczęśliwy, zgarbiony nad stolikiem do kawy, uszko od filiżanki z białą kawą wirującym ruchem spada pod jego nogi. Rozbiłam filiżankę z kawą, pomyślała, ale dlaczego? Nie była sobie w stanie tego przypomnieć. Nacisnęła klawisz i tekst książki na ekranie zaczął się przesuwać do przodu, przelatując wraz z każdym paragrafem całe miesiące — sucha analiza, która bezwzględnie mijała się ze wszystkimi faktami, jakie Maja mogła sobie przypomnieć. Nagle jakieś zdanie przyciągnęło jej wzrok i zaczęła czytać od tego miejsca, jak gdyby ktoś położył jej dłoń na gardle, zmuszając, by zagłębiała się w te informacje:

Już po ich pierwszym romansie na Antarktydzie Tojtowna miała sporą władzę nad Chalmersem. Romans nigdy się nie skończył, niezależnie od tego, jak bardzo rujnował własne plany Chalmersa. Tak więc, kiedy Chalmers wrócił z Elysium w ostatnim miesiącu przed wybuchem zamieszek, Tojtowna spotkała się z nim w Burroughs, gdzie pozostawali razem przez jakiś tydzień, podczas którego — co było oczywiste dla wszystkich — pokłócili się; Chalmers pragnął bowiem pozostać w Burroughs, gdzie konflikt dochodził do punktu zwrotnego, Tojtowna natomiast chciała, aby wrócił do Sheffield. Pewnej nocy przyszedł do jednej z kafeterii przy kanale tak rozgniewany i oszalały, że kelnerzy obawiali się go, a kiedy pojawiła się Tojtowna spodziewano się, że mężczyzna wybuchnie. Jednak Chalmers siedział tylko w bezruchu, podczas gdy Rosjanka przypominała mu o wszelkich więziach, jakie ich kiedykolwiek łączyły, o wszystkich długach, o całej ich wspólnej przeszłości… Aż w końcu Chalmers przystał na jej prośby i wrócił do Sheffield, skąd nie był zdolny zapanować nad rosnącą przemocą w Elysium i Burroughs. I tak właśnie rozpoczęła się rewolucja.

Maja patrzyła na ekran z szeroko otwartymi oczyma. To były bzdury, kłamstwa, wszystko kłamstwa — nic takiego się nigdy nie zdarzyło! Romans na Antarktydzie? Nie, nigdy go nie było!

Jednak ta konfrontacja w jakiejś restauracji… kiedyś… Bez wątpienia mogli być obserwowani… Tak trudno cokolwiek powiedzieć. Ależ ta książka jest głupia! Zapełniona bezpodstawnymi spekulacjami — żadnej prawdy, żadnej historii. A może wszystkie historie są właśnie takie. Gdyby ktoś tam był i gdyby mógł ocenić w sposób właściwy ich oboje. A to są tylko kłamstwa… Maja próbowała sobie przypomnieć: zacisnęła zęby, cała zesztywniała, wykrzywiła palce, jak gdyby mogła za ich pomocą wydrzeć sobie z głowy myśli i wspomnienia. Jednak jej starania przypominały drapanie skały. A teraz, kiedy próbowała sobie przypomnieć tę szczególną konfrontację w jakiejś kafeterii, w jej umyśle wcale się nie pojawiał żaden obraz; zdania z książki pokrywały jej wspomnienia grubą warstwą. „Przypominała mu o wszelkich związkach, jakie ich kiedykolwiek łączyły”. Nie! Nie, nie, nie! Postać skulona przy stole, tak, to było to, obraz… wizerunek… I w końcu podniósł na nią oczy…

Tyle że były to oczy na tej młodej twarzy z portretu wiszącego w kuchni w Odessie.

Maja jęknęła, a potem zaczęła płakać. Zagryzła zaciśnięte pięści i płakała.

— Nic ci nie jest? — spytał bełkotliwie Kojot z tapczanu.

— Nie.

— Znalazłaś coś?

— Nie.

Prawdziwy obraz Franka został zamazany przez książki. I przez czas. Minęło wiele lat i dla niej, nawet dla niej, Frank Chalmers stawał się już tylko jakąś historyczną postacią spośród setek innych. Stał teraz przed nią niczym osoba widziana przez niewłaściwy koniec teleskopu. Nazwisko w książce. Ktoś, o kim się czyta, ktoś taki jak Bismarck, Talleyrand, Machiavelli. A jej prawdziwy Frank… po prostu zniknął.

Prawie codziennie Maja spędzała kilka godzin na przeglądaniu wraz z Artem raportów Praxis, próbując znaleźć jakąkolwiek prawidłowość działań i pojąć je. Praxis przekazywała im tak dużą ilość danych, że znaleźli się obecnie w sytuacji dokładnie przeciwnej problemom, które trapiły ich podczas kryzysu przed rokiem 2061 — tym razem nie otrzymywali za mało informacji, ale zbyt dużo. Każdego dnia Maja dowiadywała się, że zaostrzył się któryś z konfliktów, toteż czasami pod wieczór była bliska rozpaczy z powodu natłoku nieprzyjemnych informacji. Wiele państw, należących do ONZ, a jednocześnie klientów Zjednoczonych lub Subarashii, prosiło, by rozwiązać Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, twierdząc, że działalność tej organizacji jest zbyteczna. Większość konsorcjów ponadnarodowych od razu zadeklarowała swoje poparcie dla tego pomysłu, a jako że Trybunał powstał dawno temu jako filia ONZ, natychmiast znaleźli się tacy, którzy podkreślali, że jego działania są legalne i istnieją historyczne podstawy, by istniał; jednakże pierwszym skutkiem tej kłótni stało się obalenie niektórych działających dotąd sądów rozjemczych, co doprowadziło do walk na Ukrainie i w Grecji.

— Kto to rozpętał? — krzyknęła Maja do Arta. — Czy ktoś jest odpowiedzialny za całe to gówno!?

— Oczywiście. Niektóre konsorcja metanarodowe mają prezesów, a wszystkie — zarządy, które się zbierają, omawiają sytuację i decydują, jakie należy wydać polecenia. Tak jak Fort i „Osiemnastka Nieśmiertelnych” w Praxis, chociaż akurat to konsorcjum jest o wiele bardziej demokratyczne niż większość pozostałych… Tak czy owak, zarządy metanarodowców mianują komitet wykonawczy Zarządu Tymczasowego, a Zarząd wydaje niektóre decyzje lokalne. Mógłbym ci podać nazwiska, ale nie sądzę, żeby ci ludzie byli tak potężni jak ich szefowie na Ziemi.

— Mniejsza o to. — Oczywiście, za wszystko odpowiedzialni byli ludzie. Jednak nikt do końca nad niczym nie panował. I tak samo się działo bez wątpienia po obu stronach. Z pewnością tak było w ruchu oporu. Sabotaż, zwłaszcza skierowany przeciw platformom oceanicznym w Vastitas, był obecnie sprawą nagminną i Maja bardzo dobrze wiedziała, kto stoi za tymi działaniami. Powiedziała Nadii, że muszą się skontaktować z Ann, Nadia jednak tylko potrząsnęła głową.

— Nie ma szans. Nie udało mi się porozmawiać z Ann od czasu Dorsa Brevia. Należy teraz do największych radykałów pośród „czerwonych”.

— Jak zawsze.

— Hmm… chyba kiedyś taka nie była. Ale to w chwili obecnej nie ma znaczenia.

Maja potrząsnęła głową i wróciła do swoich spraw. Spędzała coraz więcej czasu na pracy z Nirgalem, przyjmując jego rady, i sama mu doradzając. Nirgal stał się obecnie — nawet bardziej niż dotąd — najlepszym kontaktem, jaki Maja miała wśród młodych, a także osobą najpotężniejszą i najrozsądniejszą z nich. Dokładnie tak samo jak Maja chciał czekać na odpowiedni „zapalnik”, a potem zorganizować jednomyślną akcję i był to zapewne jeden z powodów przyciągających do niego Rosjankę. Jednak liczył się również jego charakter, jego ciepło, dobry humor i szacunek dla niej. Niezwykle różnił się w tej kwestii od Jackie — stanowił wręcz jej dokładne przeciwieństwo — chociaż Maja wiedziała, że tych dwoje łączy bardzo bliski i równie skomplikowany związek, którego korzenie sięgały głęboko w ich dzieciństwo. Chociaż ostatnio najwyraźniej zrazili się do siebie — fakt ten z pewnością nie unieszczęśliwiał Mai — a i dzieliły ich spore różnice polityczne. Jackie, podobnie jak Nirgal, niewątpliwie miała charyzmę i werbowała stale nowe tłumy do swojego „booneistycznego” skrzydła ugrupowania „Nasz Mars”. Jej organizacja zalecała natychmiastową akcję zbrojną, co z kolei zbliżało Jackie bardziej do Harmakhisa niż do Nirgala, w każdym razie w sensie politycznym. Maja robiła wszystko, co mogła, aby poprzeć stanowisko Nirgala w rozłamie, jaki panował wśród tubylców: na każdym zebraniu stawała po stronie takiej polityki i takich działań, które były „zielone”, umiarkowane, nie zakładały użycia przemocy i były koordynowane z centrum. Dostrzegała jednak, że większość świeżo politykujących tubylców w miastach przyciągała frakcja Jackie i „Nasz Mars” — organizacje o zapatrywaniach, ogólnie mówiąc, „czerwonych”, radykalnych i anarchistycznych. Tak je w każdym razie odbierała Maja, a wzrastające ataki, demonstracje, walki uliczne, akty sabotażu i ekotażu tylko wspierały jej ocenę.

Do Jackie przyłączała się zresztą nie tylko większość nowych tubylczych rekrutów, ale także mnóstwo niezadowolonych emigrantów, szczególnie tych przybyłych na Marsa całkiem niedawno. Tendencja ta drażniła Maję i nawet pewnego dnia po wspólnym przejrzeniu raportu Praxis poskarżyła się w tej kwestii Artowi.

— No cóż — odparł dyplomatycznie — wskazane jest, żeby po naszej stronie było tak wielu emigrantów, jak to tylko możliwe.

Rzecz jasna, Art, który — kiedy nie łączył się z Ziemią — spędzał dużo czasu krążąc wśród grup ruchu oporu, próbując je skłonić do zgody, musiał się cieszyć z takiego obrotu spraw.

— Ale dlaczego się przyłączają właśnie do niej? — spytała Maja.

— Cóż… — odrzekł Art, machając ręką — sama wiesz… Ci emigranci przylatują tu i niektórzy z nich od razu słyszą o demonstracjach albo nawet jakąś widzą… Rozpytują więc wokół, wysłuchują rozmaitych relacji… Niektórzy słyszą, że jeśli wyjdą i przyłączą się do demonstracji, wtedy tubylcy naprawdę ich za to polubią. Rozumiesz? Na przykład polubią ich młode tutejsze kobiety, które, jak słyszeli, potrafią być przyjazne, prawda? Bardzo, bardzo przyjazne… Wychodzą więc i przyłączają się do tubylców, sądząc, że może dzięki temu na resztę dnia zabierze ich do domu któraś z tych dużych ładnych dziewcząt.

— Daj spokój — zdenerwowała się Maja.

— No cóż, sama wiesz — dodał Art. — Niektórym z nich to się faktycznie przydarza.

— A w ten sposób naszej Jackie, rzecz jasna, trafiają się wszystkie świeże nabytki.

— Nooo, nie jestem pewien, czy nie mamy przypadkiem do czynienia z podobnym czynnikiem także w przypadku Nirgala. Nie wiem też, czy ludzie czasem za bardzo ich sobie nie przeciwstawiają. To jest niby drobna kwestia, coś, czego powinnaś być bardziej świadoma niż oni.

— Hmm…

Maja przypomniała sobie, jak Michel jej mówił, że jest ważne, aby zawsze stawała w obronie tego, co kocha i przeciwko temu, czego nienawidzi. A Maja kochała Nirgala, naprawdę go kochała. Był wspaniałym młodym mężczyzną, najsubtelniejszym ze wszystkich tubylców. Oczywiście, każdą motywację należałoby uznać za dobrą, także taką jak energia erotyczna, skoro pcha ludzi na ulice… A jednak, gdyby tylko ludzie byli rozsądniej si… Jackie przecież robiła, co mogła, ze wszystkich swoich przeklętych sił, aby poprowadzić ich ku kolejnej spazmatycznej i nie zaplanowanej rewolcie, której rezultaty mogły być naprawdę katastrofalne!

— Jest to zresztą jeden z powodów, dla których ludzie podążają także za tobą, Maju.

— Co takiego?

— Słyszałaś, co powiedziałem.

— Daj spokój. Nie wygłupiaj się.

Chociaż taka myśl była całkiem przyjemna. Być może Maja mogła rozszerzyć walkę o władzę także na ten poziom, mimo że z pewnością wychodziłaby z dość niekorzystnej pozycji. Utworzyć partię starych. No cóż, w rzeczywistości tę próbę mieli za sobą. Taki miała pomysł, jeszcze w Sabishii — issei mieli przejąć ruch oporu i skierować jego działania na właściwy kurs. I wielu spośród nich poświęciło sporo lat swego życia, aby to właśnie osiągnąć. Niestety, nie udało im się. Nie mieli przewagi liczebnej. A to przedstawiciele tamtej większości stanowili nowy gatunek; byli to ludzie o nowych umysłach. Issei mogli tylko „ujeżdżać tygrysa”. Nie popuszczać. Robić, co w ich mocy.

Westchnęła.

— Zmęczona?

— Wyczerpana. Ta praca mnie zabije.

— Zrób sobie małą przerwę na odpoczynek.

— Czasami kiedy rozmawiam z tymi ludźmi, czuję się takim ostrożnym konserwatywnym tchórzem, który stale mówi „nie”. Zawsze. Nie rób tego, nie rób tamtego. Mam już dosyć. Bywa, że się zastanawiam, czy Jackie nie ma przypadkiem racji.

— Żartujesz? — spytał Art z szeroko otwartymi oczyma. — Ależ, Maju, jesteś jedyną osobą, która trzyma to wszystko w kupie. Ty, Nadia i Nirgal. I ja. Jednak ty jesteś jedyna… tylko ty potrafisz naprawdę oddziaływać na innych. — Maja pomyślała, że Artowi zapewne chodzi ojej sławę morderczyni. — Jesteś po prostu zmęczona. Odpocznij. Jest już prawie szczelina czasowa.

Którejś nocy Michel obudził Maję wiadomością, że po drugiej stronie planety jednostki sił bezpieczeństwa Armscoru, które przypuszczalnie przeniknęły do jednostek Subarashii, przejęły od regularnej policji tego konsorcjum kontrolę nad windą. W tej godzinie niepewności jakaś grupa „Naszego Marsa” próbowała wziąć w posiadanie nowe „gniazdo” poza obszarem Sheffield. Próba nie powiodła się i większość szturmujących zginęła, a Subarashii — ostatecznie — ponownie opanowało Sheffield, Clarke’a i cały kabel łączący te dwa punkty, a także większą część Tharsis. Teraz w Sheffield było tam późne popołudnie i na ulicach miasta pojawiły się tłumy, demonstrując przeciwko przemocy albo przeciw przejęciu; trudno było powiedzieć… Nie miało to żadnego sensu. Maja, niezupełnie jeszcze rozbudzona, obserwowała wraz z Michelem, jak jednostki policyjne w walkerach i hełmach rozpędzają demonstrantów na mniejsze grupki, które następnie traktowano gazem łzawiącym i kauczukowymi pałkami.

— Głupcy! — krzyczała Maja. — Po co to robią! Sprowadzą nam na głowę całe wojsko z Ziemi!

— Najwyraźniej poszli w rozsypkę — powiedział w pewnej chwili Michel, wpatrując się w mały ekran. — Kto wie, Maju. Tego typu obrazki mogą naprawdę wstrząsnąć zwykłymi ludźmi. Tamci zwyciężą wprawdzie w tej bitwie, ale równocześnie stracą wszędzie poparcie.

Maja wyciągnęła się na tapczanie, nie obudzona jeszcze na tyle, aby myśleć logicznie.

— Może — odparła. — Jednak teraz trudniej będzie powstrzymywać ludzi tak długo, jak chce Sax.

Michel zamachał ręką. Siedział zwrócony twarzą do ekranu.

— Spodziewa się, że jak długo zdołasz nad tym panować?

— Nie wiem.

Oglądali program na Mangalavidzie; sprawozdawcy opisywali zamieszki, nazywając je aktem przemocy wywołanym przez terrorystów. Maja jęknęła. Spencer tkwił przy drugim ekranie AI i rozmawiał z Nanao, który znajdował się w Sabishii.

— Ilość tlenu w powietrzu rośnie tak szybko, że coś się musi znajdować na zewnątrz, coś pozbawione genów samobójczych. A poziom dwutlenku węgla? Taak, także spada szybko… Tam, na zewnątrz, rozmnaża się jak zielsko grupa bakterii, które naprawdę dobrze wiążą węgiel. Pytałem o to Saxa, ale on tylko mruga oczyma… Taak, zupełnie nad tym nie panuje, podobnie jak Ann. Ann jest właśnie gdzieś tam na zewnątrz i sabotuje wszystkie projekty, na których uda jej się położyć łapę!

Kiedy Spencer się rozłączył, Maja spytała go:

— No więc, jak długo Sax każe nam ich wstrzymywać?

Spencer wzruszył ramionami.

— Zdaje mi się, że tak długo, dopóki nie pojawi się coś, co uważa za „zapalnik”. Albo coś w rodzaju wspólnej strategii. Jednak jeśli nie uda nam się powstrzymać „czerwonych” i przedstawicieli „Naszego Marsa”, i tak nie będzie miało znaczenia, czego chce Sax.

Tygodnie mijały powoli. W Sheffield i Południowej Fossie rozpoczęła się kampania regularnych demonstracji ulicznych. Maja myślała, że sprowadzi ona jedynie więcej sił bezpieczeństwa na planetę, ale Art upierał się, że tego typu działania przynoszą także korzyści.

— Musimy dać do zrozumienia Zarządowi Tymczasowemu, jak bardzo rozległy jest nasz ruch oporu, dzięki czemu, kiedy nadejdzie odpowiedni moment, nie będą nas próbowali po prostu miażdżyć z lekceważeniem… Rozumiesz, co chcę przez to powiedzieć? W tej chwili naszym zadaniem jest sprawić, aby poczuli się niepewnie, żeby im się wydawało, iż przytłaczamy ich liczebnie… Do diabla, tłumy ludzi na ulicach to prawie jedyna rzecz, która przeraża władzę, jeśli chcesz znać moje zdanie…

Niezależnie od tego, czy Maja się z nim zgadzała czy nie, i tak w żaden sposób nie mogła niczego zmienić. Dni mijały jeden za drugim, a ona mogła tylko pracować tak ciężko, jak było to możliwe, podróżując i spotykając się z kolejnymi grupami, podczas gdy w jej własnym ciele mięśnie z napięcia niemal się zmieniały w sztywne druty. Wyczerpana, ledwie mogła spać w nocy; przesypiała nie więcej niż godzinę czy dwie przed samym świtem.

Pewnego ranka północnej wiosny M-roku pięćdziesiątego drugiego, czyli 2127 roku, Maja obudziła się bardziej wypoczęta niż zwykle. Michel ciągle jeszcze spał, toteż ubrała się i wyszła na zewnątrz sama. Udała się wielką centralną promenadą w stronę kafejek nad kanałem. Była to najcudowniejsza cecha Burroughs, że mimo ścisłej kontroli sił bezpieczeństwa przy bramach i na stacjach, wewnątrz miasta w pewnych godzinach i tak można było chodzić swobodnie; wśród tłumu istniało bardzo małe niebezpieczeństwo kontroli.

Maja przysiadła w jakimś lokaliku, gdzie wypiła kawę, zjadła paszteciki, patrząc na niskie, siwe chmury przetaczające się nad jej głową, w dół zbocza Syrtis i ku dajce na wschód. Cyrkulacja powietrza pod namiotem była intensywna, co miało w jakiś sposób kinetycznie pasować do efektów wizualnych nad głowami ludzi. Maja czuła się tu dziwnie, ponieważ przywykła już, że widoki nieba nie pasują do wrażenia braku wiatru pod namiotami. Długi, smukły łuk tunelowego mostu łączącego Pagórek Ellisa z Płaskowzgórzem Hunta wypełniony był spieszącymi się do porannej pracy ludźmi, którzy wyglądali jak kolorowe figurki wielkości mrówek. Żyli normalnym życiem. Nagle Maja wstała, zapłaciła rachunek i ruszyła na długi samotny spacer. Najpierw pomaszerowała wzdłuż rzędów białych kolumn Bareissa, potem w górę przez Park Księżnej do nowych namiotów, wokół wzgórz pingowych, gdzie mieściły się aktualnie najmodniejsze mieszkania. Tutaj, w wysoko położonej zachodniej dzielnicy, można było spojrzeć za siebie w dół i dostrzec cały obszar miasta, drzewa i połączone dachy; widok ten rozszczepiony był przez promenadę i jej kanały, a także przez płasko wzgórza: ogromne i szeroko rozstawione, przypominające olbrzymie katedry. Ich strome kamienne stoki były popękane i zryte, a poziome linie mrugających okien stanowiły jedyny sygnał, że płaskowzgórza zostały wydrążone i każde z nich stanowiło samodzielne miasto; te małe światki żyły wspólnie na czerwonej, piaszczystej równinie pod ogromnymi niewidocznymi namiotami, połączonymi ze sobą dzięki umieszczonym wysoko kładkom, które połyskiwały jak widoczne odblaski mydlanych baniek. Ach to Burroughs!

Maja wraz z posuwającymi się nad jej głową chmurami, przechodząc wąskimi uliczkami otoczonymi przez mieszkalne bloki i ogrody, wróciła na Płaskowzgórze Hunta, do mieszkania pod studiem tanecznym. Michela i Spencera nie było w domu, toteż przez długi czas stała po prostu w oknie i tylko patrzyła na pędzące nad miastem chmury, próbując nad sobą popracować, zastępując Michela: chwytała na lasso własne nastroje i starała się je ściągnąć w coś w rodzaju stabilnego środka. Z sufitu mieszkania docierały do niej ciche nieskoordynowane odgłosy — „stuk”, „puk”, „stuk-puk”. Kolejny kurs zaczynał właśnie lekcję. Potem z korytarza przed drzwiami mieszkania rozległy się głuche uderzenia: ktoś mocno stukał do drzwi. Maja poszła otworzyć, a serce łomotało jej w piersi jak szalone.

Okazało się, że byli to Jackie, Antar, Art, Nirgal, Rachel, Frantz oraz reszta zygotańskich ektogenów. Natychmiast weszli do przedpokoju i zaczęli trajkotać z prędkością dźwięku, tak że zupełnie nie mogła ich zrozumieć. Powitała ich najserdeczniej, jak potrafiła, biorąc pod uwagę obecność Jackie wśród nich, a potem wzięła się w garść, usunęła z twarzy całą nienawiść i rozmawiała z nimi wszystkimi, nawet z Jackie, o ich planach. Przyjechali do Burroughs, aby pomóc zorganizować demonstrację w Parku nad Kanałem. Wiadomość o tej akcji miały przekazać poszczególne komórki ruchu oporu, organizatorzy żywili więc nadzieję, iż przyłączy się do nich również wielu nie zrzeszonych obywateli.

— Mam nadzieję, że demonstracja nie pociągnie za sobą żadnych sankcji dyscyplinarnych — zauważyła Maja.

Jackie uśmiechnęła się do niej, oczywiście triumfalnie.

— Pamiętaj, że nigdy nie daje się zawrócić — oświadczyła.

Maja potoczyła oczyma i wyszła zagotować wodę; próbowała stłumić gorycz. Wyobraziła sobie, jak młodzi spotkają się z przywódcami komórek w mieście — przewodnictwo zebrania obejmie Jackie, która będzie nawoływać zgromadzonych do natychmiastowej rewolty, bez jakiegokolwiek sensu czy strategii. Jednak Maja nie potrafiła nic poradzić — czas, kiedy mogła jeszcze wybić z głowy Jackie te głupoty, niestety już minął.

Zabrała więc od swoich gości okrycia i poczęstowała bananami. Gdy skłaniała ich, by zdjęli nogi z poduszeczek na tapczanach, czuła się jak dinozaurzyca wśród ssaków, dinozaurzyca w nowym klimacie wśród krewkich gorących stworzeń, które pogardzały tą kręcącą się między nimi starą samicą, które uchylały się przed jej powolnymi klepnięciami i biegały za jej ciągnącym się ogonem.

Art podszedł i pochylił się nad nią, aby jej pomóc zanieść filiżanki z herbatą; jak zawsze był nie ogolony i rozluźniony. Spytała go, czy ma jakieś wieści od Forta, więc zdał jej dzisiejszy raport z Ziemi. Subarashii i Zjednoczonych zaatakowały armie fundamentalistów, skoligacone w coś, co wyglądało jak fundamentalistyczny sojusz, chociaż musiała to być iluzja, ponieważ fundamentaliści chrześcijańscy i muzułmańscy straszliwie się nienawidzili, pogardzając jednocześnie fundamentalistami hinduskimi. Duże konsorcja metanarodowe wykorzystały już nową ONZ, aby poprzez nią ostrzec, że będą chronić własne interesy przy użyciu stosownej siły. Praxis, Amexx i Szwajcaria ponaglały, by skorzystać z pomocy Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości; postąpiły tak Indie, jednak nie podążyło za nimi żadne inne państwo. Mai przypomniały się słowa Michela: „Przynajmniej ciągle się obawiają Trybunału”. Jej zdaniem sprawa wyglądała tak, jak gdyby trójmetawładza zmieniała się w wojnę między ludźmi dobrze sytuowanymi a zwykłymi „śmiertelnikami”; mogło to być o wiele bardziej wybuchowe — groziło raczej wojną totalną niż dekapitacjami.

Maja i Art omawiali sytuację, roznosząc herbatę wśród osób zebranych w mieszkaniu. Szpieg czy nie, Art znał Ziemię i miał wnikliwy zmysł polityczny, który Maja uważała za pomocny. Wydawał się kimś w rodzaju spokojnego Franka. Czy to jest właściwe skojarzenie? W każdym razie Art przypominał jej Franka i chociaż nie potrafiła dokładnie ustalić, dlaczego, była z tego powodu zadowolona. Nikt inny chyba nie potrafił dostrzec żadnego podobieństwa między Chalmersem a tym przyciężkawym i równocześnie sprytnym mężczyzną; było to jej i tylko jej własne postrzeganie.

Potem do mieszkania zaczęło się wtłaczać jeszcze więcej osób — przywódcy komórek i inni goście spoza miasta. Maja siedziała z tyłu, słuchała przemawiającej do nich Jackie i myślała o tym, że wszystkie osoby znalazły się w ruchu oporu głównie z własnych, indywidualnych powodów. A sposób, w jaki Jackie używała swego dziadka jako symbolu, wymachując jego imieniem niczym flagą, aby zebrać swe wojska, Maja uważała za obrzydliwy. To nie John pomaga ci powiększać szeregi zwolenników, ale twoja biała przezroczysta bluzka, ty mała flądro, myślała. Trudno się dziwić, że Nirgal się do niej zraził…

Teraz Jackie przemawiała do zebranych na swój zwykły, podżegający sposób; z entuzjazmem doradzała natychmiastową rebelię, niezależnie od wszelkich wcześniejszych wspólnie uzgodnionych ustaleń strategicznych. A dla tych tak zwanych booneistów Maja nie była nikim więcej niż tylko dawną kochanką wielkiego człowieka lub też może przyczyną, dla której został zabity: przedpotopowa odaliska, historyczny kłopot, obiekt pożądania mężczyzn — jak Helena Trojańska przywołana przez Fausta, osóbka nieważna i fatalna. Ach, jakież to było irytujące! Maja jednak nie okazała niczego po sobie i z kamienną twarzą wstawała, wchodziła do kuchni, wychodziła z niej, odwracała głowę i starała się wszystko robić, by zgromadzeni cieszyli się dobrym samopoczuciem. Niczego więcej nie mogła uczynić, przynajmniej w obecnej chwili.

Stała w kuchni, patrząc z okna na dachy znajdujących się poniżej domów. Wiedziała, że straciła na przedstawicieli ruchu oporu wszelki wpływ. Wszystko miało się rozstrzygnąć, zanim Sax czy ktokolwiek z reszty tych, którzy się liczyli, będzie gotowy. Jackie dalej z patosem i ożywieniem przemawiała w salonie, organizując demonstrację, mogącą zgromadzić w parku dziesięć tysięcy osób, a może nawet pięćdziesiąt, któż to może wiedzieć? A jeśli siły bezpieczeństwa odpowiedzą gazem łzawiącym oraz kauczukowymi i gumowymi pałkami, wielu ludzi może zostać zranionych albo i zabitych; zabici bez żadnego, możliwego do wytłumaczenia strategicznego powodu, ludzie, którzy mogli żyć tysiąc lat… A Jackie wciąż mówiła, podniecona i ożywiona, rozpalona niczym ogień. Słońce na niebie przebłyskiwało przez szczelinę w chmurach: jaskrawosrebrne, złowieszczo ogromne. Art wszedł do kuchni i usiadł przy stole, włączając swoje AI i niemal dotykając twarzą ekranu.

— Dostałem na nadgarstku wiadomość z Praxis na Ziemi.

Czytał dane z ekranu, praktycznie przytykając do niego nos.

— Jesteś krótkowidzem? — spytała z irytacją Maja.

— Nie sądzę… Och, kurcze. Hej Ka. Czy Spencer jest na dworze? Zawołaj go.

Maja wyszła na próg i dała znak Spencerowi, który wszedł do przedpokoju. Jackie zignorowała zamieszanie i kontynuowała przemowę. Spencer usiadł przy kuchennym stole obok Arta, który teraz siedział prosto z szeroko otwartymi oczyma i ustami. Spencer czytał przez jakieś pięć sekund, po czym tak samo wyprostowany jak Art usiadł na swoim krześle i z dziwnym wyrazem twarzy wpatrzył się bacznie w Maję.

— To jest to! — oznajmił.

— Co takiego?

— Zapalnik.

Maja podeszła do niego i stanęła za nim, czytając przez jego ramię.

Uściskała go mocno, odczuwając dziwaczne wrażenie nieważkości. To nic innego jak tylko zapobieżenie lawinie. Maja wykonała swoją pracę, chociaż ledwie udało jej się to zrobić. W ostatnim możliwym momencie, tuż przed klęską, los się odmienił.

Do kuchni wszedł Nirgal, aby spytać, co się dzieje; przyciągnął go ton ich ściszonych głosów. Art wyjaśnił mu, o co chodzi, a wtedy oczy Nirgala się rozjaśniły i młody człowiek nie potrafił ukryć podniecenia. Obrócił się do Mai i spytał:

— Czy to prawda?

Miała ochotę ucałować go. Jednak zamiast tego skinęła głową, nie ufając swojemu głosowi na tyle, aby się odezwać, po czym odwróciła się i stanęła w drzwiach do salonu. Jackie nadal przemawiała, toteż Maja odczuła prawdziwą przyjemność, że może jej przerwać.

— Demonstracja zostaje odwołana.

— Co chcesz przez to powiedzieć? — zapytała Jackie, zaskoczona i poirytowana równocześnie. — Dlaczego?

— Ponieważ zamiast niej robimy rewolucję.

Część 10

Zmiana fazy

Surfowali właśnie niczym pelikany, kiedy nagle podskakujący na plaży stypendyści zaalarmowali ich, że stało się coś złego. Podpłynęli do plaży, wylądowali na wilgotnym piasku i odebrali wiadomość. W godzinę później znajdowali się już na lotnisku, a wkrótce później odlecieli małym kosmolotem typu Skunkworks o nazwie „Gollum”. Skierowali się na południe, a kiedy osiągnęli wysokość pięćdziesięciu tysięcy stóp, znajdowali się gdzieś nad Panamą. Pilot poderwał maszynę, odpalił silniki rakietowe, a wszystkich lecących na kilka minut wcisnęło w siedzenia dużych foteli grawitacyjnych. W kokpicie za siedzeniami pilota i drugiego pilota przebywało trzech pasażerów. Przez okna dostrzegali zewnętrzne poszycie kadłuba kosmolotu, które wyglądało jak naczynie cynowe. Najpierw się rozjarzyło, potem szybko przybrało kolor żywo połyskującej żółci z odcieniem brązu; barwa stawała się coraz j as krawsza, aż podróżnicy zaczęli się czuć niczym Sydrach, Misach i Abdenago, którzy, zamknięci w ognistym piecu, wyszli z niego bez szwanku.

Kiedy poszycie straciło nieco ze swej jasności i pilot wyrównał lot, maszyna znajdowała się około osiemdziesięciu mil nad Ziemią; w dole mieli Amazonkę i piękną, przywodząca na myśl układ kręgów, krzywiznę Andów. Podczas gdy lecieli na południe, jeden z podróżników, geolog, przekazał pozostałym dwóm więcej szczegółów na temat zaistniałej sytuacji.

— Lodowa pokrywa Zachodniej Antarktydy spoczywała dotąd na podłożu skalnym, które się znajduje pod poziomem morza. Chodzi jednakże o powierzchnię kontynentu, a nie o dno oceanu, a pod Zachodnią Antarktydą jest coś w rodzaju basenu i strefa zasięgu bardzo aktywna geotermicznie.

— Zachodnia Antarktyda? — spytał Fort, mrużąc oczy.

— Chodzi o mniejszą część z półwyspem sterczącym pionowo ku Południowej Ameryce i z lodowcem szelfowym Rossa. Zachodnia tafla lodowa znajduje się między górami półwyspu i Górami Transantarktycznymi, w samym środku kontynentu. Tutaj, proszę zobaczyć, na globusie, który przywiozłem. — Wyjął z kieszeni nadmuchiwany globus — dziecięcą zabawkę — szybko wypełnił powietrzem i pokazał wszystkim w kabinie pilota.

— Tak więc zachodnia warstwa lodowa spoczywała na podłożu skalnym pod poziomem morza. Jednak ziemia na dole jest depta i znajduje się tam kilka wulkanów podlodowych, toteż lód na dnie trochę się topi. Powstała w ten sposób woda miesza się z osadami wulkanicznymi i tworzy substancję zwaną gliną lodowcową. Ma ona konsystencję pasty do zębów. W miejscach, gdzie lodowiec przesuwa się ponad tą gliną, porusza się on szybciej niż w innych, tak że wewnątrz zachodniej tafli lodowej znalazły się strumienie lodowcowe, niczym szybkie lodowce z brzegami składającymi się z powolniejszego lodu. Lodowy Strumień „B”, na przykład, pędził dwa metry dziennie, podczas gdy lód wokół niego poruszał się dwa metry na rok. A ten „B” miał szerokość pięćdziesięciu kilometrów i głębokość kilometra. Była tam więc cala cholerna rzeka, która wraz z mniej więcej pół tuzinem innych lodowych strumieni spływała aż do lodowca szelfowego Rossa. — Mężczyzna wskazał palcem te niewidzialne strumienie. — Teren, na którym lodowe strumienie i ogólnie lodowa warstwa oderwały się od skały macierzystej i zaczęły spływać do Morza Rossa, nazwano linią uziemiającą.

— Ach — odezwał się jeden z przyjaciół Forta. — Globalne ocieplenie?

Geolog potrząsnął głową.

— Nasze globalne ocieplenie ma bardzo niewielki wpływ na cały ten proces. Powoduje zaledwie lekkie podniesienie temperatury i poziomu morza, ale gdyby tylko tyle się zdarzyło, w zasadzie niewiele by się tutaj zmieniło. Problem w tym, że mamy ciągle do czynienia z ociepleniem międzylodowcowym, które zaczęło się pod koniec ostatniej Epoki Lodowcowej i ocieplenie to wysyła w dół między polarne warstwy lodowe coś, co nazywamy impulsem cieplnym. Impuls ten posuwa się w dół od ośmiu tysięcy lat. A linia uziemiająca zachodniej warstwy lodowej od ośmiu tysięcy lat porusza się do wnętrza lądu. Teraz właśnie tam na dole wybuchł jeden z podlodowych wulkanów. Nastąpiła wielka erupcja, która trwa obecnie od około trzech miesięcy. Linia uziemiająca już kilka lat temu zaczęła się cofać w przyspieszonym tempie i bardzo się zbliżyła do wulkanu, który ostatnio wybuchł. Wygląda to tak, jak gdyby erupcja wciągnęła linię uziemiającą dokładnie w sam wulkan i teraz oceaniczna woda płynie między warstwą lodową i skalą macierzystą, prosto w aktywną erupcję. W ten sposób tafla lodowa pęka, podnosi się, wyślizguje do morza Rossa i zaczynają ją porywać prądy.

Słuchacze wpatrywali się w mały nadmuchiwany globus. W tej chwili przelatywali nad Patagonią. Geolog odpowiadał na pytania, a podczas wypowiedzi wskazywał różne cechy terenowe na swoim globusie. Wyjaśnił między innymi, że tego rodzaju rzeczy zdarzały się wcześniej i to wielokrotnie. Mnóstwo razy podczas milionów lat, jakie upłynęły od czasu ruchu tektonicznego, który umiejscowił Antarktydę w takiej, a nie innej pozycji, zachodnia część kontynentu bywała albo oceanem, albo suchym lądem, lub też warstwą lodu. W długoterminowych zmianach temperaturowych było najwyraźniej wiele niestabilnych punktów — mężczyzna określał je mianem „zapalników niestabilności” — powodujących gruntowne zmiany w trakcie upływających lat.

— Te obserwacje klimatologiczne są praktycznie nietrudne do potwierdzenia, jeśli chodzi o podejście geologiczne. A w grenlandzkiej warstwie lodowej istnieje, że tak powiem, dobry dowód na to, iż w trzy lata przeszliśmy od lodowca do interglacjału.

Geolog potrząsnął głową.

— A te pęknięcia lodowych tafli? — spytał Fort.

— No cóż, sądzimy, że w ciągu dwustu lat mogłyby się stać czymś typowym, co, zauważcie panowie, i tak jest bardzo szybko. Zdarzenie-zapalnik. Jednak tym razem erupcja wulkanu znacznie to wszystko pogorszy. Hej, spójrzcie, tam jest Pas Bananowy.

Wskazał w dół, a pozostali dostrzegli za Cieśniną Drake’a zamarznięty wąski, górzysty półwysep, sterczący w tym samym kierunku co zakończenie Ziemi Ognistej.

Pilot skręcił maszynę na prawo, potem bardziej łagodnie przechylił w lewo, rozpoczynając szeroki, leniwy zwrot. Gdy pasażerowie spoglądali w dół, dostrzegli pod sobą znajomy widok Antarktydy, taki sam jak widziany na zdjęciach satelitarnych, choć teraz całość składała się z segmentów w olśniewających barwach: kobaltowy błękit oceanu przeplatał się z rozciągającym się na północ łańcuchem systemów chmur cyklonicznych w kolorze stokrotek, a poza tym widoczny był ozdobny, jakby utkany połysk słońca na wodzie, wielka połyskująca masa lodu i flotylle maleńkich gór lodowych, bardzo białych na niebieskim tle.

Jednak znajomy kształt „Q” kontynentu był teraz dziwnie pocętkowany w strefie za Półwyspem Antarktycznym w postaci przecinka; na białym tle ziały niebiesko-czarne rozpadliny. Morze Rossa było natomiast jeszcze bardziej popękane, pocięte długimi fiordami w barwie oceanicznego błękitu i rozchodzącym się promieniowo układem turkusowo-niebieskich rozpadlin; a barierę lodową z Morza Rossa, unoszącą się w górę ku Południowemu Pacyfikowi, stanowiły jakieś stalowe góry lodowe, które wyglądały jak odpływające fragmenty samego kontynentu. Największa z nich wydawała się mieć mniej więcej taki sam rozmiar co Południowa Wyspa Nowej Zelandii; może nawet była większa.

Potem lecący pokazywali sobie nawzajem największe góry stołowe oraz rozmaite cechy popękanego i zredukowanego terenu zachodniej warstwy lodowej (geolog wskazał miejsce, w którym, jego zdaniem, znajdował się podlodowy wulkan, ale obszar ten zupełnie niczym się nie różnił od reszty tafli) albo po prostu siedzieli na swoich fotelach i obserwowali.

— To jest lodowiec szelfowv Rönne’a, o ten — powiedział po chwili geolog — i Morze Weddella. Taak, tam na dole również jest jakiś poślizg… O tam, w górze, w miejscu, gdzie leżał McMurdo, po drugiej stronie lodowca szelfowego Rossa. Lód został wypchnięty przez zatokę i popłynął w górę ponad kolonią.

Pilot zaczął po raz drugi okrążać kontynent.

— Teraz niech mi pan powie, jaki będzie skutek tego wszystkiego? — spytał geologa Fort.

— No cóż, z teoretycznych modeli wynika, że poziom światowego morza może się podnieść o około sześć metrów.

— Sześć metrów!

— Hm, zanim się całkowicie podniesie, minie kilka lat, ale z pewnością proces ów już się rozpoczął. Katastrofalne pęknięcie podniesie w ciągu kilku tygodni poziom morza o około dwa, trzy metry. To, co zostanie z warstwy lodowej, będzie się unosiło w wodzie przez okres przynajmniej paru miesięcy albo nawet kilku lat i doda kolejne trzy metry.

— W jaki sposób może tak wysoko podnieść cały ocean?

— To bardzo dużo lodu.

— Nie może go być aż tak dużo!

— Ależ może. Pod nami znajduje się większa część całej świeżej wody, jaka się znajduje na Ziemi. Należy się po prostu cieszyć, że warstwa lodowa Wschodniej Antarktydy jest spokojna i stabilna. Gdyby również ona miała się uwolnić, poziom morza podniósłby się o sześćdziesiąt metrów.

— Sześć w zupełności mi wystarczy — oświadczył Fort.

Zakończyli kolejne okrążenie, po czym pilot powiedział:

— Powinniśmy wracać.

— To się uwidoczni na każdej plaży na tej planecie — zauważył Fort, odwracając twarz od okna. A potem dodał: — Chyba rzeczywiście lepiej wynosić się znad tego bałaganu.

Kiedy rozpoczęła się druga marsjańska rewolucja, Nadia przebywała w górnym kanionie Shalbatana Vallis, na północ od Marineris. W pewnym sensie można by powiedzieć, że to właśnie ona zaczęła rewolucję.

Jakiś czas wcześniej opuściła chwilowo Południową Fossę, aby nadzorować zadaszanie Shalbatany, proces podobny do prac dokonanych nad Nirgal Vallis i dolinami wschodniej Hellas: długi namiotowy dach stawiany nad ekoświatem o umiarkowanym klimacie, miejscem ze strumykiem spływającym po dnie kanionu; w tym przypadku strumień zasilała woda wypompowana z formacji wodonośnej Lewisa, leżącej sto siedemdziesiąt kilometrów na południe. Ponieważ Shalbatana Vallis była krainą o kształcie długiej serii rozciągniętych liter „S”, dno doliny wyglądało bardzo malowniczo. Niestety, konstrukcja dachu komplikowała się.

Tak czy owak Nadia, prowadząc ów projekt, tylko częściowo potrafiła się skupić na tym, co robi, jako że niemal cała jej uwaga kierowała się obecnie ku iście kaskadowemu rozwojowi zdarzeń na Ziemi. Rosjanka pozostawała w codziennym kontakcie ze swoją grupą w Południowej Fossie, a także z Artem i Nirgalem w Burroughs, toteż wszyscy stale przekazywali jej najświeższe nowiny. Nadię szczególnie interesowały czynności Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, który próbował prowadzić działania mediacyjne w rosnącym konflikcie konsorcyjnym: Subarashii i Grupa Jedenastu przeciwko Praxis, Szwajcarii i zacieśniającemu się sojuszowi Chin i Indii, próbując funkcjonować jako — jak to wyłożył Art — „coś w rodzaju światowego sądu”. Wyglądało na to, że owe wysiłki są skazane na niepowodzenie, kiedy nagle zaczęły się zamieszki fundamentalistyczne, a konsorcja metanarodowe przygotowały się do obrony. Nadia wywnioskowała ze smutkiem, że wydarzenia na Ziemi popadły już w niemal zupełny chaos.

Jednak wszystkie te kryzysy w jednej chwili stały się dla Rosjanki czymś zupełnie błahym, kiedy zadzwonił do niej Sax i poinformował o pęknięciu lodowej warstwy Zachodniej Artarktydy. Nadia odebrała tę rozmowę przy biurku w jednej z budowlanych przyczep i teraz patrzyła na małą twarz Saxa na ekranie.

— Co masz na myśli mówiąc, że pękła?

— Oderwała się od podłoża skalnego. Nastąpiła erupcja wulkanu. Lodową taflę rozbijają prądy oceaniczne…

Obraz wideo, który wysyłał Sax, pokazywał Punta Arena, chilijskie miasto portowe, którego doki i ulice zniknęły, zalane wodą. Potem pojawił się obraz Port Elizabeth w Azanii, gdzie sytuacja w dużej mierze wyglądała tak samo.

— W jakim tempie się posuwa? — spytała Nadia. — Czy jest to fala przypływu?

— Nie. Wygląda bardziej jak potężny przypływ. Nigdy nie spłynie.

— Jednak pozostaje wystarczająco dużo czasu na ewakuację — zauważyła Nadia — chociaż nie aż tyle, aby coś zbudować. A mówisz o sześciu metrach!

— Tak, ale tylko przez następne kilka… nikt nie jest pewny, jak długo. Widziałem szacunki, z których wynika, że mniej więcej jedna czwarta ziemskiej populacji będzie… zagrożona.

— Wierzę w to. Och, Sax…

Paniczna ucieczka na wyżej położone tereny wszędzie na Ziemi… Nadia patrzyła na ekran, czując się tym bardziej oszołomiona, im bardziej uświadamiała sobie skalę katastrofy. Miasta położone na wybrzeżach zostaną zalane wodą. Sześć metrów! Rosjanka uznała, że bardzo trudno jest jej sobie wyobrazić, iż jakakolwiek potencjalna lodowa masa może być tak ogromna, że potrafi podnieść poziom wody wszystkich ziemskich oceanów choćby o jeden metr… a co dopiero o sześć! Był to szokujący dowód — jeśli ktoś by go potrzebował — że ich rodzima planeta mimo wszystko wcale nie jest aż taka duża. Albo wyobrazić sobie, że lodowa warstwa Zachodniej Antarktydy jest tak ogromna. No cóż, pokrywała przecież około jednej trzeciej kontynentu i była, jak mówiły raporty, gruba na jakieś trzy kilometry. To bardzo dużo lodu. Sax mówił coś o lodowej warstwie Wschodniej Antarktydy, która najwidoczniej nie stanowiła zagrożenia. Nadia potrząsnęła głową, aby się otrząsnąć z własnych przerażonych myśli i skupić na wiadomościach. Bangladesz trzeba było ewakuować w całości; było tam trzysta milionów ludzi, nie wspominając o przybrzeżnych miastach Indii, takich jak: Kalkuta, Madras, Bombaj. Potem czekała ich ewakuacja Londynu, Kopenhagi, Istambułu, Amsterdamu, Nowego Jorku, Los Angeles, Nowego Orleanu, Miami, Dżakarty, Tokio… a to były tylko największe z miast. W tym tak strasznie obciążonym przeludnieniem świecie, gdzie malały zasoby, na wybrzeżach mieszkało naprawdę sporo osób. A teraz wszystkie rodzaje artykułów pierwszej potrzeby zatopiła im słona woda.

— Sax — odezwała się w końcu Nadia — powinniśmy im pomóc. Nie tylko…

— Niewiele zdołamy zrobić. A najbardziej możemy im pomóc, jeśli będziemy wolni. Najpierw jedno, potem drugie.

— Obiecujesz, że potem…?

— Tak — odparł, patrząc na nią z zaskoczeniem. — To znaczy… zrobię, co będę mógł.

— O to właśnie pytam. — Nadia szybko przemyślała całą kwestię. — A ty… jesteś już przygotowany?

— Tak. Chcemy rozpocząć od ataku pociskami, które uderzą we wszystkie satelity inwigilujące i obronne.

— Co z Kasei Vallis?

— Pracuję nad tym.

— Kiedy chcesz zacząć?

— Co powiesz na jutrzejszą datę?

— Jutro!

— Z Kasei Vallis muszę skończyć bardzo szybko. A warunki sprzyjające są właśnie teraz.

— Co zamierzasz zrobić?

— Spróbujmy zacząć jutro. Nie ma sensu tracić czasu.

— Mój Boże — powiedziała Nadia, myśląc intensywnie. — Jesteśmy o krok od schowania się za Słońcem?

— Tak.

To położenie vis-a-vis Ziemi nie miało obecnie szczególnego znaczenia i było w sporej mierze kwestią symboliczną, ponieważ łączność i tak gwarantowały wielkie ilości przekaźników asteroidowych. Jednak taka sytuacja oznaczała, że nawet najszybszym wahadłowcom dotarcie z Ziemi na Marsa zajmie kilka miesięcy.

Nadia głęboko zaczerpnęła oddechu, a następnie wypuściła powietrze. Wreszcie powiedziała:

— No to zaczynajmy.

— Miałem nadzieję, że to powiesz. Zadzwonię do Burroughs i zawiadomię ich.

— Spotkamy się w Underhill? — Był to ich aktualny punkt spotkań na wypadek niebezpieczeństwa. Sax znajdował się teraz w kryjówce w Kraterze Da Vinciego, gdzie mieściło się wiele jego podziemnych wyrzutni rakietowych, toteż oboje mogli się dostać do Underhill w ciągu jednego dnia.

— Tak — odrzekł. — Jutro. — To powiedziawszy zniknął z ekranu Nadii.

I w ten właśnie sposób Rosjanka rozpoczęła rewolucję.

Nadia znalazła program informacyjny pokazujący zdjęcia satelitarne Antarktydy i obserwowała je oszołomiona. Głosiki na ekranie trajkotały szybko; jeden z nich stwierdził, że przyczyną katastrofy jest akt sabotażu przygotowany przez ekotażystów z Praxis, którzy przypuszczalnie wydrążyli wgłębienia w warstwie lodowej i umieścili na skalnym podłożu Antarktydy bomby wodorowe.

— Co za bzdura! — krzyknęła oburzona Nadia.

Żadne inne programy informacyjne nie potwierdzały tego przypuszczenia, ale też żadne mu nie przeczyły — bez wątpienia była to tylko część chaosu informacyjnego, jaki ogarnął wszystkie relacje z powodzi. Jednakże trój meta władza ciągle rosła w siłę. A oni tu, na Marsie, stanowili jej część.

Cała egzystencja natychmiast się zredukowała do walki o przetrwanie, w pewien sposób ostro przypominając życie w roku 2061. Nadia czuła, że jej żołądek zaciska się tak mocno jak kiedyś, kurcząc się bardziej niż przy zwykłym poziomie napięcia; był teraz metalową kulką wielkości włoskiego orzecha, tkwiącą w środku jej istoty, bolesną i duszącą. Nadia brała ostatnio pewien lek, który miał zapobiec powstaniu wrzodów, niestety lekarstwo to było mało przydatne na tego rodzaju ataki. Daj spokój, powiedziała sobie. Bądź spokojna. Właśnie nadeszła ta chwila. Oczekiwałaś jej przecież, pracowałaś nad nią. Przygotowałaś jej podwaliny. A teraz nadszedł chaos. W samym sercu każdej zmiany fazowej znajduje się strefa kaskadowego bezładu rekombinacyjnego. Jednak istniały przecież metody, aby go zrozumieć, aby sobie z nim poradzić.

Przeszła mały ruchomy keson i spojrzała przez moment w dół, na idylliczne piękno kanionowego dna Shalbatanay, z jego kryształoworóżowym strumieniem i nowymi drzewami, łącznie z rzędami osiki amerykańskiej posadzonej na brzegach i wyspach. Istniała możliwość — jeśli sprawy przyjmą skrajnie zły obrót — że nikt nigdy nie zaludni Shalbatana Vallis, że pozostanie ona tylko pustym pęcherzykowatym światem, tak długo, aż błota zniekształcą dach albo coś się wykrzywi w tym mezokosmicznym ekoświecie. No cóż…

Nadia wzruszyła ramionami, po czym zbudziła przedstawicieli swojej załogi i powiedziała im, aby się przygotowali na wyjazd do Underhill. Wyjaśniła im przyczynę i, ponieważ wszyscy oni należeli do ruchu oporu, rozległy się wiwaty.

Było tuż po świcie. Zapowiadał się ciepły wiosenny dzień, jeden z tych, które pozwalały im pracować w luźnych walkerach, kapturach i maskach na twarzach; jedynie ciężkie izolowane buty przypominały Nadii o wielkich strojach z wczesnych lat pobytu na Marsie. Był piątek, Ls sto jeden, 2 drugiego lipca M-roku pięćdziesiątego drugiego, według ziemskiej daty (Rosjanka sprawdziła na nadgarstku): dwunasty października roku 2127. Gdzieś blisko setnej rocznicy ich przybycia, chociaż to akurat była data, której nikt nie wydawał się świętować. Sto lat! Myśl ta była przedziwna.

W takim razie znowu będzie to rewolucja lipcowa, kolejna rewolucja lipcowa, a jednocześnie następna rewolucja październikowa. Nadia przypomniała sobie, że właśnie minęło dziesięciolecie od dwusetletniej rocznicy rewolucji bolszewickiej. Poczuła się nieswojo na tę myśl. No cóż, tamci też próbowali. Wszyscy rewolucjoniści, przez całą historię, zawsze czegoś próbowali. Zwykle byli to zrozpaczeni chłopi, walczący o życie swoich dzieci. Tak jak w jej Rosji. Jakże wiele się zdarzyło w tym gorzkim dwudziestym wieku, jakże wielu ludzi ryzykowało wszystkim, co mieli w walce o lepsze życie, a i tak ponosili klęskę. Było to przerażające — jak gdyby historia stanowiła serię ludzkich falowych ataków na niedolę i nędzę, ataków wszczynanych raz za razem, a wszystkie kończyły się niepowodzeniem.

Jednak równocześnie tkwiąca w Nadii Rosjanka, jej syberyjski mózg zdecydował się przyjąć październikową datę za dobrą wróżbę. A przynajmniej, jeśli nic innego, na pewno choćby przypomnienie o tym, jak postępować nie należy — drugie, poza rokiem 2061, przypomnienie. Nadia gotowa była w tym swoim syberyjskim umyśle dedykować tę datę im wszystkim: i tym heroicznie cierpiącym z powodu sowieckiej katastrofy, i wszystkim jej przyjaciołom, którzy zmarli w roku 2061: Arkademu, Aleksowi, Saszy, Roaldowi, Janet, Jewgienii i Samancie, wszystkim, którzy ciągle nawiedzali ją w snach i stłumionych podczas godzin bezsenności wspomnieniach; wirowali niczym elektrony wokół metalowego orzecha tkwiącego wewnątrz niej, ostrzegając ją, aby tym razem wszystkiego nie zepsuć, aby tym razem załatwić to właściwie, aby potwierdzić znaczenie życia ich wszystkich, a także sens ich śmierci. Przypomniała sobie, że ktoś jej kiedyś powiedział: „Następnym razem, kiedy będziecie przygotowywać rewolucję, zróbcie to lepiej”.

A teraz właśnie przygotowywali rewolucję. Ale istniały jednostki partyzanckie „Naszego Marsa” pod dowództwem Kaseia, które nie kontaktowały się z dowództwem w Burroughs… Istniało również tysiąc innych czynników, z którymi trzeba było sobie poradzić, a większość z nich całkowicie pozostawała poza kontrolą Nadii. Kaskadowy chaos rekombinacyjny. Więc w jaki sposób tym razem może być inaczej?

Ulokowała swoją ekipę w roverach i zawiozła do małej stacji przy torze magnetycznym, oddalonej kilka kilometrów na północ. Stamtąd wyruszyli pociągiem towarowym po ruchomym torze magnetycznym ułożonym na potrzeby prac w Shabaltanie, na głównej linii Sheffield-Burroughs. Oba te miasta były obecnie fortecami konsorcjów metanarodowych i Nadia martwiła się, czy dołożono wszelkich starań, by zabezpieczyć łączący je tor magnetyczny. W tym sensie Underhill było strategicznie ważne, ponieważ zajęcie go przecięłoby tor. Jednakże z tego właśnie powodu Nadia pragnęła się trzymać z dala od Underhill i od toru magnetycznego. Chciała ruszyć w powietrze, tak jak w roku 2061 — wszystkie instynkty wyćwiczone w tamtych kilku miesiącach znowu dawały o sobie znać, tak jak gdyby te sześćdziesiąt sześć lat wcale nie minęło. A instynkt mówił jej, że powinna się ukryć.

Podczas jazdy na południowy zachód po pustyni — celowali w szczelinę między Ophir Chasma i Juventae Chasma — Nadia przez naręczny komputer połączyła się z siedzibą Saxa w Kraterze Da Vinciego. Członkowie zespołu techników Saxa próbowali podrabiać jego suchy styl mówienia, było jednak oczywiste, że są dokładnie tak samo podnieceni jak młodzi ludzie z budowlanej ekipy Nadii. Twarze mniej więcej pięciorga techników natychmiast się pojawiły na ekraniku na nadgarstku Nadii; poinformowali Rosjankę, że wystrzelili ogień zaporowy pocisków typu „ziemia-przestrzeń kosmiczna”, które Sax w ciągu ostatniej dekady porozmieszczał w ukrytych na równiku podziemnych wyrzutniach rakietowych. Ogień zaporowy wyglądał wprawdzie jak pokaz fajerwerków, ale wystrzelonymi pociskami zdołano wyeliminować wszystkie znane im orbitujące wyrzutnie broni konsorcjów metanarodowych, a także wiele z konsorcyjnych satelitów komunikacyjnych.

— W pierwszej fali udało nam się zniszczyć osiemdziesiąt procent… Wysłaliśmy nasze własne satelity komunikacyjne!… Teraz likwidujemy ich obiekty jeden po drugim…

Nadia przerwała.

— Czy wasze satelity działają?

— Uważamy, że są w porządku! Jednak potwierdzić będziemy mogli dopiero po dokładnym teście, którym obecnie są wszystkie poddawane.

— Od razu wypróbujmy jedną z nich. Niektórzy z was dają im pierwszeństwo, rozumiesz? Potrzebujemy systemu rezerwowego, bardzo, bardzo rezerwowego.

Wyłączyła się kuknięciem, a następnie wystukała jeden z kodów częstotliwości i kodowania, które dał jej Sax. Kilka sekund później rozmawiała z Zeykiem, znajdującym się w Odessie, gdzie pomagał koordynować działania w całym basenie Hellas. Zeyk powiedział jej, że dotychczas wszystko idzie tam zgodnie z planem. Minęło, rzecz jasna, dopiero parę godzin, jednak wyglądało na to, że prowadzone tam przez Michela i Maję czynności przygotowawcze przynosiły teraz rezultaty, ponieważ wszyscy członkowie komórki w Odessie wyszli na ulice i opowiadali ludziom, co się dzieje, wywołując tym sposobem wiele spontanicznych strajków oraz demonstracji. Obecnie zajmowali się właśnie zamykaniem stacji kolejowej i zajmowaniem gzymsu oraz większości innych miejsc publicznych. Atakowali i wydawali się mieć szansę na przejęcie tych punktów. Przebywający w mieście personel Zarządu Tymczasowego wycofał się na stację kolejową lub do elektrowni, tak zresztą jak Zeyk wcześniej przewidywał.

— Skoro większość z nich znajduje się wewnątrz, zamierzamy się zająć AI elektrowni, a wówczas zmieni się ona dla nich w więzienie. Kontrolujemy program awaryjnych systemów wspomagania życia dla miasta, tamci mogą więc zrobić bardzo niewiele, chyba żeby się sami wysadzili w powietrze, jednak nie sądzimy, by mieli na to ochotę. Wiele osób z ZT ONZ przebywających tutaj czuje się jak Syryjczycy pod Niazi. Podczas próby opanowania elektrowni z zewnątrz rozmawiam z Rashidem wyłącznie po to, aby się upewnić, że żaden z uwięzionych w środku ludzi nie zamierza zostać męczennikiem.

— Nie wydaje mi się, żeby w konsorcjach metanarodowych było zbyt wielu męczenników — zauważyła Nadia.

— Mam nadzieję, że to prawda, ale nigdy nic nie wiadomo. Na razie więc panujemy nad sytuacją. A wszędzie wokół Hellas jest jeszcze łatwiej — tam siły bezpieczeństwa były niewielkie, a większość populacji stanowią tubylcy albo radykalnie nastawieni emigranci, którzy po prostu okrążyli oddział policyjny i sprowokowali do wykonania jakiegoś gwałtownego posunięcia. W rezultacie siły bezpieczeństwa trzymają się z dala albo — w przeciwnym razie — zostają rozbrajane. Oba miasta, Dao i Harmakhis-Reull, ogłosiły się wolnymi kanionami i zaprosiły wszystkich, którzy tego potrzebują, by schronili się u nich.

— Znakomicie!

Zeyk zauważył zaskoczenie w jej głosie i ostrzegł ją:

— Nie sądzę, żeby takie akcje były równie łatwe w Burroughs i Sheffield. Musimy też odłączyć windę, żeby nie zaczęli do nas strzelać z Clarke’a.

— Na szczęście Clarke jest uwięziony nad Tharsis.

— To prawda. W każdym razie przyjemnie będzie nad nim zapanować, żeby znowu z hukiem nie spadła nam na głowę winda.

— Tak. Słyszałam, że „czerwoni” opracowują wraz z Saxem plan przejęcia.

— Ochroń nas przed tym, Allachu. Muszę już iść, Nadiu. Powiedz Saxowi, że programy dla elektrowni pracują idealnie. I słuchaj, powinniśmy pojechać na północ i przyłączyć się do ciebie, jak sądzę. Jeśli uda nam się szybko zabezpieczyć Hellas i Elysium, zwiększy to nasze szansę w przypadku Burroughs i Sheffield.

Tak więc w Hellas wszystko odbywało się zgodnie z planem. I, co równie ważne albo nawet ważniejsze, partyzanci ciągle pozostawali w kontakcie ze sobą. Łączność była bardzo ważna. We wspomnieniach Nadii, wśród wszystkich tych koszmarnych obrazów roku 2061, wśród wszystkich tych scen oświetlonych w jej pamięci błyskawicami strachu lub bólu, kilka było naprawdę nieprzyjemnych — gorszych niż uczucie zwykłej bezradności — a kojarzyły się właśnie z okresem, kiedy uległ katastrofie ich system łączności. Od chwili, gdy odebrano im możliwość kontaktowania się między sobą, nie znaczyli już nic i byli niczym błędnie i nadaremnie kręcące się wokół insekty, którym oderwano czułki. Dlatego też w ostatnich kilku latach Nadia wielokrotnie prosiła Saxa, aby pracował nad projektem wzmocnienia ich systemu łączności; dzięki temu Sax zbudował, a teraz wysłał na orbitę całą flotę bardzo małych satelitów komunikacyjnych, tak trudnych do wykrycia i odpornych jak to tylko było możliwe. Do tej pory funkcjonowały zgodnie z planem. A metalowy orzech we wnętrzu Nadii, jeśli nie zniknął, to przynajmniej nie uciskał jej szczególnie mocno żeber. Nakazała sobie spokój i pomyślała, że liczy się tylko tu i teraz, że istnieje tylko i wyłącznie ten właśnie moment i trzeba się na nim skoncentrować.

Ich ruchomy tor magnetyczny docierał do linii równika. Został wyznaczony rok wcześniej, aby ominąć lodowiec Chryse. Przetoczyli na ten tor magnetyczny lokalne pociągi i skierowali się na zachód. Ich pociąg składał się zaledwie z trzech wagoników i cała załoga Nadii, mniej więcej trzydzieści osób, zgromadziła się w pierwszym; obserwowali na ekranie wagonu nadchodzące raporty. Były to oficjalne, nadawane z Mangalavidu w Południowej Fossie raporty informacyjne, w których wyczuwało się zakłopotanie i które pełne były sprzeczności. Spikerzy mieszali stałe prognozy meteorologiczne i tym podobne informacje z krótkimi raportami na temat odbywających się w wielu miastach strajków. Nadia przez naręczny komputer utrzymywała kontakt albo z Kraterem Da Vinciego albo z „bezpiecznym domem” ugrupowania „Wolny Mars” w Burroughs i podczas gdy pociąg posuwał się naprzód, obserwowała jednocześnie ekran wagonika i swój nadgarstek, przyswajając sobie różne informacje, jak gdyby słuchała polifonicznej muzyki; łapała się na tym, że bez najmniejszych problemów potrafi śledzić dwa źródła naraz — mało tego, wciąż pragnęła się dowiedzieć jeszcze więcej. Konsorcjum Praxis stale przysyłało na Marsa raporty dotyczące ziemskiej sytuacji, która była bardzo złożona, ale bynajmniej nie niespójna czy też niejasna, jak to miało miejsce w roku 2061. Po pierwsze: Praxis informowała ich o wszystkim, co się działo, a po drugie: większość aktualnych działań na Ziemi skupiało się na ewakuowaniu populacji przybrzeżnych z zasięgu powodzi, która do tej pory wyglądała jak naprawdę potężny przypływ, tak jak to zresztą przewidział Sax.

Trójmetawładza ciągle się zabawiała na swój własny sposób, stosując gwałtowne ataki, dekapitacyjne akty obalania władzy oraz najazdy i kontrnajazdy komandosów na różne siedziby korporacyjne i biura zarządów, połączone z działaniami legalnymi i informacyjnymi, aż po szereg Petycji i kontrpetycji, które w końcu przedstawiano Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości i które Nadia uważała za pocieszające. Jednak liczba tych strategicznych manewrów i forteli znacznie zmalała w obliczu powodzi. A nawet najgorsze posunięcia konsorcjów (dokumentalne filmy wideo ukazywały wysadzane w powietrze osiedla, miejsca katastrof samolotów, odcinki dróg zatłoczone zbombardowanymi wrakami przejeżdżających limuzyn) i tak były nieskończenie lepsze niż każda rozprzestrzeniająca się wojna jakiegokolwiek rodzaju, która — gdyby w dodatku użyto broni biologicznej — mogła zabić miliony ludzi. Na nieszczęście — co stało się jasne wraz z szokującym raportem z Indonezji, który pojawił się na ekranie wagonika — wzorujące się na peruwiańskim „Świetlistym szlaku” radykalne grupy wyzwoleńcze ze Wschodniego Timoru zakaziły wyspę Jawę jakąś nie zidentyfikowaną jak dotąd zarazą, toteż wraz z ofiarami powodzi setki tysięcy osób umierało z powodu rozmaitych chorób. Na kontynencie taka zaraza mogłaby się zmienić w ostateczną klęskę i nie było żadnej gwarancji, że jeszcze się tak nie stało. Tymczasem, mimo tego jednego strasznego wyjątku, wojna na Ziemi — jeśli pozostawała w stadium nazywanym chaosem trójmetawładzy — postępowała tak jak walka na szczycie. W gruncie rzeczy działanie tamtych na Ziemi przypominało ich próby na Marsie. Było to w jakiś sposób krzepiące, chociaż gdyby konsorcja metanarodowe biegle opanowały tę metodę, prawdopodobnie potrafiłyby prowadzić taką wojnę również na Marsie — jeśli nie po pierwszym momencie zaskoczenia, to przynajmniej później, po reorganizacji. W zalewającym partyzantów strumieniu raportów napływających z Praxis w Genewie istniała też pewna złowieszcza nuta, sugerująca, że tamci już prawdopodobnie zareagowali na ich działania: raport mówił, że trzy miesiące temu szybki wahadłowiec z ogromną siłą „ekspertów od spraw bezpieczeństwa” opuścił ziemską orbitę i skierował się w stronę Marsa; oczekiwano, że „za kilka dni” osiągnie system marsjański. Według wypowiedzi prasowych ONZ przepływ informacyjny był obecnie swobodny, co miało poprzeć siły bezpieczeństwa trapione przez bunty i terroryzm.

Nadia musiała przerwać koncentrację na ekranie, ponieważ na torze magnetycznym obok nich pojawił się jeden z dużych objeżdżających planetę pociągów. W jednej sekundzie łagodnie więc jeszcze pędzili po nierównym płaskowyżu Ophir Planum, a w następnej z szumem przetaczał się obok nich duży, pięćdziesięciowagonowy ekspres. Jako że nie zwolnił, nie istniał sposób, by odgadnąć, kto — jeśli w ogóle ktokolwiek — siedział za zaciemnionymi oknami. Minął ich z pełną szybkością, po niedługim czasie znalazł się na horyzoncie przed nimi, aż wreszcie zniknął.

Na ekranie programy informacyjne nadal pojawiały się w obłędnym tempie, a reporterzy wydawali się jawnie zaskoczeni wydarzeniami dnia: zamieszkami w Sheffield, przypadkami przerwania pracy w Południowej Fossie i Hephaestusie — relacje następowały po sobie tak błyskawicznie, że Nadia stwierdziła, iż trudno jej uwierzyć w ich prawdziwość.

Uczucie nierealności, które odczuwała, nie zniknęło, kiedy pociąg wjechał do Underhill, ponieważ ta zwykle senna, na wpół opuszczona stara kolonia huczała obecnie wszelkiego rodzaju działalnością, niczym w M-roku pierwszym. Sympatycy ruchu oporu przez cały dzień przyjeżdżali do osady z małych stacji umieszczonych wokół Ganges Catena, Hebes Chasma i północnej ściany Ophir Chasma. Wyglądało na to, że lokalni bogdanowiści zorganizowali przyjezdnych w niewielką jednostkę personelu bezpieczeństwa ZT ONZ na stacji kolejowej, toteż pociąg zatrzymywał się jeszcze przed samą stacją, pod namiotem pokrywającym stary pasaż i pierwotny kwadrant komór o wypukłych sklepieniach, które obecnie wydawały się bardzo małe i niezwykłe.

Pociąg Nadii wjechał na stację i Rosjanka usłyszała głośną kłótnię, toczącą się między jakimś mężczyzną (otaczało go około dwudziestu ochroniarzy) z przenośnym megafonem a wzburzonym tłumem naprzeciwko niego. Nadia wysiadła z wagonu natychmiast po zatrzymaniu się pociągu i podeszła do grupy otaczającej zawiadowcę stacji oraz jego mały oddział. Nakazała jakiejś, wyglądającej na zaskoczoną, kobiecie podać sobie megafon i zaczęła krzyczeć przez tubę:

— Zawiadowca! Zawiadowca stacji! Zawiadowca! — Powtórzyła te słowa po angielsku i rosyjsku, aż wszyscy się uciszyli i chcieli się dowiedzieć, kim jest przemawiająca. Zespól budowlany Rosjanki zaczął się przepychać przez tłum i kiedy Nadia zobaczyła, że jej ludzie ustawili się na odpowiednich pozycjach, skierowała się prosto do grupki mężczyzn i kobiet ubranych w kurtki przeciwlotnicze. Zawiadowca stacji wydawał się być marsjańskim dinozaurem, o zniszczonej twarzy, pokrytej na czole bliznami. Przedstawiciele jego młodego zespołu nosili insygnia Zarządu Tymczasowego; wszyscy członkowie ekipy wyglądali na przerażonych. Nadia opuściła megafon na bok, po czym powiedziała: — Jestem Nadia Czernieszewska. Zbudowałam to miasto. A teraz wraz z moimi ludźmi obejmuję nad nim władzę. Dla kogo pracujecie?

— Dla Zarządu Tymczasowego Narodów Zjednoczonych — odparł zawiadowca stanowczo, wpatrując się w nią, jak gdyby wyszła z grobu.

— Ale jaką reprezentujecie jednostkę? Którego konsorcjum metanarodowego?

— Jesteśmy jednostką Mahjari.

— Mahjari współpracuje teraz z Chinami, Chiny z Praxis, a Praxis z nami. Jesteśmy więc po tej samej stronie, choć jeszcze tego nie wiecie. A niezależnie od tego, co o tym sądzicie, trzymamy was na muszce. — Wówczas krzyknęła do tłumu: — Uzbrojeni podnieść rękę!

Wszystkie osoby w tłumie podniosły ręce, a każdy w jej załodze miał w ręku pistolet ogłuszający, pistolet do wbijania gwoździ lub broń promieniową.

— Nie chcemy rozlewu krwi — powiedziała Nadia do jeszcze szczelniejszej grupy ochroniarzy przed sobą. — Nie chcemy nawet was aresztować. Tam stoi nasz pociąg. Możecie wsiąść do niego, pojechać do Sheffield i przyłączyć się do reszty waszego zespołu. W Sheffield dowiecie się wszystkiego na temat nowej sytuacji. Możecie więc odjechać, albo — w przeciwnym razie — my odjedziemy ze stacji, po czym wysadzimy ją w powietrze. W ten czy inny sposób przejmiemy ją, a byłoby głupotą dać się zabić w chwili, kiedy rewolta jest już zakończona. Radzę wsiadać do pociągu. Jedźcie do Sheffield, gdzie, jeśli zechcecie, możecie się przesiąść do windy. Chyba że chcecie pracować dla wolnego Marsa… W takim razie możecie się od razu przyłączyć do nas.

Nadia ze spokojem patrzyła na mężczyznę i czuła się bardziej odprężona niż była przez cały dzień. Uświadomiła sobie, że działanie stanowi dla niej wielką ulgę.

Mężczyzna pochylił głowę i zaczął się naradzać ze swoimi ludźmi; konferowali szeptem przez prawie pięć minut.

W końcu zawiadowca ponownie spojrzał na Rosjankę.

— Odjedziemy waszym pociągiem.

I w ten sposób Underhill stało się pierwszym oswobodzonym przez podziemie miastem.

Tej nocy Nadia wyszła na parking przyczep, który znajdował się blisko nowego zwieńczenia ściany namiotowej. Dwa kesony, zmienione w laboratoria, ciągle były wyposażone w oryginalny sprzęt kwater mieszkalnych. Nadia zbadała pomieszczenia, potem wyszła na zewnątrz, obeszła sklepione komory oraz Dzielnicę Alchemików, aż wreszcie wróciła do kesonu, w którym mieszkała na samym początku. Tam położyła się na jednym z ułożonych na podłodze materacy; czuła się wyczerpana.

Naprawdę niesamowicie było czuć wokół siebie wszystkie duchy przeszłości i obecność tamtego odległego czasu. Nadia doświadczała osobliwych wrażeń: mimo wyczerpania nie mogła zasnąć, a tuż przed świtem miała mglistą wizję: martwiła się o nie popakowane towary w rakietach towarowych, programowała automatyczne ceglarki i odebrała telefoniczną rozmowę od Arkadego z Fobosa. Przez jakiś czas spała w tym stanie, drzemiąc niespokojnie, aż rozbudziło ją swędzenie w utraconym palcu.

A potem, gdy podnosiła się z jękiem, tak samo trudno było jej sobie wyobrazić, że obudziła się w świecie, w którym wrze, gdzie miliony ludzi trwają w oczekiwaniu, pragnąc zobaczyć, co przyniesie dzień. Kiedy Nadia rozglądała się wokół siebie po wąskim obszarze swego pierwszego marsjańskiego domu, nagle odniosła wrażenie, że ściany bardzo lekko się poruszają. Był to jakiś rodzaj podwójnego widzenia, jak gdyby stała w słabym porannym świetle i patrzyła przez stereoptykon czasowy, który ujawniał wszystkie cztery wymiary od razu pulsującym, halucynacyjnym światłem.

Zjedli śniadanie w sklepionych komorach, w ogromnej sali, w której kiedyś Ann i Sax spierali się o kwestie merytoryczne związane z terraformowaniem. Sax zwyciężył wówczas w tym sporze, a jednak Ann mimo upływu tak wielu lat nadal znajdowała się na otwartej przestrzeni i walczyła z każdym przejawem dokonywanych na planecie zmian, jak gdyby nie były od dawna postanowione i dokonane.

Nadia skupiła się na chwili obecnej, na ekranie AI i powodzi informacji wysączających się z niego tego sobotniego ranka: górna część ekranu przeznaczona była dla wiadomości z „bezpiecznego domu” Mai w Burroughs, dolna dla raportów Praxis z Ziemi. Postępowanie Mai jak zwykle było heroiczne: drżąc z podniecenia tyranizowała wszystkie osoby w zasięgu wzroku, pragnąc, by przyjęli jako swoją jej wizję rozwoju spraw; bardzo schudła, ciągle jednak działała, popychana przez własną, wewnętrzną siłę. Słuchając, jak przyjaciółka opisuje ostatnie zmiany sytuacji, Nadia żuła metodycznie śniadanie, nie zwracając uwagi na smak wspaniałego chleba z Underhill. W Burroughs było już popołudnie, a cały dzień wypełniała praca. Zresztą w każdym mieście na Marsie wrzało. Na Ziemi wszystkie strefy przybrzeżne zalała już woda, a masowe przeprowadzki powodowały chaos w głębi kontynentów. Nowa ONZ ostro potępiła marsjańskich buntowników, określając ich jako nieczułych oportunistów, którzy dla osiągnięcia własnych egoistycznych celów wykorzystują niesłychanie trudny okres na Ziemi.

— Rzeczywiście tak jest — mruknęła Nadia do Saxa, kiedy stanął w drzwiach, wkrótce po przybyciu z Krateru Da Vinciego. — Założę się, że wykorzystają to później przeciwko nam.

— Nie, jeśli im pomożemy.

— Hmm… — Poczęstowała go chlebem i przypatrzyła mu się z bliska. Mimo zmienionych rysów twarzy, gdy tak stał beznamiętnie i mrużył oczy, rozglądając się wokół siebie po starej komorze z cegieł, wyglądał bardziej jak dawny Sax. Wydawało się, że rewolucja jest ostatnią rzeczą, o której może myśleć. — Jesteś gotów lecieć do Elysium? — spytała Nadia.

— Zamierzałem cię zapytać o to samo.

— To dobrze. Poczekaj, tylko wezmę torbę.

Kiedy wrzucała ubranie i AI do starego czarnego plecaka, jej nadgarstek zapikał i na ekranie pojawił się Kasei; niesforne, długie, siwe włosy otaczały jego głęboko pomarszczoną twarz, która stanowiła bardzo dziwną mieszaninę rysów Johna i Hiroko — miał usta Johna, w tej chwili rozciągnięte w szerokim uśmiechu, oraz orientalne oczy, teraz zmrużone z zadowolenia.

— Witaj, Kaseiu — zagaiła Nadia. Nie potrafiła ukryć zaskoczenia. — Nie sądzę, żebym kiedykolwiek przedtem widziała cię na swoim nadgarstku.

— Szczególne okoliczności — odparł, bynajmniej nie zbity z tropu. Uważała go dotąd za człowieka srogiego, jednak wybuch rewolucji był najwidoczniej wielkim środkiem łagodzącym; patrząc na mężczyznę, Nadia zrozumiała nagle, że czekał na to wydarzenie przez całe życie. — Słuchaj, Kojot, ja i grupka „czerwonych” jesteśmy w Chasma Borealis, gdzie zabezpieczamy reaktor i zaporę. Wszyscy ludzie, którzy pracują tutaj, są gotowi do współpracy…

— Zachęcające! — krzyknął ktoś obok niego.

— Tak, mamy tu spore poparcie. Wyjątkiem jest kontyngent sił bezpieczeństwa, który liczy około stu ukrytych w reaktorze osób. Odgrażają się, że go stopią, chyba że pozwolimy im bezpiecznie przedostać się do Burroughs.

— Więc? — spytała Nadia.

— Więc?! — powtórzył Kasei i roześmiał się. — Więc Kojot mówi, że powinniśmy spytać ciebie, co robić.

Nadia parsknęła.

— Przyznam, że aż trudno w to uwierzyć.

— Hej, tutaj też nikt w to nie wierzy! Ale tak właśnie powiedział Kojot, a my ilekroć możemy, staramy się ulegać temu staremu draniowi.

— No więc dobrze, pozwólcie im się bezpiecznie przeprawić do Burroughs. Nie sądzę, aby mogli stanowić dla nas zagrożenie. W ostatecznym rozrachunku stu dodatkowych gliniarzy w Burroughs nie ma specjalnego znaczenia, a im mniej będzie stopień reaktorów, tym lepiej, zwłaszcza że od ostatniego razu ciągle jeszcze cierpimy przecież z powodu promieniowania.

Podczas gdy Kasei się zastanawiał nad słowami Nadii, do pokoju wszedł Sax.

— Okay! — powiedział Kasei. — Skoro tak mówisz! Hej, porozmawiam z tobą później, teraz muszę lecieć, Ka.

Nachmurzona Nadia patrzyła na pusty ekran na nadgarstku.

— O co chodziło? — spytał Sax.

— Tu mnie masz — odparła Nadia i opisała rozmowę, jednocześnie próbując się dodzwonić do Kojota, co jej się niestety nie udało.

Po wysłuchaniu całej historii Sax powiedział:

— No cóż, jesteś koordynatorem.

— Cholera. — Nadia narzuciła plecak na ramię. — Chodźmy.

Lecieli nowym 51 B, samolotem bardzo małym i bardzo szybkim. Wybrali długą, okrężną trasę, która prowadziła ich na północny zachód ponad lodowym morzem Vastitas i unikali fortec konsorcjów metanarodowych w Ascraeusie i Echus Overlook. Bardzo szybko po starcie dostrzegli lód wypełniający Chryse na północy: potrzaskane brudne lodowe góry, upstrzone różowymi glonami śnieżnymi i ametystowymi topninowymi złożami soczewkowatymi. Stara droga transponderowa do Chasma Borealis oczywiście dawno już zniknęła, a cały system przesączania wody na tereny południowe — jak głosiły techniczne notki w książkach historycznych — został zapomniany. Spoglądając z góry na lodowy chaos Nadia przypomniała sobie nagle, jak podczas pierwszej podróży wyglądała ta kraina: nie kończące się wzgórza i doliny, podobne kominom alasy, ogromne, czarne barchanowe wydmy, niewiarygodnie uwarstwiony teren w ostatnich piaskach przed czapą polarną… Wszystko to teraz zniknęło, przytłoczone przez lód. A sama czapa polarna stanowiła jedynie teren chaotyczny: mieszaninę wielkich stopionych stref i lodowych strumyków, na pół stajałych rzek, pokrytych lodem płynnych jezior — wszelkie rodzaje szlamu; całość, opadając z wysokiej kolistej czapy polarnej, posuwała się dalej, w dół do opasającego świat północnego morza.

Przez większą część lotu lądowanie było zatem niemożliwe. Nadia nerwowo obserwowała przyrządy, świadoma niebezpieczeństwa podróży nową maszyną. Wiele ruchów tu groziło tragedią, zwłaszcza podczas obecnego kryzysu, kiedy remonty odbywały się coraz rzadziej, a coraz częściej zdarzały ludzkie błędy.

Nagle na południowo-zachodnim horyzoncie pojawiły się smugi biało-czarnego dymu; sunęły na wschód i wyraźnie oznaczały wichurę.

— Co to jest? — spytała Nadia, przesuwając się na lewą stronę samolotu, aby mieć lepszy widok.

— Kasei Vallis — odparł Sax z siedzenia pilota.

— A co tam się stało?

— Płonie.

Nadia popatrzyła na Saxa.

— Co chcesz przez to powiedzieć?

— Tam w dolinie wyrosła już silna roślinność. Podobnie jak wzdłuż podnóża Wielkiej Skarpy. Przeważnie żywiczne drzewa i krzewy, a także drzewa ogniste. To taki gatunek, który wymaga ognia, aby się rozrastać. Przekształcone genetycznie w Biotique. Cierniste, żywiczne wrzosowate, tarnina, gigantyczne sekwoje, jeszcze jakieś inne…

— Skąd o nich wiesz?

— Sam je posadziłem.

— A teraz je podpalasz?

Sax skinął głową. Patrzył w dół na dyni.

— Ale… powiedz, Sax, czy procent tlenu w atmosferze nie jest obecnie naprawdę zbyt wysoki?

— Czterdzieści procent.

Popatrzyła na niego przez dłuższą chwilę, stając się coraz bardziej podejrzliwa.

— Podniosłeś go także, nieprawdaż? Jezus, Sax… mogłeś podpalić cały ten świat!

Spojrzała na podstawę słupa dymu. Tam, w dużym korycie Kasei Vallis, znajdowała się linia ognia, jego początkowa krawędź. Ogień płonął jaskrawo i był raczej barwy białej niż żółtej. Widok przywodził na myśl stopiony magnez.

— Nic tego nie ugasi! — krzyknęła Nadia. — Podpaliłeś cały nasz świat!

— Lód — odrzekł Sax. — Gdy ogień będzie się przemieszczał z wiatrem, trafi na lód pokrywający Chryse. Powinno się spalić tylko kilka tysięcy kilometrów kwadratowych.

Patrzyła na niego zaskoczona i przerażona. Sax od czasu do czasu ciągle spoglądał na ogień, jednak głównie obserwował przyrządy samolotu; jego twarz znieruchomiała w zaciekawionej minie: wydawała się gadzia, kamienna i całkowicie nieludzka.

Na horyzoncie, w krzywiźnie Kasei Vallis, pojawiły się osiedla sił bezpieczeństwa konsorcjów metanarodowych. Wszystkie namioty płonęły gwałtownie, niczym pokryte smołą pochodnie, a kratery na wewnętrznym brzegu wyglądały jak plażowe ogniska, bluzgając w powietrze białym płomieniem. Najwyraźniej w dół Echus Chasma wiał silny wiatr, który koncentrował się w Kasei Vallis, podsycając płomienie. Burza ognista. A Sax patrzył na nią bez zmrużenia oka. Mięśnie jego szczęki napięły się pod skórą.

— Leć na północ — poleciła mu Nadia. — Wydostańmy się z tego piekła.

Sax posłusznie przechylił samolot, a Nadia potrząsnęła głową. Spalone tysiące kilometrów kwadratowych… cała ta roślinność tak starannie wprowadzana… globalny poziom tlenu wzrósł o znaczący procent… Rosjanka z uwagą obserwowała dziwnego osobnika siedzącego obok niej.

— Dlaczego mi o tym nie powiedziałeś?

— Nie chciałem, abyś mnie powstrzymała.

Tak po prostu.

— Więc mam taką siłę? — spytała.

— Tak.

— To znaczy, że o niczym mnie nie informujesz?

— Nie powiedziałem ci tylko o tym — obruszył się Sax. Zaciśnięte mięśnie jego szczęki rozluźniały się powoli, w tempie, które przypomniało Nadii nagle Franka Chalmersa. — Wszyscy więźniowie zostali wysłani na asteroidę wydobywczą — tłumaczył się Russell. — To był już jedynie poligon dla tajnej policji konsorcjów. Dla tych, którzy nigdy się nie poddają. Dla tych, którzy posługują się torturami… — Skierował na Nadię charakterystyczne jaszczurcze spojrzenie. — Lepiej nam będzie bez nich. — Z tymi słowy wrócił do pilotażu.

Nadia ciągle jeszcze spoglądała za siebie, na gorejącą białą linię ognistej burzy, kiedy radio samolotu zadźwięczało w jej prywatnym kodzie. Tym razem dzwonił Art. Mrużył oczy ze zmartwienia.

— Potrzebuję twojej pomocy — jęknął. — Ludzie Ann odbili Sabishii i wielu sabishiiańczyków wyszło z labiryntu, aby ponownie zająć miasto, ale „czerwoni”, którzy pełnią tam coś w rodzaju władzy, każą im odejść.

— Co takiego?!

— Wiem, wiem, no cóż… nie sądzę, aby Ann o tym wiedziała, ale nie mam pewności, ponieważ nie odpowiada na moje telefony. Przy niektórych „czerwonych” Ann wygląda jak booneistka, przysięgam… Jednak udało mi się złapać Iwanę i Raula i kazałem im powstrzymać „czerwonych” w Sabishii, póki nie porozmawiają z tobą. To najlepsze, co mogłem zrobić.

— Dlaczego akurat ze mną?!

— Sądzę, że Ann kazała im ciebie słuchać.

— Cholera.

— No cóż, kto inny ma to zrobić? Maja stale nawołując do spokoju narobiła sobie zbyt wielu wrogów w ciągu ostatnich kilku lat.

— Sądziłam, że jesteś tutaj wielkim dyplomatą.

— Bo jestem dyplomatą! Tyle że zauważyłem, iż wszyscy zgadzają się z twoimi opiniami. To było najlepsze rozwiązanie. Przykro mi, Nadiu. Będę ci pomagał, niezależnie od tego, czy tego chcesz.

— Niech cię cholera, jak mogłeś mnie wplątać w coś takiego.

Art wyszczerzył zęby.

— Nie moja wina, że wszyscy ci ufają.

Nadia rozłączyła się i zaczęła próbować różnych kanałów radiowych, należących do „czerwonych”. Początkowo nie mogła znaleźć Ann, ale kiedy przeskakiwała po ich kanałach, usłyszała wystarczająco dużo informacji, aby stwierdzić, że w Sabishii działali młodzi radykałowie „czerwonych”, których Ann na pewno ostro potępiała — taką przynajmniej Nadia miała nadzieję. Ludzie ci, mimo iż losy rewolty nadal się ważyły, pochłonięci byli głównie wysadzaniem w powietrze platform w Vastitas, cięciem namiotów, przerywaniem torów magnetycznych, co zagrażało działaniom innych powstańców, chyba że przyłączyliby się do nich w akcjach ekotażowych i przystali na wszystkie ich żądania… i tak dalej…

W końcu Ann odpowiedziała na telefoniczne wywołanie Nadii. Wyglądała jak mściwa Furia, uosobienie sprawiedliwości i skrajnego szaleństwa.

— Słuchaj — powiedziała do niej Nadia bez wstępów — niezależny Mars to dla was najlepsza szansa, jaką będziecie kiedykolwiek mieli. Dzięki niemu możecie dostać to, czego chcecie. Spróbujcie więc utrzymać rewolucyjne zapędy na wodzy, ponieważ jeśli będziecie postępować niewłaściwie, ludzie nigdy wam tego nie zapomną. Ostrzegam was! Możecie udowadniać, co tylko chcecie, ponieważ opanowaliśmy sytuację, ale — jeśli chcesz znać moje zdanie — posługujecie się zwykłym szantażem. To, co robicie, jest jak nóż w plecy. Każ więc „czerwonym” w Sabishii, aby oddali miasto jego mieszkańcom.

Rozgniewana Ann odpowiedziała Nadii:

— Co pozwala ci sądzić, że mogę im mówić, co mają robić?

— Kto inny ma to zrobić, jeśli nie ty?

— A dlaczego uważasz, że nie zgadzam się z ich posunięciami?

— Mam wrażenie, że jesteś osobą zdrową na umyśle, oto co myślę!

— Nie ośmielam się rozkazywać innym…

— Przemów im do rozumu, jeśli nie potrafisz im rozkazać! Wytłumacz im, że powstania lepsze od naszego upadły z powodu tego rodzaju głupoty. Powiedz im, aby nad sobą zapanowali.

Ann, nie odpowiedziawszy, przerwała połączenie.

— Cholera — mruknęła Nadia.

Jej AI nadal zalewało ją nowinami. Ekspedycyjna jednostka ZT ONZ wracała z powrotem na północ z południowych wyżyn i aktualnie była w drodze do Hellas albo do Sabishii. Nad Sheffield nadal władzę sprawowało Subarashii. W Burroughs sprawa była otwarta, w mieście u władzy znajdowały się pozornie siły bezpieczeństwa, chociaż napływali tam uciekinierzy z Syrtis i z innych miejsc. Także w tamtym mieście trwał strajk generalny. Oglądając przekazy wideo można było odnieść wrażenie, że ludność spędza całe dnie na dworze, w alejach i w parkach, gdzie demonstruje przeciwko Zarządowi Tymczasowemu albo tylko próbuje obserwować, co się dzieje.

— Będziemy musieli zrobić coś w sprawie Burroughs — zauważył Sax.

— Wiem.

Polecieli znowu na południe, obok wybrzuszenia Hecates Tholus na północnym końcu masywu Elysium, do portu kosmicznego w Południowej Fossie. Lot zabrał im dwanaście godzin. Przelecieli na zachód przez dziewięć stref czasowych i przecięli linię zmiany daty przy sto osiemdziesiątym stopniu długości areograficznej, a kiedy autobus z lotniska zawiózł ich na stożek Południowej Fossy i przejechał przez dachową śluzę powietrzną, było samo południe w niedzielę.

Południowa Fossa i wszystkie inne miasta Elysium, Hephaestusa i Elysium Fossa, w wielkim stylu opowiedziały się za „Wolnym Marsem”. Stworzyły coś w rodzaju geograficznego komanda; południowe ramię lodowca Vastitas biegło teraz między masywem Elysium i Wielką Skarpą, a Elysium — połączone już torami magnetycznymi na mostach pontonowych — powoli zmieniało się w kontynent wyspowy. We wszystkich jego trzech dużych miastach tłumy wychodziły na ulice i zajmowały biura miejskie i elektrownie. Bez groźby ataków z orbity, które mogłyby wesprzeć policję Zarządu Tymczasowego w miastach, nieliczni przedstawiciele sił bezpieczeństwa albo zakładali cywilne ubrania i wtapiali się w tłumy, albo wsiadali w pociągi i jechali do Burroughs. Z tego też powodu Elysium bez walki stało się częścią „Wolnego Marsa”.

Na dole, w biurach Mangalavidu, Nadia i Sax stwierdzili, że wielka uzbrojona grupa powstańców przejęła stację. Ludzie ci obecnie przez całe dwadzieścia cztery i pół godziny dziennie zajmowali się wysyłaniem wideoraportów na wszystkich czterech kanałach; wszystkie raporty były oczywiście życzliwe wobec rewolty. Nadawano też długie wywiady z ludźmi z wszystkich niezależnych miast i stacji. Szczelinę czasową powstańcy zamierzali poświęcić na montaż wydarzeń ubiegłego dnia.

Niektóre odosobnione stacje wydobywcze w promieniowych rozpadlinach Elysium i we Phlegra Monies należały całkowicie do konsorcjów metanarodowych, przeważnie do Amexxu i Subarashii. Były one obsadzone personelem składającym się w większości z nowych emigrantów, którzy zamknęli się teraz w swoich obozach i albo zupełnie zamilkli, albo — przeciwnie — odgrażali się wszystkim, którzy próbowali ich niepokoić. Niektórzy ogłaszali nawet, że ich intencją jest odbicie planety lub odwlekanie działań do czasu, aż przybędą posiłki z Ziemi.

— Ignorujcie ich — radziła Nadia. — Unikajcie ich i zignorujcie. Jeśli możecie, zagłuszajcie ich kanały łączności, a poza tym zostawcie ich w spokoju.

Raporty z innych stron Marsa były bardziej obiecujące. Senzeni Na znajdowało się w rękach ludzi, którzy nazywali siebie booneistami, chociaż nie współpracowali z Jackie — byli to issei, nisei, sansei i yonsei, którzy natychmiast nazwali swój mohol imieniem Johna Boone’a, a Thaumasie ogłosili „pokojowym, neutralnym miejscem zgodnie z zasadami Dorsa Brevia”. Korolow, który był teraz jedynie małym górniczym miasteczkiem, zbuntował się niemal tak gwałtownie jak w roku 2061, a jego obywatele, z których wielu było potomkami starej populacji więziennej, przemianowali miasto na Siergiej Pawłowicz Korolow i samozwańczo obwołali je wolną strefą anarchistyczną; stare więzienne osiedle miało zostać przekształcone w gigantyczny obszar mieszkalny bazarów i komun, w którym szczególnie pożądani wydawali się uchodźcy z Ziemi. Podobnie wolnym miastem była już Nikozja. Kair pozostawał pod panowaniem sił bezpieczeństwa Amexxu. Odessa i reszta miast basenu Hellas ciągle mocno się trzymały niezależności, chociaż tor wokół Hellas został w pewnych miejscach poprzerywany. Magnetyczny system kolejowy wyglądał z tego powodu kiepsko; systemy magnetyczne musiały operować torami, aby te funkcjonowały, i pociągami, które tylko dzięki nim jeździły, a oba te systemy łatwo było rozbić. Z tego powodu liczne pociągi pędziły puste albo odwoływano ich odjazd, ponieważ ludzie wybierali rovery lub samoloty, pragnąc mieć pewność, że nie ugrzęzną gdzieś w polu w żelaznych pojazdach, które nawet nie miały kół.

Nadia i Sax spędzili resztę niedzieli, obserwując rozwój wypadków i wysuwając rozmaite propozycje, jeśli ktoś ich o to poprosił, w kwestiach spornych. Nadii wydawało się, że ogólnie wszystko wygląda nieźle. Jednak w poniedziałek nadeszły złe nowiny z Sabishii. Przybyła tam z południowych wyżyn ekspedycyjna grupa ZT ONZ i odbiła powierzchniową część miasta po ciężkiej całonocnej bitwie z przedstawicielami miejskiej partyzantki „czerwonych”, którzy dotąd sprawowali władzę w mieście. „Czerwoni” i rdzenni sabishiiańczycy masowo się wycofywali do labiryntu pod hałdą albo do leżących dalej schronów i całkiem wyraźnie pojawiła się groźba, że krwawe walki mogą się przenieść do labiryntu. Art przewidywał, że siły bezpieczeństwa nie zdołają spenetrować labiryntu, co ich zmusi do opuszczenia Sabishii i wyruszenia pociągiem lub samolotem do Burroughs, aby się połączyć z tamtejszymi siłami. Nie było jednak sposobu, by się upewnić, a nieszczęsne Sabishii trwało żałośnie sponiewierane z powodu szturmu i wydane ponownie w ręce sił bezpieczeństwa.

W poniedziałkowy wieczór o zmroku Nadia wyszła wraz z Saxem, aby zdobyć coś do jedzenia. Kanionowe dno Południowej Fossy było aż gęste od dojrzałych drzew: gigantyczne sekwoje górowały nad niższymi sosnami i jałowcami, a na niżej położonym obszarze kanionu nad osikami i kanionowymi dębami. Kiedy Nadia i Sax schodzili parkową ścieżką obok strumienia, ludzie z Mangalavidu przedstawiali ich kolejnym grupom osób: większość z nich stanowili tubylcy, wszyscy o nieznajomych twarzach, ale jawnie bardzo ucieszeni widokiem dwojga przedstawicieli pierwszej setki. Widok tak wielu otwarcie manifestujących radość ludzi był doprawdy niezwykły. Nadia pomyślała, że w normalnym życiu po prostu się nie widzi czegoś takiego — wszędzie uśmiechy, rozmawiający ze sobą nieznajomi… Najwyraźniej, kiedy rozpadał się porządek społeczny, rozwój wypadków mógł podążyć w różnych kierunkach: z pewnością najbardziej prawdopodobny był stan anarchii i chaosu, ale równie często pojawiały się tendencje do formowania nowych wspólnot.

Zjedli w restauracji na powietrzu przy głównym strumieniu, a potem wrócili do biur Mangalavidu. Nadia wróciła przed ekran i zabrała się do pracy, przemawiając do tak wielu komitetów organizacyjnych, do ilu tylko mogła dotrzeć. Czuła się jak Frank w roku 2061, pracując przy telefonie w równie szaleńczym zapamiętaniu; tylko że teraz mieli łączność z całym Marsem i Nadia była przekonana, że jeśli nawet nie panuje nad wszystkim, to przynajmniej ma dobrą orientację w tym, co się dzieje. I bardzo jej się podobała taka sytuacja. Żelazny orzech w jej żołądku zaczął się zmieniać w substancję bardziej przypominającą drewno.

Po kilku godzinach Nadia zaczęła zapadać w sen na parę sekund, które dzieliły jedną rozmowę od następnej; w Underhill i Shalbatanie był środek nocy, a ona nie spała zbyt wiele od czasu rozmowy z Saxem na temat Antarktydy. Co oznaczało cztery czy pięć dni bez snu… nie, nie, obliczyła ponownie — trzy dni. Chociaż czuła się, jak gdyby trwało to już ze dwa tygodnie.

Właśnie się położyła na tapczanie, kiedy rozległ się krzyk i wszyscy wybiegli na korytarz, a potem ruszyli na zewnątrz, w kierunku pokrytego kamieniami placu, otaczającego biura Mangalavidu. Nadia potknęła się, biegnąc za Saxem, który chwycił ją za ramię i pomógł jej utrzymać równowagę.

Wyglądało na to, że w namiotowym dachu znajduje się rozdarcie. Ludzie wskazywali w tamtą stronę, ale Nadia nie mogła go dostrzec.

— Lepiej się stąd wynośmy — oświadczył Sax, z zadowoleniem zaciskając usta. — Ciśnienie pod dachem jest tylko o sto pięćdziesiąt milibarów wyższe niż ciśnienie na zewnątrz.

— Dlatego dachy nie pękają już jak nakłute balony — odparła drżącym głosem Nadia, przypominając sobie niektóre z pokrytych kopułami kraterów w roku 2061.

— I nawet jeśli nieco zewnętrznego powietrza wedrze się do środka, w większości jest to tlen i azot. Ciągle zbyt duży procent stanowi dwutlenek węgla, ale nie jest go tyle, żebyśmy się wszyscy od razu potruli.

— Chyba żeby dziura się powiększyła — zauważyła Nadia.

— No właśnie.

Potrząsnęła głową.

— Musimy opanować całą planetę, aby naprawdę być bezpieczni.

— Zgadza się.

Nadia ziewając wróciła do środka. Znowu usiadła przy ekranie i zaczęła obserwować cztery kanały Mangalavidu, gwałtownie przełączając z jednego programu na drugi. Większość dużych miast albo otwarcie ogłosiła niezależność, albo znajdowała się w różnym stopniu impasu — w takim przypadku zwykle siły bezpieczeństwa okupowały elektrownie, ale poza tym nic się nie działo i mnóstwo ludzi przebywało na ulicach, pragnąc zobaczyć, co z tego wszystkiego wyniknie. Istniało wiele konsorcyjnych miast i obozów, które ciągle wspierały swoich metanarodowców, jednak w przypadku Bradbury Point i Huo Hsing Vallis, sąsiadujących ze sobą miast na Wielkiej Skarpie, ich macierzyste konsorcja metanarodowe Amexx i Mahjari walczyły przeciwko sobie na Ziemi. Nie było sprawą oczywistą, jakie znaczenie ma ów fakt dla tych północnych miast, niemniej Nadia była przekonana, że z pewnością nie jest on korzystny dla sytuacji powstańców.

Wiele ważnych miast ciągle pozostawało we władzy Subarashii oraz Amexxu i służyły one jako magnesy dla odosobnionych jednostek bezpieczeństwa metanarodowców i ZT ONZ. Głównym spośród nich było, rzecz jasna, Burroughs, ale dotyczyło to również Kairu, Lasswitz, Sudbury i Sheffield. Na południu ujawniały się ukryte dotychczas kolonie, których mieszkańcy nie opuścili i których nie zniszczyły oddziały ekspedycyjne, a Vishniac Bogdanów budował powierzchniowy namiot nad starym kompleksem parkingowym pojazdów automatycznych obok swojego moholu. Tym samym południe niewątpliwie wracało do swego starego statusu fortecy ruchu oporu, co z pewnością było cenne, choć Nadia nie sądziła, aby takie akcje mogły się na wiele zdać. Środowisko naturalne północnej czapy polarnej znajdowało się w takim chaosie, że niemal nie miało znaczenia, kto trzymają w swoim posiadaniu — większość lodu spływała wprawdzie do Vastitas, ale polarny płaskowyż każdej zimy pokrywał się nowym śniegiem. Był to więc najbardziej niegościnny region na Marsie i dlatego też nie istniały na nim już prawie żadne stałe kolonie.

W gruncie rzeczy więc strefa, o którą toczył się spór, znajdowała się właściwie na szerokościach areograficznych umiarkowanych i równikowych; był to pas wokół planety ograniczony od północy lodowcem Vastitas, a od południa dwoma wielkimi basenami. Chodziło również oczywiście o przestrzeń orbitalną. Szturm Saxa na orbitalne obiekty konsorcjów zakończył się najwyraźniej sukcesem, a usunięcie z orbity Deimosa wydawało się teraz rzeczywiście szczęśliwym posunięciem. Winda nadal się jednak znajdowała w rękach konsorcjów metanarodowych, toteż w każdej chwili na Marsa mogły przybyć posiłki z Ziemi. A zespół Saxa w Kraterze Da Vinciego prawdopodobnie w pierwszym ataku zużył większą część swojego arsenału bojowego.

Co do soletty i lustra pierścieniowego, były one tak duże i tak kruche, że nie istniały możliwości ich obrony; gdyby ktoś chciał je zniszczyć, prawdopodobnie udałoby mu się to bez trudu. Nadia nie widziała powodu, by podejmować takie działania, a gdyby do nich doszło, natychmiast podejrzewałaby „czerwonych”. I gdyby nawet „czerwoni” to zrobili… no cóż, bez dwóch zdań można by normalnie żyć dalej bez tego dodatkowego światła, tak jak żyli kiedyś, zanim się ono pojawiło. Nadii przyszło do głowy, że będzie musiała spytać Saxa, co o tym myśli i porozmawiać z Ann, poznać jej stanowisko. A może lepiej nie poddawać jej tego pomysłu. Zacznie się nad tym zastanawiać… Teraz, co jeszcze…

Zasnęła z głową przy ekranie. Kiedy się obudziła, leżała zgłodniała na tapczanie, a Sax czytał dane z jej ekranu.

— W Sabishii wygląda źle — odezwał się, kiedy zobaczył, że Nadia z wysiłkiem wstaje. Wyszła do łazienki, a kiedy wróciła, spojrzała Saxowi przez ramię i czytała, jednocześnie słuchając tego, co mówił. — Wprawdzie ci z bezpieczeństwa nie mogli sobie poradzić z labiryntem, więc pojechali do Burroughs, ale patrz. — Sax miał na ekranie dwa obrazy — na górze znajdował się widok płonącego tak samo gwałtownie jak Kasei Vallis Sabishii, na dole natomiast widać było wkraczające na stację kolejową w Burroughs wojska. Żołnierze ubrani byli w lekkie stroje ochronne i nieśli broń automatyczną wycelowaną w powietrze. Wydawało się, że Burroughs wypełniają jednostki tych sił bezpieczeństwa, które wcześniej przejęły Płaskowzgórze Branch i Pagórek Dwa Tarasy, zmieniając je w mieszkalne kwatery dla siebie. Teraz więc wraz z oddziałami ZT ONZ w mieście znajdowały się jednostki sił bezpieczeństwa zarówno Subarashii, jak i Mahjari… W gruncie rzeczy były tam reprezentowane chyba wszystkie duże konsorcja metanarodowe i z tego powodu Nadia zastanowiła się nad tym, co się naprawdę dzieje między nimi na Ziemi: czyżby, w rezultacie kryzysu, zawarli jakiegoś rodzaju układ albo sojusz ad hoc? Zadzwoniła do Arta w Burroughs, aby spytać go o jego opinię w tej kwestii.

— Może marsjańskie jednostki są kompletnie odcięte od wiadomości z Ziemi, że zdecydowały się zawrzeć własne przymierze — odparł. — Może samodzielnie podjęli taką decyzję.

— Jednak jeśli nadal są w kontakcie z Praxis…

— Taak, ale zaskoczyliśmy ich. Nie byli świadomi liczby sympatyków ruchu oporu, toteż mieliśmy nad nimi przewagę. W tym sensie opłaciła się strategia Mai, polegająca na ukrywaniu się i wyczekiwaniu. Nie, nie, sądzę, że te jednostki równie dobrze mogą działać teraz na własną rękę. W takim przypadku moglibyśmy już uważać Marsa za niezależny świat, znajdujący się w samym środku wojny domowej, nad którą ktoś ma kontrolę… To znaczy… oczywiście, jeśli ci w Burroughs zadzwonią do nas i zgodzą się na to. Mars to planeta, jest wystarczająco duży dla kilku rządów. Niech ktoś ma swój, a my będziemy mieli Burroughs i niech nie próbują nam go zabierać… Chcesz coś powiedzieć?

— Nie wydaje mi się, aby ktoś w metanarodowych siłach bezpieczeństwa myślał w taki sposób — powiedziała Nadia. — Minęły dopiero trzy dni od czasu, gdy spadła na nich cała ta sytuacja. — Rosjanka wskazała na telewizyjny ekran. — Popatrz, to jest Derek Hastings, przewodniczący Zarządu Tymczasowego ONZ. Był szefem Centrum Kontroli Wyprawy w Houston, kiedy wylatywaliśmy i jest człowiekiem niebezpiecznym — bystry i bardzo uparty. Wstrzyma się do chwili, póki nie wylądują tu posiłki.

— Więc co, twoim zdaniem, powinniśmy zrobić?

— Nie wiem.

— Może po prostu zostawić Burroughs samemu sobie?

— Nie sądzę. Lepiej by było gdybyśmy, kiedy zaczniemy wychodzić zza Słońca, całkowicie zakończyli przejmowanie miasta. Jeśli w Burroughs pozostaną ziemskie wojska, oblegane przez nas i heroicznie trwające na posterunku, tamci na pewno pojawią się, by ich uratować. Nazwą to misją ratowniczą, a potem zabiorą się za resztę planety.

— Nie będzie łatwo odbić Burroughs, skoro są tam wszystkie te oddziały.

— Wiem.

Sax, który dotąd spał na drugim tapczanie po przeciwnej stronie pokoju, otworzył oczy.

— „Czerwoni” rozważają zatopienie miasta.

— Co takiego?!

— Leży pod poziomem lodowca Vastitas. A pod lodem znajduje się woda. Bez dajki…

— Nie — przerwała mu Nadia. — W Burroughs jest dwieście tysięcy cywilów, a tylko kilka tysięcy żołnierzy wojsk bezpieczeństwa. Co mieliby zrobić ci ludzie? Nie można ewakuować tak wielu osób. To szaleństwo. Wszędzie na Marsie powtarza się rok sześćdziesiąty pierwszy. — Im więcej się nad tym zastanawiała, tym bardziej rósł jej gniew. — Co oni sobie myślą?

— Może to tylko groźba — zauważył Art.

— Groźby działają wówczas, gdy ludzie, którym się odgrażasz, wierzą, że spełnisz to, co zapowiadasz.

— Może w to uwierzą.

Nadia potrząsnęła głową.

— Hasting nie jest taki głupi. Do diabła, mógłby ewakuować swoje wojska do portu kosmicznego, a ludności pozwolić utonąć! Wówczas nazwą nas potworami, a Ziemia będzie bardziej przekonana niż kiedykolwiek, że należy nas ścigać! Nie, nie zgadzam się!

Wstała i wyszła poszukać czegoś na śniadanie. Jednak gdy spojrzała w kuchni na rząd pasztecików, odkryła, że nie ma już apetytu. Wzięła więc tylko filiżankę kawy i wróciła do biura, wpatrując się w swoje drżące ręce.

W roku 2061 Arkady miał do czynienia z pewną grupą, odłamem, który wysłał małą asteroidę na taki kurs, aby zderzyła się z Ziemią. Miała to być jedynie groźba, jednak asteroida wybuchła i była to największa z wywołanych przez człowieka eksplozji w historii. Wówczas wojna na Marsie nagle zaogniła się w zupełnie nowy sposób, a Arkady był bezradny — nie potrafił jej powstrzymać.

To wszystko mogło się zdarzyć ponownie.

Nadia wróciła do biura.

— Musimy się dostać do Burroughs — oświadczyła Saxowi.

Rewolucja w równym stopniu jak prawo zawiesza rozmaite nawyki. Jednak podobnie jak natura czuje odrazę do próżni, ludzie czują odrazę do anarchii.

Dlatego też stare nawyki przeniosły się na nowy teren, niczym bakterie drążące skałę, a za tymi nawykami podążyły procedury i protokoły, całe turniowe pole społecznych umów zdążające do klimaksowego lasu praworządności… Nadia dostrzegła, że ludzie (niektórzy) rzeczywiście przychodzili do niej z prośbą, by rozwiązała jakiś spór i często się również skłaniali do jej osądu. Może nie dzierżyła w swoich rękach władzy, była jednak tak bliska kontroli nad wszystkim, jak ci, którzy do niej przychodzili. Art nazywał ją „uniwersalnym rozpuszczalnikiem”, a Maja — jak oświadczyła złośliwie, gdy się pojawiła na nadgarstku Nadii — „generałem Nadia”. Słysząc to ostatnie określenie, Nadia tylko wzruszyła ramionami, co zresztą jej przyjaciółka doskonale przewidziała. Osobiście Nadia wolała zasłyszane przez siebie słowa, które przez nadgarstek Sax powiedział swojej wiernej grupce techników, samym młodym, prężnym „Russellom”: „Nadia jest mianowanym mediatorem, porozmawiajcie z nią o tym”.

Tak działała potęga nazw. Raczej mediatorka niż generał, a także osoba odpowiedzialna za negocjacje związane z czymś, co Art nazywał „zmianą fazy”. Nadia słyszała, jak używał tego określenia podczas długiego wywiadu na Mangalavidzie. Udzielał go z charakterystyczną dla siebie, pozbawioną emocji miną, która sprawiała, że bardzo trudno było osądzić, czy żartuje, czy też mówi poważnie:

„Och, nie sądzę, żeby te wydarzenia, które obserwujemy, naprawdę były rewolucją. Nie, to jedynie następny, idealnie naturalny dla tego świata krok. Mamy więc raczej do czynienia z czymś w rodzaju ewolucji, czyli zmiany wynikającej z rozwoju, albo też z czymś, co w fizyce nazywa się zmianą fazy”.

Z jego późniejszych komentarzy Nadia wywnioskowała, że Art w gruncie rzeczy nie wie, czym właściwie jest zmiana fazy. Ona sama jednakże świetnie wiedziała i uznała to porównanie za intrygujące. Odparowywanie ziemskiej władzy, kondensacja siły lokalnej, w końcu tajanie… Jakkolwiek by o tym pomyśleć… Topnienie następowało wtedy, kiedy energia cieplna cząsteczek stawała się wystarczająco wielka, aby przezwyciężyć trzymającą ją w miejscu siłę wewnątrzkrystaliczną. Jeśli więc rozważy się porządek metanarodowy jako strukturę krystaliczną… Jednak wówczas wielką różnicę stanowiło, czy siły, które trzymają to wszystko w jedności są międzyjonowe czy też międzymolekularne: międzyjonowy chlorek sodowy topi się w temperaturze osiemset jeden stopni Celsjusza, a międzymolekularny metan — w minus sto osiemdziesiąt trzy. Jaki jest to więc rodzaj sił? I jak wysoka jest temperatura?

W tym momencie analogia sama się stopiła. Ale nazwy posiadały w ludzkich umysłach potężną moc, nie można było mieć co do tego najmniejszych wątpliwości. Zmiana fazy, zintegrowane metody zwalczania szkodników, wybiórcze zwolnienia — wszystkie te określenia Nadia preferowała ponad stare, krwawe pojęcie „rewolucji”; była zadowolona, że zarówno na Mangalavidzie, jak i na ulicach używa się właśnie tamtych przenośni.

Jednak w Burroughs i w Sheffield przebywa obecnie jakieś pięć tysięcy dobrze uzbrojonych ludzi w oddziałach, przypomniała sobie Nadia. Wojska te ciągle myślały o sobie jako o policji, której zadaniem jest stawić czoło uzbrojonym buntownikom. Z nimi niestety trzeba było sobie poradzić czymś więcej niż semantyką.

W większości jednak wszystko szło lepiej niż Nadia się spodziewała. Była to w pewien sposób kwestia demografii; wydawało się, że niemal wszystkie osoby urodzone na Marsie znajdują się teraz gdzieś na ulicach albo okupują biura zarządów miast, stacje kolejowe, porty kosmiczne — oceniając po wywiadach na Mangalavidzie, wszyscy oni absolutnie (i niezbyt realistycznie, jak pomyślała Nadia) nienawidzili nawet samego pomysłu, żeby siły „z jakiejś innej planety” miały ich w jakikolwiek możliwy sposób kontrolować. A ludzie ci stanowili prawie połowę aktualnej marsjańskiej populacji. Zresztą także spory procent dinozaurów był po ich stronie, podobnie jak wielu spośród nowych emigrantów.

— Nazywaj ich imigrantami — doradził Art przez telefon. — Albo nowo przybyłymi. Używaj określeń „osadnik” albo „kolonialista”, zależnie od tego, czy dana osoba jest po naszej stronie, czy przeciwko nam. Tak postępuje Nirgal. Sądzę też, że dzięki takim słowom ludzie uczą się właściwie o wszystkim myśleć…

Na Ziemi sytuacja była mniej klarowna. Metanarodowcy Subarashii ciągle walczyli z południowymi konsorcjami metanarodowymi, jednak w kontekście wielkiej powodzi ich potyczki były jedynie czymś w rodzaju gorzkiego występu artystycznego towarzyszącego głównemu przedstawieniu. Trudno było także powiedzieć, co Ziemianie w ogóle myślą o konflikcie na Marsie.

Cokolwiek jednak myśleli, do startu był już gotów szybki wahadłowiec, na którego pokładzie znajdowały się niemałe posiłki dla sił bezpieczeństwa. Dlatego właśnie na Marsie grupy ruchu oporu ze wszystkich stron mobilizowały się, zamierzając się skupić w Burroughs. Przebywający w mieście Art robił co mógł, aby wspomóc stamtąd te wysiłki: lokalizował wszystkie osoby, które — niezależnie od siebie — myślały o przyjeździe (sam przyjazd był sprawą oczywistą), zapewniał, że ich pomysł jest dobry i podburzał przeciwko ludziom negatywnie nastawionym do tego planu. Nadia uważała Arta za przenikliwego dyplomatę — był osobnikiem dużym, umiarkowanym, skromnym, bezpretensjonalnym, rozumiejącym, postępującym z pozoru niedyplomatycznie: kiedy naradzał się z ludźmi, opuszczał głowę i w ten sposób sugerował im, że to oni kierują wszystkim. No i był naprawdę niezmordowany. I bardzo zręczny. Wkrótce uzyskał potwierdzenie przybycia od sporej liczby grup, łącznie z „czerwonymi” i partyzantami „Naszego Marsa”, którzy ciągle wydawali się traktować swój przyjazd jako pewnego rodzaju szturm lub oblężenie. Nadię prześladowało uporczywe wrażenie, że podczas gdy ci „czerwoni” i członkowie „Naszego Marsa”, których znała — Iwana, Gene, Raul, Kasei — pozostawali z nią w kontakcie i zgadzali się na użycie jej jako mediatora, na zewnątrz znajdowały się bardziej radykalne jednostki „czerwonych” i „Naszego Marsa”, dla których ona wydawała się przeszkodą. To ją gniewało, ponieważ była pewna, że gdyby Ann w pełni ją popierała, osoby bardziej radykalne również zaczęłyby myśleć racjonalnie. Art skłonił Ann, by porozmawiała z nim przez telefon, a następnie przełączył ją na Nadię.

I znowu Nadia miała przed sobą tę kobietę, która wyglądała jak jedna z furii Rewolucji Francuskiej. Była lodowata i ponura jak zawsze. Ich ostatnia rozmowa na temat Sabishii nieprzyjemnie nad nimi ciążyła; obie miały ją świeżo w pamięci. Sprawa ta stała się kwestią sporną, kiedy ZT ONZ odbił Sabishii i je spalił, jednak Ann była najwyraźniej nadal rozgniewana, co Nadia uznała za irytujące.

Gdy wymieniły niedbale słowa powitania, ich rozmowa prawie natychmiast zmieniła się w kłótnię. Ann wyraźnie uważała rewoltę za szansę, dzięki której można było zniszczyć wszystkie projekty terraformingowe i usunąć z planety tak wiele miast i ludzi, jak to tylko możliwe i, jeśli to konieczne, nawet przez bezpośrednie ataki. Przerażona tą apokaliptyczną wizją Nadia spierała się z nią najpierw gorzkim tonem, potem zawzięcie. Ann jednak żyła już tylko w swoim własnym świecie i me trafiały do mej żadne argumenty.

— Byłabym całkiem szczęśliwa, gdyby Burroughs zostało zniszczone — oznajmiła chłodno.

Nadia zacisnęła zęby.

— Jeśli zniszczycie Burroughs, zniszczycie naprawdę wszystko. Gdzie mają się udać ludzie z miasta? Będziesz nie lepsza niż mordercy, niż masowi mordercy… Simon wstydziłby się za ciebie.

Ann spojrzała na nią z nachmurzoną miną.

— Rozumiem, władza korumpuje. Przełącz mnie na Saxa. dobrze? Jestem już zmęczona tą twoją histerią.

Nadia przełączyła rozmowę na Saxa i wyszła. To nie władza korumpowała ludzi, raczej głupcami byli ci, którzy korumpowali władzę. No cóż, być może ona sama była zbyt skora do gniewu, może była zbyt surowa. Ale przerażało ją to mroczne miejsce wewnątrz Ann, ta jej cząstka, która była zdolna do wszystkiego; strach korumpował bardziej niż władza. A połączenie tych dwóch…

Na szczęście wstrząsnęła Ann na tyle ostro, żeby zapędzić to mroczne miejsce w róg. Kiedy zadzwoniła do Michela do Burroughs i porozmawiała z nim, wytknął jej, że to kiepska psychologia i strategia wynikająca ze strachu. Naprawdę nie potrafiła sobie z tym poradzić; bała się. Rewolucja oznaczała roztrzaskanie jednego systemu i stworzenie innego, tyle że destrukcja była łatwiejsza od tworzenia, a więc obie części tego aktu niekoniecznie musiały zakończyć się równym sukcesem. W tym znaczeniu „budowanie” rewolucji przypominało budowanie łuku; póki istniały oba filary, a sklepienie znajdowało się na miejscu, poty praktycznie każde przerwanie połączenia mogło doprowadzić całą strukturę do zupełnego rozpadu.

W środowy wieczór, pięć dni po telefonie, który Nadia otrzymała od Saxa, około stu osób odleciało do Burroughs samolotami, ponieważ tory magnetyczne uważano za zbyt słabo zabezpieczone przed ewentualnymi aktami sabotażu. Nocą dolecieli do kamiennego pasa lądowiska obok wielkiej kryjówki bogdanowistów w ścianie Krateru Du Martheraya, który znajdował się na Wielkiej Skarpie, na południowy wschód od Burroughs. Wylądowali o świcie, gdy słońce o wyglądzie kropelki rtęci wschodziło przez mgłę, oświetlając odległe, postrzępione, białe wzgórza na północy, na położonej nisko równinie Isidis: kolejne morze lodowe, które nie rozlewało się w kierunku południowym jedynie dzięki łukowej linii dajki, wyginającej się na suchym lądzie. Dajka wyglądała jak długa ziemna zapora i taką też funkcję pełniła.

Nadia weszła na górne piętro kryjówki Du Martheraya, aby się lepiej przyjrzeć. Z okienka obserwacyjnego, zamaskowanego w postaci horyzontalnej szczeliny tuż pod stożkiem, rozciągał się widok w dół Wielkiej Skarpy na nową dajkę i na napierający na nią lód. Przez długi czas Rosjanka spoglądała na ten krajobraz, sącząc kawę zmieszaną z niewielką ilością kavy. Na północy znajdowało się lodowe morze wraz ze stłoczonymi serakami, długimi grzbietami ciśnieniowymi i płaskimi białymi — obecnie zamarzniętymi — taflami gigantycznych topninowych jezior. Bezpośrednio pod Nadią rozpościerały się pierwsze niskie wzgórza Wielkiej Skarpy, upstrzone kolczastymi zagonami kaktusów z Acheronu, rozrastających się na skale jak koralowe rafy. Schodkowe łąki czarno-zielonych mszaków tundrowych postępowały za łożyskami małych zamarzniętych strumieni, spływających po Skarpie; z oddali strumyki te wyglądały jak długie okrzemki, wetknięte w szczeliny czerwonej skały.

A tam, w pół drogi w dół, biegła oddzielająca pustynię od lodu nowa dajka. Wyglądała jak brzydka brązowa blizna, łącząca w jedno dwie oddzielone od siebie rzeczywistości.

Nadia spędziła długi czas, studiując dajkę przez lornetkę. Południowy koniec dajki stanowiła regolitowa hałda, która przesuwała się w górę podnóża Krateru Wg i kończyła bezpośrednio przy jego stożku, czyli mniej więcej kilometr ponad punktem odniesienia, dobrze ponad spodziewanym poziomem morza. Dalej dajka biegła na północny zachód od Wg i Nadia ze swego miejsca widokowego, położonego wysoko na Skarpie, mogła dostrzec około czterdziestu kilometrów dajki, aż po horyzont, dokładnie na zachód od Krateru Xh, gdzie znikała. Krater Wg był otoczony lodem prawie po sam stożek, tak że jego koliste wnętrze wyglądało jak niesamowite czerwone zapadlisko. We wszystkich innych punktach — na tyle, na ile Nadia mogła to ocenić — lód naciskał na dajkę. Pustynny stok dajki wydawał się mieć wysokość jakichś dwustu metrów, chociaż trudno było to osądzić, ponieważ pod dajka znajdował się szeroki rów. Po drugiej stronie lód zgromadził się na dość sporej wysokości, w pół drogi w górę albo i wyżej.

Przy wierzchołku szerokość dajki wynosiła mniej więcej trzysta metrów. Był to przeważnie wyparty regolit — Nadia aż gwizdnęła z respektem, oceniając wieloletnią pracę wykonaną przez bardzo duży zespół automatycznych dźwigów i koparek kanałowych. Tyle że był to luźny regolit! Nadii dajka wydała się ogromna, jednak jakkolwiek byłaby duża, nie mogła powstrzymać nacierającego lodowego oceanu. A nad lodem przecież i tak stosunkowo łatwiej było zapanować — kiedy bowiem zmieniał się w wodę, jej fale i prądy rozdzierały regolit jak kurz. Ten lód już topniał. Mówiło się, że ogromne topninowe złoża soczewkowate znajdują się wszędzie pod brudnobiałą powierzchnią, łącznie z pasem położonym bezpośrednio przy dajce; topniejąca woda stale się wsączała w dajkę.

— Czy nie trzeba będzie zastąpić tej całej regolitowej hałdy betonem? — Nadia spytała Saxa, który przyłączył się do niej i patrzył przez lornetkę na ten widok.

— Wyobraź sobie… — zaczął i Nadia przygotowała się na złe nowiny, jednak Sax mówił dalej: — Wyobraź sobie dajkę o diamentowym zwieńczeniu. Przetrwałaby naprawdę długo. Może nawet kilka milionów lat.

— Hmm… — mruknęła Nadia. Zapewne była to prawda. Być może nastąpiłby wyciek z dołu. W każdym razie, niezależnie od szczegółowych ustaleń, musieli utrzymywać ten system w ciągłości i nie było tu miejsca dla błędu, ponieważ Burroughs leżało w odległości zaledwie dwudziestu kilometrów na południe od dajki i jakieś sto pięćdziesiąt metrów poniżej jej poziomu. Dziwne miejsce, biorąc pod uwagę wszystkie fakty… Nadia wyregulowała lornetkę i spojrzała w kierunku miasta, ale znajdowało się tuż za horyzontem, około siedemdziesięciu kilometrów na północny zachód. Oczywiście, dajki mogły być skuteczne: przecież holenderskie dajki powstrzymywały wodę już od stuleci, chroniąc miliony ludzi i setki kilometrów kwadratowych, aż do obecnej powodzi, a i nawet teraz te wielkie nasypy trwały w miejscu, rozdzierane przede wszystkim przez napierające z obu boków powodzie, zalewające Niemcy i Belgię. Dajki mogły więc skutecznie funkcjonować. Niemniej jednak los tego miasta był niesamowity.

Nadia wyregulowała lornetkę, patrząc wzdłuż poszarpanej skały Wielkiej Skarpy. To, co wyglądało z oddali jak kwiaty, było w rzeczywistości masywnymi grudami koralowych kaktusów, strumień miał wygląd klatki schodowej wykonanej z liści lilii, nierówne zbocze czerwonej skały robiło wrażenie bardzo twardego, nadrealnego, cudownego krajobrazu… Nadia poczuła, jak jej ciałem wstrząsa nieoczekiwany paroksyzm strachu; bała się, że coś może pójść źle, że ona sama może nagle zostać zabita i pozbawiona możliwości dalszej obserwacji tego świata i jego ewolucji. To było realne, z fioletowego nieba w każdej chwili mógł spaść na nią i wybuchnąć jakiś pocisk — ta kryjówka mogła się stać tarczą strzelniczą, gdyby jakiś przerażony dowódca znajdującej się w porcie kosmicznym Burroughs baterii dowiedział się o obecności dajki i zdecydował samodzielnie rozwiązać ten problem. Mogli zginąć w ciągu kilku minut od takiej decyzji. Martwi…

Jednak takie było życie na Marsie. Zawsze mogli być martwi w ciągu kilku minut od jakiegokolwiek splotu niefortunnych zdarzeń. Nadia odrzuciła więc tę myśl i wraz z Saxem zeszła schodami.

Chciała pojechać do Burroughs i zobaczyć, co się tam dzieje, chciała się znaleźć na scenie zdarzeń i samodzielnie je ocenić: spacerować i obserwować obywateli tego miasta, patrzeć na to, co robią i mówią. Późną porą w czwartek powiedziała więc do Saxa:

— Pojedźmy tam i rzućmy okiem.

To jednak wydawało się niemożliwe.

— Funkcjonariusze bezpieki są przy wszystkich bramach — powiedziała jej Maja przez nadgarstek. — A pociągi wjeżdżające na stacje są bardzo dokładnie sprawdzane. Tak samo jest z koleją podziemną do portu kosmicznego. Miasto jest zamknięte. Właściwie jesteśmy zakładnikami…

— Możemy obserwować na ekranach, co się tam dzieje — zauważył Sax. — Nie ma sensu jechać.

Nadia ze smutkiem przyznała mu rację. Najwyraźniej shikata ga nai. Jednak nie podobała jej się ta sytuacja, ponieważ wydawała się być zaledwie o krok od gwałtownie zbliżającego się impasu, przynajmniej lokalnego. A poza tym Nadia była ogromnie ciekawa warunków panujących w Burroughs.

— Opowiedz mi, jak jest u was — poprosiła Maję przez telefon.

— No cóż, tamci opanowali infrastrukturę — odparła Maja. — Elektrownie, bramy i tym podobne stanowiska. Z drugiej strony jednak nie ma ich tu wystarczająco wielu, aby mogli zmusić ludzi do pozostania wewnątrz albo do pójścia do pracy czy czegoś podobnego. Wygląda więc na to, że nie wiedzą, co robić dalej.

Nadia potrafiła to zrozumieć, ponieważ sama nie wiedziała, jak powinna postąpić. Z każdą godziną do miasta przybywało coraz więcej sił bezpieczeństwa; przyjeżdżali pociągami z miast namiotowych, które partyzanci opuścili już wcześniej. Ci nowo przybyli przyłączali się do stacjonujących wojsk i przebywali w pobliżu elektrowni i biur miejskich; nie zaczepiani poruszali się w uzbrojonych po zęby oddziałach. Instalowali się w mieszkalnych kwaterach na Płaskowzgórzu Branch, Pagórku Dwa Tarasy i Płaskowzgórzu Czarna Syrta, a ich przywódcy spotykali się mniej więcej regularnie w dowództwie ZT ONZ na Górze Stołowej. Jednak nie wydawali żadnych rozkazów.

Dlatego też cała sytuacja trwała w zawieszeniu. Biura Biotique i Praxis w Płaskowzgórzu Hunta ciągle służyły za centrum informacyjne dla nich wszystkich: odbierały nowiny z Ziemi i pozostałej części Marsa i przekazywały je mieszkańcom poprzez miejskie tablice informacyjne i w przekazach komputerowych. Z tych mediów, wraz z Mangalavidem i innymi prywatnymi kanałami, wynikało, że wszyscy mieszkańcy byli dobrze poinformowani w kwestii ostatnich wydarzeń. Na wielkich alejach i w parkach od czasu do czasu gromadziły się tłumy, jednak częściej ludzie rozpraszali się w dziesiątkach małych grup i kręcili w sposób, który przypominał dziwaczny aktywny paraliż, sposób, który można by nazwać czymś pomiędzy strajkiem generalnym a syndromem zakładnika. Działo się tak, ponieważ wszyscy trwali w oczekiwaniu, pragnęli bowiem zobaczyć, co się dalej wydarzy. Ludzie wydawali się być w dobrych humorach, wiele sklepów i restauracji nadal funkcjonowało.

Gdy Nadia obserwowała, jak pochłaniali posiłek, czuła bolesne pragnienie, aby znaleźć się wśród nich, aby samej móc porozmawiać z tymi ludźmi. Tego wieczoru około dziesiątej, stwierdziwszy, że wytrzyma jeszcze kilka godzin bez snu, zadzwoniła znowu do Mai i spytała ją, czy mogłaby dla niej nałożyć wideookulary i pójść na spacer po mieście. Maja, poruszona wydarzeniami tak samo jak Nadia, jeśli nie bardziej, ucieszyła się, że może jej wyświadczyć tę przysługę.

Wkrótce Maja w wideookularach na nosie znalazła się poza „bezpiecznym domem” i zaczęła przekazywać obrazy tego, co widziała. Nadia siedziała na krześle w salonie kryjówki w Du Martherayu i intensywnie wpatrywała się w ekran. Powoli za Nadia ustawiało się coraz więcej osób (stanął także Sax), które patrzyły jej przez ramię. Wspólnie obserwowali więc podskakujący obraz, który przekazywała Maja, i słuchali jej pospiesznych komentarzy.

Maja schodziła szybko Bulwarem Wielkiej Skarpy, kierując się ku centralnej alei. W pewnej chwili, na dole wśród wozów sprzedawców w górnym krańcu Parku nad Kanałem, zwolniła kroku i rozejrzała się powoli wokół siebie, aby przekazać Nadii panoramiczne ujęcie tej sceny. Ludzie powychodzili z domów i teraz znajdowali się niemal wszędzie: rozmawiali w grupach i najwyraźniej znajdowali przyjemność w tej swego rodzaju odświętnej atmosferze; dwie kobiety obok Mai oddawały się ożywionej dyskusji na temat Sheffield. Nagle do Rosjanki podeszło kilkoro nowo przybyłych i zaczęli ją wypytywać, co może, jej zdaniem, dalej nastąpić. Byli najwidoczniej przekonani, że ich rozmówczyni potrafi im odpowiedzieć na to pytanie.

— Tylko dlatego że jestem taka stara! — zauważyła z oburzeniem Maja, kiedy tamci odeszli.

Ten wybuch sprawił, że Nadia się uśmiechnęła. Potem kilku młodych ludzi rozpoznało Tojtowną, zaczęło do niej podchodzić, aby ją radośnie powitać. Nadia obserwowała to spotkanie z punktu widzenia Mai, odnotowując, jak porażeni jej widokiem wydawali się ludzie. Więc w taki właśnie sposób widziała świat Maja! Nic dziwnego, że uważała się za osobę tak szczególną, skoro ludzie patrzyli na nią w sposób, jak gdyby była niebezpieczną boginią, która nagle wyskoczyła z jakiegoś mitu…

Było to niepokojące z kilku powodów. Nadii wydało się, że jej stara przyjaciółka naraża się w ten sposób na niebezpieczeństwo aresztowania przez siły bezpieczeństwa i przekazała jej to spostrzeżenie przez nadgarstek. Ale widok na ekranie zakołysał się z boku na bok, ponieważ Maja potrząsała głową.

— Nie widzisz, że w polu widzenia nie ma żadnych gliniarzy? — odparła. — Cała bezpieka skoncentrowała się wokół bram i stacji kolejowych, a ja trzymam się z dala od takich miejsc. Poza tym, dlaczego tamci mieliby się specjalnie trudzić, aby mnie aresztować? Przecież trzymają w areszcie całe to miasto.

Śledziła chwilę wzrokiem uzbrojony pojazd, który zjeżdżając trawiastą aleją, minął ją bez zwalniania, jak gdyby miał za zadanie zilustrować wypowiedziane właśnie zdanie.

— Chodzi o to, aby wszyscy mogli dostrzec, że tamci posiadają broń — stwierdziła ponuro Maja.

Zeszła do Parku nad Kanałem, potem skręciła i weszła na ścieżkę prowadzącą na Górę Stołową. Tej nocy w mieście było zimno i w odbijających się od kanału światłach widać było, że woda w nim pokryta jest lodem. Jednak jeśli siły bezpieczeństwa miały nadzieję, że taka pogoda zniechęci tłumy, mylili się, park był bowiem zatłoczony i przez cały czas przybywało coraz więcej osób. Ludzie zbili się w tłum dokoła tarasów, kafeterii lub dużych cewek grzewczych. Ze wszystkich miejsc, gdzie tylko spojrzała, do parku ciągle napływały nowe tłumy. Niektórzy słuchali przygrywających muzyków albo osób przemawiających do małych naramiennych głośników; inni obserwowali nowiny na swoich nadgarstkach albo na ekranach komputerów.

— Zebranie o północy! — ktoś krzyknął. — Zebranie w szczelinie czasowej!

— Nic o tym nie słyszałam — oznajmiła zaniepokojona Maja. — To musi być robota Jackie.

Rozejrzała się tak szybko wokół siebie, że widok na ekranie przyprawił zebrane wokół Nadii osoby niemal o zawrót głowy. Wszędzie w parku Burroughs znajdowali się ludzie. Sax podszedł do drugiego ekranu i zadzwonił do „bezpiecznego domu” w Płaskowzgórzu Hunta. Rozmowę odebrał Art; tylko on pozostał w „bezpiecznym domu”. Okazało się, że Jackie rzeczywiście zwołała masową demonstrację w szczelinie czasowej i nowina ta dotarła do miejskich mediów. Nirgal także przebywał na zewnątrz.

Nadia przekazała tę informację Mai, która ze złością zaklęła.

— To naprawdę zbytnia niefrasobliwość w tego rodzaju sytuacji! Niech jasny szlag trafi tę Jackie!

Jednak teraz nie można było już nic poradzić. Tysiące ludzi przelewało się alejami miasta, zmierzając do Parku nad Kanałem i do Parku Księżnej, a kiedy Maja rozejrzała się wokół siebie, można było dostrzec maleńkie figurki tłoczące się na stożkach płaskowzgórzy i na spacerowych mostach, które łączyły brzegi Parku nad Kanałem.

— Mówcy będą przemawiać w Parku Księżnej — odezwał się Art z ekranu Saxa.

— Powinnaś dostać się tam, na górę, Maju — zasugerowała przyjaciółce Nadia — i to szybko. Może uda ci się zapanować nad sytuacją.

Maja przyznała jej rację i wyruszyła w drogę, a kiedy się przedzierała przez tłum, Nadia ciągle do niej mówiła, udzielając jej porad w kwestii tego, co powinna powiedzieć, gdyby otrzymała szansę na przemowę. Wyrzucała z siebie kolejne słowa, a kiedy przerwała, by się zastanowić, Art dorzucił kilka własnych sugestii. W końcu Maja przerwała im i wtrąciła:

— Ależ czekajcie, czekajcie, czy coś z tego jest prawdą?

— Nie martw się o to, czy to jest prawda — odpowiedziała jej Nadia.

— Mam się nie martwić o to, czy to prawda!? — krzyknęła Maja w nadgarstek. — Mam się nie martwić o to, czy to, co powiem stu tysiącom ludzi… czy to, co powiem wszystkim ludziom na obu światach, jest prawdą?!

— Sprawimy, że to się zmieni w prawdę — wyjaśniła jej Nadia. — Po prostu spróbuj.

Maja zaczęła biec. Wiele osób szło w tym samym kierunku, co ona: w górę, przez Park nad Kanałem, ku wysoko położonemu terenowi między Pagórkiem Ellisa i Górą Stołową, toteż kamera Mai przekazywała obserwatorom rozchybotane obrazy ludzkich karków i — sporadycznie — podekscytowane twarze, które obracały się, aby spojrzeć na Maję, kiedy krzyczała, by zrobiono jej przejście. Przez front tłumu przeleciały nagle ogromne ryki i wiwaty. Tłum stawał się coraz gęstszy, aż Maja musiała zwolnić, a potem rozpychać się i przebijać przez szczeliny między grupami ludzi. Większość z nich stanowili młodzi ludzie; byli też o wiele wyżsi od Mai, toteż Nadia wolała podejść do ekranu Saxa i obserwować obrazy nadawane z kamer Mangalavidu. Jedna z kamer znajdowała się na podwyższeniu dla mówców, umieszczonym na stożku starego pinga nad Parkiem Księżnej, druga — na górze, na jednym z mostów spacerowych. Z obu kamer widać było, że tłum staje się naprawdę ogromny; liczył już może z osiemdziesiąt tysięcy osób — tak w każdym razie przypuszczał Sax, którego nos znajdował się zaledwie o centymetr od ekranu, jak gdyby Russell pragnął policzyć wszystkich ludzi z osobna… Art zdołał się połączyć z Mają przez Nadię i oboje nadal przekazywali jej swoje sugestie, podczas gdy ona walczyła, aby się przedostać przez tłum i dotrzeć na sam przód.

Gdy Maja ostatecznie przepchnęła się przez ciżbę, swoją krótką, podżegającą mowę po arabsku skończył właśnie Antar i na podwyższeniu dla mówców przed rzędami mikrofonów stanęła Jackie, której przemowę wzmacniały duże głośniki umieszczone na pingu, a potem — jeszcze bardziej — radio i pomocnicze głośniki ustawione wszędzie w Parku Księżnej. Słowa dziewczyny trafiały do megafonów naramiennych, komputerów i naręcznych notesików komputerowych, aż jej głos był słyszalny naprawdę wszędzie — tyle że, ponieważ każde odbijające się lekkim echem od Góry Stołowej i Pagórka Ellisa zdanie witane było wiwatami, wypowiedzi Jackie słychać było jedynie od czasu do czasu.

— …Nie pozwolimy na to, aby Marsa używano jako świata awaryjnego… Kierownicza klasa rządząca, która jest przede wszystkim odpowiedzialna za zniszczenie Ziemi… Szczury próbujące uciec z tonącego okrętu… Zrobią taki sam bałagan na Marsie, jeśli im pozwolimy!…Nie zdarzy się! Ponieważ to jest teraz wolny Mars! Wolny Mars! Wolny Mars!

Wskazała palcem w niebo, a tłum wyryczał poszczególne słowa, powtarzając je za każdym razem coraz głośniej, wpadając szybko w rytm, który pozwalał im równo krzyczeć:

„Wolny Mars! Wol-ny Mars! Wol-ny Mars! Wol-ny Mars!”

Podczas gdy ogromny, stale rosnący tłum skandował ciągle te dwa słowa, ku mównicy przepchał się Nirgal; kiedy ludzie go dostrzegli, wielu z nich zaczęło wykrzykiwać:

„Nir-gal, Nir-gal!” — Krzyczeli te sylaby albo jednocześnie z „Wolnym Marsem” albo w przerwach między tamtymi okrzykami, tak że całość stawała się powoli ogromnym chóralnym kontrapunktem. „Wol-ny-Mars-Nir-gal, Wol-ny-Mars-Nir-gal”.

Kiedy młody mężczyzna dotarł do mikrofonu, zamachał ręką, prosząc o ciszę. Skandowania jednakże nie przerwano, zmieniło się ono jedynie w jednostajne okrzyki: „Nir-gal, Nir-gal, Nir-gal, Nir-gal”, którym towarzyszył oczywisty entuzjazm, wibrując w dźwiękach wielkiego zbiorowego głosu, jak gdyby każda osoba znajdująca się na zebraniu należała do kręgu jego przyjaciół, ogromnie zadowolonych z pojawienia się Nirgala. A Nadii przyszło do głowy, że skoro ten młodzieniec podróżował przez tak dużą część swego życia, myśl ta wcale nie była daleka od prawdy.

Skandowanie powoli cichło, aż hałas tłumu stał się już tylko ogólnym szumem. Zupełnie dobrze słychać było wzmocnione dzięki mikrofonom i głośnikom powitanie Nirgala. Kiedy młody człowiek mówił, Maja nadal przedzierała się przez tłum ku pingu, a im bardziej ludzie się uspokajali, tym łatwiej było jej przechodzić między nimi. W miarę przemowy Nirgala co jakiś czas zatrzymywała się; po prostu go obserwowała i słuchała, póki nie przypomniała sobie o swoim zadaniu; wówczas przesuwała się do przodu, zwykle podczas wiwatów i aplauzu, które następowały po wielu wypowiedzianych przez młodego człowieka zdaniach.

Nirgal mówił spokojnie, powoli, chłodno i przyjaźnie. Słuchało się go łatwo i przyjemnie.

— Dla wszystkich, którzy się urodzili na Marsie — mówił — ta planeta stanowi dom.

Tym razem musiał przerwać niemal na całą minutę, bowiem tak długo tłum wiwatował. Większość z nich, jak uświadomiła sobie po raz kolejny Nadia, była tubylcami. Dało się to zresztą łatwo zauważyć, ponieważ Maja była niższa od prawie każdego z nich.

— Nasze ciała składają się z atomów, które kiedyś w końcu obrócą się w regolit — kontynuował Nirgal. — Jesteśmy na wskroś marsjańscy. Jesteśmy żyjącymi elementami tej planety. Jesteśmy istotami ludzkimi, które zaciągnęły stałe, biologiczne zobowiązanie wobec Marsa. To jest nasz dom. I nigdy się nie daje zawrócić. — Kolejne oklaski następowały po każdym dobrze im znanym sloganie.

— No, a jeśli chodzi o tych z nas, którzy urodzili się na Ziemi… Hmm… nie wszyscy są tacy sami, prawda? Kiedy ludzie przeprowadzają się do nowego miejsca, jedni mają zamiar w nim zostać, stworzyć tam sobie nowy dom i nazywamy ich osadnikami. Inni natomiast przyjeżdżają tylko do pracy na jakiś czas, a potem wracają tam, skąd pochodzą i tych my nazywamy gośćmi bądź kolonialistami. Obecnie tybylcy i osadnicy są naturalnymi sojusznikami, bo przecież tubylcy nie są niczym więcej jak tylko dziećmi wcześniejszych osadników… To jest nasz wspólny dom. A co do gości… dla nich także jest miejsce na Marsie. Kiedy mówimy, że Mars jest wolny, nie mówimy, że Ziemianom nie wolno już tu przyjeżdżać. Z pewnością nie! Ostatecznie wszyscy jesteśmy dziećmi Ziemi, w taki czy inny sposób. To jest nasz macierzysty świat i jesteśmy szczęśliwi, że możemy mu pomóc w każdy możliwy sposób.

Hałas zmalał, tłum najwyraźniej wydawał się zaskoczony tym wywodem.

— Jednak, co jest oczywistym faktem — mówił dalej Nirgal — to, co się zdarza tutaj na Marsie nie powinno zależeć od decyzji kolonialistów czy kogokolwiek z Ziemi. — Wybuchły wiwaty, które trwały bez końca, zagłuszając dalsze fragmenty wypowiedzi. — Proste stwierdzenie naszego pragnienia do samostanowienia… Nasze naturalne prawo… Napędowa siła historii ludzkiej. Nie jesteśmy już kolonią. Jesteśmy wolnymi Marsjanami.

Rozległo się jeszcze więcej wiwatów, jeszcze głośniejszych niż przedtem, znowu zamieniając się we wspólne skandowanie słów „Wolny Mars! Wolny Mars!”

Nirgal przerwał to skandowanie.

— Od tej chwili zamierzamy z zadowoleniem witać każdego Ziemianina, który zechce się do nas przyłączyć. Niezależnie od tego, czy uczyni tak dlatego, by żyć tutaj przez jakiś czas, a potem wrócić, czy też po to, by się osiedlić na Marsie na stałe. Chcemy też zrobić wszystko, co tylko możemy, aby pomóc Ziemi w jej obecnym kataklizmie. Mamy pewne doświadczenie w kwestii powodzi — w tym momencie rozległy się oklaski — i możemy pomóc tamtym ludziom. Jednak pomoc nie będzie się już od tej chwili odbywać za pośrednictwem konsorcjów metanarodowych, które wyduszają z takiej wymiany zyski. To będzie nasz dobrowolny dar, który przyniesie więcej korzyści ludziom z Ziemi niż wszystko, co mogliby wyrwać z naszego świata traktowanego jako kolonia. Ta prawda dotyczy w ścisłym, dosłownym sensie, ilości zasobów naturalnych i pracy, która zostanie przeniesiona z Marsa na Ziemię. Mamy więc nadzieję i ufamy, że wszyscy ludzie na obu światach powitają z radością pojawienie się wolnego Marsa.

W tym momencie Nirgal zrobił krok w tył i zamachał ręką, a wiwatujący i skandujący znowu wybuchnęli. Nirgal stał na mównicy. Uśmiechał się i machał ręką; wyglądał na zadowolonego, choć chyba nie wiedział, co teraz powinien zrobić.

Kiedy tłum wiwatował, Maja uparcie przesuwała się cal po calu i teraz Nadia dostrzegła przez jej wideookulary, że przyjaciółka stoi już w pierwszym rzędzie zebranych, tuż przy brzegu mównicy. Ramiona Mai co jakiś czas blokowały obraz, ponieważ machała zawzięcie rękoma. Nirgal dostrzegł te ruchy i spojrzał na Rosjankę.

Kiedy ją rozpoznał, uśmiechnął się, podszedł prosto do niej i pomógł jej wejść na trybunę. Następnie doprowadził ją do mikrofonów i, zanim Maja błyskawicznym ruchem zerwała z twarzy wideookulary, Nadia w ostatnim momencie uchwyciła je’szcze obraz zaskoczonej i niezadowolonej Jackie Boone. Później wizerunek na ekranie Nadii zakołysał się gwałtownie i znieruchomiał, ukazując deski mównicy. Nadia zaklęła i pospieszyła przed ekran Saxa; serce czuła w gardle.

Sax nadal trwał przed obrazem Mangalavidu, który teraz przesyłano z kamery ustawionej na łukowatym deptaku, prowadzącym z Pagórka Ellisa do Góry Stołowej. Pod tym kątem można było dostrzec morze ludzi otaczających pingo i wypełniających centralną aleję miasta daleko na dole, w Parku nad Kanałem; na pewno była tu większość mieszkańców Burroughs.

Wyglądało na to, że na prowizorycznej scenie Jackie krzyczy Nirgalowi coś do ucha. Młody mężczyzna nie odpowiedział i mimo jej nawoływania podszedł do mikrofonów. Stojąca obok Jackie Maja wydawała się mała i stara, jednak trzymała się dumnie jak orzeł. Kiedy Nirgal powiedział do mikrofonów: „Mamy tu Maję Tojtownę”, rozległy się wiwaty.

Maja ruszyła przed siebie, machając rękami, a potem odezwała się do mikrofonów:

— Cisza! Cisza! Dziękuję. Dziękuję. Proszę o ciszę! Chcę tu wygłosić pewne poważne oświadczenia.

— O Boże — powiedziała Nadia, ściskając kurczowo oparcie krzesła Saxa.

— Mars jest teraz niezależny. Tak. Cisza! Jednak, jak powiedział przed chwilą Nirgal, fakt ten nie oznacza, że żyjemy w całkowitej izolacji od Ziemi, bowiem jest to po prostu niemożliwe. Żądamy suwerenności zgodnie z prawem międzynarodowym i apelujemy do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, aby natychmiast potwierdził naszą niezależność, jako legalny status. Podpisaliśmy już ze Szwajcarią, Indiami i Chinami przedwstępne traktaty, zatwierdzające naszą suwerenność i ustanawiające stosunki dyplomatyczne. Zainicjowaliśmy również równorzędną, partnerską współpracę ekonomiczną z Praxis. W układ ten, podobnie jak w przypadku wszystkich innych, które zawrzemy, nie wchodzimy dla zysku i jest on zaplanowany w taki sposób, aby obie planety wyniosły z niego maksymalne korzyści. Wszystkie te umowy rozpoczną tworzenie naszego formalnego, legalnego statusu stosunków półautonomicznych z rozmaitymi ciałami prawnymi na Ziemi. Oczekujemy natychmiastowego zatwierdzenia i ratyfikacji w pełni wszystkich tych układów przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Organizację Narodów Zjednoczonych oraz przez wszystkie inne znaczące organizacje.

Po tym oświadczeniu nastąpiły owacje i chociaż nie były tak głośne jak te, które towarzyszyły wystąpieniu Nirgala, Maja nie przerywała ich. Kiedy nieco osłabły, mówiła dalej.

— Jeśli chodzi o sytuację na Marsie, naszą intencją jest spotkać się jak najszybciej właśnie tutaj, w Burroughs i wykorzystać Deklarację z Dorsa Brevia jako punkt wyjścia dla ustanowienia rządu wolnego Marsa.

Znowu rozległy się wiwaty, tym razem o wiele bardziej entuzjastyczne.

— Tak, tak — mruknęła Maja niecierpliwie, znowu starając się uciąć okrzyki zgromadzonych. — Cisza! Słuchajcie! Zanim jednak do tego dojdzie, musimy ustalić naszą aktualną strategię. Jak wiecie, spotykamy się tutaj przed kwaterą sił bezpieczeństwa Zarządu Tymczasowego Organizacji Narodów Zjednoczonych, którego przedstawiciele w tak szczególnym momencie słuchają tej przemowy wraz z nami, tam, we wnętrzu Góry Stołowej. — Wskazała ręką w odpowiednim kierunku. — Chyba żeby wyszli i przyłączyli się do nas. — Reakcją na jej stwierdzenie były wiwaty, okrzyki i skandowanie. — Pragnę im teraz powiedzieć, że nie chcemy ich skrzywdzić. Uważam jednak, że Zarząd Tymczasowy powinien obecnie zrozumieć, iż już dokonała się pewna zmiana. Powinien więc rozkazać, aby jego siły bezpieczeństwa zaprzestały prób kontrolowania nas. Nie możecie już nas kontrolować! — Szalone wiwaty… — …Chcę powtórzyć, że nie pragniemy zrobić wam żadnej krzywdy… Gwarantujemy wam też swobodny dostęp do portu kosmicznego. Tam znajdują się samoloty, które mogą zabrać was wszystkich do Sheffield, a stamtąd na Clarke’a, jeśli nie macie ochoty przyłączyć się do nas w tym nowym działaniu. To nie jest oblężenie ani blokada. To jest tylko, po prostu…

W tej chwili przerwała i wyciągnęła przed siebie obie ręce, a tłum zakończył za nią zdanie.

Poprzez odgłosy skandowania Nadia próbowała się skontaktować z Mają, która ciągle stała na podium, ale przyjaciółka, rzecz jasna, nie mogła jej usłyszeć. W końcu jednakże spojrzała na naręczny komputer. Obraz drżał, ponieważ drżała ręka Mai.

— To było wielkie, Maju! Jestem z ciebie taka dumna!

— Tak, no cóż, niektórzy potrafią snuć opowieści!

Art odezwał się głośno:

— Sprawdź, czy uda ci się ich rozproszyć!

— Zgoda — odparła Maja.

— Pomów z Nirgalem — doradziła Nadia. — Skłoń jego i Jackie, aby spróbowali. Powiedz im, aby się upewnili, czy nic nie dzieje się na Górze Stołowej albo coś w tym rodzaju… Pozwól, niech oni to zrobią.

— Ha! — krzyknęła Maja. — Tak. Pozwólmy to zrobić Jackie, właśnie…

Po tych słowach obraz z maleńkiej kamery naręcznego mikrokomputera już tylko huśtał się szaleńczo, a hałas był zbyt wielki, aby połączeni telefonicznym łączem obserwatorzy mogli cokolwiek dosłyszeć. Kamery Mangalavidu pokazywały dużą grupę naradzających się na podium osób.

Nadia podeszła do krzesła i usiadła; czuła się tak bardzo wyczerpana, jak gdyby sama wygłosiła to przemówienie.

— Maja była wielka — oświadczyła. — Zachowała się zgodnie z tym, co się o niej mówi. Teraz musimy tylko urzeczywistnić jej słowa.

— Już samo wypowiedzenie ich wystarcza, aby się urzeczywistniły — zauważył Art. — Do diabła, wszyscy na obu planetach to widzieli. Praxis już się przyłącza, a i Szwajcaria na pewno nas poprze. Nie martw się, na pewno sprawimy, że tak się stanie.

— Zarząd Tymczasowy może się nie zgodzić — oznajmił Sax. — Mam tu wiadomość od Zeyka. Z Syrtis przybyli komandosi „czerwonych”. Przejęli zachodni kraniec dajki, a teraz przesuwają się coraz bardziej na wschód. Są już niedaleko portu kosmicznego.

— Właśnie tego chcemy uniknąć! — krzyknęła Nadia. — Co im się zdaje, że robią?!

Sax wzruszył ramionami.

— Siłom bezpieczeństwa z pewnością się nie spodoba ich akcja — stwierdził Art.

— Powinniśmy przemówić do nich bezpośrednio — oświadczyła Nadia, zastanowiwszy się nad sytuacją. — Kiedyś rozmawiałam z Hastingsem, gdy jeszcze pracował w Centrum Kontroli Wyprawy. Mało o nim wiem, ale nie sądzę, aby był jakimś krzykliwym szaleńcem.

— Nie zaszkodzi się dowiedzieć, jakie jest jego zdanie — przyznał jej rację Art.

Nadia udała się więc do cichego pokoiku, usiadła przy ekranie, zadzwoniła do kwatery ZT ONZ w Górze Stołowej i przedstawiła się. Chociaż było około drugiej nad ranem, otrzymała połączenie z Hastingsem w ciągu mniej więcej pięciu minut.

Rozpoznała go od razu, chociaż wydawało jej się, że dawno temu już zapomniała jego twarz. Niewysoki urzędnik o szczupłej, udręczonej twarzy był nieco rozgniewany. Gdy dostrzegł twarz Nadii, wykrzywił usta.

— Hej, to znowu wy. Wysłaliśmy niewłaściwą setkę, zawsze to powtarzałem.

— Bez wątpienia.

Nadia studiowała j ego twarz, próbując sobie wyobrazić, jaki może być człowiek, który w jednym stuleciu kierował Centrum Kontroli Wyprawy, a w następnym — Zarządem Tymczasowym ONZ. Przedstawiciele pierwszej setki często go irytowali, kiedy jeszcze przebywali na Aresie, ponieważ stale musiał wygłaszać oracje na temat każdego małego odchylenia od regulaminu, a kiedy w dalszej części wyprawy na jakiś czas przestali wysyłać na Ziemię raporty wideo, naprawdę się wściekł. Był biurokratą przestrzegającym wszelkich zasad i przepisów, tego rodzaju człowiekiem, którym Arkady pogardzał. Jednak można go było przekonać.

Albo tak się przynajmniej wydawało Nadii na początku. Spierała się z nim przez dziesięć czy piętnaście minut, tłumacząc, że manifestacja w parku, którą właśnie obserwował, była tylko przykładem tego, co się działo wszędzie na Marsie, że cała planeta powstała już przeciwko siłom bezpieczeństwa i że ich przedstawiciele mogą swobodnie odejść do portu kosmicznego i odlecieć.

— Nie zamierzamy stąd wyjeżdżać — odparł Hastings.

Oznajmił Nadii, że jego jednostki ZT ONZ kontrolują elektrownię, a zatem miasto należy do niego. Powiedział też, że „czerwoni” mogą nawet przejąć dajkę, ale zdaniem ZT nie istnieje ryzyko, że ją rozedrą, ponieważ w mieście przebywa obecnie dwieście tysięcy osób, które są w gruncie rzeczy zakładnikami. Hastings dodał również, że następnym kursowym wahadłowcem, który wejdzie na orbitę w ciągu najbliższych dwudziestu czterech godzin, mają przybyć specjalne posiłki. Więc, jak stwierdził na koniec, ich przemowy są dla niego niczym. Jedynie wielkim blefem i pozą.

Powiedział to wszystko swej rozmówczyni z całkowitym spokojem i gdyby nie był tak oburzony, Nadia uznałaby, że nawet z zadowoleniem. Wydawało się bardziej niż prawdopodobne, że otrzymał rozkazy z Ziemi, zgodnie z którymi miał niewzruszenie trwać w Burroughs i czekać na nowe siły wojskowe. Bez wątpienia komórce ZT ONZ w Sheffield powiedziano to samo. A skoro oba te miasta nadal pozostawały w ich wrogich rękach i skoro przedstawiciele ZT uważali, że w każdej chwili mogą przybyć posiłki, trudno się było dziwić, że zdawało im się, iż mają przewagę. Można by nawet powiedzieć, że mieli podstawy, by tak sądzić.

— Kiedy ludzie się otrząsną — oświadczył jej Hastings srogim tonem — znowu odzyskamy pełnię władzy. A i tak jedyna rzecz, która się teraz naprawdę liczy, to powódź antarktyczna. Najważniejsze jest, by wesprzeć Ziemię w godzinie potrzeby.

Nadia poddała się. Hastings był najwyraźniej człowiekiem upartym, a poza tym miał niepodważalne argumenty. Ściśle rzecz biorąc, wiele argumentów. Dlatego też Rosjanka zakończyła tę rozmowę najuprzejmiej jak tylko mogła, prosząc tylko jeszcze, by mogła się z nim skontaktować później; rozegrała to w sposób, który — miała nadzieję — był dyplomatycznym stylem Arta. Potem wróciła do pozostałych.

Tej nocy nadal oglądali raporty napływające z Burroughs i z innych stron. Zbyt wiele się zdarzyło, aby Nadia mogła po prostu w dobrym samopoczuciu pójść do łóżka i najwidoczniej Sax, Steve, Marian i inni bogdanowiści w Du Martherayu odczuwali podobnie. Podczas gdy mijały kolejne godziny, siedzieli więc w fotelach; w oczach ból, jak gdyby dostał się do nich piasek, a na ekranie migały obrazy. Wyglądało na to, że niektórzy „czerwoni” oderwali się od głównej koalicji ruchu oporu i wybrali własną strategię działań, zwiększając na całej planecie kampanię sabotażową i bezpośrednie ataki na jednostki sił bezpieczeństwa: brali siłą za małe stacje, po czym zwykle umieszczali mieszkańców w pojazdach i odsyłali, a stację wysadzali w powietrze. Inna „czerwona armia” z powodzeniem natarła na elektrownię w Kairze; wewnątrz zabili wielu funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa, resztę natomiast skłonili do poddania się.

To zwycięstwo ich rozzuchwaliło, jednak nie wszędzie rezultaty były tak dobre. Z informacji telefonicznych uzyskanych od części rozproszonych niedobitków wynikało, że atak „czerwonych” na okupowaną elektrownię w Lasswitz zniszczył ją i solidnie poruszył namiot, tak że ci, którzy nie zdołali się na czas dostać do budynków sił bezpieczeństwa, zginęli.

— Co oni robią?! — krzyknęła Nadia.

Nikt jej jednak nie odpowiedział. Te grupy po prostu nie odpowiadały na jej telefony. Nie udało jej się również połączyć z Ann.

— Szkoda, że przynajmniej nie przedyskutowali swoich planów z resztą nas — stwierdziła Nadia ze strachem. — Nie możemy pozwolić, by to wszystko wyrwało nam się spod kontroli, to zbyt niebezpieczne…

Sax zaciskał usta i wyglądał na zaniepokojonego. Weszli do jadalni, aby zjeść śniadanie, a potem trochę odpocząć. Nadia musiała się zmuszać do jedzenia. Mijał dokładnie tydzień od pierwszego telefonu Saxa, a nie mogła sobie przypomnieć niczego, co zjadła w tym tygodniu. Po zastanowieniu stwierdziła, że jest rzeczywiście głodna i zaczęła łapczywie jeść jajecznicę.

Kiedy kończyli posiłek, Sax pochylił się do ucha Rosjanki i powiedział:

— Wspomniałaś coś o dyskutowaniu planów.

— A o co chodzi? — spytała Nadia. Widelec zatrzymał się w pół drogi do jej ust.

— Hmm, ten przybywający wahadłowiec, z oddziałem specjalnym sił bezpieczeństwa na pokładzie…

— Co z nim? — Po akcji nad Kasei Vallis, nie wierzyła, że Sax mógłby się zachować racjonalnie. Widelec w ręku Nadii zaczął w widoczny sposób drżeć.

— No cóż, mam pewien plan — odparł Sax. — A właściwie wymyśliła go moja grupa w Da Vincim.

Nadia próbowała mocniej schwycić widelec.

— Mów.

Reszta tego dnia zamazała się Nadii w jedną wielką plamę, bowiem odrzuciła możliwość odpoczynku i próbowała się połączyć z grupami „czerwonych”. Pracowała także z Artem, szkicując informacje dla Ziemi i przekazywała Mai, Nirgalowi i reszcie osób w Burroughs najnowszy plan Saxa. Wydawało się, że tempo wydarzeń już przyspieszyło, że zdarzenia wpadły w szaleńczy wir, a teraz dalej przyspieszały już całkowicie poza czyjąkolwiek kontrolą, nie pozostawiając nawet czasu na zjedzenie czegoś albo pójście do toalety. Jednak wszystkie te rzeczy trzeba było robić, toteż Nadia ruszyła chwiejnie do damskiej łazienki, gdzie wzięła długi prysznic. Potem zjadła skromny obiad złożony z chleba i sera, a następnie wyciągnęła się na tapczanie i trochę przespała; ale był to niespokojny, płytki sen, w którym jej umysł kontynuował pracę na jałowym biegu, snując niewyraźnie zniekształcone myśli na temat zdarzeń tego dnia i mieszając je z głosami, które teraz dawały się słyszeć w pomieszczeniu. Nirgal i Jackie nie zgadzali się ze sobą. Czy był to również problem reszty przedstawicieli ruchu oporu?

W końcu Nadia wstała, tak samo wyczerpana jak przed drzemką. Ludzie w pokoju ciągle rozmawiali o Jackie i Nirgalu. Nadia wyszła do łazienki, a potem poszukała kawy.

Okazało się, że podczas jej drzemki do Du Martheraya przybyła wielka grupa arabska wraz z Zeykiem i Nazik i teraz Zeyk wsunął głowę do kuchni i powiedział:

— Sax mówi, że lada chwila ma przybyć wahadłowiec.

Du Martheray leżał tylko sześć stopni na północ od równika, a więc znajdowali się w dobrym miejscu, aby zobaczyć to szczególne hamowanie aerodynamiczne, które miało nastąpić tuż po zachodzie słońca. Pogoda była odpowiednia: niebo bezchmurne i bardzo klarowne. Słońce obniżało się, wschodnie niebo ciemniało, a łuk kolorów ponad Syrtis na zachodzie stanowił pas widma w kolorach od żółtego, poprzez pomarańczowy, wąski blady pasek zieleni, morski błękit aż po indygo. Potem słońce zniknęło za czarnymi wzgórzami, a kolory nieba pogłębiły się i stały przezroczyste, jak gdyby nieboskłon nagle się sto razy powiększył.

W środku tej feerii barw, między dwiema gwiazdami wieczornymi, pojawiła się trzecia biała gwiazda: wybuchła i wystrzeliła w niebo, pozostawiając po sobie krótką prostą smugę. Był to typowy, za każdym razem szokujący, sposób, w jaki zjawiały się aerohamujące wahadłowce kursowe. A ponieważ rozświetlały się w górnej części atmosfery, były niemal tak samo dobrze widoczne za dnia, jak w nocy. Przecięcie nieba od jednego horyzontu do drugiego zajmowało im zaledwie około minuty — strzelające, powoli rozbłyskujące gwiazdy.

Jednakże tym razem w pewnej chwili obraz się zmienił. Wahadłowiec, mimo że znajdował się ciągle jeszcze wysoko na zachodzie, zaczął się nagle stawać coraz słabiej widoczny, aż był już niczym więcej jak tylko bladą gwiazdką. A potem zniknął.

Sala obserwacyjna Du Martheraya była zatłoczona i wiele osób krzyknęło w reakcji na to bezprecedensowe wydarzenie, nawet jeśli wcześniej ich ostrzeżono. Kiedy wahadłowiec zniknął, Zeyk poprosił Saxa, aby wyjaśnił przyczyny zdarzenia tym wszystkim, którzy nie znali całej historii. Sax powiedział im więc, że szczelina wejściowa na orbitę, przez którą przechodzą hamujące aerodynamicznie wahadłowce jest wąska, dokładnie taka sama jak była na początku, wiele lat temu, gdy do Marsa zbliżał się Ares. Istniał więc bardzo niewielki margines dla błędu. Przedstawiciele ekipy technicznej Saxa w Kraterze Da Vinciego umieścili w pewnej rakiecie ładunek w postaci metalowych odpadów — Sax wyjaśnił, że mogła to być beczułka z żelaznym złomem — i wystrzelili ją kilka godzin wcześniej. Ładunek eksplodował na torze wchodzącego na orbitę wahadłowca dokładnie na kilka minut przed jego pojawieniem się i metalowe fragmenty rozproszyły się w pasie, który był szeroki w poziomie, a wąski w pionie. Proces wchodzenia na orbitę znajdował się oczywiście całkowicie pod kontrolą AI, tyle że kiedy radar wahadłowca zidentyfikował zagrożenie w postaci żelaznych kawałków, komputerowi nawigującemu wahadłowiec pozostało bardzo niewiele opcji. Skok pod złomowisko pchnąłby wahadłowiec w gęstszą atmosferę, w której — co bardzo prawdopodobne — maszyna spaliłaby się doszczętnie. W takim razie: Shikata ga nai; biorąc pod uwagę zaprogramowany poziom ryzyka, AI musiało przerwać trasę hamowania aerodynamicznego i spowodować przelot wahadłowca ponad rumowiskiem, a zatem odskok z atmosfery. Oznaczało to, że maszyna stale się oddalała od Marsa, podążając poza Układ Słoneczny z niemal maksymalną prędkością czterdziestu tysięcy kilometrów na godzinę.

— Czy mogą zwolnić w inny sposób niż używając aerohamowania? — spytał Zeyk Saxa.

— Właściwie nie. Dlatego właśnie hamują aerodynamicznie.

— Więc wahadłowiec jest skazany na zagładę.

— Niekoniecznie. Mogą użyć którejś z planet jako dźwigni grawitacyjnej, aby rozkołysać się wokół niej i wrócić tutaj albo na Ziemię.

— W takim razie są w drodze do Jowisza?

— No cóż, Jowisz znajduje się w chwili obecnej po drugiej stronie Układu Słonecznego.

Zeyk uśmiechnął się szeroko.

— Czyżby lecieli w stronę Saturna?

— Może w swoim czasie uda im się przelecieć w bardzo bliskiej odległości od pasa asteroid — powiedział Sax — i przeprogramować ich huk… to znaczy kurs.

Zeyk roześmiał się i chociaż Sax nadal tłumaczył strategie korygowania kursu, zbyt wiele innych osób oddało się rozmowom między sobą, aby ktokolwiek mógł go usłyszeć.

Nie musieli się więc już martwić posiłkami sił bezpieczeństwa z Ziemi, przynajmniej nie w tej chwili. Jednak Nadia pomyślała, że fakt ten mógł sprawić, iż policja ZT ONZ w Burroughs poczuje się w pułapce, co byłoby dla powstańców jeszcze bardziej niebezpieczne. A jednocześnie „czerwoni” kontynuowali przemarsz na północ od miasta, co bez wątpienia pogłębiało u przedstawicieli sił bezpieczeństwa poczucie uwięzienia. Tej samej nocy, której Nadia wraz z przyjaciółmi obejrzała przelot wahadłowca, grupki „czerwonych” w uzbrojonych pojazdach zakończyły przejmowanie dajki. Oznaczało to, że znajdowali się obecnie naprawdę blisko portu kosmicznego w Burroughs, który umieszczono w odległości dokładnie dziesięciu kilometrów na północny zachód od miasta.

Na ekranie pojawiła się Maja; wyglądała tak samo jak przed swoją wielką przemową.

— Jeśli „czerwoni” przejmą port kosmiczny — powiedziała do Nadii — bezpieka zostanie uwięziona w Burroughs.

— Tak. I tego właśnie nie chcemy. Zwłaszcza teraz.

— Wiem o tym. Nie możecie zapanować nad tymi ludźmi?

— Nie chcą się już ze mną konsultować.

— Myślałam, że jesteś tu główną przywódczynią.

— A ja myślałam, że ty — odcięła się Nadia.

Maja roześmiała się chrapliwie i niewesoło.

Wówczas nadszedł z Praxis kolejny raport: kompilacja ziemskich programów informacyjnych, które przesyłano z Westy. Większość z nich stanowiły najnowsze wiadomości na temat powodzi, katastrof w Indonezji i na wielu innych terenach przybrzeżnych, jednak były tam także pewne informacje polityczne, łącznie z doniesieniami na temat nacjonalizacji holdingów metanarodowych przez wojska niektórych państw-klientów z Klubu Południowego. Analitycy z Praxis uważali, że zdarzenia te mogą rozpocząć zbrojne powstania rządów narodowych przeciwko metakonsorcjom. Jeśli natomiast chodzi o masową demonstrację w Burroughs, odnotowano ją w programach informacyjnych wielu krajów i rzecz jasna stała się tematem dyskusji w biurach rządowych i salach konferencyjnych całego świata. Szwajcaria potwierdziła już oficjalnie, że ustanowiła stosunki dyplomatyczne z rządem marsjańskim, „który zostanie desygnowany później”, jak podsumował z szerokim uśmiechem Art. Praxis postąpiła tak samo jak Szwajcaria. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości oznajmił, że rozważy powództwo — które ziemskie media określały mianem sprawy „Mars kontra Ziemia” — wniesione przez Pokojową Neutralną Koalicję z Dorsa Brevia przeciwko ZT ONZ, tak szybko jak to tylko będzie możliwe. A z kursowego wahadłowca donoszono o nieudanej operacji wejścia na marsjańską orbitę; wyglądało na to, że rzeczywiście planuje się obrócić przy pasie asteroid. Nadia uznała za niezwykle pocieszający fakt, iż żadnego z tych wydarzeń nie traktowano na Ziemi jako głównej informacji dnia, a działo się tak oczywiście dlatego, że na jej rodzimej planecie ciągle najważniejszą kwestią, zajmującą uwagę wszystkich jej mieszkańców, był chaos spowodowany powodzią. Wszędzie znajdowały się miliony uciekinierów i wielu z nich gwałtownie potrzebowało pomocy…

Jednak właśnie dlatego teraz wszczęli powstanie. Na Marsie większość miast kontrolowali przedstawiciele ruchów niepodległościowych. Sheffield ciągle pozostawało fortecą konsorcjów metanarodowych, był tam jednak Peter Clayborne, który dowodził wszystkimi powstańcami na Pavonis, koordynując ich działalność w pewien specyficzny sposób, którego nie można było wykorzystać w przypadku Burroughs. Częściowo działo się tak dlatego, że wiele z najbardziej radykalnych elementów ruchu oporu unikało Tharsis, a częściowo z tego powodu, że sytuacja w Sheffield była niezwykle skomplikowana i nie pozostawiała większego pola manewru. Powstańcy kontrolowali obecnie Arsię, Ascraeus oraz małą stację naukową w Kraterze Zp na Olympus Mons. Panowali także nad większą częścią miasta Sheffield, tyle że „gniazdo” windy i cała otaczająca je dzielnica miasta znajdowały się w rękach policji sił bezpieczeństwa, która była uzbrojona po zęby. Dlatego też Peter miał na Tharsis pełne ręce roboty i nie byłby w stanie pomóc im przy Burroughs. Nadia rozmawiała z nim krótko opisała mu sytuację w Burroughs i błagała, by zadzwonił do Ann i poprosił ją w jej imieniu o skłonienie „czerwonych” do nieco większego opanowania. Obiecał zrobić, co będzie w jego mocy, ale nie wydawał się przekonany, że matka posłucha jego rady.

Następnie Nadia po raz kolejny usiłowała dodzwonić się do Ann i znowu bez powodzenia. Spróbowała więc z kolei połączyć się z Hastingsem, który wprawdzie odebrał rozmowę, ale tego, co nastąpiło potem między nimi dwojgiem nie można nazwać konstruktywną wymianą zdań. Hastings nie był już tym zadowolonym, choć lekko oburzonym osobnikiem, z którym Rosjanka rozmawiała poprzedniej nocy.

— Ta okupacja dajki! — wrzasnął gniewnie. — Co oni próbują przez to udowodnić? Sądzisz, że uwierzę, iż tamci przerwą dajkę, kiedy w mieście będzie się znajdowało dwieście tysięcy osób, z których większość jest po waszej stronie? Absurd! Niech mnie pani posłucha, są w tej organizacji ludzie, którym się nie podoba groźba niebezpieczeństwa, w jakie tamci pakują mieszkańców miasta! I powiem pani więcej: nie mogę przyjąć odpowiedzialności za to, co się zdarzy, jeśli ci ludzie nie wyniosą się w cholerę z tej dajki! Precz, wynocha, won z całej Isidis Planitia! Niech im pani każe stamtąd odejść!

W tym momencie przerwał połączenie, zanim Nadia zdołała odpowiedzieć choćby słowo, bowiem odciągnął go ktoś niewidoczny na ekranie, kto wszedł do pomieszczenia w środku tej tyrady. Kompletnie przerażony facet, pomyślała Nadia, czując, jak metalowy orzech ponownie zaciska się wewnątrz niej. Człowiek, który widzi, że nie panuje już nad sytuacją. Celna uwaga, bez wątpienia, oceniła. Jednak nie podobał jej się ten ostatni grymas na jego twarzy. Starała się nawet dodzwonić jeszcze raz, ale w Górze Stołowej nikt już nie podniósł słuchawki.

Parę godzin później Sax obudził ją, gdy drzemała na krześle i dowiedziała się, o co martwił się Hastings.

— Jednostka ZT ONZ, która spaliła Sabishii, wyjechała w uzbrojonych pojazdach i próbowała… odbić „czerwonym” dajkę — wyjaśnił Sax z uroczystą miną. — Zdaje się, że stoczono walkę na odcinku dajki najbliższym miastu. Słyszeliśmy też od pewnych jednostek „czerwonych” z góry, że dajka została… rozdarta.

— Co takiego?!

— Wysadzona w powietrze. Wydrążyli otwory i umieścili w nich ładunki wybuchowe, aby je wykorzystać jako… jako groźbę. A w trakcie walk w końcu je zdetonowali. Tak słyszałem.

— O mój Boże. — Senność zniknęła w okamgnieniu, porwana we własną wewnętrzną eksplozję, w wielki wybuch adrenaliny pędzący przez całe ciało Nadii. — Masz jakieś potwierdzenie tej informacji?

— Widać chmurę pyłu przesłaniającą gwiazdy. Dużą chmurę.

— Mój Boże! — Nadia podeszła do najbliższego ekranu; serce łomotało jej w piersi. Była trzecia nad ranem. — Jest jakaś szansa, że lód zatka szczelinę i posłuży jako zapora?

Sax zmrużył oczy.

— Chyba nie. To zależy od tego, jak duża jest ta szczelina.

— Czy możemy umieścić przeciwładunki i zamknąć szczelinę?

— Nie sądzę. Słuchaj, mam film wideo przysłany przez jakichś „czerwonych” z południa o rozbiciu dajki. — Wskazał na ekran, który ukazywał obraz w podczerwieni z czarną barwą po lewej, czerniawo-zieloną po prawej i przechodzącym przez środek paskiem w odcieniu leśnej zieleni. — Tak, w środku widać strefę wybuchu, jest cieplejsza niż regolit. Eksplozję najwyraźniej umiejscowiono obok soczewkowatego złoża płynnej wody. Albo, w przeciwnym razie, wybuch skropli lód za pęknięciem. Tak czy owak, jest tam dużo przepływającej wody, która z pewnością rozszerzy pęknięcie. Nie, naprawdę mamy problem.

— Sax! — krzyknęła i położyła mu dłoń na ramieniu, jednocześnie patrząc na ekran. — Co mają teraz zrobić ludzie w Burroughs? Niech to diabli, co ta Ann sobie myśli? — Może to nie była sprawka Ann.

— Ann albo jacyś inni „czerwoni”!

— Zostali zaatakowani. To mógł być wypadek. A może ktoś na dajce pomyślał, że zostaną zmuszeni do zdetonowania materiałów wybuchowych. W każdym razie była to sytuacja „wykorzystać albo stracić”. — Potrząsnął głową. — Oba wyjścia są wówczas złe.

— Niech ich jasna cholera! — Nadia potrząsnęła głową, próbując zrozumieć postępowanie tamtych. — Musimy coś zrobić! — Zastanawiała się szaleńczo. — Czy wierzchołki płaskowzgórzy są dostatecznie wysokie, aby pozostały ponad powodzią?

— Na jakiś czas tak. Jednak Burroughs leży niemal w najniższym punkcie tej małej depresji. Zostało tu założone właśnie dlatego, ponieważ stoki misy dawały mu długie horyzonty. Nie, nie. Wierzchołki płaskowzgórzy również zostaną zalane. Nie wiem na pewno, jak długo będzie to trwało, ponieważ nie jestem pewien tempa przepływu. Ale, hmm, zobaczmy, pojemność wypełnienia wynosi około… — Szaleńczo stukał w klawiaturę, jednak jego oczy pozostawały obojętne i nagle Nadia zrozumiała, że jakaś inna część umysłu Saxa wykonuje obliczenia o wiele szybciej niż AI, że jakaś część wyobraża sobie całą sytuację, patrzy w nieskończoność oraz kiwa głową w tył i w przód jak ślepiec. — Jeśli topninowe złoże soczewkowate jest wystarczająco duże — wyszeptał, zanim skończył pisać — może się to stać naprawdę szybko.

— Musimy założyć najgorsze.

Skinął głową.

Siedzieli obok siebie, patrząc na ekran AI Saxa.

Po chwili Russell odezwał się z wahaniem:

— Kiedy pracowałem w Da Vincim, próbowałem stworzyć rozmaite możliwe scenariusze. Wiesz?…Modele sytuacji, które mogą się zdarzyć… I martwiłem się, że możemy mieć do czynienia z tego rodzaju problemem. Roztrzaskane miasta. Namioty… Podejrzewałem, że tak będzie. Albo pożary.

— No i? — Nadia wpatrzyła się w niego.

— Myślałem o jakimś eksperymencie… to znaczy o jakimś planie.

— Powiedz mi — poprosiła spokojnie Nadia.

Sax jednak czytał w tej chwili coś, co wyglądało jak aktualny komunikat meteorologiczny. Informacje właśnie się pojawiły i zakryły liczby, którymi Sax zapisał ekran. Nadia cierpliwie czekała, aż Russell skończy czytać, a kiedy ponownie podniósł oczy znad AI, zapytała:

— No i?

— Do Syrtis schodzi z Xanthe’a fala wysokiego ciśnienia. Powinna dotrzeć tu dzisiaj. Może jutro… Na Isidis Planitia ciśnienie powietrza będzie wynosiło około trzystu czterdziestu milibarów, z czego około czterdziestu pięciu procent będzie stanowił azot, czterdzieści — tlen, a piętnaście dwutlenek we…

— Sax, nie interesuje mnie pogoda!

— Można w tym powietrzu oddychać — wyjaśnił wreszcie. Popatrzył na Nadię z tym swoim gadzim wyrazem twarzy, jak jaszczurka, smok albo jakaś zimna forma postludzka przystosowana do życia w próżni. — Prawie można nim oddychać. Jeśli się tylko odfiltruje dwutlenek węgla. A my potrafimy tego dokonać. Produkowaliśmy w Da Vincim maski na twarz. Są siatkowe, wykonane ze stopu cyrkonowego. To bardzo proste. Cząsteczki dwutlenku węgla są większe niż molekuły tlenowe czy azotowe, więc wykonaliśmy molekularny filtr sitowy. Jest to jednocześnie filtr aktywny, jest w nim warstwa piezoelektryczna i ładunek wytworzony, kiedy materiał skręca się przy wdychaniu i wydychaniu — powoduje aktywne przesączanie tlenu przez filtr.

— Co z pyłem? — spytała Nadia.

— W masce jest zestaw filtrów, ustawionych według rozmiaru cząsteczek. Najpierw zatrzymują pył, potem drobiny miału, wreszcie dwutlenek węgla. — Podniósł oczy na Nadię. — Po prostu pomyślałem sobie, że ludzie mogą… to znaczy muszą wyjść z miast. Zrobiłem więc milion masek. Ludzie nałożą maski, których brzegi stanowi lepki polimer, dlatego też przylepiają się do skóry. I wtedy oddycha się otwartym powietrzem. To bardzo proste.

— Więc ewakuujmy Burroughs.

— Nie widzę innego wyjścia. Wystarczająco szybko możemy zabrać wielu ludzi pociągami albo samolotami. Albo możemy powędrować.

— Ale dokąd?

— Do Stacji Libijskiej.

— Sax, z Burroughs do Stacji Libijskiej jest mniej więcej siedemdziesiąt kilometrów, nieprawdaż?

— Siedemdziesiąt trzy.

— To piekielnie długa droga.

— Sądzę, że większość osób zdołają pokonać, jeśli będą musieli — odparł spokojnie. — A tych, którzy nie są w stanie iść, można zabrać roverami lub sterowcami. Potem, kiedy ludzie dotrą do Stacji Libijskiej, możemy odjechać pociągami albo sterowcami. A stacja może przyjąć naraz dwadzieścia tysięcy osób. Jeśli się ich odpowiednio stłoczy w środku.

Nadia rozmyślała o tym, co mówił Sax, patrząc na jego pozbawioną wyrazu twarz.

— Gdzie są te maski?

— Zostały w Da Vincim. Jednak są już załadowane do szybkich samolotów, możemy więc mieć je tu w dwie godziny.

— Jesteś pewien, że nie zawiodą?

Sax przytaknął.

— Wypróbowaliśmy je. Zresztą przywiozłem kilka ze sobą. Mogę ci pokazać. — Wstał i podszedł do swojej starej czarnej torby, otworzył ją i wyjął z niej stos białych masek ochronnych. Podał jedną Nadii. Była to maska na usta i nos, bardzo przypominająca konwencjonalne maski przeciwpyłowe używane podczas prac budowlanych, tyle że grubsza i z lepkim w dotyku obrzeżem.

Nadia obejrzała maskę, nałożyła ją na głowę i zacisnęła cienki pasek. Mogła przez nią oddychać tak lekko jak przez maskę przeciwpyłową. Nie odczuwała żadnego wrażenia przeszkody. Izolacja wydawała się dobra.

— Chcę ją wypróbować na zewnątrz — oznajmiła.

Najpierw Sax wysłał informację do Da Vinciego, aby dostarczono samolotami maski, a potem on i Nadia zeszli do śluzy powietrznej kryjówki. Wiadomość o projekcie i planowanej próbie ucieczki z miasta już się rozeszła, toteż wszystkie maski dostarczone dla Saxa szybko zostały rozdane. Teraz, wraz z Nadia i Saxem, wychodziło na zewnątrz około dziesięciu innych osób: wśród nich Zeyk, Nazik i Spencer Jackson, który przyjechał do Du Martheraya jakąś godzinę wcześniej.

Wszyscy oni ubrali się w używane aktualnie walkery powierzchniowe, które były kombinezonami wykonanymi z izolacyjnych materiałów warstwowych, łącznie z włóknami grzewczymi, jednak bez choćby kawałka starych, zaciskających się na ciele materiałów, potrzebnych we wczesnych latach, gdy ciśnienie atmosferyczne na planecie było bardzo niskie.

— Spróbujcie wyłączyć systemy grzewcze w walkerach — zasugerowała Nadia pozostałym. — W ten sposób zobaczymy, jakie zimno poczulibyśmy, gdybyśmy mieli na sobie zwykłe ubrania ludzi z miasta.

Nałożyli na twarze maski i weszli do komory powietrznej garażu. Powietrze w niej niezwykle szybko bardzo się oziębiło. Później otworzył się zewnętrzny luk.

Wyszli na powierzchnię.

Było mroźno. Napływ zimna uderzył Nadię w czoło i w oczy. Trudno było choć na chwilę nie wstrzymać oddechu, co bez wątpienia usprawiedliwiało wyjście z pięciuset milibarów do trzystu czterdziestu. Jej oczy funkcjonowały normalnie, podobnie jak nos. Wyrzuciła z siebie powietrze, potem zrobiła wdech. Płuca zabolały od zimna. Oczy znajdowały się na otwartym wietrze — to właśnie uczucie najbardziej uderzyło Nadię: wystawienie na wiatr oczu. Zadrżała, kiedy zimno przeszyło materiał walkera i wtargnęło do wnętrza jej piersi. Pomyślała, że mróz prawie przypomina syberyjski. Dwieście sześćdziesiąt kelvinow, czyli minus trzynaście stopni Celsjusza — nie jest źle, naprawdę nie jest źle. Po prostu odzwyczaiła się od takiej temperatury. Jej ręce i stopy wprawdzie zmarzły już wielokrotnie na Marsie, jednak upłynęło tak wiele lat (ściśle rzecz biorąc, ponad stulecie!) od czasu, gdy ostatni raz odczuwała w głowie i płucach takie zimno.

Inni rozmawiali ze sobą głośno; na otwartym terenie ich głosy brzmiały zabawnie. Żadnych interkomów hełmowych! Kołnierz walkera Nadii, w miejscu gdzie powinien się opierać hełm, straszliwie ziębił jej obojczyki i kark. Stara, popękana czarna, skała Wielkiej Skarpy pokryta była cienkim, nocnym szronem. Kątem oka Nadia dostrzegała takie rzeczy, jakich nigdy nie widziała w hełmie… Czuła wiatr… Z zimna po policzkach płynęły jej łzy. Nie odczuwała żadnych szczególnych emocji, ale była zaskoczona tym, jak wyglądały różne rzeczy, gdy się na nie patrzyło bez przesłony w postaci szybki w hełmie czy okna. Wszystkie przedmioty miały ostre krawędzie; cechowała je halucynacyjna klarowność, nawet w świetle gwiazd. Niebo na wschodzie miało barwę głębokiego przedświtowego błękitu z odcieniem zieleni; wysoko położone pierzaste chmury chwytały już światło i wyglądały jak ogony różowych klaczy. Nierówne pofałdowania Wielkiej Skarpy, szare na czarnym tle w świetle gwiazd, pokryte były rzędami czarnych cieni. I ten wiatr w oczy!

Ludzie rozmawiali bez interkomów, ich głosy były piskliwe i oderwane od niewidocznych za maskami ust. Nie słychać było żadnych mechanicznych odgłosów: żadnego buczenia, syku ani szumu; po ponad stuleciu takiego hałasu wymowne milczenie na zewnątrz było dziwne, wydając się jakimś rodzajem słuchowej pustki. Nazik wyglądała w masce jak za beduińskim czarczafem.

— Jest zimno — powiedziała do Nadii. — Uszy mi płoną. Czuję wiatr na oczach. I na twarzy.

— Jak długo podziała filtr? — spytała Nadia Saxa, mówiąc głośno, aby mieć pewność, że zostanie usłyszana.

— Sto godzin.

— Ale ludzie będą musieli przez nie oddychać. — To doda do filtra dużo więcej dwutlenku węgla, pomyślała.

— Tak. Jednak nie widzę prostego sposobu obejścia tego problemu.

Stali z gołymi głowami na powierzchni Marsa. Oddychali powietrzem jedynie za pomocą masek filtracyjnych. Nadia oceniła, że powietrze jest rzadkie, ale wcale nie kręciło jej się w głowie, ponieważ wysoki procent tlenu kompensował niskie ciśnienie atmosferyczne. Liczyło się częściowe ciśnienie tlenu, a więc przy tak wysokim procencie tlenu w atmosferze…

— Czy jesteśmy pierwszymi, którzy to robią? — spytał Zeyk.

— Nie — odparł Sax. — Podczas pracy w Da Vincim wiele razy odbywaliśmy takie wędrówki w maskach.

— Czuję się świetnie! I wcale nie jest aż tak zimno, jak się obawiałem!

— A jeśli będziesz szedł szybko — zauważył Sax — to się dodatkowo rozgrzejesz.

Chodzili trochę po okolicy, ostrożnie bacząc, gdzie w ciemnościach stawiają stopy.

— Powinniśmy wrócić do środka — oświadczyła Nadia.

— Nie, powinniśmy zostać na zewnątrz i obejrzeć świt — spierał się z nią Sax. — Bez hełmów jest tak przyjemnie.

Choć Nadię zaskoczyło, że usłyszała od niego takie zdanie, nie dała za wygraną:

— Możemy zobaczyć wiele innych świtów. Teraz mamy sporo do omówienia. Poza tym jest zimno.

— Ja się czuję dobrze — nalegał Sax. — Patrz, tam rośnie kapusta kergueleńska. l piaskowiec macierzankowy. — Ukląkł i odsunął na bok włochaty liść, aby pokazać wszystkim ukryty za nim biały kwiat, ledwie widoczny w świetle przed świtem.

Nadia popatrzyła na niego.

— Wracajmy do środka — powtórzyła.

Więc wrócili.

Wewnątrz śluzy powietrznej zdjęli maski, a potem znaleźli się z powrotem w przebieralni kryjówki. Pocierali oczy i chuchali w ręce, nie zdejmując rękawiczek.

— Nie było aż tak zimno!

— Ależ to powietrze słodko pachniało!

Nadia zdjęła rękawice i dotknęła ręką nosa. Był zziębnięty, ale nie czuła ostrej lodowatości zaczątkowego odmrożenia. Popatrzyła na Saxa, którego oczy połyskiwały dziko; pomyślała, że to bardzo niepodobne do niego — taki dziwny i osobliwie ruchliwy wzrok. Spacer ożywił ich wszystkich, z trudem powstrzymywali śmiech i czuli szczególne podniecenie, wyostrzone niebezpieczną sytuacją na dole stoku, w Burroughs.

— Od lat próbowałem podnieść poziom tlenu — oznajmił Sax Nazik, Spencerowi i Steve’owi.

— Wydawało mi się, że ogień w Kasei Vallis płonął wystarczająco mocno — odpowiedział mu Spencer.

— Och, nie. Jeśli chodzi o ogień, gdy masz odpowiednią ilość tlenu, bardziej jest to kwestia jałowości tutejszej gleby i tego, jakie pożar ma do strawienia materiały. Nie, to miało podnieść częściowo ciśnienie tlenu, tak żeby ludzie i zwierzęta mogli nim oddychać. Gdyby tylko został zredukowany poziom dwutlenku węgla…

— Więc teraz robisz maski dla zwierząt?

Roześmiali się i poszli na górę, do jadalni kryjówki. Zeyk zabrał się za przyrządzenie kawy, podczas gdy pozostali omawiali spacer i dotykali policzków przyjaciół, aby porównać zziębnięcie.

— Omówmy problem wyprowadzenia ludzi z miasta — zaproponowała nagle Nadia Saxowi. — Co się stanie, jeśli jednostki sił bezpieczeństwa będą pilnowały zamkniętych bram?

— Przetniemy namiot — odparł. — Tak czy owak, powinniśmy to zrobić, aby wydostać ludzi jak najszybciej. Nie sądzę jednak, żeby zamknęli bramy.

— Wynoszą się do portu kosmicznego — krzyknął w tym momencie ktoś z jadalni. — Siły bezpieczeństwa jadą metrem do portu kosmicznego. Opuszczaj4 ten tonący statek, dranie. Michel mówi, że stacja kolejowa… że zniszczono Stację Południową!

To spowodowało wrzawę. W narastającym hałasie Nadia powiedziała do Saxa:

— Przekażmy plan na Płaskowzgórze Hunta, a potem chodźmy na dół po maski.

Sax tylko skinął głową.

Dzięki Mangalavidowi i komputerowym notatnikom naręcznym mogli bardzo szybko przekazać swój plan ludności Burroughs, jednocześnie zjeżdżając z Du Martheraya w dużej karawanie do linii nisko położonych pagórków, tuż na południowy zachód od miasta. Wkrótce po ich przybyciu zaczęły opadać nad Syrtis dwa samoloty z Da Vinciego z maskami dwutlenkowowęglowymi na pokładzie. W końcu maszyny wylądowały na wyznaczonym terenie równinnym, dokładnie za zachodnim podnóżem ściany namiotowej. Po drugiej stronie miasta, znajdujący się na szczycie Pagórka Dwa Tarasy obserwatorzy donosili, że już widać powódź, zbliżającą się mniej więcej z północnego wschodu: ciemnobrązowa, pocętkowana lodem woda, sączyła się w dół niskiej fałdy, którą wewnątrz namiotu zajmował Park nad Kanałem. A informacje na temat Stacji Południowej już wcześniej okazały się prawdziwe; wyposażenie toru magnetycznego zostało zniszczone — eksplozja miała miejsce w liniowej prądnicy asynchronicznej. Nikt nie wiedział na pewno, kto ponosi odpowiedzialność za tę akcję, ale ktoś musiał tego dokonać i teraz pociągi były unieruchomione.

Tak więc, kiedy Arabowie Zeyka zawieźli pudełka z maskami do bram — Zachodniej, Południowo-Zachodniej i Południowej — wewnątrz każdej z nich dostrzegli zgromadzone ogromne tłumy; wszyscy ubrani byli albo w walkery z włóknami grzewczymi, albo w najgrubsze ubrania, jakie posiadali. Kiedy Nadia weszła w Południowo-Zachodnią Bramę i zaczęła wyjmować ochronne maski z pudełek, oceniła, że nikt nie jest chyba ubrany zbyt ciężko, by nie móc wykonywać prostej pracy. Obecnie wiele osób w Burroughs wychodziło na powierzchnię niezwykle rzadko, a kiedy już tam szli, wypożyczali walkery. Nie było jednak wystarczająco dużo skafandrów, aby ubrać wszystkich, toteż niektórych ludzi trzeba było wysyłać w drogę w miejskich okryciach, dość cienkich, i zwykle w ich skład nie wchodziły niestety nakrycia głowy. Ponieważ informację o ewakuacji rozesłano wraz z ostrzeżeniem, by każdy ubrał się odpowiednio do temperatury dwustu pięćdziesięciu pięciu stopni Kelvina, toteż większość osób założyła na siebie kilka warstw ubrań i robili teraz wrażenie śmiesznych istot o bardzo grubych kończynach i tułowiach.

Przez komorę powietrzną każdej z bram mogło przejść co pięć minut po pięćset osób — były to duże śluzy — jednak ponieważ wewnątrz czekały tysiące ludzi, a tłum stale rósł w miarę upływających godzin tego sobotniego ranka, akcja nie odbywała się wystarczająco szybko. Maski rozdzielano przez dłuższy czas wśród tłumów i w pewnym momencie Nadii wydało się, że wszyscy mieszkańcy zostali już w nie wyposażeni. Było nieprawdopodobne, żeby w mieście pozostał ktokolwiek nieświadom zagrożenia. Dlatego też Rosjanka podchodziła do Zeyka, Saxa, Mai, Michela i wszystkich innych znajomych, których dostrzegała i mówiła:

— Powinniśmy przeciąć ścianę namiotu i po prostu wyjść. Idę to zrobić pierwsza.

Nikt jej się nie sprzeciwił.

W końcu przyszedł Nirgal, prześlizgując się przez tłum jak Merkury podczas nie cierpiącego zwłoki zadania. Młody Marsjanin uśmiechał się szeroko i witał kolejnych przyjaciół, a także wszystkie osoby, które chciały go wziąć w ramiona, uścisnąć mu dłoń albo choćby go dotknąć.

— Idę teraz przeciąć ścianę namiotu — wyjaśniła mu Nadia. — Wszyscy już mają maski i musimy się stąd wydostać szybciej niż pozwalają na to bramy.

— Dobry pomysł — zauważył. — Pozwól, że przekażę zgromadzonym w twoim imieniu, co się dzieje.

Wyskoczył trzy metry w powietrze, chwycił zwieńczenie muru na betonowym łuku bramy i podciągnął się w górę, tak że utrzymał na nim równowagę, stojąc obiema stopami na jednym trzycentymetrowym pasie. Włączył przyniesiony przez siebie mały megafon naramienny i oznajmił:

— Proszę o uwagę!… Zamierzamy zacząć rozcinanie ściany namiotu, tuż ponad zwieńczeniem muru… Powinien stamtąd zawiać wiatr, ale nie będzie bardzo silny… Potem proszę, aby osoby stojące najbliżej ściany zaczęły wychodzić na zewnątrz… W tej chwili jeszcze nie ma potrzeby się spieszyć… Będziemy rozcinać na dużej powierzchni, toteż wszyscy powinni się wydostać z miasta w ciągu następnych trzydziestu minut. Przygotujcie się na zimno… Hmm, powietrze będzie bardzo orzeźwiające. Proszę, nałóżcie maski i sprawdźcie ich izolację, a także izolację masek ludzi stojących wokół was.

Spojrzał w dół, na Nadię, która wyjęła ze swojego czarnego plecaka małą zgrzewarkę laserową i teraz pokazywała ją Nirgalowi, trzymając ponad głową w taki sposób, aby wiele osób z tłumu także mogło widzieć.

— Wszyscy są gotowi? — spytał przez megafon Nirgal. Wszystkie widoczne w tłumie osoby miały na dolnych częściach twarzy białe maski. — Wyglądacie jak bandyci — powiedział im Nirgal i roześmiał się. — Okay! — dodał i ponownie spojrzał na Nadię.

A Nadia zaczęła przecinać namiot.

Racjonalne zachowanie skoncentrowane na pragnieniu przetrwania jest równie zaraźliwe jak jego przeciwieństwo — panika, toteż ewakuacja przebiegła szybko i w dużym zdyscyplinowaniu. Nadia przecięła około dwustu metrów namiotu, tuż ponad betonowym zwieńczeniem muru i cięższe powietrze z wnętrza wyzwoliło odpływający wiatr, który przytrzymał przezroczyste warstwy materiału onamiotowania w górze i z dala od muru, tak że ludzie nie musieli się przejmować namiotem i mogli od razu wspiąć się na wysoką po pas ściankę. Inne osoby przecięły materiał w pobliżu bram Zachodniej i Wschodniej, dzięki czemu w takim mniej więcej czasie, jakiego potrzeba na opróżnienie dużego stadiomu, ludność Burroughs znalazła się poza miastem, w zimnym, świeżym, porannym powietrzu Isidis; ciśnienie wynosiło trzysta pięćdziesiąt milibarów, a temperatura — dwieście sześćdziesiąt jeden kelvinow, czyli minus dwanaście stopni Celsjusza.

Arabowie Zeyka pozostali w swoich roverach i służyli jako eskorta, jeżdżąc w tył i w przód, i kierując ludzi w górę do odległej o kilka kilometrów na południowy zachód linii pagórków, nazywanej Wzgórzami Moeris. Kiedy ostatnia część tłumu znalazła się na tym pasie niskich wypukłości pokrywających równinę, woda powodziowa dotarła już do wschodniej krawędzi miasta, a obserwatorzy „czerwonych”, umieszczeni w szeroko rozstawionych roverach, zakomunikowali, że powódź płynie teraz na północ i na południe wokół podnóża muru miasta, w fali, która w tej chwili miała niecały metr wysokości.

Woda znajdowała się więc bardzo, bardzo blisko nich; wystarczająco blisko, aby sprawić, że Nadia drżała na myśl o niej.

Nadia stanęła na szczycie jednego ze wzgórz Moeris; rozglądała się i próbowała ocenić sytuację. Pomyślała, że ludzie starają się ze wszystkich sił, są jednak nieodpowiednio ubrani; nie wszyscy posiadali uszczelnione buty i na bardzo niewielu głowach można było dostrzec jakiekolwiek nakrycia. Arabowie wychylali się ze swoich roverow i pokazywali idącym, jak wiązać na głowach szaliki, ręczniki czy też dodatkowe kurtki w improwizowane burnusowe kaptury, zapewniając, że trzeba to robić. Jednakże na zewnątrz, mimo słońca i braku wiatru, było naprawdę bardzo zimno, toteż ci obywatele Burroughs, którzy nigdy nie pracowali na powierzchni, wyglądali na wstrząśniętych. Chociaż niektórzy czuli się zdecydowanie lepiej od innych… Nadia dostrzegła nowo przybyłych Rosjan, rozpoznawszy ich po ciepłych nakryciach głowy przywiezionych z domu; pozdrawiała tych ludzi po rosyjsku, a oni prawie zawsze szeroko się do niej uśmiechali…

— To nic — krzyczeli — to tylko dobra pogoda na łyżwy, da!

— Idźcie, idźcie — odpowiadała im i wszystkim innym Nadia. — Nie zatrzymujcie się, idźcie.

Po południu miało się ocieplić. Być może temperatura dojdzie nawet do zera.

Stojące wewnątrz skazanego miasta płaskowzgórza wyglądały ostro i dramatycznie w porannym świetle, niczym muzeum ogromnych katedr; zdobiące je rzędy okien lśniły jak klejnoty. Szczyty płaskowzgórzy pokrywała roślinność — małe zielone ogrody pokrywające czerwoną skałę. Ludność miasta stała na równinie, zamaskowana jak bandyci albo cierpiący na katar sienny, zakutana grubo w ubrania; niektórzy byli w cienkich ogrzewanych walkerach, a nieliczni nieśli w rękach hełmy, aby ich później użyć w razie potrzeby. Teraz cała pielgrzymka stanęła i wszyscy spojrzeli za siebie, na miasto: stojący z rękami w kieszeniach na powierzchni Marsa ludzie, których twarze wystawione były na rzadkie lodowate powietrze; a ponad nimi wisiały wysokie chmury pierzaste, niczym metalowe wióry pokrywające ciemnoróżowe niebo. Niesamowitość tego widoku była jednocześnie radosna i przerażająca’, Nadia chodziła w tę i z powrotem wzdłuż linii pagórków, rozmawiając z Zeykiem, Saxem, Nirgalem, Jackie i Artem. Wysłała nawet kolejną wiadomość do Ann, mając ciągle nadzieję, że Ann je otrzymuje, nawet jeśli nigdy nie odpowiedziała:

— Upewnijcie się, że wojska bezpieczeństwa nie mają kłopotów w porcie kosmicznym — powiedziała, niezdolna opanować gniewu. — Trzymajcie się od nich z dala.

Mniej więcej dziesięć minut później jej nadgarstek zapikał.

— Wiem — powiedział szorstko głos Ann. I to była cała jej odpowiedź.

Teraz, kiedy znajdowali się poza miastem, Maja była pełna optymizmu.

— Zacznijmy iść — krzyknęła. — Do Stacji Libijskiej czeka nas długa droga, a minęła już prawie połowa dnia.

— To prawda — przytaknęła Nadia. A wielu ludzi już wyruszyło, kierując się do toru magnetycznego, który biegł ze Stacji Południowej Burroughs, a potem podążając przy nim na południe, w górę, po zboczu Wielkiej Skarpy.

No więc wyszli z miasta. Nadia co jakiś czas przestawała zachęcać idących do wysiłku, a wówczas często się odwracała i spoglądała na Burroughs, na dachy i ogrody trwające pod przezroczystą bańką namiotu, w świetle słonecznym połowy dnia — na ten zielony mezokosmos, który przez tak długi czas stanowił stolicę ich świata. Teraz rdzawoczarna, nakrapiana lodem woda pędziła niemal wszędzie wokół muru miasta, a szeroki pas brudnych gór lodowych spływał z niskiej fałdy na północny wschód, sącząc się ku miastu w coraz bardziej rozszerzającym się potoku i wypełniał powietrze rykiem, który jeżył idącym włosy na karku: grzmiące Marineris…

Kraina, którą przemierzali uciekinierzy, była porośnięta niskimi roślinkami, przeważnie tundrowym mchem i kwiatami alpejskimi, ze sporadycznymi kępkami lodowych kaktusów, przypominających czarne kolczaste hydranty przeciwpożarowe. Komary i muchy, zaniepokojone dziwną inwazją, brzęczały w powietrzu nad głowami ludzi. Było cieplej niż rano, temperatura rosła szybko; wydawało się, że jest trochę powyżej zera:

— Dwieście siedemdziesiąt dwa! — odkrzyknął Nirgal, kiedy Nadia, spytała go w przelocie. Przebiegał obok niej co kilka minut, pędząc potem znowu na przód lub na tyły tłumu. Nadia sprawdziła w komputerze na nadgarstku: rzeczywiście, temperatura wynosiła dwieście siedemdziesiąt dwa stopnie Kelvina. Wiał bardzo lekki wiatr południowo-zachodni. Z komunikatów meteorologicznych wynikało, że strefa wysokiego ciśnienia pozostanie nad Isidis przynajmniej jeszcze przez następny dzień.

Ludzie szli w małych grupach, w trakcie marszu mieszając się ze sobą, tak że przyjaciele, współpracownicy i znajomi pozdrawiali się nawzajem, jednocześnie poruszając się naprzód; często zaskakiwały ich znajome głosy wydobywające się spod masek, znajome oczy między maskami a kapturem lub czapką. Znad tłumu podnosiła się rozproszona, zamrożona chmura: masowe wydychanie, szybkie spalanie w słońcu. Wcześniej rovery z armią „czerwonych” nadjechały z obu stron miasta, spiesząc, aby się oddalić od powodzi; teraz sunęły naprzód powoli, a wyznaczone jednostki rozdawały wśród idących buteleczki z gorącymi napojami. Nadia obrzucała ich piorunującymi spojrzeniami, wypowiadając ciche przekleństwa za zasłaniającą jej usta maską, ale jeden z „czerwonych” dostrzegł przekleństwo w jej oczach i powiedział z irytacją:

— Nie wiesz, że to nie my rozbiliśmy dajkę? To partyzanci „Naszego Marsa”. To Kasei.

I pojechał dalej.

Zdecydowano, że wąwozy na wschód od toru magnetycznego używane będą jako latryny. Doszli już tak wysoko, że ludzie często się zatrzymywali, aby spojrzeć za siebie na dziwnie opustoszałe miasto i na jego nową fosę ciemnordzawej, zatkanej lodem wody. Grupy tubylców skandowały podczas marszu fragmenty areofanii i gdy Nadia słuchała tych śpiewów, jej serce ściskało się; nagle wymamrotała:

— Wróć, Hiroko, niech cię diabli, proszę… wróć i to dzisiaj.

Dostrzegła Arta i podeszła do jego boku. Rzucał jakieś szybkie komentarze w nadgarstek; najwyraźniej wysyłał wiadomości do jakiegoś konsorcjum informacyjnego na Ziemi.

— Och, tak — odparł scenicznym szeptem, kiedy Nadia go spytała. — Żyjemy. To naprawdę dobry film wideo, jestem pewien. A tamci mogą to powiązać ze scenariuszem powodziowym.

Bez wątpienia. Miasto wraz ze swoimi płaskowzgórzami teraz zostało otoczone czarną, zaklinowaną lodem wodą, która lekko parowała. Jej powierzchnia była niespokojna, krawędzie kipiały szaleńczo od saturacji, a kiedy fale spływały z północy, hałas przypominał łoskot fal podczas sztormu… Powietrze miało obecnie temperaturę nieco powyżej punktu zamarzania i falująca woda pozostawała płynna, nawet kiedy trwała w bezruchu i mimo że pokrywał ją unoszący się lodowy gruz. Nadia nigdy wcześniej nie widziała niczego, co silniej uświadomiłoby jej fakt, jak bardzo przeobrazili tę atmosferę — ani rośliny, ani błękitnienie koloru nieba, ani nawet aktualna możliwość obnażenia oczu i oddychania za pomocą jedynie cienkich masek, nigdy nie powiedziały jej więcej. Widok wody zamarzającej podczas potopu marineryjskiego — zmieniającej się z czarnej w białą w ciągu dwudziestu sekund lub nawet w krótszym czasie — oznaczał dla niej więcej niż przypuszczała. Mieli teraz na Marsie otwartą wodę! Niska szeroka fałda, na której znajdowało się Burroughs, wyglądała jak ogromna Zatoka Fundy o największych na świecie przypływach i odpływach.

Ludzie krzyczeli i ich głosy wypełniały rzadkie powietrze jak ptasia pieśń ponad niskim continuo powodzi. Nadia nie pojmowała przyczyny tych krzyków; potem zrozumiała, gdy dostrzegła w porcie kosmicznym jakiś ruch.

Port kosmiczny umieszczony był na szerokim płaskowyżu na północny zachód od miasta i ludność Burroughs, stojąc tak wysoko na zboczu, mogła go doskonale obserwować. Nagle otworzyły się wielkie drzwi największego hangaru portu kosmicznego i z garażu wytoczyło się jeden po drugim pięć ogromnych kosmolotów: widok był groźny, w jakimś sensie militarnym. Maszyny zakołowały do głównego terminalu portu kosmicznego, a lotnicze chodniki rozszerzyły się i zamknęły na boki. Potem nic się już nie działo, więc uciekinierzy przez prawie całą następną godzinę podchodzili ku pierwszym prawdziwym wzgórzom Wielkiej Skarpy, aż — mimo że znaleźli się wyżej — port kosmiczny wraz z torami startowymi i dolne połówki hangarów znalazły się za wodnistym horyzontem. Słońce tkwiło teraz dobrze na zachodzie.

Uwaga idących skupiła się na samym mieście, bowiem woda przedarła się już przez ścianę namiotu na wschodnim boku Burroughs i wpłynęła ponad zwieńczeniem muru przez Bramę Południowo-Zachodnią, w miejscu, gdzie wcześniej sami uchodźcy przecięli namiot. Wkrótce powódź zalała Park Księżnej, Park nad Kanałem oraz Niederdorf, dzieląc miasto na dwie części, a potem powoli podniosła się w bocznych alejach, pokrywając dachy w niżej położonej części miasta.

W środku tego spektaklu, na niebie ponad płaskowyżem, pojawił się jeden z dużych odrzutowców. Wydawało się, że leci zbyt powoli, tak jak zawsze się dzieje z dużymi samolotami przelatującymi nisko nad ziemią. Maszyna leciała w kierunku południowym, toteż w oczach ludzi stojących na ziemi stawała się coraz większa, mimo że pozornie nie widzieli, jak nabierała prędkości, aż w końcu dotarło do nich niskie dudnienie jej ośmiu silników i samolot przesunął się nad głowami zgromadzonych z nieprawdopodobnie powolną niezdarnością trzmiela. Kiedy się oddalał na zachód, nad portem kosmicznym pojawiła się następna maszyna, która przesunęła się nad zalanym wodą miastem, później nad ludźmi, po czym odleciała w tym samym kierunku, co pierwsza. W ten sam sposób przeleciało nad nimi pięć samolotów, a każdy następny wyglądał równie mało aerodynamicznie jak poprzedni, aż wreszcie ostatni przesunął się nad głowami zgromadzonych i zniknął za zachodnim horyzontem.

Od tej chwili uchodźcy zaczęli iść bardziej zdecydowanie. Najszybsi piechurzy oddalali się, nie próbując w żaden sposób dostosować kroku do wolniejszych; ważne było, by jak najszybciej zacząć wywozić ludzi pociągami ze Stacji Libijskiej i wszyscy świetnie rozumieli ten pośpiech. Na stację pociągi przybywały zewsząd, jednak była ona mała i znajdowało się tam tylko kilka bocznic, więc przebieg ewakuacji zapowiadał się na naprawdę skomplikowaną operację.

Była godzina piąta po południu, słońce znajdowało się nisko nad wzniesieniem Syrtis, temperatura oscylowała w okolicach zera, powoli spadając. Kiedy najszybsi spośród piechurów, przeważnie tubylcy i najświeżsi imigranci, wysforowali się na czoło pochodu, tłum rozciągnął się w długą kolumnę. Ludzie w roverach donosili, że była teraz długa na wiele kilometrów i przez cały czas się wydłużała. Rovery te jeździły w górę i w dół kolumny, zabierając niektóre osoby, wysadzając inne. W użyciu były wszystkie dostępne walkery i hełmy. Wśród idących pojawił się także Kojot; nadjechał od strony dajki i gdy Nadia dostrzegła jego kamienny pojazd, natychmiast zaczęła podejrzewać, że mężczyzna miał coś wspólnego z rozdarciem dajki.

Kojot wesoło ją pozdrowił przez nadgarstek i spytał, jak się rzeczy mają, po czym odjechał z powrotem ku miastu.

— Każcie Południowej Fossie wysłać sterowiec nad miasto — zasugerował — na wypadek, gdyby zostali tam jacyś ludzie, którzy spali w dzień, a kiedy się obudzili, bardzo ich zaskoczył rozwój wydarzeń. Może czekają na wierzchołkach płaskowzgórzy.

To powiedziawszy, roześmiał się dziko, jednak jego myśl wydawała się mieć pozory prawdopodobieństwa, toteż Art zadzwonił, gdzie trzeba, aby wszystko sprawdzić.

Nadia szła na tyłach kolumny wraz z Mają, Saxem oraz Artem i słuchała napływających raportów. Skłoniła kierowców roverow do jazdy po wyłączonym torze magnetycznym, ponieważ jadąc po regolicie pojazdy wzniecały w powietrzu tumany pyłu. Próbowała ignorować fakt, że jest już zmęczona. Wyczerpanie było spowodowane bardziej brakiem snu niż zmęczeniem mięśni. Ta noc z pewnością miała być długa. I to nie tylko dla Nadii. Obecnie wiele osób na Marsie stało się już zupełnymi mieszczuchami i nie byli przyzwyczajeni do pokonywania bez postoju tylu kilometrów. Sama Nadia również rzadko teraz chodziła, chociaż akurat ona często krążyła po placach budów i nie pracowała tylko przy biurku, tak jak wielu z tych ludzi. Na szczęście podążali za torem magnetycznym, a nawet — gdyby chcieli — mogli iść po jego gładkiej powierzchni, między wiszącymi na krawędziach szynami i torami reluktancyjnymi, znajdującymi się w części środkowej. Jednak większość osób wolała pozostać na betonowych albo żwirowych drogach biegnących wzdłuż toru magnetycznego.

Nieszczęśliwym zbiegiem okoliczności droga z Isidis Planitia we wszystkich, z wyjątkiem północnego, kierunkach oznaczała podchodzenie pod górę. Stacja Libijska znajdowała się bowiem około siedmiuset metrów powyżej Burroughs; nie była to wysokość błaha, jednak na szczęście trasa, choć nieprzerwanie w górę, biegła przez całe siedemdziesiąt kilometrów łagodnie; nigdzie wzdłuż niej nie było stromych odcinków.

— Rozgrzejemy się — mruknął Sax, kiedy Nadia mu o tym wspomniała.

Robiło się coraz później, aż w końcu cienie ludzi zaczęły się rozpościerać daleko na wschód, jak gdyby idący byli olbrzymami. Za nimi nie oświetlone i puste, tonące miasto o czarnej powierzchni, znikało za horyzontem — znikało jedno płaskowzgórze za drugim, aż wreszcie za horyzont zanurzyły się nawet Pagórek Dwa Tarasy i Płaskowzgórze Moeris. Pokryte pyłem palone umbry Isidis przyjmowały coraz więcej koloru i niebo coraz bardziej ciemniało, póki duże słońce nie zapłonęło na zachodnim horyzoncie; a oni szli przez ten rudawy świat, rozciągnięci w długi sznur niczym jakaś rozbójnicza armia w odwrocie.

Nadia od czasu do czasu włączała Mangalavid i stwierdzała, że nowiny z pozostałej części planety są raczej pocieszające. Nad wszystkimi głównymi miastami, z wyjątkiem Sheffield, władzę sprawowały grupy reprezentujące ruch niepodległościowy. Labirynt pod sabishiiańską hałdą dostarczał schronienia dla ocalałych po pożarze. Ogień nie rozprzestrzenił się jeszcze wszędzie, ale labirynt tak czy owak zapewniał bezpieczeństwo. Podczas marszu Nadia zadzwoniła i porozmawiała z przebywającymi tam Nanao i Etsu. Mały wizerunek Nanao na nadgarstku wskazywał, że mężczyzna jest wyczerpany. Nadia powiedziała mu trochę o własnym złym samopoczuciu: Sabishii płonęło, Burroughs tonęło, a więc zniszczono dwa największe na Marsie miasta.

— Nie martw się — odparł Nanao. — Odbudujemy je. Sabishii jest w naszych głowach.

Wysłali kilka swoich ocalałych z pożaru pociągów do Stacji Libijskiej, postępując zresztą podobnie jak wiele innych miast. Najbliżej położone udostępniły także samoloty i sterówce. Mogły one przybyć im na pomoc w trakcie nocnego marszu, co było użyteczne. Zwłaszcza liczyła się woda, którą przywiozłyby na swoich pokładach, ponieważ odwodnienie w taką zimną i tak bardzo suchą noc mogło być groźne. Nadia miała już wysuszone gardło i szczęśliwym trafem udało jej się otrzymać pełną filiżankę ciepłej wody, rozdawanej z przejeżdżającego rovera. Podniosła maskę i wypiła szybko, próbując podczas picia nie wdychać powietrza.

— Ostatnia partia! — zawołała wesoło kobieta podająca filiżanki. — Teraz jedziemy obsłużyć następne sto osób.

Z Południowej Fossy nadeszła kolejna telefoniczna wiadomość. Dowiedzieli się, że mieszkańcy wielu obozów wydobywczych umieszczonych wokół Elysium zadeklarowali niezależność zarówno od konsorcjów metanarodowych, jak i od ruchu „Wolny Mars” i ostrzegali wszystkich, aby trzymali się od nich z dala. Niektóre stacje zajęte przez „czerwonych” postępowały tak samo. Nadia prychnęła:

— Powiedzcie im, że się zgadzamy — powiedziała ludziom w Południowej Fossie. — A potem wyślijcie im kopię Deklaracji z Dorsa Brevia i każcie im ją przestudiować. Jeśli zgodzą się przestrzegać fragmentu dotyczącego praw człowieka, nie widzę powodu, dla którego mielibyśmy się nimi przejmować.

Szli i szli, aż do zachodu słońca. Powoli zapadał długi zmierzch.

Podczas gdy głęboko purpurowy mrok ciągle zabarwiał zamglone powietrze, ze wschodu nadjechał jakiś kamienny pojazd, który zatrzymał się tuż przed grupą Nadłi. Wysiadły zeń jakieś postaci i podeszły do nich, nakładając białe maski i kaptury. Po samej sylwetce, wysokiej i szczupłej, Nadia rozpoznała nagle osobę na przedzie: była to Ann; szła prosto do niej, bez wahania wyławiając jej postać z ogona tłumu, mimo braku światła. Jakże dobrze znali się nawzajem przedstawiciele pierwszej setki kolonistów…

Nadia zatrzymała się i popatrzyła na starą przyjaciółkę. Ann zamrugała w reakcji na nagłe zimno.

— Nie zrobiliśmy tego — powiedziała szorstko. — Pojawiła się jednostka Armscoru w uzbrojonych pojazdach i rozgorzała prawdziwa walka. Kasei bał się, że jeśli tamci odbiją dajkę, spróbują odebrać wszystko… i wszędzie. Prawdopodobnie miał rację.

— Czy nic mu się nie stało?

— Nie wiem. Wiele osób na dajce zostało zabitych. A wiele musiało uciekać przed powodzią, wspinając się na Syrtę.

Ann stała teraz przed nimi, groźna i bez skruchy. Nadia zdziwiła się, jak wiele można wyczytać z czyjejś sylwetki, z czarnego zarysu na tle gwiazd. Z układu ramion albo z pochylenia głowy.

— Ruszajmy więc — powiedziała Nadia. Niczego innego nie potrafiła w tej chwili wymyślić, niczego innego powiedzieć. A przecież istniała kwestia samego wyjścia na dajkę, kwestia podłożenia ładunków wybuchowych… Tyle że teraz nie była odpowiednia pora na tego rodzaju rozmowy. — Chodźmy dalej.

Światło znikało z powierzchni, z powietrza i z nieba. Wędrowali po otwartej przestrzeni, pod gwiazdami, w powietrzu tak zimnym jak na Syberii. Nadia mogłaby iść szybciej, ale chciała pozostać w tyle z najwolniejszą grupą i ze wszystkich sił pomagać najbardziej potrzebującym. Ludzie nieśli na plecach mniejsze dzieci, których jednak tu na końcu nie było wcale zbyt wiele; najmniejsze znajdowały się już w roverach, a starsze szły na przedzie dotrzymując kroku najszybszym piechurom. Zresztą w Burroughs w ogóle mieszkało mało dzieci.

Snopy roverowych reflektorów przecinały pył, który idący wzniecali w powietrze i widok ten skłonił Nadię do zastanowienia, czy filtry dwutlenkowowęglowe nie zatkają się w pewnej chwili od drobin miału. Powiedziała o tym głośno, a wówczas Ann odrzekła:

— Pomoże, jeśli przyciśniesz maskę do twarzy i będziesz mocno wydychać powietrze. Możesz także wstrzymać oddech, zdjąć maskę i przepchnąć przez nią sprężone powietrze, o ile posiadasz kompresor.

Sax pokiwał głową.

— Znasz te maski? — spytała Nadia.

Ann potwierdziła.

— Spędziłam wiele godzin, używając podobnych do tych.

— Okay, rozumiem. — Nadia zaczęła eksperymentować ze swoją maską, trzymając materiał tuż przy ustach i mocno wydmuchując powietrze. Szybko poczuła, że brakuje jej tchu. — Nadal powinniśmy próbować iść po torze magnetycznym i po drogach, aby redukować wznoszenie się pyłu. I przekażcie tym w roverach, aby jechali wolniej — powiedziała.

Szli dalej. W ciągu następnych dwóch godzin wpadli w odpowiedni rytm. Nikt nikogo nie wyprzedzał, nikt się też nie cofał. Robiło się coraz zimniej. Reflektory roverow częściowo oświetlały tysiące ludzi idących przed nimi; zajmowali całą drogę w górę długiego schodkowego zbocza, aż do wysokiego południowego horyzontu, który znajdował się może ze dwanaście czy piętnaście kilometrów przed nimi, o ile można było to ustalić w ciemnościach. Kolumna ciągnęła się po sam horyzont: podskakujący, ruchliwy ciąg snopów reflektorów, lamp sygnalizacyjnych, czerwona poświata tylnych świateł… Dziwny widok. Od czasu do czasu słychać było nad głowami warkot, kiedy nadlatywały sterówce z Południowej Fossy, unosząc się niczym jaskrawe UFO z zapalonymi wszystkimi światłami pozycyjnymi; ich silniki szumiały, kiedy maszyny zniżały lot, aby zrzucić ładunki zjedzeniem i wodą dla pojazdów, które zawracały i zabierały grupy osób z tyłu kolumny. Następnie sterówce z hałasem wznosiły się w powietrze i odlatywały, aż stawały się już tylko kolorowymi konstelacjami, znikającymi na wschodnim horyzoncie.

Podczas szczeliny czasowej tłum radosnych młodych tubylców próbował śpiewać, jednak powietrze było zbyt zimne i suche, toteż nie wytrwali długo. Nadii spodobał się jednakże ten pomysł i wiele razy odśpiewała w myślach niektóre ze swoich starych ulubionych standardów: „Halo centrala, dajcie mi doktora Jazza”, „Wiadro z dziurą w środku” oraz „Po słonecznej strome ulicy”. Nuciła je ciągle od nowa.

Wraz z postępem nocy nastrój Nadii stawał się coraz lepszy; zaczęła wierzyć, że plan się uda. Nie mijali przecież setek wyczerpanych ludzi, chociaż z pojazdów napływały wiadomości, że spora część młodych tubylców prawdopodobnie cierpi na zadyszkę, ponieważ zaczęli iść zbyt szybko i teraz potrzebowali pomocy. W końcu wszyscy oni przeszli z pięciuset milibarów do trzystu czterdziestu, co było odpowiednikiem wejścia na Ziemi z wysokości czterech tysięcy metrów na sześć i pół tysiąca — nie był to wcale nic nie znaczący przeskok, nawet przy wyższym procencie tlenu w marsjańskim powietrzu, który łagodził skutki tej zmiany; stąd niektóre osoby zaczęła dotykać choroba wysokościowa, atakująca nieco częściej młodych niż starców, a więc wielu spośród tubylców, którzy wyruszyli z takim entuzjazmem. Część z nich płaciła teraz za ten entuzjazm bólami głowy i mdłościami. Z pojazdów donoszono jednak, że nudności szybko mijają. A tył kolumny wytrwale maszerował przed siebie.

W ten sposób Nadia posuwała się naprzód. Czasami szła ręka w rękę z Mają czy Artem, czasami przebywała jedynie we własnym świecie, a jej umysł wędrował w kłującym chłodzie; wówczas przypominała sobie różne niesamowite wydarzenia z przeszłości. Między innymi przypomniała sobie niektóre inne niebezpieczne spacery na zimnie, które odbywała na powierzchni tego świata: podczas wielkiej burzy z Johnem w Kraterze Rabe’a… szukanie transpondera z Arkadym… schodzenie za Frankiem do Noctis Labyrinthus, tej nocy, kiedy uciekali przed atakiem na Kair… Tamtej nocy wpadła także w dziwaczną wesołość, która być może stanowiła reakcję na uwolnienie się od odpowiedzialności, na stawanie się nikim więcej jak tylko żołnierzem piechoty, podążającym pod przewodnictwem kogoś innego. Rok sześćdziesiąty pierwszy był tak straszliwą klęską. Nadia wiedziała, że aktualna rewolucja również może przynieść chaos. Przecież nikt nad niczym nie panował. Ciągle jednak przez nadgarstek zewsząd nadchodziły do niej głosy. I nikt nie mógł ich zbombardować z przestrzeni kosmicznej. Najbardziej nieprzejednane oddziały Zarządu Tymczasowego zostały prawdopodobnie zniszczone od razu na początku, w Kasei Vallis — był to pewien aspekt pomysłu „zintegrowanych metod zwalczania szkodników” Arta. A resztę ZT ONZ przytłoczyła sama liczba powstańców. Nie byli już zdolni, tak jak zresztą nie byłby nikt w ich sytuacji, kontrolować całej planety zamieszkanej przez dysydentów. A może byli zbyt zastraszeni, aby chociaż spróbować.

Wynikało z tego, że tym razem powstańcom udało się załatwić tę sprawę inaczej. Może po prostu zmieniły się warunki na Ziemi i wszystkie procesy marsjańskiej historii były tylko zniekształconymi odbiciami tych zmian. Wydawało się to całkiem możliwe. Kłopotliwa myśl, kiedy rozważa się przyszłość… Jednak to były kwestie do rozpatrzenia na później. W odpowiednim momencie ona i jej ludzie staną z tym twarzą w twarz. Teraz ich zadaniem było tylko dotarcie do Stacji Libijskiej. Stanowiło to zwykły, konkretny problem, z którym musieli się uporać, a Nadia lubiła takie zmagania. Czuła ogromną satysfakcję. W końcu mogła się na czymś skupić. Iść. Oddychać lodowatym powietrzem. Spróbować rozgrzać płuca, używając do tego tylko własnego ciała, rozgrzać je samym swym sercem — przypominałoby to niesamowite zmiany przemieszczania ciepła, które potrafił wywołać Nirgal. Gdybyż tylko ona umiała coś takiego zrobić!

Wyglądało na to, że podczas marszu od czasu do czasu zapadała w drzemkę na naprawdę króciutkie okresy. Martwiła się, że owe drzemki oznaczają, iż zatruła się dwutlenkiem węgla, toteż co jakiś czas starała się intensywnie mrugać powiekami. Gardło miała bardzo obolałe. Ogon kolumny zwalniał i rovery podjeżdżały teraz do niego; zabierały wszystkich wyczerpanych wędrowców i podwoziły ich na zbocze Stacji Libijskiej, gdzie tamci wysiadali, a pojazdy wracały po następnych. Coraz więcej osób zaczynało cierpieć z powodu choroby wysokościowej i „czerwoni” wyjaśniali ofiarom choroby przez nadgarstek, jak zdjąć maski, zwymiotować, a następnie nałożyć je z powrotem, zanim ponownie zaczerpną powietrza. Była to, w najlepszym razie, trudna, nieprzyjemna operacja i sporo osób cierpiało z powodu zatrucia dwutlenkiem węgla jednocześnie z chorobą wysokościową. A jednak stopniowo docierali do miejsca przeznaczenia. Obrazy ze Stacji Libijskiej na nadgarstkach wyglądały jak wnętrze stacji metra w Tokio w godzinie szczytu, jednak pociągi przybywały i odjeżdżały regularnie, więc wydawało się, że powinno wystarczyć miejsca dla następnych przybywających.

Podjechał jakiś rover. Spytano ich, czy chcą, aby ich podwieźć. Maja burknęła:

— Wynoś się stąd! Co, do diabła, nie rozumiesz? Jedź pomagać tamtym ludziom na górze, no dalej, zabierasz nam tylko czas!

Kierowca odjechał szybko, aby uniknąć dalszej ostrej reprymendy. Maja powiedziała chrapliwie:

— Do diabła z tym. Mam sto czterdzieści trzy lata i niech mnie diabli, jeśli nie przejdę całej tej drogi. Przyspieszmy trochę kroku.

Utrzymywali stałe tempo. Trzymali się na końcu kolumny, obserwując paradę świateł podskakujących przed nimi we mgle. Nadię pobolewały oczy przez wiele godzin, a teraz zaczynały naprawdę boleć, odrętwienie z zimna nie dawało już ulgi; jej oczodoły były bardzo, bardzo suche, jak gdyby zapiaszczone. Kłuło, kiedy mrugała. Pomyślała, że przydałyby się ochronne okulary.

Potknęła się o niewidoczną skałę i jej umysł opanowało jakieś wspomnienie z młodości: pewnego razu jej i kilku współpracownikom zepsuła się ciężarówka. Było to zimą na południowym Uralu. Musieli przejść odległość od przedmieść opuszczonego Czelabińska-65 do Czelabińska-40, ponad pięćdziesiąt kilometrów zamarzniętym, zdewastowanym stalinowskim pustkowiem przemysłowym: czarne opuszczone fabryki, popękane kominy, powalone płoty, zniszczone ciężarówki… Cała wędrówka odbywała się w śnieżną, lodowatą, zimową noc pod niskimi chmurami. Nawet jak na owe czasy wyprawa ta wydawała się czymś z sennego koszmaru. Nadia opowiedziała teraz o niej Mai, Artowi i Saxowi. Mówiła chrapliwym głosem, ponieważ bolało ją gardło, choć nie tak bardzo jak oczy. Na Marsie tak mocno się przyzwyczaili do interkomów, że mówienie poprzez oddzielające ich od siebie powietrze wydawało im się zabawne. Jednak Nadia miała ochotę mówić.

— Nie wiem, jak mogłam kiedykolwiek zapomnieć tę noc. Jednak nie myślałam o niej przez bardzo długi czas. Aż w końcu ją zapomniałam. Musiała mieć miejsce, jakieś, hmm… sto dwadzieścia lat temu.

— To kolejna z rzeczy, jaką sobie przypominasz — zauważyła Maja.

Podzielili się krótkimi historyjkami na temat najzimniejszych okresów, które przeżyli w życiu. Dwie Rosjanki potrafiły wymienić dziesięć incydentów chłodniejszych niż najchłodniejsze doświadczenia, jakimi mogli się pochwalić Sax czy Art.

— A co z przeżyciami najcieplejszymi? — spytał Art. — Tu mogę wygrać z każdym. Pewnego razu brałem udział w konkursie cięcia pniaka za pomocą piły mechanicznej. Wygrywał oczywiście ten, kto miał najpotężniejszą piłę, toteż zastąpiłem silnik w mojej pile silnikiem z Harleya-Davidsona i przeciąłem kłodę w czasie poniżej dziesięciu sekund. Ale wiecie? Silniki motocyklowe są chłodzone powietrzem i dlatego straszliwie zagrzały mi się ręce!

Wszyscy się roześmiali.

— To się nie liczy — oświadczyła Maja. — Ręce to nie całe ciało.

Nadia dostrzegała, że było mniej gwiazd niż jakiś czas temu. Na początku przypisała ów fakt drobinom miału unoszącym się w powietrzu albo własnym problemom z odczuciem obecności piasku w oczach. Później jednak spojrzała na nadgarstek i dostrzegła, że jest prawie piąta rano. Wkrótce miał nadejść świt. A Stacja Libijska znajdowała się w odległości jedynie kilku kilometrów od nich. Było dwieście pięćdziesiąt sześć stopni Kelvina.

Dotarli o wschodzie słońca. Ludzie rozdawali filiżanki z gorącą herbatą, która pachniała jak ambrozja. Stacja była zbyt zatłoczona, aby można było na nią wejść, więc na zewnątrz czekało wiele tysięcy osób. Jednakże ewakuacja postępowała spokojnie już od wielu godzin, zorganizowana i prowadzona przez Włada i Ursulę oraz dużą grupę bogdanowistów. Na wszystkie trzy tory magnetyczne stale wjeżdżały pociągi, przybywając ze wschodu, południa i zachodu. Zabrawszy ładunek, natychmiast odjeżdżały. Na horyzoncie latały sterówce. Populacja Burroughs od razu podzieliła się na grupy — niektórzy mieli udać się do Elysium, inni do Hellas i dalej na południe do Hiranyagarbha i Christianopolis, jeszcze inni do małych miast leżących na drodze do Sheffield, łącznie z Underhill.

Czekali więc na swoją kolej. W świetle świtu można było zauważyć, że oczy wszystkich osób są bardzo przekrwione, co powodowało — wraz z oblepionymi pyłem maskami ciągle przykrywającymi usta — że ludzie sprawiali wrażenie dzikich i osobliwie krwiożerczych indywiduów. Okulary ochronne naprawdę przydałyby się na takie spacery po otwartej przestrzeni.

W końcu Zeyk i Marina zaczęli eskortować ostatnią grupę na stację. W tej chwili całkiem sporo przedstawicieli pierwszej setki odnajdywało się i gromadziło przy jednej ze ścian: trafiali tu, jak gdyby przyciągani magnetyzmem, który zawsze ich łączył w sytuacjach kryzysowych. Wreszcie, gdy ostatnia grupa wchodziła do środka, było ich tu wielu: Maja i Michel, Nadia, Sax i Ann, Wład, Ursula, Marina, Spencer, Iwana, Kojot…

Przy torach magnetycznych Jackie i Nirgal kierowali ludzi do pociągów, machając rękami jak dyrygenci i wspomagając tych, którym w ostatniej chwili odmówiły posłuszeństwa nogi. Pierwsza setka wychodziła na peron razem. Maja zlekceważyła Jackie, kiedy przechodziła obok niej w drodze do pociągu. Nadia wsiadła za Mają, za nimi podążyli inni. Zeszli do centralnego przejścia, mijając wszystkie te szczęśliwe dwubarwne twarze — na górze brązowe od pyłu, czyste wokół ust. Na podłodze leżało kilka brudnych masek, jednak większość osób trzymała je zaciśnięte kurczowo w rękach.

Na ekranach na początku każdego wagonu pokazywano aktualny obraz sytuacji z jakiegoś sterowca, który wisiał nad Burroughs. Tego ranka miasto stało się już morzem pokrytej lodem wody — przeważał lód, chociaż wszędzie widoczne były czarne płony. Ponad tym nowym morzem stało dziewięć płaskowzgórzy dawnego miasta, które obecnie zmieniły się w dziewięć wysepek w postaci niezbyt wysokich skalnych ścian; ponad brudnym lodowym gruzem naprawdę przedziwnie wyglądały umieszczone na wierzchołkach ogrody.

Nadia oraz inni przedstawiciele pierwszej setki podążyli za Mają przez kolejne wagony aż do ostatniego. Tam Maja odwróciła się, ogarnęła wzrokiem ich wszystkich, wypełniających ostatni mały przedział pociągu i powiedziała:

— Hej, czy on jedzie do Underhill?

— Do Odessy — odpowiedział jej Sax.

Uśmiechnęła się.

Ludzie wstawali i odchodzili na przód pociągu, dzięki czemu starzy mogli razem usiąść w ostatnim przedziale, a członkowie pierwszej setki nie odmawiali tej grzeczności. Dziękowali tamtym i zajmowali ich miejsca. Wkrótce potem zapełniły się przedziały przed nimi; zaczęły się także zapełniać przejścia między siedzeniami. Wład powiedział coś o kapitanie, który jako ostatni opuszcza tonący okręt.

Nadia uznała to stwierdzenie za przygnębiające. Była teraz naprawdę znużona; nie mogła sobie przypomnieć, kiedy ostatni raz spała. Lubiła Burroughs i kojarzyło jej się ono z wieloma godzinami spędzonymi na budowaniu… Przypomniała sobie, co Nanao mówił o Sabishii. Burroughs również mocno tkwiło im w głowach. Być może kiedy linia brzegowa nowego oceanu ustabilizuje się, będą mogli zbudować kolejne Burroughs, w każdym dowolnym miejscu na planecie.

Co do chwili obecnej — po drugiej stronie wagonu siedziała Ann, a Kojot szedł do ich grupy przejściem między siedzeniami, zatrzymując się, by przycisnąć twarz do szyby i dać znak kciukiem w górę Nirgalowi i Jackie, którzy ciągle jeszcze znajdowali się na stacji. Teraz oboje wsiedli do pociągu, do któregoś z przednich wagonów, oddalonego o wiele innych od ich ostatniego. Michel śmiał się z czegoś, co powiedziała Maja, a Ursula, Marina, Wład, Spencer — członkowie wielkiej rodziny Nadii — znajdowali się obok niej i byli bezpieczni, przynajmniej w tej chwili. A ponieważ ów moment był wszystkim, co mieli… Nadia poczuła, że zapada się w swój fotel. Czuła w suchych, płonących oczach, że zaśnie za kilka minut. Pociąg wolno ruszył.

Sax obserwował swój naręczny komputer, a Nadia powiedziała do niego sennie:

— Co się dzieje na Ziemi?

— Poziom morza stale się podnosi. Podniósł się już o cztery metry. Poza tym wydaje się, że konsorcja metanarodowe przestały ze sobą walczyć, przynajmniej chwilowo. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości ogłosił zawieszenie broni. Praxis skierowała wszystkie swoje zasoby do pomocy ofiarom powodzi. Zdaje się, że niektóre inne konsorcja metanarodowe postępują w ten sam sposób. Zgromadzenie Ogólne ONZ zebrało się w mieście Meksyk. Indie przyznały oficjalnie, że podpisały porozumienie z niezależnym rządem marsjańskim.

— To jest szatańska przysługa — odezwał się Kojot z drugiego końca przedziału. — Indie i Chiny są zbyt duże, abyśmy zdołali sobie z nimi poradzić. Pozostanie nam czekać i patrzeć.

— Więc walka na Ziemi się skończyła? — spytała Nadia.

— Tak, choć nie wiadomo, czy na trwałe — odparł Sax.

Maja parsknęła.

— Nie ma mowy o trwałym zakończeniu.

Sax wzruszył ramionami.

— Musimy powołać rząd — oświadczyła Maja. — Trzeba powołać go szybko i pokazać się Ziemi jako zjednoczony front. Jeśli wydamy się im dobrze zorganizowani, prawdopodobnie nie będą się spieszyć, by przylecieć tu, aby z nami walczyć.

— I tak przylecą — odezwał się spod okna Kojot.

— Nie, jeśli im udowodnimy, że dostaną od nas wszystko, co i tak zdobyliby sami — odrzekła Maja, zdenerwowana słowami Kojota. — To ich spowolni.

— Tak czy owak, przylecą.

— Nie będziemy bezpieczni — zauważył Sax — póki na Ziemi nie zapanuje spokój. Spokój i stabilizacja.

— Na Ziemi nigdy nie będzie stabilizacji — mruknął Kojot.

Sax wzruszył ramionami.

— My możemy im zapewnić stabilizację! — krzyknęła Maja, wskazując drżącym palcem w kierunku Kojota. — Dla naszego własnego dobra!

— Areoformowanie Ziemi — oznajmił Michel ze swoim ironicznym uśmieszkiem.

— Jasne, czemu nie? — zaperzyła się Maja. — Jeśli to ma nam pomóc.

Michel pochylił się i pocałował Maję w brudny od pyłu policzek.

Kojot potrząsał głową.

— To jest przemieszczanie świata bez punktu podparcia — zauważył.

— Punkt podparcia znajduje się w naszych umysłach — odparła Maja, zaskakując tym stwierdzeniem Nadię.

Marina również obserwowała swój nadgarstek i teraz powiedziała:

— Siły bezpieczeństwa ciągle posiadają Clarke’a i kabel. Peter mówi, że opuszczają cale Sheffield z wyjątkiem „gniazda”. I ktoś… hej… ktoś twierdzi, że widział Hiroko w Hiranyagarbhie.

Zamilkli na to stwierdzenie, pogrążając się każde we własnych myślach.

— Udało mi się dostać do akt ZT ONZ dotyczących tego pierwszego przejęcia Sabishii — oświadczył po chwili Kojot — i nie było tam żadnej wzmianki na temat Hiroko czy kogokolwiek z jej grupy. Nie sądzę, żeby ich wówczas złapali.

— To, co zostało zapisane — oznajmiła ponurym tonem Maja — nie ma nic wspólnego z tym, co się zdarzyło naprawdę.

— W sanskrycie — zauważyła Marina — Hiranyagarbha oznacza „Złoty zarodek”.

Nadia poczuła ucisk w sercu. Pokaż się, Hiroko, pomyślała. Wyjdź z ukrycia, niech cię diabli, proszę, błagam, niech cię cholera, wyjdź. Patrząc na twarz Michela doznała bólu. Jego rodzina… Wszyscy zniknęli…

— Jeszcze nie możemy być pewni, że cały Mars opowie się po naszej stronie — powiedziała Nadia, aby go oderwać od złych myśli. Pochwyciła spojrzenie Michela. — Nie mogliśmy się przecież zgodzić ze sobą w Dorsa Brevia, dlaczego więc miałoby nam się udać teraz?

— Ponieważ teraz jesteśmy wolni — odparł Michel, skupiając się na chwili obecnej. — Teraz mamy do czynienia z realną sytuacją. Jesteśmy wolni i możemy spróbować. A kiedy nie ma odwrotu, ludzie w pełni się jednoczą w jakimś wysiłku.

Pociąg zwolnił, aby przeciąć magnetyczny tor równikowy i wagon zakołysał się w tył i wprzód.

— Na Vastitas są „czerwoni”, którzy wysadzają w powietrze wszystkie stacje pomp — zauważył Kojot. — Nie sądzę, żeby udało nam się uzyskać jednomyślność w kwestii terrąformowania.

— Z pewnością — odparła chrapliwie Ann, po czym odchrząknęła. — Chcemy także, aby zniknęła soletta.

Obrzuciła Saxa pełnym wściekłości wzrokiem, ale on tylko wzruszył ramionami.

— Ecopoesis — powiedział. — Mamy już biosferę. A to jest wszystko, czego nam potrzeba. Piękny świat.

Na zewnątrz popękany krajobraz migał w zimnym porannym świetle. Z powodu obecności milionów małych zagonów trawy, mchu i porostów wciśniętych między skały zbocza Tyrrheny miały ciemny odcień koloru khaki. Pasażerowie patrzyli na nie w milczeniu. Nadia poczuła oszołomienie, próbując myśleć o całej sytuacji, jednocześnie nie mieszając ze sobą wszystkich faktów. Jej myśli były zamazane jak powodziowy krajobraz w kolorach rdzy i khaki…

Popatrzyła na otaczających ją ludzi i doznała wrażenia, jak gdyby w jej wnętrzu przekręcił się jakiś kluczyk. Jej oczy ciągle były suche i kłuły, ale Nadia nie czuła się już śpiąca. Napięcie w żołądku złagodniało po raz pierwszy od dnia, w którym wybuchło powstanie. Oddychała swobodnie. Patrzyła na twarze przyjaciół: Ann ciągle była na nią rozgniewana, Maja ciągle rozgniewana na Kojota, wszyscy wymęczeni, brudni, tak czerwonoocy jak małe czerwone ludziki — ich tęczówki przypominały odłamki kamieni półszlachetnych, jaskrawe w nabiegłych krwią oprawkach. Nadia usłyszała własne słowa:

— Arkady byłby z tego zadowolony.

Pozostali popatrzyli na nią z zaskoczeniem. Uświadomiła sobie, że nigdy nie wspominała dawnego towarzysza swego życia.

— Simon też — dodała Ann.

— I Aleks.

— I Sasza.

— I Tatiana…

— I wszyscy nasi drodzy zmarli — podsumował szybko Michel, zanim lista zrobiła się zbyt długa.

— Ale nie Frank — mruknęła Maja. — Franka z pewnością strasznie wkurzałoby to wszystko.

Roześmiali się, a Kojot oświadczył:

— Amy mamy ciebie, żebyś kontynuowała tę tradycję, co?

Parsknęli śmiechem, zwłaszcza kiedy Maja pogroziła Kojotowi palcem.

— A John? — spytał Michel, odsuwając ramię Mai i kierując do niej pytanie.

Maja uwolniła ramię, ciągle potrząsając palcem w kierunku Kojota.

— John z pewnością nie płakałby nadaremnie i nie przejmowałby się Ziemią, jak gdybyśmy nie potrafili bez niej wyżyć! John Boone byłby dzisiaj zachwycony!

— Powinniśmy o tym pamiętać — powiedział szybko Michel. — Powinniśmy myśleć o tym, jak postąpiłby John.

Kojot uśmiechnął się szeroko.

— Biegałby w tę i z powrotem po pociągu i czułby się świetnie. Byłby w świetnym humorze. Przez całą drogę do Odessy trwałoby przyjęcie. Muzyka, tańce i tak dalej.

Popatrzyli po sobie.

— No i? — spytał Michel.

Kojot zrobił ruch do przodu.

— Nie wygląda na to, żeby tamci rzeczywiście potrzebowali naszej pomocy.

— Mimo to… — powiedział Michel.

Ruszyli więc ku przodowi pociągu.

Podziękowania

Pragnę podziękować: Lou Aronice, Victorowi R. Bakerowi, Paulowi Birch, Donaldowi Blankenship, Michaelowi H. Carrowi, Peterowi Ceresole, Robertowi Craddockowi, Martynowi Foggowi, Jennifer Hershey, Fredericowi Jamesonowi, Jane Johnson, Damonowi Knight, Aleksandrowi Korzeniewskiemu, Christopherowi McKay, Beth Meacham, Rickowi Millerowi, Lisie Noweli, Stephenowi Pyne, Gary’emu Snyderowi, Luciusowi Shepardowi, Ralphowi Vicinanzy i Tomowi Whitemore.

Specjalne podziękowania składam po raz kolejny Charlesowi Sheffieldowi.