Janet G. Woititz

Małżeństwo na lodzie

(Marriage on the Rocks)

WSTĘP DO WYDANIA POLSKIEGO

Książka, która leży przed Tobą to pierwsza wydana po polsku popularna publikacja adresowana wprost do żon alkoholików. Janet G. Woititz podejmuje w niej podstawowe kwestie psychologiczne związane z chorobą alkoholową, uwikłaniem się w małżeństwo z osobą chorą oraz możliwościami zdrowienia.

Idea pracy z rodziną w uzależnieniu alkoholowym stała się dość popularna także i w Polsce. W miarę postępu wiedzy i doświadczenia osób pomagających ludziom uzależnionym, poszerza się przestrzeń oddziaływań tworzona przez rodziny alkoholika. Zbyt często bowiem sam uzależniony zaprzecza swojej chorobie i odmawia przyjęcia pomocy. Jednak jego przekonanie, że „pije tak jak wszyscy” nie zmniejsza rozmiarów dramatu ludzi, którzy są z nim związani. Dlatego warto poświęcić czas i uwagę osobom żyjącym w bezpośrednim sąsiedztwie świata człowieka uzależnionego od alkoholu.

Ta książka nie jest poradnikiem jak stać się jeszcze lepszą żoną, aby on wreszcie przestał pić. Wiele kobiet jednak tak właśnie widzi swoją rolę w tego rodzaju związku. Autorka proponuje co innego. Jej przesłanie można by streścić następująco:

Przestań wreszcie myśleć nad tym, co mogłabyś jeszcze zrobić, żeby on nie pił. To nie zależy od Ciebie. Zajmij się sobą, ponieważ żyjąc przez tyle czasu w tak nienormalnej sytuacji jesteś już także na granicy choroby, a może nawet już ją przekroczyłaś. Twoje wyzdrowienie, Twoja równowaga psychiczna, spokój i pogoda ducha dadzą Ci szczęście i zmienią sytuację psychologiczną Twoich dzieci. I to niezależnie od tego, czy on przestanie pić, czy nie. Powinnaś również dowiedzieć się jak najwięcej o chorobie alkoholowej, ponieważ wiedza ta stanowić będzie podstawę Twojego zdrowienia.

Książka ta informuje także – i to w sposób niebanalny – o psychologicznym oddziaływaniu choroby alkoholowej na osoby z najbliższego otoczenia alkoholika, w tym i na dzieci. Nie ma tu mowy o darmowych obiadach i pomocy wakacyjnej, mówi się natomiast o istocie rzeczy: jaki sposób bycia z dzieckiem jest ważny dla jego zdrowia psychicznego w rodzinie dotkniętej alkoholizmem.

WPROWADZENIE

Istnieją sytuacje, w których szef jest uzależniony od alkoholu. Istnieją sytuacje, w których żona próbuje kontynuować karierę. Istnieją sytuacje, w których dziecko opuszcza dom fizycznie, ale nie emocjonalnie. Ponieważ zaś alkoholizm rozwija się w rodzinie i ponieważ ludzie mają skłonność do poślubiania osób podobnych do tych, które już znają – nie należy do niezwykłych fakt, że żona alkoholika jest także córką alkoholika, a jej siostra czy brat także są alkoholikami i tak dalej, i tak dalej.

Wybierając jeden model rodziny pomijam także inne zaburzające obraz czynniki, takie jak chroniczna choroba, rozwód, wdowieństwo, i tak dalej – w nieskończoność. Kombinacje są nieskończone, a problemy stają się zbyt złożone, żeby zająć się nimi gruntownie aż do rozwiązania. Dlatego do badań wybrałam raczej prosty model rodziny.

Każda z opisanych wyżej sytuacji ma swoje własne specyficzne wymagania. Przesunięcie akcentów nie oznacza, że nic poza tym nie zmienia się. Jednakże wiele ogólnych twierdzeń przytaczanych w tej książce będzie prawdziwych także w odniesieniu do Twojej szczególnej sytuacji. To, że nie określają one precyzyjnie w jaki sposób dotyczą właśnie Ciebie, nie oznacza, że nie można ich w ogóle zastosować.

Jeżeli jesteś mężem lub pracującą żoną, pamiętaj że niemal przymusowe nadmierne zaangażowanie się w jakąś działalność w jednej sytuacji, a apatia w innej zdarza się bez względu na to, czy kierujesz wielkim koncernem, czy czyścisz podłogę w kuchni.

Jeżeli jesteś dzieckiem alkoholika, książka ta powinna pomóc Ci lepiej zrozumieć to, co się z Tobą dzieje i jak do tego doszło. Powinna także wskazać Ci drogi wyjścia z tej sytuacji. Jeżeli alkoholikiem jest tylko jedno z Twoich rodziców, dobrym pomysłem może być danie tej książki Twojemu trzeźwemu rodzicowi. Jeżeli nie masz trzeźwego rodzica, może nadszedł czas, żeby rozpocząć szukanie osoby dorosłej, której mógłbyś zaufać. Jeżeli nie możesz zrobić tego sam, napisz do mnie na adres wydawcy i wspólnie znajdziemy dla Ciebie jakieś rozwiązanie.

Jeżeli jesteś rodzicem, prawdopodobnie przeczytasz tę książkę, wyłowisz wszystko to, co odnosi się do Ciebie i co należy zrobić, a potem zamkniesz ją i powiesz: „Mój Boże, przecież to jest moje dziecko; z pewnością mogę dla niego zrobić coś więcej. Nie doszłoby do tego wszystkiego, gdybym była dobrą matką (gdybym był dobrym ojcem)”. Niezwykle trudno jest spojrzeć z dystansem na nasze dzieci i dostrzec jak błądzą w życiu, bez względu na to, czy mają lat dziesięć, czy pięćdziesiąt. Proponuję Ci przeczytanie wszystkiego, co tylko możesz znaleźć na temat alkoholizmu. Spójrz na swoją dalszą rodzinę i zastanów się czy skłonność do alkoholizmu nie występowała w twojej rodzinie od pokoleń. Dopóki nie zaakceptujesz faktu, że nie jesteś przyczyną choroby swojego dziecka, nie można Ci w żaden sposób pomóc. Będziesz się zadręczać i nic tym nie osiągniesz. Co gorsza, zamkniesz możliwości porozumienia się z twoim dzieckiem, ponieważ nie będzie ono w stanie wytrzymać bólu, który widzi w Twoich oczach.

Jeżeli Twój szef jest alkoholikiem, może chcesz poważnie zastanowić się czy masz ochotę dalej pracować w takiej sytuacji. Oznacza to bowiem pracę z kimś, kto stale będzie podkopywał Twoją wiarę w siebie, a gdy będziesz starał się działać wspólnie z nim, będzie krytykował Cię za zbyt małą przedsiębiorczość. Książka ta powinna pomóc Ci zrozumieć tę sytuację. Tylko Ty sam możesz ocenić wielkość szkód, na jakie się narażasz. Może zechcesz wykorzystać tę książkę dla uzyskania przewagi nad szefem, musisz jednak wiedzieć, że nigdy nie znałam nikogo, kto potrafiłby manipulować alkoholikiem, poza ostatnią fazą, gdy choroba jest już widoczna dla każdego.

Moja koleżanka ma syna alkoholika, który teraz nie pije. Pół roku temu postanowił się przyłączyć do sekty religijnej, w której dokonuje się totalnego prania mózgu” członków, upodabniając ich do robotów. Dwa miesiące temu chłopak wrócił do domu bez śladu tego rodzaju wpływu. Matka była zdumiona. Powiedziałam: „Czemu się dziwisz. Wiesz tak samo jak ja, że nikt nie jest w stanie nakazać alkoholikowi, co ma myśleć”. Gdy matka poprosiła syna o wyjaśnienie tego pozornego cudu, odpowiedział: „Wziąłem to, co mi się podobało, a resztę odrzuciłem”.

Czytelnikowi tej książki chciałabym po prostu powiedzieć: „Weź to, co może Ci się przydać, a resztę opuść”. Nie wszystko w tej książce będzie można zastosować do wszystkich, ale przynajmniej lepiej zrozumiesz swojego wroga, to znaczy alkoholizm i niektóre sposoby walki z nim. Ważne jest uświadomienie sobie, że wrogiem jest alkoholizm. Trzeba zrozumieć, że chociaż książka ta jest o małżeństwie alkoholika, nie zajmuje się ona kwestią stosunków kobieta – mężczyzna. Ważne jest także uświadomienie sobie, że chociaż w książce tej używa się modelu rodziny, w którym kobieta pełni tradycyjną rolę, to nie chodzi tutaj o kwestię emancypacji kobiet.

W moim biurze widywałam mężczyzn i kobiety, ludzi starszych i młodych, czarnych i białych, chrześcijan i niechrześcijan, homoseksualistów i heteroseksualistów, wykształconych specjalistów i niewykwalifikowanych robotników, bogatych i biednych, mieszkańców miast i wsi, samotnych i żonatych. Przeprowadzając pierwszy wywiad często mówiłam: „Zanim opowiesz co się stało, pozwól że ja Ci to opowiem”.

Reakcja jest zawsze ta sama. Gdy minie pierwszy szok i struny głosowe znów zaczną działać, słyszę: „Skąd to wiesz?!”. Wiem, ponieważ rozumiem, co się dzieje w rodzinie alkoholika. Wiem, ponieważ zorientowałam się, że to nie kwestia konfliktu między mężczyzną i kobietą, między tradycyjnym i nowoczesnym stylem życia, lecz problem władzy chorego nad zdrowym. Alkoholizm zrównuje ludzi. Ci, którzy, jakby się wydawało, powinni być silniejsi, mądrzejsi lub lepiej przystosowani, stają się tak samo jego ofiarami jak wszyscy inni. Nie ma tu znaczenia ani rasa, ani płeć.

Książka ta powinna pomóc Ci zrozumieć, kiedy działa choroba, a kiedy masz do czynienia z osobą. Tylko wtedy, gdy jesteś w stanie uchwycić tę różnicę i nie pozwolisz chorobie zapanować nad sobą, możesz rozejrzeć się, czy istnieją inne rozwiązania.

W książce tej najczęściej alkoholikiem jest on, a trzeźwym współmałżonkiem – ona. Wynika to z kilku przyczyn. Po pierwsze – z wygody. Prościej jest pisać w ten sposób, niż mówić „on lub ona” wszędzie tam gdzie jest to potrzebne. Po drugie – wynika to z faktu, że większość moich klientów to kobiety i naturalnie myślę ich kategoriami. Mimo że – jak się okazuje – liczba alkoholiczek w stosunku do alkoholików jest nawet większa niż pierwotnie myślano, to istnieje pewna ważna różnica dotycząca wpływu płci osoby nadużywającej alkoholu na rodzinę. Niepijąca żona częściej utrzymuje się w małżeństwie z alkoholikiem, natomiast niepijący maż częściej opuszcza pijącą żonę. Dlatego więcej kobiet niż mężczyzn potrzebuje pomocy w uczeniu się w pełni zdrowego życia pomimo nadużywania alkoholu przez współmałżonka. Chociaż w moich rozważaniach skłaniam się ku przyjętemu wyżej modelowi, większość tego co mówię jest prawdą, bez względu na płeć alkoholika i tak powinno być traktowane.

Piszę tę książkę o tych z Was, które żyją z alkoholikiem i czują się samotne. Nie jesteś samotna. Miliony kobiet żyją z alkoholikami. To piekło jest prywatne, ale problem – społeczny.

Piszę tę książkę do Ciebie i o Tobie. Może wzięłaś ją bo wpadłaś w rozpacz. Nie wiesz zupełnie co robić. Próbowałaś wszystkiego co mogłaś wymyślić, aby wydobyć męża z nałogu i nic nie skutkuje. Próbowałaś tłumaczyć mu: „Spójrz, co robisz ze swoim zdrowiem. Zupełnie zniszczysz sobie wątrobę”. Nie pomogło. Ostatecznie to jego wątroba. Próbowałaś płakać. „Gdybyś naprawdę kochał mnie i dzieci, nie robiłbyś tego”. To także nie działa. Próbowałaś ukrywać butelki, straszyć go swoim odejściem, a nawet pić razem z nim. Próbowałaś zrzędzenia, przypominając mu jego zachowanie, aby nie powtórzyło się ono w przyszłości. W drodze na przyjęcie mówisz mu, czego od niego oczekujesz. Obiecuje Ci, że nie będzie pił, a jednak pije. Nic nie skutkuje. A co osiągasz? No cóż, wywołujesz w nim lekkie poczucie winy; może je potem utopić w alkoholu. Albo wywołujesz jego złość: „Kto by nie pił, mając taką żonę jak Ty”.

Gdy wygrywa butelka, Ty przegrywasz. Przegrywasz, ponieważ on nadal pije i przegrywasz, ponieważ nie możesz znieść osoby, którą się stajesz. Nigdy nie wyobrażałaś sobie, że możesz stać się taką wrzeszczącą przekupką albo płaczliwym strzępem człowieka. Pomimo tego wszystkiego mam jeszcze odwagę powiedzieć Ci, że możesz nauczyć się żyć z alkoholikiem. Nie tylko żyć, ale być szczęśliwa i produktywna, beż względu na to, co on robi. Może nie wierzysz mi. Na Twoim miejscu sama bym nie wierzyła. Myślałabym: „Co ona może wiedzieć? Gdyby żyła tak jak ja, nie gadałaby takich bzdur”. Cóż, ja naprawdę wiem jak możesz wzbogacić swoje życie. Zdecyduj czy chcesz spróbować. Jeżeli nie chcesz, zostań ze swoimi nieszczęściami. Wybór należy do Ciebie.

I. PIERWSZE SPOJRZENIE NA PROBLEM

Żyjemy w społeczeństwie, w którym picie napojów alkoholowych jest popierane a nawet oczekiwane. Człowiekowi trudno jest być towarzysko „z innymi” gdy zamawia wodę sodową lub coca-colę. Spicie kogoś do nieprzytomności jest bycze, a robienie koktajlu bez przesadnego oszczędzania ginu (cokolwiek to oznacza) jest eleganckie. Podziwiamy smakosza, znającego się na tym, które wino jest odpowiednie do kolejnych dań obiadu. Bawi nas widok mężczyzny z abażurem na głowie, oczywiście o ile ten mężczyzna nie jest akurat naszym mężem.

Jednak ci sami ludzie, którzy są tak bardzo „z innymi” znajdują się „poza towarzystwem”, gdy tylko popadną w uzależnienie. Traktujemy ich jak wyrzutki społeczeństwa i unikamy ich, tak jakby zwykły kontakt z nimi mógł nas splamić. Dla „towarzystwa” stają się trędowaci, ich żony także. Na pewno nie raz słyszałaś kolegę mówiącego: „Bardzo lubię zapraszać Sally, ale wiesz jak przykry staje się Bill po kilku kieliszkach”.

Wiesz co się czuje w takiej sytuacji. Tak naprawdę nie chcesz iść z nim, ale nie chcesz także iść bez niego. Unikanie rozwiązania wydaje się najlepszym wyjściem z sytuacji i w rezultacie nie wychodzisz wcale. Nikt nie stawia problemu otwarcie. Myślisz, że jeżeli nie będzie się o nim mówiło, wszystko samo minie. Ale ból odrzucenia nie przemija, nadal rani. Rani jak diabli i stajesz się zła. W dodatku gdzieś pomiędzy tymi wszystkimi mieszanymi uczuciami istnieje dręcząca myśl, że jakoś jesteś za to wszystko odpowiedzialna. Może naprawdę jesteś taka okropna jak on mówi. Może gdybyś była lepsza, on przestałby pić. I wreszcie, może jest coś, o czym nie pomyślałaś, a co sprawiłoby, że on przestanie pić.

Mąż alkoholik mówił jednej z moich koleżanek: „Jesteś takim dobrym pracownikiem socjalnym. Pomagasz tak wielu ludziom. Dlaczego nie możesz pomóc właśnie mnie?”. Próbowała i była przekonana, że powinna mu pomóc. Wiedziała, że lekarz nie powinien leczyć swojej własnej rodziny, ale jednocześnie czuła się krańcowo winna – jej mąż wiedział jak doprowadzić ją do takiego stanu. A jednak nie mogła pomóc mu wyjść z nałogu. Nie była jego przyczyną i nie mogła stać się lekarstwem.

Nie była przyczyną nałogu, ponieważ to on jest alkoholikiem. Alkoholizm nie jest chorobą zakaźną. Nikt nie może wywołać takiej choroby u innej osoby.

Prawdopodobnie myślisz: „Och, alkoholizm jest chorobą i wszystko to rozumiem, ale skąd mam wiedzieć, czy mój mąż naprawdę jest alkoholikiem. Może jest po prostu łobuzem. Może jest tylko moralnie słaby, albo chory emocjonalnie, a może żyje pod taką presją, że potrzebuje alkoholu, aby ją osłabić”.

„Wiedziałam, że mój mąż nie mógł być alkoholikiem z wielu ważnych powodów” – powiedziała Wendy R. „Nie był oczywiście włóczęgą. Zawsze był dobrze ubrany i wyglądał znakomicie. Po całonocnej kłótni stawałam się podobna do straszydła, ale on wyglądał zupełnie świeżo. Miał bardzo odpowiedzialną pracę. Pracował na kierowniczym stanowisku i musiał błyskawicznie i bez wahania podejmować ważne decyzje. Z pracy wywiązywał się wspaniale i wszystko co robił zyskiwało uznanie. Alkoholicy nie mogą działać w ten sposób. Wszyscy wiedzą, że w alkoholizmie dochodzi do uszkodzenia mózgu, że procesy myślowe stają się powolne i ulegają zaburzeniom. Wiedziałam, że mój mąż nie może być alkoholikiem, ponieważ to oznaczałoby, że moja matka miała rację. Powinnam wyjść za innego chłopaka. Wiedziałam, że nie może być alkoholikiem, ponieważ nigdy nie ganiał za spódniczkami, a alkoholicy są niewierni”.

Mit za mitem. „W końcu zrozumiałam, że nie może być alkoholikiem, ponieważ go kocham, jest moim mężem i ojcem moich dzieci i nie chcę żeby nim był”.

Wiesz co? Jest alkoholikiem. Był, jest i zawsze będzie. Cierpi na nieuleczalną chorobę zwaną alkoholizmem. Można ją zahamować, ale na zawsze pozostanie już alkoholikiem. Jest to taki sam fakt w jego i jej życiu, jak to, że ma niebieskie oczy czy cukrzycę.

Wiem, że jeszcze nie jesteś przekonana. Nie jest to teraz najważniejsze, skoro zastanawiasz się nad problemem. Istotne jest to, że żadna z kobiet, które konsultowałam w związku z problemem picia jej męża nigdy nie myliła się. Żadna kobieta nie mówi: „Myślę, że mój mąż ma problem alkoholowy”, jeśli nie jest to faktem. Kobiety częściej nie doceniają powagi sytuacji, niż ją przeceniają. Wielu mężów mówi: „Ona nie wie jak bardzo nie znoszę tego, gdy mówi o moim piciu. Możliwe, że piję jeden lub dwa kieliszki dla relaksu, ale to wszystko”. Ilość alkoholu w tym jednym lub dwu kieliszkach jest oczywiście poza dyskusją. Jednak zwycięstwo w wymianie zdań to nie to samo co wygranie bitwy.

Anonimowi Alkoholicy mówią, że jeżeli alkohol koliduje z jakąś sferą życia, to bardzo prawdopodobne, że dana osoba jest alkoholikiem. Kiedy sięgnęłaś po tę książkę, prawdopodobnie już zdecydowałaś, że alkohol powoduje kłopoty w Twoim życiu. Z pewnością zgodzisz się z tym, że problem istnieje, ale jeszcze nie wiesz dokładnie, co to znaczy być alkoholikiem. To co jest prawdziwe dla jednej osoby, nie musi być prawdą dla drugiej. Prawdą jest, że niektórzy alkoholicy kończą w rynsztoku. Nie wszyscy, tylko niektórzy. Prawdą jest, że u niektórych zachodzą zmiany w wyglądzie, a inni nie mogą utrzymać się w żadnej pracy. Nawet niektóre matki mają rację! Choć akurat nie matka Wendy. Wandy wyszła za mąż za Jima z wielkiej miłości i pomimo wszystkich kłopotów, gdyby mogła wybierać, zrobiłaby to powtórnie. Jeżeli pójdziesz na spotkanie AA, zobaczysz tam ludzi w różnym wieku, różnych zawodów i usposobień. Tak jak w każdej innej grupie ludzi, jedni będą Cię pociągać a inni odpychać. Tym, co przede wszystkim łączy tych ludzi jest ich alkoholizm i dążenie do stawienia czoła chorobie.

Jedynym twierdzeniem, które można zastosować do wszystkich alkoholików jest to, że alkoholik jest osobą, która nie może pić normalnie. Istnieją jednak pewne cechy osobowości wspólne dla większości alkoholików. Chociaż nie każdy alkoholik posiada wszystkie te cechy i nie ograniczają się one tylko do alkoholików, to jednak pewna wiedza na ten temat pomoże Ci zrozumieć, co dzieje się z nim, z Tobą i z ludźmi wokół Was. To, co się dzieje z Wami jest przewidywalne. Może wiedząc to poczujesz się mniej samotna. Później porozmawiamy o tym, co możesz zrobić w takiej sytuacji – co możesz zrobić, żeby móc cieszyć się życiem i być sobą.

Omówię takie cechy alkoholika jak: 1. nadmierna zależność; 2. niedojrzałość emocjonalna; 3. mała odporność na frustracje; 4. nieumiejętność wyrażania emocji; 5. wysoki poziom niepokoju w relacjach interpersonalnych; 6. niska samoocena; 7. poczucie wielkości; 8. poczucie izolacji; 9. perfekcjonizm; 10. ambiwalentny stosunek do autorytetów; 11. poczucie winy.

NADMIERNA ZALEŻNOŚĆ

Alkoholik jest osobą wyjątkowo zależną. Woli nie brać odpowiedzialności za swoje zachowanie. „Lepiej niech zrobi to George”. Potem, gdy coś nie wyjdzie, okaże się, że to wina George’a. On sam na pewno nie popełniłby takiego błędu. Alkoholik chciałby mieć kogoś, kto będzie podejmował za niego wszystkie decyzje (włącznie z tym, co ma jeść i w co się ubrać). Ostatnio pracowałam z rodziną, w której mąż alkoholik stale straszył samobójstwem. Zupełnie wytrącało to z równowagi pozostałych członków rodziny. Gdy zaczynał mówić o samobójstwie wszyscy wpadali w panikę i próbowali go odwieść od tej myśli. Ulegali każdej jego potrzebie i zachciance. Mężczyzna ten nie umiał zdecydować nawet o tym, czy chce na śniadanie płatki owsiane, czy jajka, i często nie jadł nic.

Ostatnio jego żona zadzwoniła do mnie w panice, mówiąc: „Tym razem naprawdę zamierza to zrobić”. Odpowiedziałam: „Powiedz mu „żegnaj”. Przecież jeżeli naprawdę chce to zrobić, to i tak nie jesteś w stanie mu w tym przeszkodzić”. Gdy powiedziała mu „żegnaj” – przyszedł prosto do domu. Cóż innego mógł zrobić? Pomyślałam, że będzie gotowy na przyjęcie pomocy i zadzwoniłam do niego następnego dnia. „Mojej rodzinie byłoby lepiej beze mnie. Wcale nie cieszą się, że żyję” – lamentował. „Pewnie nie będą tańczyć z radości na ulicach – odpowiedziałam – ale ja się cieszę, ponieważ w końcu podjąłeś decyzję”. Dałam mu także nazwisko lekarza, który mógłby przepisać lekarstwo na łagodną śmierć, gdyby chciał dalej zastanawiać się nad tą sprawą. Do tej pory nie popełnił samobójstwa.

Umiera teraz powoli w wyniku działania alkoholu, a nie w rezultacie efektownego aktu samobójstwa, ale zaprzestał pogróżek. Jego żona i dwie najstarsze córki tej jesieni zaczęły naukę w college’u. Jedna z nich jest moją studentką i przychodzi na zajęcia zadowolona i uśmiechnięta. To one interesują mnie przede wszystkim. Nie opuściły swego alkoholika, ale nauczyły się jak nie opuszczać również i siebie. Nie jest on zachwycony moją działalnością, bo nie panuje już nad rodziną. W dalszym ciągu nie chce przyjąć odpowiedzialności za swoje zachowanie.

Unikanie odpowiedzialności i podejmowania decyzji to jedna z pierwszych przyczyn sięgania po alkohol. Picie nie rozwiązuje jednak problemów zależności – sam alkohol staje się potrzebą. Powiedzenie alkoholika: „Potrzebuję drinka właściwie dla relaksu, abym mógł potem jasno myśleć” staje się błędnym kołem, tworzącym jeszcze gorszą fizyczną i emocjonalną zależność.

NIEDOJRZAŁOŚĆ EMOCJONALNA

„Gdy jednostka zaczyna nadmiernie pić, zatrzymuje się w rozwoju emocjonalnym „- to powszechnie akceptowane twierdzenie. Alkoholik może wyglądać na czterdzieści lat, ale emocjonalnie odpowiada siedemnastolatkowi. Jestem pewna, że często miałaś poczucie, iż Twój mąż jest jeszcze jednym dzieckiem w domu. Choć może to brzmi dziwnie, jest jednak bardzo bliskie prawdy. Jeden z moich klientów robił wspaniałe postępy w terapii i nagle zatrzymał się. Po miesiącu sprawa się wyjaśniła. Czy były jakieś zmiany w jego życiu wyjaśniające ten zagadkowy brak postępów w terapii? Po prostu jedyną sprawą, o której mógł myśleć, było wypicie dwóch – trzech drinków przed zaśnięciem. Te drinki mogły być odmierzane szklaneczką lub kubkiem. Odkąd zaczął nadmiernie pić, przestał rozwijać się emocjonalnie. Moje stanowisko było jasne – nie pomagam ludziom, którzy są pod działaniem środków chemicznych. Gdy wyeliminował alkohol, mogliśmy ruszyć dalej.

Rozwój emocjonalny często jest rezultatem konfrontacji z bólem czy innymi przykrymi doznaniami. Jeśli dokładnie przypomnimy sobie fakty, to przyznamy, że najszybszy rozwój zdarza się podczas trudnych okresów w naszym życiu. Gdy jesteśmy szczęśliwi i beztroscy, nie rozwijamy się. Nigdy nie słyszałam, żeby ktoś mówił: „To był wspaniały, beztroski okres w moim życiu i bardzo się zmieniłem”. Wydaje się, że wzrost przychodzi wraz z pragnieniem rozwoju czy zmiany, wynikającym z niezadowolenia z przebiegu różnych życiowych spraw. Ponieważ alkoholik zajęty jest znieczulaniem siebie w obliczu nieprzyjemnej rzeczywistości, nie może rozwinąć się emocjonalnie. Jego wiek rzeczywisty i emocjonalny bardzo różnią się od siebie. Z jednej strony jest osobą dorosłą, a z drugiej – dzieckiem. Narazisz się na rozczarowanie, gdy będziesz oczekiwała, że to pijane dziecko zachowa się jak trzeźwy dorosły. Wiele razy krytykowałaś swojego męża za to, jak się zachował. Mówiąc: „Nie jedź w ten sposób” – właściwie prosiłaś pijanego, żeby zachowywał się jak człowiek trzeźwy. Czy gdybyś miała w sobie tyle alkoholu, ile wlał w siebie on, jechałabyś inaczej? Prawdopodobnie jeszcze gorzej. „Nie wrzeszcz tak” – mówimy do dziecka. A ono na to odpowiada: „Nie umiem inaczej krzyczeć”. Tak naprawdę mówimy do dziecka: „Nie krzycz”, a do alkoholika – „Nie upijaj się”. W takim postawieniu sprawy tkwi jednak sprzeczność. Naturalną właściwością dziecka jest krzyk, a alkoholika – upijanie się.

MAŁA ODPORNOŚĆ NA FRUSTRACJE

Alkoholik ma krótki lont przy zapalniku i nigdy naprawdę nie wiesz, co doprowadzi go do wybuchu. Samo życie zapala ten lont, a żona i dzieci z pewnością także przyczyniają się do tego. Najmniejszy drobiazg może doprowadzić Twego męża do wybuchu. Wszystko sprzysięga się przeciw niemu i wywołuje pełną wściekłości reakcję. Telefon, jak wiadomo, ma zwyczaj dzwonić, gdy ktoś chce się z nami połączyć. Znane są przypadki, kiedy alkoholicy tłukli telefonem o ścianę, ponieważ ośmielił się im przeszkodzić. W dodatku zwykłe drobne potknięcia mogą zamienić cały dzień w koszmar – opiekunka dziecka spóźnia się dziesięć minut, w łazience nie ma czystego ręcznika, albo majonez znalazł się nie na tej kanapce, co trzeba.

Zwyczajne codzienne frustracje przygniatają alkoholika. Czy kiedykolwiek zauważyłaś, w jaki sposób dzieci przechodzą przez pokój, który wkrótce potem wygląda jak pole bitwy? One naprawdę nic nie zrobiły. Wciąż mnie to zdumiewa! Alkoholik nie umie znosić tego rodzaju frustracji. Chce, żeby wszystko było takie jak on chce, wtedy gdy chce i tak jak chce. Jeżeli coś dzieje się inaczej, to albo staje się wściekły i wybucha z miejsca, jeszcze przed wypiciem alkoholu, albo – gdy nie ma skłonności do przemocy – po prostu ucieka w alkohol. W ten sposób zmniejsza w końcu – chociaż tylko chwilowo – napięcie. Ponieważ frustracje, których nie jest w stanie wytrzymać, stale istnieją, alkoholik zawsze ma powody do dalszego upijania się.

W wyniku irracjonalnego zachowania męża zaczynasz dmuchać na zimne. Nie chcesz wytrącić go z równowagi, więc starasz się bardzo, aby nie powiedzieć lub nie zrobić czegoś nieodpowiedniego. Próbujesz także skłonić dzieci, aby były bardzo ostrożne w tym co robią, czy mówią przy ojcu. Czekasz na „właściwy” moment, aby powiedzieć mu o rachunku od dentysty. Stajesz się napięta, próbując utrzymać spokój, a potem i tak zdarza się coś nieprzewidzianego, co spokój narusza – samochód nie chce ruszyć, przepaliła się żarówka, ktoś zapomniał zakręcić pastę do zębów. Oczywiście wszystko to jest Twoją winą, ponieważ jesteś beznadziejną żoną, beznadziejną matką, czy beznadziejną gospodynią. Tego rodzaju oskarżenia zmieniają się w zależności od wymagań męża, ale zdarzają się nieustannie.

Jeżeli jesteś taka jak większość ludzi, nie będziesz mogła pozbyć się myśli, że w jakiś sposób byłaś winna. Mogłaś przecież zakręcić tę pastę, a wczoraj miałaś trudności w uruchomieniu samochodu i gdybyś tylko… Nie uwzględniasz jednak faktu, że gdyby nie była to ta pasta do zębów czy samochód, mogłoby to być na przykład to, że mówisz zbyt dużo albo że się nie odzywasz; w każdym razie – coś by się znalazło. Trudno jest wtedy myśleć logicznie, ponieważ gdy przyjmujesz odpowiedzialność za wszystko, co złości czy doprowadza do frustracji Twego męża, myślisz także czasami: „Żaden sąd na świecie nie skazałby mnie za morderstwo, gdyby go znał”. Ponieważ zaś normalni ludzie nie mordują, ani nawet o tym nie myślą, czujesz się winna. Znów przegrałaś.

NIEUMIEJĘTNOŚĆ WYRAŻANIA EMOCJI

Alkoholik nie umie mówić o tym, co czuje i jego uczucia są „zakorkowane” (przepraszam za kalambur, ale nie mogłam się oprzeć). Alkohol powoduje rozładowanie. Sprawia, że czujemy się bardziej wolni w robieniu rzeczy, których zwykle nie robimy, w mówieniu tego, czego zwykle nie mówimy. Na przykład mężczyzna, który zwykle jest bardzo wstydliwy i milczący, może po kilku drinkach stać się osobą czarującą i towarzyską. Tak dzieje się na początku. Gdy kontynuuje się picie, zdarzają się także inne rzeczy. Zaczynają wynurzać się stłumione uczucia. Zaburzeniu ulega postrzeganie rzeczywistości, co oznacza czerwone krowy, różowe słonie i białe myszki.

Nie panuje się także właściwie nad emocjami. Ponieważ alkohol zaburza spostrzeganie, wyrażane emocje nie zawsze są adekwatne do sytuacji. Alkoholik częściej wyraża wobec innych nieprzyjazne uczucia. Tak naprawdę uczucia te odnoszą się do niego samego, ale są zbyt bolesne, aby alkoholik mógł sobie z nimi poradzić, nawet pod wpływem alkoholu. Mówienie o nich może je złagodzić, lecz rozwiązanie problemów związanych z tymi uczuciami wymaga pracy. Alkoholik ograniczy się najwyżej do wyrzucenia ich z siebie lub przelania na drugą osobę. Na przykład jeżeli nieujawnianym uczuciem była złość, to będzie zachowywał się złośliwie. W rzeczywistości jednak zły jest na siebie. Ponieważ sam nie może stawić czoła tej prawdzie, przelewa złość na Ciebie.

Bez względu na to czy wierzysz mu, czy nie, jesteś okropnie zraniona. Nie zdajesz sobie sprawy z tego, że chociaż mówi on do Ciebie, przede wszystkim mówi o sobie. Jest pełen nienawiści do siebie. Ludzie często pytają mnie, czy można kłamać po pijanemu. Odpowiadam wówczas, że nie wiem i że właściwie to jest bez znaczenia. Ponieważ alkoholik ma zaburzone spostrzeganie, może kłamać nawet wtedy, gdy myśli, że mówi prawdę. Albo mówić prawdę wtedy, gdy myśli, że kłamie. Nawet jeżeli to, co mówi jest prawdą, możesz wierzyć w to jedynie w odniesieniu do momentu, w którym to mówi. Pewien alkoholik powiedział mi: „Żyję w kłamstwie tak długo, że sam już nie wiem co jest prawdą”. W to oczywiście mogę uwierzyć.

W naszym społeczeństwie płacz, okazywanie strachu, niepewności lub innych słabości, które czynią nas ludźmi, uważane jest za niemęskie. Jeżeli mężczyzna tak się czuje, to z pewnością nie chce przyznać się do swoich uczuć – nawet przed sobą. Jeżeli więc odczuwa je, a dodatkowo jeszcze ma większe niż inni trudności w wyrażaniu uczuć, ponieważ jest alkoholikiem, zwraca się do butelki i wtedy ujawnia swoje ukryte oblicze. Często zastanawiam się, czy Doktor Jekyll i pan Hyde nie był wzorowany na alkoholiku. Nie zdziwiłoby mnie to, ponieważ książka ta wyraźnie opisuje wszystko, z czym spotykamy się w osobowości alkoholika. Wiele kobiet mówiło mi: „Gdy jest pijany, zupełnie się zmienia. Nie jest tym mężczyzną, za którego wyszłam za mąż. Jest kimś nieznanym, staje się dla mnie zupełnie obcy”. Moja odpowiedź brzmi niekiedy przerażająco: „Nie jest podobny do mężczyzny, którego poślubiłaś, ponieważ nie jest tym mężczyzną”. Tak rzeczywiście wygląda sytuacja.

WYSOKI POZIOM NIEPOKOJU W RELACJACH INTERPERSONALNYCH

Alkoholicy nie dążą do szybkiego pozyskiwania kolegów. Cierpią oni z powodu poczucia niższości. Mają trudności w wiązaniu się z innymi, ponieważ obawiają się odkrycia swojej tajemnicy. W rezultacie nawiązują raczej krótkotrwałe znajomości, a gdy te zaczynają się zacieśniać, zrywają je albo stają się mniej dostępni. Jednakże mają oni kumpli-alkoholików i są przekonani, że ci ludzie są ich przyjaciółmi.

Gdy alkoholik jest pijany, może zapomnieć o swoich obawach i poczuć, że panuje przynajmniej nad sobą. Alkoholicy potrafią być bardzo sprytni i czarujący, potrafią manipulować. Myślę, że nie muszę Ci o tym opowiadać. Wiele razy padasz ofiarą uroku swego męża i przeżywasz wstrząs, gdy zmienia się jego osobowość. Może przekonał Cię, że tym razem naprawdę zamierza dotrzymać obietnicy – przestanie pić. Kocha Cię. I oczywiście nie może przestać pić. Za każdym razem dajesz się nabrać.

Alkoholik jest wyjątkowo przekonujący, a Ty tak bardzo chcesz mu wierzyć. Tym razem będzie inaczej. Tak myślisz. Jesteś tak ufna i nic nie chroni Cię przed kolejnym ciosem…

Nie Ty jedna nie możesz oprzeć się alkoholikowi. Mami on swojego szefa – przez jakiś czas. Mami ludzi, od których pożycza pieniądze – przez jakiś czas. Mami także policję i sąd. Musisz być bardzo ostrożna, gdy zaskarżysz go do sądu, żebyś nie ośmieszyła się i nie wyszła z niczym. Jakże ten świetnie prezentujący się, uroczy mężczyzna mógł w pijackiej furii przewrócić Cię na ulicy? Nawet jeżeli przyzna się do tego, sędzia będzie przekonany, że nigdy się to nie powtórzy.

Jeżeli Twój mąż-alkoholik ma trudności w kontaktach z innymi ludźmi, z wyjątkiem luźnych znajomości, to przekonasz się, że Twoje przyjaźnie z innymi małżeństwami zaczną się rozluźniać. Wraz z postępem choroby będziesz spędzała coraz mniej czasu z ludźmi, z którymi zazwyczaj byłaś bardzo związana. Taki stan rzeczy ma wiele przyczyn. Jedna z nich sprowadza się do tego, że Twój mąż nie potrafi utrzymać bliskich kontaktów z innymi. Będzie szukał wymówek albo stwierdzi, że nie lubi Waszych wspólnych znajomych. Jest po prostu zbyt skrępowany w towarzystwie. Prawdopodobnie będzie zadowolony, gdy skłonisz go do zaakceptowania zaproszenia mówiąc, że będzie mógł wypić tam kilka drinków, ale sam pomysł pójścia bardzo go przerazi. Będziesz cierpiała, ponieważ pod taką presją nie można długo utrzymywać przyjaźni. Prawda jest dosyć smutna. Nie można utrzymywać przyjaźni małżeńsko-małżeńskich tylko z połową małżeństwa. Wyjaśnienie przyjaciołom istoty rzeczy (sprawienie by zrozumieli) jest zbyt trudne i byłoby zbyt nielojalne wobec męża, szczególnie gdy chronisz go, ukrywając właściwy problem. Nieszczerość jednak zawsze pozostaje nieszczerością, niezależnie od tego jak bardzo jest przekonująca.

NISKA SAMOOCENA

Generalnie – alkoholicy mają bardzo niskie poczucie własnej wartości. Nie postrzegają siebie jako ludzi wartościowych. To alkohol daje im fałszywe poczucie pewności siebie, kształtuje postawę „mogę wszystko”. Takie fałszywe poczucie pewności siebie otwiera drogę wygórowanym żądaniom. Jestem pewna, że słyszałaś alkoholików, twierdzących że świetnie sobie poradzą właściwie ze wszystkim. Mogą rozwiązać każdy problem. Nawet prezydentura to dla nich małe piwo. Następnego dnia, gdy przypomną sobie swoje wywody, czują się zakłopotani, winni i mają wyrzuty sumienia. Ponieważ zazwyczaj nie są o sobie zbyt wysokiego mniemania, takie zachowanie po pijanemu umacnia negatywny obraz własnej osoby. Tok rozumowania wygląda następująco: „Osoba, która jest coś warta, tak się nie zachowuje. Gdybym nie był taki okropny, nie zrobiłbym tego. Jestem po prostu niczym”.

Jeżeli stać Cię na uczciwość, to przyznasz, że prawdopodobnie podtrzymujesz u Twojego męża poczucie niższości. Jeżeli czegoś akurat nie pamięta z owego wieczoru, natychmiast jesteś na miejscu, aby mu przypomnieć: „Jak mogłeś jej to powiedzieć? Jak mogłeś sprowokować do odejścia moją najlepszą koleżankę? Naprawdę myślisz, że oni uznali, że ta historia jest zabawna?”. Znów wzmacnia się jego wewnętrzne przekonanie, że jest nic nie wart. Ponieważ zaś jest to bardzo bolesna rzeczywistość, a on ucieka od nieprzyjemności, więc zwraca się ku butelce. A Ty jesteś bezgranicznie zdumiona. Myślałaś, że po scenie, którą zrobił ostatniej nocy i po takiej ilości alkoholu jaką wypił, jeżeli już na Twoje nieszczęście uniknął śmierci pod kołami ciężarówki, to przynajmniej przestanie pić. Niestety, nie przestał. Znów przegrałaś. Choroba jest górą i będzie tak zawsze. Spójrz prawdzie w oczy – on jest wobec alkoholu bezsilny. I Ty także.

POCZUCIE WIELKOŚCI

Słyszałam kiedyś określenie, że alkoholik jest egomaniakiem z kompleksem niższości. W trakcie picia z osoby niepewnej przekształca się w coraz bardziej pewną siebie. Przechodzi od Harryego przez pana Harryego, a potem Jaśnie Wielmożnego Pana Harryego, do władcy wszechświata. Jego poczucie wielkości nie ma granic. Jest królem – i musisz o tym pamiętać. Żyje ponadto w świecie fantazji. Mój czteroletni syn właśnie wyszedł z domu przebrany za supermana, lecz jego wiara w to, że jest supermanem jest mniejsza niż dwa lata temu. Gdy miał dwa lata, próbował latać jak superman i wybił sobie ząb. Teraz wie, że to tylko zabawa. Alkohol zmienia charakter – hokus pokus i masz przed sobą, jak to określił w odniesieniu do siebie pewien alkoholik, Króla Dzidziusia.

Wielkościowe zachowania alkoholika nie ograniczają się tylko do przechwałek. Zamówienie kompletu nowych mebli do salonu albo nowszego i większego samochodu jest dla niego niczym. Opłacenie takich zamówień nie stanowi problemu, ponieważ w wyobraźni posiada on dużo pieniędzy. Gdy wchodzicie razem do restauracji może krzyknąć: „Stawiam wszystkim kolejkę”. Znałam kobietę, której z trudem udało się uniknąć histerii, gdy jej mąż zapłacił za obiad ludzi przy sąsiednim stoliku. Incydent ten zdarzył się bezpośrednio po jej całodziennych poszukiwaniach najtańszych butów dla dzieci. Gdy żona patrząca na odpływający czek protestuje z zachowaniem dobrych obyczajów – jest ignorowana, a gdy robi scenę – jest traktowana jak jędza. Przecież on jest po prostu szczodry. Lada dzień dostanie awans. Bycie biednym to kwestia samopoczucia.

Alkoholik może wydawać pieniądze bez ograniczeń, aby się wywyższyć. W rzeczywistości próbuje kupić sobie szacunek i przyjaźń. Nic innego nie może dać. Jednak chwilowe uniesienie i aplauz wkrótce gasną i przychodzi klęska. Rodzina w sposób dosłowny płaci za nią.

POCZUCIE IZOI.ACJI

Często mówi się, że możemy kochać innych tylko w takim stopniu, w jakim kochamy siebie. Jeżeli jest to prawda – a wydaje mi się, że tak – to alkoholik nie jest w stanie zaofiarować miłości. Jeżeli ktoś jest niezdolny do okazywania miłości, to przyjmowanie jej staje się dla niego coraz trudniejsze. Miłość, którą okazuje rodzina sprawia, że alkoholik czuje się winny. A ponieważ czuje się on osobą niezasługującą na miłość, ucieka w alkohol. Jego kompani w barze dają mu fałszywe poczucie wspólnoty, ale szybko znika ono z postępem picia. Alkoholik zamyka się w sobie.

Wraz z rozwojem choroby jego poczucie izolacji przybiera inną formę. Ludzie odwracają się od niego. Koledzy nie chcą go widzieć. Rodzina zmienia się, gdy wraca do domu. Może utracić pracę. Nawet jego kolega barman może odmówić obsłużenia go. Izolacja staje się rzeczywistością. Jest naprawdę sam. W desperacji zwraca się do swojego jedynego prawdziwego przyjaciela – butelki. Cóż to za samonapędzająca się choroba! Alkoholizm wywołuje zmiany, które przynoszą ze sobą ogromną samotność, a wtedy oferuje siebie jako jedyny sposób na nią.

Ty także czujesz się odcięta od innych i samotna. Zaczynasz zastanawiać się, czy nie czułabyś się mniej samotna, gdybyś była bez niego. Ty także zerwałaś większość kontaktów towarzyskich, a trudno Ci jest wyobrazić sobie, że mogłabyś wyjść, poznawać nowych ludzi, zawierać nowe przyjaźnie i być atrakcyjna. Ale Ty nie masz nawet butelki na pocieszenie. Twój ból jest palący. Joan L. przyznała mi się kiedyś, że aby odepchnąć dokuczliwe uczucia jadła czekoladę. „Czekoladka nie musiała nawet dobrze rozpuścić się w ustach – mówiła. – Napychałam się do momentu, gdy czułam mdłości i gdy to uczucie brało górę nad samotnością”. Rodzina naprawdę może stać się bardziej chora niż alkoholik. Nie wiem, jak Ty, ale Joan była już na najlepszej drodze. Jeżeli pomyślisz o tym, prawdopodobnie zdołasz przebić tę historię z czekoladkami szaleństwami, które Ty wyprawiałaś.

PERFEKCJONIZM

Alkoholik jest perfekcjonistą. Nie toleruje braku doskonałości u siebie i u innych. Wspólna praca z nim jest prawie niemożliwa, bo nie sposób sprostać jego wymaganiom. Każde zadanie, którego się podejmuje musi być wykonane doskonale. Jeżeli nie jest w stanie zrealizować go doskonale, woli nie robić wcale. Gdy próbuje zabrać się do czegoś, trwa to tak długo, że raczej w ogóle nie warto, żeby to robił. „Kupił farby, pędzle, robocze ubranie i przygotował pokój do malowania – opowiadała mi Barbara. – Dwa i pół roku później zdecydowałam, że lepiej zrobię to sama”. Perfekcjonizm w powiązaniu z małą odpornością na frustracje stanowi usprawiedliwienie dla rezygnacji z projektu i pretekst do picia. Ta szczególna mieszanina jest bardzo wybuchowa; lepiej aby rodzina trzymała się od niej z daleka.

Może myślisz, że to, co opisałam dotyczy wielu znanych Ci ludzi, że perfekcjonistami nie są wyłącznie alkoholicy. Prawdopodobnie masz rację. Jednakże alkoholika odróżnia od innych ludzi nieumiejętność skutecznego radzenia sobie z frustracjami wynikającymi z potrzeby doskonałości. W przypadku bardziej typowej osobowości nad tymi uczuciami można zapanować. Zostają wyciszone albo szybko przechodzą po gwałtownym kryzysie. Reakcje alkoholika są zupełnie nieproporcjonalne do sytuacji i dają mu pretekst do picia.

Stoisz stale przed pytaniem: „Czy czekać aż on to zrobi, czy mam to zrobić sama? Na pewno zrobiłby to lepiej niż ja, ale zanim się tym zajmie mogę być już za stara, żeby się ucieszyć”. Osiem miesięcy temu pewien mój znajomy alkoholik kupił grę telewizyjną. Czeka teraz na odpowiedni moment, aby ją zamontować. Jego najstarszy syn jest w drugiej klasie szkoły średniej i czuję, że ten właściwy moment nie nadejdzie, zanim chłopiec nie pójdzie na studia. Od czasu do czasu żona sugeruje, żeby wreszcie zamontował tę grę. Staje się wtedy zły i broni się, lecz ciągle czekają. Opisana sytuacja nie jest zbyt poważna. Ale te z Was, które przeżyły weekend bez wody, ponieważ mąż zamierzał sam dokonać naprawy, a gdy już zakręcił dopływ, to okazało się, że nie ma właściwego klucza potrzebnego do naprawy, wiedzą o czym mówię. „To prosta sprawa – powiada. – Nic poważnego”. Cóż za fatalne słowa! A Ty w końcu korzystasz z łazienki sąsiadów, próbując nie przejmować się faktem, że miałabyś ochotę zdzielić męża czymś ciężkim po głowie. Wiesz, że w końcu i tak zadzwonisz po hydraulika, ponieważ on przerwie w środku i zacznie pić, bo jakieś cholerne coś nie pasuje do jakiegoś innego cholernego czegoś.

Jeżeli dokończy pracę, to będzie cudownie. Będziesz musiała jednakże przekonać siebie, że warto było na to czekać. Siwe włosy pozostaną. Jeżeli opowiesz komuś tę historię, ludzie będą mieli dobrą zabawę, Ty jednak będziesz musiała poczekać może z pięć lat, żeby też móc się z niej pośmiać. Pamela L. czekała trzy lata, żeby jej mąż naprawił uszkodzony sufit w kuchni. Była zdecydowana czekać do końca. Któregoś dnia jej mąż zadzwonił do mnie, żebym przyszła i obejrzała nowy, piękny sufit w kuchni. Był dumny z siebie. Sufit wyglądał wspaniale… ale trzy lata!

Gdybym zwracała się do kogoś innego, a nie do Ciebie – żony alkoholika, nie uwierzyłby w większość tego, o czym piszę. Ty jednak wiesz, że niczego nie wyolbrzymiam. Opisuję wszystko tak jak jest.

AMBIWALENTNY STOSUNEK DO AUTORYTETÓW

Autorytety nic nie znaczą dla pijanego alkoholika. Gdy jest trzeźwy reaguje tak jak Ty, czy ja, ale gdy jest pijany nikt nie będzie mu mówił co ma robić. Nie przejmuje się, że narusza przepisy, jadąc z nadmierną szybkością albo uciekając z miejsca wypadku. Problem ten jest sprzężony z zachowaniem policji, która jest bardziej wyrozumiała dla ludzi pijanych niż będących pod wpływem narkotyków. Kiedyś obserwowałam wypadek, w którym zatrzymano alkoholika za spowodowanie kolizji. Najwyraźniej był podcięty, ale był czarujący. Trzeba o tym pamiętać. Był tak czarujący, że policja, wbrew protestom poszkodowanego, odmówiła wykonania testu na zawartość alkoholu we krwi sprawcy wypadku. Jego żona Brenda milczała. Wszyscy byli wspólnikami! Coś mu tam napisali w dokumentach, ale pozwolono temu choremu mężczyźnie wrócić na ulice, na których następnym razem mógł zabić siebie albo drugiego człowieka. Czasami z dobrego serca można oddać komuś niedźwiedzią przysługę. Nic dziwnego, że alkoholik ma ambiwalentny stosunek do autorytetów. Same autorytety są ambiwalentne. Rozmawiałam później z jego żoną. Mówiła, że po prostu zabrakło jej odwagi. Po całonocnym zamartwianiu się czuła taką ulgę, że on jest zdrów i cały, że tylko siedziała i się trzęsła. Brenda nie zareagowałaby w taki sposób dzisiaj, ponieważ wie, że tamtego wieczoru wsparła i wzmocniła alkoholizm. Nie wiedziała wtedy o tym. Ty wiesz, więc gdy zdarzy się to Tobie (a zdarzy się), będziesz mogła dokonać wyboru.

Wszystko ma swoją zabawną stronę, jeśli pozwolimy sobie na jej dostrzeżenie. W czasie całej tej historii mąż Brendy martwił się tylko o to, żeby nie zgubić kluczy. Nawet przez chwilę nie pomyślał o niej, ani o innych ludziach biorących w tym udział, ani o uszkodzeniu samochodu. Brendzie wydawało się, że czas wlecze się niemiłosiernie, ale w końcu wrócili do domu. Mąż poszedł spać, a ona, nie mogąc zasnąć, gdzieś się zaszyła. Wkrótce potem usłyszała dzwonek do drzwi. Była to policja. Tak, pamiętał o kluczach do tego stopnia, że zabrał też kluczyki od wozu policyjnego. Pytali czy będzie tak miła i im je zwróci. Chociaż mówili jej, że powinna być cicho, śmiała się nadal, patrząc jak potulnie wychodzą na ulicę z kluczykami, o których nie zapomniał jej mąż.

POCZUCIE WINY

Wina jest stałym mieszkańcem w domu alkoholika. Alkoholik jest potwornie sterroryzowany przez poczucie winy. Nie chce zachowywać się tak, jak się zachowuje i nie lubi osoby, którą jest po pijanemu. Nie rozumie, że nie jest w stanie panować nad swym zachowaniem, gdy jest pijany. Obiecuje, że skończy z piciem, ponieważ naprawdę kocha swoją rodzinę i chce utrzymać pracę. On nie kłamie. Naprawdę tak myśli w chwili, gdy o tym mówi. Ale nie ma innej możliwości. Tak więc rozczarowuje siebie i tych, którym jest bliski lub potrzebny. Wywołuje to w nim silne poczucie winy. Ponieważ nie umie stanąć w obliczu bólu, musi go zmniejszyć i w rezultacie pije coraz więcej. To wywołuje w nim jeszcze większe poczucie winy. Potem Ty czujesz się winna, ponieważ częściowo przyczyniasz się do wywołania w nim poczucia winy, a on czuje się jeszcze bardziej winny…i znów wygrywa butelka. On staje się coraz bardziej chory i Ty także stajesz się coraz bardziej chora.

Cechy, które omówiłam nie dotyczą wszystkich alkoholików ani też nie wszystkie muszą charakteryzować każdego alkoholika. Ponadto nie dotyczą one wyłącznie alkoholików. Są to jednak cechy, które, jak się zdaje, u alkoholików występują dużo częściej niż u przedstawicieli bardziej typowej populacji.

II. CO DZIEJE SIĘ Z TOBĄ?

Nie możesz żyć z aktywnym alkoholikiem nie ulegając głębokim zmianom. Każda ludzka istota, którą poddawano by codziennie takiemu bombardowaniu jak Ciebie, byłaby godna podziwu ze względu na sam fakt przeżycia. Zasługujesz na medal, choćby dlatego, że jesteś w pobliżu tej historii. Wiem, że to nie jest łatwe. Nie wiesz czego oczekiwać za dzień – a nawet za godzinę. Wyobrażasz sobie najróżniejsze okropieństwa, które mogą się zdarzyć i równie często się w tym mylisz, co masz rację. Prześladuje Cię myśl o tym, co się zdarzy, gdy on wróci do domu (jeżeli w ogóle wróci). Cały dzień jesteś pobudzona, ciągle spięta. Nie możesz spać. Nie odżywiasz się właściwie. Wyglądasz okropnie. Oddalasz się od swoich przyjaciół. Wrzeszczysz na swoje dzieci.

Jesteś chora. Rozwinęła się w Tobie choroba, którą nazywamy współuzależnieniem i która jest w każdym calu równie szkodliwa jak sam alkoholizm. Ma ona swoje charakterystyczne objawy, podobnie jak alkoholizm. Każdy, kto pozostaje w bliskich kontaktach z alkoholikiem jest dotknięty tą chorobą w stopniu, który zależy bezpośrednio od jego emocjonalnej bliskości do alkoholika. Ponieważ masz najbardziej trwały i znaczący kontakt z mężem, właśnie Ty jesteś najbardziej narażona na zranienie. Istnieją pewne wzory Twoich reakcji, podobnie jak wzory zachowań u alkoholika. Będąc blisko z alkoholikiem nie uniknie się reagowania przynajmniej na kilka sposobów spośród tych, które będę omawiała. Różny może być tylko stopień nasilenia reakcji. Symptomy współuzależnienia są następujące: opiekuńczość, pełne litości skoncentrowanie się na alkoholiku; zakłopotanie; unikanie okazji do picia; przesunięcie we wzajemnych kontaktach; poczucie winy; obsesja; stałe zamartwianie się; niepokój; kłamstwa; fałszywe nadzieje; rozczarowanie; euforia; zamęt; problemy seksualne; złość; letarg; poczucie beznadziejności; poczucie krzywdy; rozpacz. Gdy będziesz czytała o tych symptomach, spróbuj wyodrębnić te, które występują u Ciebie. Rozpoznanie problemów jest pierwszym krokiem prowadzącym do ich wyeliminowania.

ZAPRZECZANIE

Zaprzeczanie jest Twoim największym wrogiem, a uznanie faktu, że jesteś związana z alkoholikiem wydaje się wręcz niemożliwe. To po prostu nie może być prawda. Jeżeli nie może, to nie jest. Wierzysz w to, w co chcesz wierzyć. Ignorujesz rzeczywistość. Ponieważ alkoholik jeszcze bardziej od Ciebie nie chce spojrzeć prawdzie w oczy, wspiera Twój brak realizmu. Zaprzeczanie jest częścią choroby Was obojga – Twojej i Twojego męża. Poświęca on dużą ilość energii zaprzeczając faktom, zaprzeczając temu, że nie może kontrolować swojego picia. Wydaje mu się, że potrafi kontrolować swoje picie przez długi czas. Wraz z postępem choroby okresy te stają się coraz krótsze, ale wciąż będzie on przekonywał Ciebie i siebie, że jest panem butelki. Zwykłe fantazje! Alkoholik nie szuka pomocy, aż do momentu gdy nie może już dłużej zaprzeczać swojemu brakowi kontroli i gdy rezultaty jego zachowania są tak straszne, że czuje ból pomimo używania alkoholu.

Ty także nie patrzysz na problem uczciwie. Nie szukasz pomocy, aż do chwili gdy ogarnia Cię przemożny strach przed przemocą, gdy brakuje pieniędzy, gdy już nie wiesz, co może przynieść kolejny dzień. Z postępem choroby przyjmujesz na siebie coraz większą odpowiedzialność za rodzinę. Starasz się panować nad sytuacją i działasz tak, jakby wszystko było możliwe do opanowania. Zaprzeczasz temu zamętowi, który panuje zarówno w Tobie, jak i na zewnątrz, a robisz to, ponieważ zaprzeczanie jest najbardziej znośnym sposobem stawienia czoła sytuacji, która inaczej byłaby nie do wytrzymania. Kręcisz się w kółko, aż do momentu gdy zaprzeczanie już dłużej nie działa. Nie masz innego wyjścia poza spojrzeniem prawdzie w oczy, gdy przytłoczy Cię ciężar zdarzeń, a ból stanie się nie do wytrzymania. Zaprzeczanie stanowi część całego procesu, umożliwiającego rozwój choroby. Dotyczy to każdej choroby. Ileż osób niepotrzebnie umarło dlatego, że nie chciało pogodzić się z chorobą nowotworową? Choroba rozkwita w warunkach zaprzeczania.

Aby zwalczyć współuzależnienie musisz najpierw przyznać, że problem istnieje. Łatwo to powiedzieć, ale wiem jak jest to ciężkie. Cindy M. opowiada tak:

„Miałam wyjątkową wprawę w zaprzeczaniu. Nie mogłam uznać, że w ogóle istnieje jakiś problem. Nie potrafiłam pozbyć się myśli, że mogę znaleźć sposób, żeby problem zniknął jak zły sen. Zaprzeczałam w obliczu niezaprzeczalnych faktów. Mój mąż miał problemy z piciem zanim zostaliśmy małżeństwem. Zawsze, gdy zrywałam z nim, był to rezultat pijackiego epizodu. Nie zwracałam na to uwagi, ponieważ kochałam go.

Lekceważyłam to, aż mniej więcej pięć lat temu okazało się, że już nic innego nie mogę zrobić. Był to trzynasty rok naszego małżeństwa. Wciąż go usprawiedliwiałam. Miał bardzo trudną pracę i potrzebował kilku drinków, aby się odprężyć. To miało sens. Chciałam nawet sama przygotowywać drinki. Skarżył się na pracę i wciąż powtarzał tę samą historię, nigdy nie znajdując żadnego innego rozwiązania. Siedziałam z nim, bardzo mu współczując. Zawsze chodziłam spać później niż powinnam, ale przecież on mnie potrzebował.

Zaprzeczałam, że problemem był alkohol. Trudno uwierzyć jak byłam naiwna. Gdy próbowałam położyć się spać, wtedy on mnie budził. Wolałam raczej wstać niż ryzykować obudzenie dzieci. Zdarzało się to noc w noc. Nie mówiłam o tym nikomu. Komu mogłam zaufać? Tworzyłam pozory idealnego małżeństwa i nie chciałam tego niszczyć. Nie chciałam, żeby ktokolwiek myślał o nim źle. Zaczął być gwałtowny. Jednym ruchem mógł zmieść wszystko ze stołu albo potłuc wszystko na półce. Potem nie spałam przez resztę nocy, zbierając potłuczone szklanki i czyszcząc ściany pochlapane musztardą. Nie chciałam, żeby dzieci zobaczyły to, gdy obudzą się rano. Musiałam je chronić.

Moja matka zaczęła mi zwracać uwagę, że źle wyglądam i mam nieporządek w domu. Ale nic nie mówiłam. Zresztą, cóż ona mogła zrobić? Obawiałam się, że powie „a nie mówiłam”…

Zaprzeczanie. Zaprzeczanie. Zaprzeczanie. Byłam w siódmym miesiącu ciąży, gdy wylądowałam na pogotowiu ze zranioną ręką. Rzucił we mnie szklanką, gdy nie wstałam o drugiej nad ranem, żeby z nim porozmawiać. Rzucił z taką siłą, że roztrzaskała się. Kryłam go. Ochraniałam. Zaprzeczałam. Nie potrafiłam spojrzeć prawdzie w oczy.

Zaprzeczałam, aż do momentu, gdy nie mogłam już dłużej zaprzeczać. Sąsiedzi widzieli go zataczającego się koło domu. Kogo chciałam okłamać? Moja matka spędziła ze mną noc. Dlaczego wyłączyłam ją z tego? Dzieci wiedziały, że dzieje się coś strasznie niedobrego. Nie osiągnęłam niczego. Po prostu nie mogłam uznać tego, co się działo, aż do momentu, gdy nie miałam innego wyboru. Mój upór tylko pogorszył sprawę. To, co wydawało się moją siłą, naprawdę było brakiem odwagi. Moja ignorancja była zatrważająca. Osoba, którą jestem dzisiaj, zachowałaby się zupełnie inaczej. Osoba, którą jestem dzisiaj, wymaga dla siebie prawa do bycia sobą. Rzeczywistości trzeba stawiać czoła. Udawanie, że coś nie istnieje nie spowoduje, że to coś zniknie samo. Nauczenie się tego kosztowało mnie wiele”.

Jest to przykład tego, co zaprzeczanie może zrobić z człowiekiem. Przedstawiłam Ci historię Cindy, ale mogłaby to być historia Barbary, Joanny, Nancy. Wszystkie takie historie są wariacjami na ten sam temat. Zaprzeczanie sprawia, że życie staje się kłamstwem. Zaprzeczanie zaburza rzeczywistość niealkoholika równie silnie, jak alkohol zaburza ją u alkoholika. Jeżeli odrzucisz zaprzeczanie, doświadczysz prawie natychmiastowego uczucia ulgi. Możesz przystosować się do prawdy. Nie musi Ci się ona podobać, ale nie możesz pozostać zdrowa, gdy jej zaprzeczasz.

OPIEKUŃCZOŚĆ, PEŁNE TROSKI SKONCENTROWANIE SIĘ NA ALKOHOLIKU

We wczesnej fazie alkoholizmu jesteśmy pełne zrozumienia. „Tak, kochanie, wiem, że tu dookoła jest jak w dżungli. Tak, powinieneś był awansować. Pracujesz tak ciężko, a tak mało cię doceniają. Pozwól, że przygotuję ci drinka”. Bardzo współczujesz swojemu mężowi, jest Ci przykro, że ma kłopoty. Martwisz się o niego i próbujesz znaleźć rozwiązanie jego problemów. Jednakże nie ma sposobu, który rozwiązałby jego problemy, gdy staje się on coraz bardziej wprawny w skwapliwym wynajdywaniu dziur w całym. Jeśli tylko jest coś, co może martwić lub złościć, będzie szukał właśnie tego. Krzywda może być prawdziwa albo wymyślona. To nie ma znaczenia. Co wieczór tracisz siły i zapominasz o sobie, próbując uspokoić Twego alkoholika. W końcu to on chodzi do pracy, przynosząc potem do domu pieniądze i wręcz powinnaś tak wszystko zorganizować, żeby w domu miał jak największy spokój. Fakt, że Ty także miałaś burzliwy dzień, nie jest ważny. Częścią Twojej roli jest naprawienie świata dla Twojego męża. Twoje własne potrzeby są nieważne.

Jean B. wspomina: ”Właśnie to mówił mój mąż. I wiesz, co? Wierzyłam mu. I coraz bardziej stawałam się mniejsza i mniejsza. Stałam się służącą we własnym domu. Nie miałam żadnych potrzeb. Ale z pewnością byłam dobrym przypadkiem zapalenia okrężnicy. Te uczucia, którym zaprzeczałam, zjadały moje wnętrzności. Byłam tak przejęta moim mężem, że sama mogłam się wykrwawić. Byłam wyprana ze wszystkiego. My – nieosoby (nonpersons) - robimy takie rzeczy. Ale już nigdy więcej”.

ZAKŁOPOTANIE, UNIKANIE OKAZJI DO PICIA

To, co inni o nas myślą, wydaje się bardzo ważne – w gruncie rzeczy ważniejsze niż to, co myślimy o sobie sami. Przypuszczamy, że inni oceniają nas na podstawie naszego zachowania, a także zachowania naszych bliskich. Gdy chwaliłam się, że mój najmłodszy syn chodził już w wieku dziewięciu miesięcy, to czy nie mówiłam: „jest wspaniały”, czy też: „jestem wspaniała”? Tak samo, gdy starsze dzieci zaczęły mieć kłopoty w szkole, to chociaż świadomie robiłam wysiłki, żeby oddzielić siebie od nich, uważałam jednak, że stawia mnie to w negatywnym świetle. Ponieważ prawdopodobnie jesteś podobna do większości ludzi, to gdy Twój mąż alkoholik zachowuje się skandalicznie, czujesz się zakłopotana.

Przepraszasz i chciałabyś stać się niewidzialna. Nie czujesz, że możesz wrócić do domu, zostawiając „duszę towarzystwa” samemu sobie. Kilka takich doświadczeń spowoduje, że będziesz czuła się niepewnie i obawiała się sytuacji towarzyskich, w których pije się alkohol. W końcu będziesz chciała zupełnie uniknąć takich sytuacji. Zakłopotanie jest zbyt duże. W efekcie – przejmujesz odpowiedzialność za jego zachowanie. Prawda zaś jest taka, że naprawdę możesz odpowiadać tylko za swoje własne zachowanie. W tym miejscu zdanie to nie ma pewnie dla Ciebie zbyt dużego sensu. Nie rozumiesz też pewnie tego, że inni ludzie nie wiedzą, że zachowanie Twojego męża Cię upokarza. Mnie pijani mężowie innych kobiet nie obchodzą. Czasami ich nawet lubię, ponieważ nie muszę wracać z nimi do domu.

Ty natomiast nie możesz bawić się na przyjęciu, ponieważ cały czas go pilnujesz, sugerujesz, że może ma już dosyć, próbujesz skłonić go do wyjścia, nalegasz, że będziesz prowadziła samochód. I w pewnym momencie stwierdzasz, że po pierwsze to właściwie nie warto wychodzić. Jeżeli nie możesz miło spędzić czasu, to po co się dręczyć. W rezultacie rozżalasz się nad sobą i pielęgnujesz swoje rany.

PRZESUNIĘCIE WE WZAJEMNYCH KONTAKTACH – DOMINACJA, PRZEJMOWANIE OBOWIĄZKÓW, SAMOPOCHŁANIAJĄCA SIĘ AKTYWNOŚĆ

W miarę rozwoju choroby alkoholik przyjmuje na siebie coraz mniej odpowiedzialności. Zmieniają się wzajemne stosunki pomiędzy Tobą i Twoim mężem, a także Tobą i Twoimi dziećmi. Bierzesz na siebie coraz więcej i więcej. Próbujesz stać się dla dzieci zarówno matką jak i ojcem. Nie jest to możliwe. Matka po prostu nie może być ojcem. Nie jest do tego stworzona. Matka może być tylko najlepszą matką, jaką jest w stanie być. Gdy próbuje stać się także ojcem, podejmuje się zadania nie do zrealizowania. Nie dość, że jest ono nierealistyczne, to w dodatku szkodliwe dla dzieci. Taka matka powoduje zamęt w ich umysłach i sama się wykańcza.

Coraz bardziej przekształcasz się w szefa i podejmujesz właściwie wszystkie decyzje dotyczące domu. Alkoholik w końcu staje się jeszcze jednym dzieckiem. I chociaż panujesz nad nim, jak gdyby był dzieckiem, to jednak jesteś zła i oburzona, gdy nie zachowuje się jak dorosły. Boisz się, że wszystko legnie w gruzach, gdy zrezygnujesz z opieki. Tak więc biegasz po domu i pilnujesz dzieci, dzierżysz finanse, malujesz ściany, przycinasz trawnik – w końcu robisz wszystko. Może nawet zaczniesz pracować, żeby mieć pewność, że wystarczy pieniędzy. Zdecydowanie panujesz nad całym widowiskiem. Gdy patrzę na kobiety, które działają w ten sposób, przypomina mi się Joanna d’Arc. Naprawdę trzeba się nad tym zastanowić. W męczeństwie nie ma jednak zbyt wiele satysfakcji, w każdym razie dla większości ludzi.

Po przejęciu obowiązków w domu dość często angażujesz się w różnorodną działalność poza nim. Jesteś ciągle zajęta. Ta samopochłaniająca się aktywność stanowi pewien rodzaj ucieczki. Nawet jeżeli to, co robisz jest bardzo produktywne, Twoim motywem jest raczej uniknięcie myślenia niż bycie użyteczną. Mary N. jest wysoko wykwalifikowaną nauczycielką specjalizującą się w pracy z dziećmi, które mają trudności z nauką. Mówi ona: „Kiedyś uczyłam dzieci z uszkodzeniami neurologicznymi. Chociaż dobrze wykonywałam swoją pracę, robiłam to bardziej po to, aby osiągnąć pewną niezależność, niż z zainteresowania samymi dziećmi. Mogłabym robić cokolwiek aby tylko uniknąć tego, co jest potencjalnie wybuchowe”.

Nawet jeżeli Twoja działalność poza domem przynosi korzyści innym, satysfakcja, którą czujesz sama jest ograniczona. Jest ograniczona, ponieważ poruszasz się „od” a nie „do” czegoś. Może to spowodować, że sytuacja w domu staje się jeszcze trudniejsza do udźwignięcia. Na zewnątrz jesteś szanowana i ceniona, lecz nie będziesz za to szanowana i ceniona w domu. Wszystko, w co się włączasz, a co nie obraca się wokół niego jest groźne. Jest taki potrzebujący i czuje się obrażony, gdy jakakolwiek część Twojej energii kieruje się gdzie indziej. A Ty nie jesteś przygotowana na jego krytykę. Znowu się nacięłaś! Jesteś podatna na zranienie. Dlatego czujesz się winna nie tylko z powodu tego, co Twój mąż robi, ale także dlatego, ponieważ wiesz, że będziesz walczyć o to, żeby nie stracić brydża, spotkań klubowych czy pracy na pół etatu. Jakaś część Ciebie wie, że nie robisz nic złego, ale jak silna jest ta część? Mary N. wybrała kompromis: ”Zrezygnowałam z brydża i utrzymałam pracę. Ponadto kłamałam moim kolegom. Nawet zapomniałam, co im mówiłam, ale i tak nie wierzyli w to, tak samo jak ja sama. Dziś już nie będę tego robiła. Dziś mogę iść na kompromis albo nie, ale wiem, że nie będę kłamać. Wiem także, że jeżeli wybiorę kompromis, to nie będzie wynikał on z chęci załagodzenia sprawy czy strachu. Przyczyna, dla której coś zrobię jest w każdym calu tak ważna jak sama rzecz. Nie chcę działać pod przymusem czy ze słabości. Chcę wybierać i dzisiaj to robię”. To wszystko jest też dostępne dla ciebie.

POCZUCIE WINY

Alkoholik jest specjalistą w przenoszeniu swojego własnego poczucia winy na Ciebie. Ty zaś stajesz się specjalistką w przyjmowaniu winy. Gdy on, unikając odpowiedzialności za swoje zachowanie, wrzeszczy „To Ty doprowadziłaś mnie do picia!”, bierzesz winę na siebie.

Zaczynasz myśleć, że gdybyś była lepszą żoną, to on by nie pił. On zgadza się z Tobą. Dzieci myślą, że gdyby były milsze, to ojciec przestałby pić. On z nimi także się zgadza. Stąpasz ostrożnie, aby nie urazić swojego alkoholika. Oczywiście, to także nie skutkuje. Jedna z moich ulubionych historii dotyczy alkoholika, który prosił swoją posłuszną żonę o usmażenie mu dwóch jajek – jednego sadzonego, a z drugiego jajecznicę. Gdy przyniosła mu te jajka, nie chciał ich jeść, twierdząc, że „nie z tego co trzeba zrobiła jajecznicę”. Gdy przez długi czas słyszysz jaka to jesteś okropna, niemal nie sposób w to nie uwierzyć. W rezultacie większość tego, o czym mówi alkoholik ulega internalizacji i opanowuje Cię totalne poczucie winy. Alkoholik wie jak najłatwiej Cię zranić i uderza właśnie w te czułe miejsca.

Poczucie winy jest siłą, którą łatwo można manipulować. Gloria opowiadała mi jak wpływało na nią poczucie winy: ”Czułam się winna, ponieważ nie mogłam stale kontrolować zachowania moich dzieci. Czułam się winna, gdy spóźniłam się do domu dziesięć minut po lekcji gry w tenisa. Czułam się winna, gdy grałam w karty tej nocy, gdy mąż chciał, żebym była w domu. Czułam się winna za przewinienia, których nie rozumiałam. Miałam zwyczaj przepraszać, kiedy nie wiedziałam co się stało, nawet gdy byłam w porządku. Nie chciałam kłótni i nie mogłam znieść jego odrzucenia, gdy był zły. Moje myślenie było tak bezsensowne jak i jego. Różnica polegała na tym, że on działał, a ja reagowałam na to działanie.

Przyrządzał mi moje poczucie winy, a ja połykałam je całe. Czułam się tak potwornie winna, że osiągnęłam punkt w którym nie mogłam po prostu wytrzymać więcej. Odrzuciłam więc wszystko. Dzisiaj moje sumienie odróżnia dobro od zła, a przyciski do wywoływania mojego poczucia winy już nie działają. Gdy jestem nie w porządku, natychmiast to uznaję, ale gdy jestem przekonana, że mam rację, pozostaję przy swoim zdaniu”. Ty także możesz to osiągnąć.

OBSESJA, STAŁE ZAMARTWIANIE SIĘ

W miarę, jak choroba coraz bardziej zaprząta myśli alkoholika, podobnie oddziałuje ona i na Ciebie. Życie przestaje być przewidywalne i wciąż się dręczysz. Co się teraz zdarzy? Czy przyłapią go na piciu w pracy? Czy go wyrzucą? Gdzie on jest? Czy wróci na czas do domu? Czy będzie czuł się urażony? Dokąd pójdzie? Czy będzie brutalny? Jak mogę przerwać jego picie? Gdzie zrobiłam błąd? Czy jest z nim inna kobieta? Czy powinnam go opuścić? Dlaczego go kocham? Czy istnieje jakieś rozwiązanie? Te dręczące myśli odpychają wszystkie inne. Jesteś jak w klatce. Idziesz przez życie, ale Twoje myśli są gdzie indziej – zawsze przy alkoholiku. Takie obsesyjne myślenie jest stratą energii, ponieważ niczego nie rozwiązuje. Sprawia jedynie, że cała rodzina staje się jeszcze bardziej chora i wciągnięta w emocjonalną orbitę Twojego męża. Nawet wiedza o tym nie pomaga zbyt dużo. Jesteś w pułapce. Nie panujesz już nad swoimi myślami i życie staje się koszmarem.

Linde B. zwierza się po kilku tygodniach terapii: „Pamiętam, przejeżdżałam kiedyś koło cmentarza i poczułam zazdrość. Zobaczyłam orszak pogrzebowy i pomyślałam, że przynajmniej on ma przyjaciół. Było to samo dno rozpaczy i szczyt szczytów samoużalania się nad sobą. Jest jedna korzyść z takiego samopoczucia: jeśli chcesz dalej trwać w tym stanie, nie sposób już opaść niżej; można jedynie odbić się do góry. Nie chcę już nigdy tak się czuć. Nigdy nie pozwolę, żeby to znów się zdarzyło”. I Ty także możesz na to nie pozwolić.

LĘK

W domu alkoholika obecny jest zazwyczaj niepokój i lęk. Niektóre z tych obaw są bezpodstawne, a inne wielce uzasadnione, na przykład: Czy mogę to zrobić bez porozumienia się z nim? Czy mnie zbije? Co będzie, jeśli straci pracę? Znałam kobietę, której mąż zamknął drzwi na łańcuch gdy wyszła, tak że nie mogła dostać się z powrotem do domu. Początkowo obawiała się znów wychodzić, bo przerażała ją myśl, że nie będzie mogła dostać się z powrotem do domu, w którym zamknięte są także jej dzieci. Później nauczyła się nosić ze sobą śrubokręt i otwierać zatrzask. Jej strach, któremu raz stawiła czoła został opanowany.

Charlotte S. tak opisuje swój lęk: „Stwierdziłam, że większość rzeczy, których się obawiałam, zdarzyła się. Stwierdziłam także, że zazwyczaj jestem niespokojna, ale nie potrafiłam określić przyczyny tego stanu rzeczy. Jeżeli zjadłam obiad i uczucie to minęło – przyczyną był głód, jeżeli nie minęło – przyczyną był niepokój. Lęk stał się moim sposobem życia. Dobrze ukrywałam go przed obcymi, ale mój żołądek wiedział. Doszłam do wniosku, że czas i energia, którą zużywam, gdy się boję nie służy mi dobrze, a więc próbowałam skierować moją energię w innym kierunku, tak długo, jak tylko mi się to uda. Gdy chodziłam na wykłady, stwierdziłam, że wpadam w panikę w drodze do szkoły. Przecież zostawiłam troje moich dzieci – z nim. Byłam niespokojna podczas wykładu i chciałam biec do domu. Jechałam godzinę w jedną stronę, żeby usłyszeć człowieka którego poważam, a potem nie mogłam się skupić. Cztery stracone godziny! Gdy sobie to uświadomiłam, zdecydowałam się być duchem tam, gdzie naprawdę jestem ciałem w danym momencie. Nie miałam żadnego wpływu na sprawy, które działy się wtedy w domu, ale mogłam zdecydować o tym, czy tracić czas w miejscu, w którym jestem, czy skoncentrować się i wyciągnąć z tego jakąś korzyść. Była to ciężka próba, ale wygrałam”.

Wiele kobiet w wyniku życia z alkoholikiem traci zaufanie do siebie. Potem stają się one bardzo bojaźliwe i niespokojne. Sytuacje, które kiedyś nie były wcale zagrażające, stają się wręcz przygniatające. Kobiety te stają się coraz bardziej ofiarami swoich nienazwanych lęków. Znam kobiety żyjące z aktywnym alkoholikiem, które boją się zostawać w pustym domu, i inne, które obawiają się wyjść z domu. Często nie potrafią powiedzieć, czego się boją, ale lęk wszechogarnia je. Okropne jest życie w strachu. Paraliżuje nas ono. Sprawia, że zachowujemy się w sposób irracjonalny. Czyn wywołany przez lęk prowadzi do następnych sytuacji lękowych i przestajemy panować nad swoim życiem. Obracamy kołami w miejscu, gdyż nie ma już dokąd jechać.

KŁAMSTWA

Kłamstwo w domu alkoholika jest wręcz sposobem życia. Kłamiesz, aby ochronić alkoholika. Mówisz jego szefowi: „Przykro mi, ale nie będzie go dzisiaj w pracy. Ma grypę”. Wyjaśniasz sąsiadce: „Nie wiem, dlaczego ta lampa jest zniszczona, pewnie kot ją przewrócił”.

Alkoholik kłamie Tobie, szefowi i sobie mówiąc na przykład takie rzeczy: „Nie mam w domu żadnego alkoholu. Wypiłem tylko jedno piwo”. Znałam alkoholika, którego 35 członków rodziny zmarło w trzy lata. Niektórzy z nich umierali dwa albo trzy razy. Opuścił on wiele dni pracy, ponieważ musiał uczestniczyć w pogrzebach.

Ze wszystkich kłamstw najbardziej destrukcyjne są te, które właściwie nie są kłamstwami. Są one prawdziwe w zamiarze, ale nie w wykonaniu. Alkoholik mówi: „Wrócę na szóstą na obiad”. Nie kłamie. Naprawdę ma zamiar o szóstej być w domu na obiedzie. Nie przychodzi jednak do domu o szóstej, ponieważ istnieje ogromna przepaść pomiędzy jego zamiarem i zdolnością do wykonania go. Obiecuje dzieciom, że zabierze je w sobotę na mecz piłkarski. Naprawdę tak myśli, gdy o tym mówi. Jednak gdy przychodzi sobota, nie ma już o tym mowy. Co jest kłamstwem, a co prawdą? Kto jest odpowiedzialny?

Ten rodzaj zachowania powoduje coraz większe zamieszanie i dezorganizację w Twojej rodzinie. Znaczenie prawdy się zaciera i zostaje zaburzone spostrzeganie rzeczywistości. Po prostu nie wiesz w co wierzyć. W końcu niemal wierzysz w to, w co chcesz wierzyć. Doprowadza Cię to do stałego narażania się na rozczarowanie. Jest on tak przekonywujący, że bardziej wierzysz jemu, niż zdarzeniom ostatniego tygodnia, niedoszłemu obiadowi czy niewykorzystanym biletom do teatru. Jednak można to wszystko zmienić. Możesz nauczyć się jeść i chodzić do teatru sama – jeśli to będzie konieczne. Ale najpierw musisz koniecznie wydobrzeć.

FAŁSZYWE NADZIEJE, ROZCZAROWANIE, EUFORIA

Częścią tego, co wpędza rodzinę alkoholika w zamęt i rozpacz są pojawiające się nadzieje i idące w ślad za nimi rozczarowania. Rodzina niezdolna do zaakceptowania rzeczywistości – żyje w świecie fantazji.

Myślisz o swoim mężu alkoholiku w kategoriach tego, jaki był lub mógł być. Gdy obiecuje Ci coś, reagujesz tak, jakby był taką osobą. Gdy nie spełnia swojej obietnicy, jesteś zawiedziona dużo bardziej, niż gdybyś od razu mu nie wierzyła. Jeżeli dotrzyma słowa, jesteś tak podekscytowana, że popadasz w euforię. Oczywiście, doprowadza to do większego rozczarowania następnym razem. Występujące na przemian uczucia – fałszywe nadzieje, rozczarowanie, euforia – zwiększają panujący w Tobie zamęt i lęk. W rezultacie – przekazałaś mu władzę nad swoim szczęściem. Dysponuje on teraz mocą zdolną uczynić Cię szczęśliwą albo nieszczęśliwą. Może używać lub nie używać tej władzy, manipulując Tobą. Jeżeli nie zachowasz się zgodnie z jego wymaganiami, to nie zabierze Cię na przyjęcie. Jeżeli wcześniej zdecydował, że chce wyjść sam, nic nie możesz na to poradzić. Czasami zachowuje swoje manipulacje na ostatnią chwilę przed wyjściem. I zostajesz wtedy – ubrana na przyjęcie, na które nie pójdziesz.

Naprawdę wierzyłaś, że tym razem będzie inaczej. Tak dobrze dawałaś sobie radę. Nie pił przez dwa tygodnie. Tym razem będzie inaczej. Jak często to sobie mówiłaś? Jak często mówił to sobie alkoholik? Tak, jest faktycznie inaczej. Jest gorzej. Choroba postępuje. Nie jesteś panią sytuacji, Twój mąż także nie. Panem sytuacji jest alkohol – jeśli na to pozwolisz.

ZAMĘT

Będąc z alkoholikiem żyjesz w zamęcie. Nie wiesz w co wierzyć ani czego oczekiwać. Ponieważ to alkoholik pociąga za sznurki, tańczysz do bardzo niezbornej melodii. Twoje poczucie rzeczywistości ulega zaburzeniu. Każdy dzień jest coraz trudniejszy do wytrzymania, życie staje się koszmarem. Mając taki zamęt w głowie możesz postanowić, że będziesz piła z mężem. Wypróbowawszy wszystko co mogłaś wymyślić, decydujesz wreszcie: „Nie mogę go zwyciężyć, więc przyłączę się do niego”. Myślisz, że może w ten sposób zahamujesz jego picie, albo sprawisz, że będzie mniej Ci ubliżał. Rezultaty tego łatwo przewidzieć. Nie możesz dotrzymać mu kroku. Gdy dzieci widzą, że pijesz z ojcem stają się jeszcze bardziej przestraszone i zmieszane. Myślą, że ich matka także staje się alkoholiczką. W ten sposób wszyscy zostają głębiej wessani w otchłań alkoholika.

Jest Ci bardzo trudno jasno myśleć. W gruncie rzeczy jest Ci w ogóle trudno myśleć. Nie możesz „wyłączyć” swojej głowy i nie możesz także dojść do jakiejkolwiek odpowiedzi. Jesteś w kieracie, ale nie wiesz, gdzie się znalazłaś i nie wiesz, jak się wydostać. Zaczynasz zastanawiać się nad tym, jak się to wszystko skończy. „Czy tracę zmysły? – pytasz sama siebie. – Może wariuję. Żadna osoba o zdrowych zmysłach nie żyłaby w ten sposób”. Właściwie może masz rację.

PROBLEMY SEKSUALNE

Wraz z zaburzeniami komunikacji na innych obszarach Twego małżeństwa, psuje się także fizyczna ekspresja bliskości. Używasz seksu jako oręża. Odmawiasz, gdy mąż nie zachowuje się odpowiednio. Nie będzie miał Ciebie w łóżku, jeśli zamierza nadal pić w taki sposób. „Idź do łóżka ze swoją kochanką albo z butelką” – myślisz.

Może odpychać Cię zapachem alkoholu, co jest wystarczającym powodem odrzucenia jego zalotów. Sądzisz, że pragnie Cię z czystego pożądania, a nie z miłości. Może jednak ulegasz mu, ponieważ zauważyłaś, że gdy jest zaspokojony seksualnie, śpi i masz wtedy spokój. Może także myślisz w kategoriach swoich obowiązków małżeńskich i odpowiedzialności. Tak więc masz wybór pomiędzy poczuciem winy i poniżeniem. I znów obniża się Twoje poczucie własnej wartości.

Nadużycia seksualne także są nierzadkie. Kobiety ulegają zachowaniom, którym mogłyby się sprzeciwić, gdyby zostało im chociaż trochę szacunku do siebie. Klientki mówiły mi o sytuacjach, których rezultatem była konieczność interwencji lekarskiej. Było im trudno nawet opowiadać o tym. Jednak zebrały się na odwagę, tak że mogłam im pozwolić na niedopuszczenie do powtórzenia się takiej sytuacji. Pozwoliłam im być osobą. „Nie mogłam żyć dalej bez opowiedzenia tego komuś – powiedziała mi Judy D. – I wiem, że Ty nie powtórzysz tego nikomu”. Nie muszę chyba dodawać więcej szczegółów. Wiesz o czym mówię. Znasz różnicę pomiędzy twórczym i satysfakcjonującym seksem, a nadużyciem. W sferze seksu, tak jak w każdej innej sferze Twojego życia, zagubiłaś poczucie własnej wartości, stałaś się niepewna i zakłopotana.

Nie ma w tym nic niezwykłego, gdy alkoholik ma romans. Skarży się: „Moja żona mnie nie rozumie”. Pewnie, że ni cholery go nie rozumiesz! „Nie chce mnie w łóżku”. Tak, to prawda. „Nie chce pić ze mną”. Próbowałaś, ale wtedy rozwinęła się w Tobie awersja do alkoholu. Nie szkodzi, że romans jest symptomem choroby – jesteś tym zdruzgotana. Twoja tożsamość jest tak związana z nim, że przestajesz być sobą. „Pewnie nie jestem zbyt kobieca – myślisz sobie. – Gdybym była kobieca, nie doszłoby do tego romansu”. Twoje wyobrażenie o sobie znów się obniża. Jesteś złą żoną, matką, gospodynią, a teraz straciłaś także swój seks. Jesteś niczym. Głupie gadanie! Jesteś ofiarą. Jesteś ofiarą współuzależnienia.

Niektóre małżeństwa są w stanie utrzymać satysfakcjonujące życie seksualne aż do późnej fazy choroby, gdy mąż staje się impotentem. Problemem jest to, że myślisz: „Jeżeli może być tak w łóżku, to jeszcze wszystko będzie dobrze”. Także i ta nadzieja ulegnie zachwianiu. Możesz się jedynie rozczarować. Nie osiągniesz niczego, dopóki nie nauczysz się odrzucać fałszywe nadzieje i żyć w teraźniejszości. Nauczysz się tego.

ZŁOŚĆ

Złość w takiej czy innej formie zawsze jest obecna w domu alkoholika. Atmosfera jest tak zagęszczona, że można ją krajać nożem. Co on powie? Co zrobi? Zabiję go, jeśli nie zostawi mnie w spokoju! Czy rozbije samochód? Czy obudzi dzieci? Czy powinnam prosić go o pieniądze? Wszystkie te wątpliwości kierują Twoją złość ku ludziom, na których naprawdę nie jesteś wcale zła. Zwykłe prośby Twoich dzieci zmieniają Cię we wrzeszczącą jędzę. Tylko prosiłam czy mogę… Wcale nie musiałaś…” – płacze biedne dziecko. Potem, gdy uświadamiasz sobie co zrobiłaś, jesteś zła na siebie.

Kłótnie odbywają się prawie bez przerwy. Alkoholik kłóci się, aby znaleźć powód do picia, a żona kłóci się, ponieważ wszystko co on mówi lub robi wytrąca ją z równowagi. Wydaje się, że możliwy jest inny rodzaj konwersacji. „Przebierz groch” – warczy mąż, tylko po to, aby uzyskać odpowiedź: „Co, masz złamaną rękę?”.

Każesz go: „Przygotuj sobie obiad. Ja już jadłam”. Próbujesz nawet dodać: „Nie będziesz widywać się z moimi rodzicami, a ja z Twoimi”. Straszysz go odejściem. Jeżeli zrobisz to, możesz znaleźć się na ulicy w środku nocy, nie mając dokąd pójść. Stajesz się nieustępliwa i podejrzliwa. Zżera Cię wściekłość, a nie masz jak dać jej upust. Każdy, kto wejdzie do twego domu, może wyczuć wibracje złości, nie ma od tego ucieczki: „Kto by pomyślał, że zamienisz się w taką samousprawiedliwiającą się wiedźmę?

To napięcie nie zawsze jednakże przejawia się w Twoim zachowaniu. Jeżeli żyjesz z mężem, który używa przemocy, wolisz je stłumić w sobie, niż ryzykować atak. Jest to trudny, ale realistyczny wybór. Jeżeli napięcie ma kierunek do wewnątrz, tzn. jeżeli stale trzymasz język za zębami, nawet gdy czujesz potrzebę wybuchu, prawdopodobnie wywoła ono u Ciebie chorobę. Zapalenia przydatków, nieżyty żołądka i wrzody często pojawiają się w rodzinach alkoholików. Złość, której się nie uzewnętrznia może dosłownie zjeść wnętrzności. Nie namawiam Cię, żebyś otworzyła usta. Konsekwencje mogą być tego nie warte. W dalszych rozdziałach będę omawiała pożyteczne sposoby uwolnienia się Twojej złości.

LETARG, POCZUCIE BEZNADZIEJNOŚCI, UŻALANIE SIĘ NAD SOBĄ, WYRZUTY SUMIENIA, ROZPACZ

Nieważne co robisz, nieważne jak bardzo się starasz, to i tak jest za mało. Dajesz i dajesz, jakby ta studnia nie miała dna. W pewnej chwili rezygnujesz. Co za różnica? Wszystko co robisz, nie ma znaczenia. Jesteś fizycznie i psychicznie wyczerpana. Próbowałaś utrzymać świat na swoich ramionach, ale już nie możesz. Osiągnęłaś punkt, w którym wszystko przestało Cię interesować. Wyschła Twoja emocjonalna energia, jesteś zrozpaczona i samotna. Jesteś pełna poczucia krzywdy i wyrzutów sumienia. Przejście przez każdy dzień staje się męką. Wstanie z łóżka i ubranie się jest zadaniem niemal ponad siły. Po co kontynuować zwykły bieg rzeczy? Po prostu nie warto – myślisz. Więc przestajesz. Wycofujesz się w samotną egzystencję.

Gdy osiągniesz taki punkt rozpaczy, możesz sama zacząć pić albo używać narkotyków. To nieprawdopodobne, ale znów wygrywa alkohol. Jest Ci wszystko jedno i czujesz się tak, jak gdybyś nie mogła stawić czoła kolejnemu dniu. Twoje problemy są zbyt wielkie. Życie zupełnie wymknęło Ci się z rąk. Chcesz odejść.

Czy utożsamiasz się chociaż z częścią tego, o czym pisałam? Czy coś ma jakieś specjalne znaczenie dla Ciebie? Daję Ci słowo, że nie byłam w Twoim domu. Ale byłam w stu innych domach i rozmawiałam z wieloma innymi kobietami, które żyją Twoim życiem. Nie jesteś sama. Jesteś w dużym i nie bardzo ekskluzywnym towarzystwie.

Przypominam sobie pilota samolotu, który powiedział pasażerom: „Mam dla państwa dwie wiadomości – złą i dobrą. Złą wiadomością jest to, że zabłądziliśmy. A dobra wiadomość – mamy świetny czas. To zdumiewające, jak bardzo poświęcasz się chodząc w kółko. Może teraz nie uwierzysz mi, ale masz władzę, żeby powiedzieć: „Hej, poczekaj chwilę. Chcę się stąd wydostać”. Ta książka pokaże Ci, jak to zrobić.

III. CO DZIEJE SIĘ Z DZIEĆMI?

Co z dziećmi? Są one najbardziej podatne na zranienie. Są ofiarami i są bezsilne. Są zależne i bezbronne. Nie znają innego sposobu życia. Ty i Twój mąż jesteście dla nich najważniejszymi ludźmi na świecie. To do Was się zwracają, żeby przekonać się, że są kochane, że są wartościowe, że nic złego im się nie zdarzy. A co dostają? Dostają dużo sprzecznych przekazów. Mówisz: „Kocham Cię, zostaw mnie samą”. Mówisz: „Nie martw się” z czołem głęboko pociętym bruzdami. Czujesz ich ból, ale nie wiesz jak uwolnić je od niego. Dziecku trudno jest rozpoznać, co naprawdę zostało powiedziane. To, co się dzieje wygląda mniej więcej tak: tracisz dużo czasu i energii reagując na Twego męża, zarówno gdy jest obecny, jak i wtedy, gdy go nie ma. To samo robią Twoje dzieci. Także zużywają swój czas i energię reagując na Ciebie. Reagują one nie tylko na Ciebie i na Twoje reakcje w stosunku do ich ojca, ale także na Twoje działanie skierowane w ich kierunku. Brzmi to niejasno? Jeszcze jak! Nie mogą one myśleć jasno, gdy ich życie jest tak poplątane. Nic nie ma większego sensu. Pewna jest jedynie niepewność. Konsekwentna jest jedynie niekonsekwencja.

Tak więc dostają pomieszania z poplątaniem. Jeżeli żyje się w zamieszaniu, trudno mu nie ulec; nie ma innej możliwości. Nie ma dymu bez ognia. Dzieci naśladują rodziców. Uczą się, między innymi w ten sposób, kim są. Zawsze ktoś powie: „Masz oczy Twojej matki” albo: „Jesteś zbudowany tak jak Twój ojciec”. Dziecko nie odpowie: „Hej, chwileczkę! To są moje oczy” albo: „To moje ciało”. Mamy skłonność do posługiwania się rodziną, aby wyjaśnić to, co widzimy w naszych dzieciach. Moja córka gra na pianinie od piątego roku życia. Moja matka stwierdziła: „Odziedziczyła to po Twoim bracie”. Może to prawda, a może nie, ale to przyjemne uczucie. Przyjemne, ponieważ mają oni wspólną pewną szczególną cechę. Takie porównania robi się także w sposób destrukcyjny. „Nie zdziwiłam się, gdy Johnny Jones stał się narkomanem. Przecież jego ojciec to pijak i ladaco”. Coś podobnego słyszy się często. A ja gryzę się w język, ponieważ wiem, że syn tej wielce prawej osoby jest dostawcą narkotyków Johnny Jonesa. Istotne jest, że nawet w naszych czasach rozwiniętego indywidualizmu przysłowia w stylu „niedaleko pada jabłko od jabłoni” niosą pewną prawdę. Niosą one prawdę nie tylko ze względu na to, o czym już mówiłam, ale także dlatego, że dotyczą sposobu uczenia się dzieci. Uczą się one przez identyfikację. Gdy piszę tę książkę, mój najstarszy syn pracuje nad opowiadaniem, córka nad piosenką, a moje najmłodsze dziecko – Bóg wie nad czym. Nie umie jeszcze samo siebie odczytać. Mogą oni być świadomi tego co robią, lub nie, ale w każdym razie naśladują siebie nawzajem. Komunikujemy im, jakie są nasze wartości, a one przyjmują je jako swoje własne. Jeżeli jesteśmy niepewni, one także takie będą. Będą grały rolę dorosłego. Dzieci najbardziej lubią bawić się w dom. Spójrz w jaki sposób Twoje dziecko ubiera swoje lalki. Nie na wzór Brandy Bunch.

Ojciec alkoholik jest niespójny. Myśli się o nim głównie w kategoriach niespełnionych obietnic. Gdy jest trzeźwy, podejmuje wobec dzieci zobowiązania: „Chciałbym zabrać Cię w sobotę na mecz”. „Oczywiście, że kupię Ci tę zabawkę”. Gdy mówi o tym, naprawdę ma zamiar tak zrobić, ale rzadko się to zdarza. Dziecko nigdy nie wie, w co wierzyć. Nie wie z dnia na dzień, z godziny na godzinę, jak zamierza traktować je ojciec. Gdy jest trzeźwy, zachowuje się jak idealny rodzic. Bardzo stara się zachowywać w taki sposób, ponieważ czuje się fatalnie w związku ze swoim zachowaniem, gdy był pijany. Jest kochający, czuły, rozumiejący, pobłażliwy i towarzyski. Jest w każdym calu taki, jak dziecko mogłoby sobie wymarzyć. Sprawia, że dziecku wydaje się, że wszystko będzie dobrze. To on to spowoduje. Dziecko wierzy we wszystko. Potrzebuje tego, by czuć się dobrze. Potem, gdy ojciec przychodzi pijany i staje się podły i brutalny, dziecko jest zdruzgotane. Cały jego świat się rozpada. Nie wie, co jest rzeczywiste. Nie wie, na co może liczyć i co jest prawdziwe. Chce wierzyć w dobrego tatę, ale nie może. Nie może zapomnieć o tym złym. Miota się tam i z powrotem, nie wiedząc, że nie jest to jedyny sposób, w który musi wszystko przebiegać. Ale tylko taki sposób zna. Ponieważ jego wyobrażenie o ojcu jest zupełnie poplątane, a jednocześnie jest ono wszystkim, co dziecko zna, syn ojca alkoholika ma trudności w widzeniu siebie jako normalnego dorosłego mężczyznę. Po prostu nie wie, jaki jest ten „dorosły mężczyzna”. Straszne jest to, że sam alkoholizm staje się częścią roli ojca, z którą identyfikuje się chłopiec. W rezultacie okazuje się, że wielu alkoholików pochodzi z domów, w których jedno lub oboje rodzice nadużywali alkoholu.

Pozornie wydaje się, że powinno być właśnie odwrotnie. Myślisz, że u dziecka rozwinie się wstręt do alkoholu. U niektórych – tak, ale u większości – nie. O ile dzieci te nie doświadczą innych możliwości, będą powtarzały te same błędy. „Potrafię zapanować nad alkoholem. Nigdy nie będę pijakiem, jak mój ojciec”. Jego ojciec prawdopodobnie mówił tak samo.

Córka także zaczyna się plątać. Może spostrzegać pijącego mężczyznę jako dzielnego i niezależnego. Nie ma to wielkiego sensu, ale tak właśnie się dzieje. W rezultacie okazuje się, że córki alkoholików częściej wychodzą za mąż za aktywnych czy potencjalnych alkoholików niż córki niealkoholików. Jednak nie robią tego celowo. Nie są świadome tego, co czynią. Wiele dziewcząt poślubia swoich „ojców”. Nie jest to niezwykłe, ale w tym wypadku jest godne pożałowania.

To tyle, jeżeli chodzi o widzenie przez dziecko alkoholika. Teraz zobaczymy jak dzieci spostrzegają Ciebie. Ciebie także nie widzą jako znakomitości. Jesteś w trudnej sytuacji. Próbujesz ochronić swoje dzieci, ale nie wychodzi to tak, jakbyś chciała. Twoja ochrona dzieci prowadzi do wielu półprawd i zawoalowanych kłamstw. Przecież nie chcesz żeby się martwiły. Nie chcesz, żeby picie ojca stało się ich problemem i starasz się tego uniknąć. Ponieważ dzieci reagują tak samo silnie na uczucia jak na słowa, wiedzą, że coś jest nie w porządku. Wiedzą, że nie jesteś w stosunku do nich zupełnie szczera. Chcą wiedzieć, a jednocześnie – nie chcą. Jeżeli pytają, odburkujesz: „Niczym się nie martwię”. „Jeżeli niczym się nie martwisz, to dlaczego na mnie krzyczysz? Przecież nic nie zrobiłem”. To kamyczek dający początek lawinie. Bywa i tak, że dzieci nie pytają, ale to wcale nie oznacza, że się nie przejmują. Przejmują się, ponieważ wiedzą, a jednocześnie nie wiedzą, co się dzieje. Wiedzą, że coś jest źle, ale nie wiedzą co. Naprawdę nie rozumieją. A Ty nie możesz sprawić, żeby zrozumiały, ponieważ tak naprawdę nie rozumiesz siebie, a poza tym – wolisz raczej nie wyjaśniać. Ostatecznie, cóż dobrego mogłoby z tego wyniknąć.

Nawet, jeżeli w momentach złości uświadomisz im, jak wstrętny jest ich ojciec, nie jest wcale niezwykłe to, że będą bardziej złe na Ciebie niż na niego. Przecież to Ty jesteś osobą odpowiedzialną za mówienie im „nie”. Egzekwowanie dyscypliny rzadko jest równo rozdzielone pomiędzy małżonków. Ty jesteś tą osobą, która czuje się zmęczona i poirytowana, i wyładowuje to na nich. Jak możesz być tak spokojna jak tego wymagają dzieci, gdy byłaś na nogach przez cała noc, z pijanym mężem, który chodził za Tobą z pokoju do pokoju? Znam kobietę, która czuwała noc w noc, sprzątając bałagan, żeby dzieci nie zobaczyły go rano, ulegając też alkoholikowi, tylko po to, żeby nie hałasował i nie budził dzieci, i czekając aż straci przytomność na tyle, by mogła położyć go do łóżka – aby następnego dnia rano dzieci nie znalazły go nieprzytomnego na podłodze. Przypadkiem usłyszała, jak jej dzieci rozmawiają o niej. Mówiły: „Mama zawsze jest taka zmęczona. Ostatnio nawet prawie w ogóle jej nie widzę”. One nic nie wiedziały. Nawet gdyby wiedziały, to i tak czułyby się zagubione. Jesteś taką osobą, na którą można się złościć najbezpieczniej. Dzieci wiedzą co się zdarzy, gdy będą się złościć na Ciebie. Mogą tego nie lubić, ale w przypadku ojca może zdarzyć się wszystko. Tak więc, na Ciebie spada cała złość. Lgną do Ciebie, a jednak utrzymują, że to Ty jesteś odpowiedzialna. Litujesz się nad nimi, ale jednocześnie chciałabyś, by zostawiły Cię samą. Chociaż kilka minut spokoju. Czy to nigdy się nie skończy?

Nie jest trudno zidentyfikować dom alkoholika. Wygląda on mniej więcej tak: Atmosfera jest pełna napięcia. Wybuch kłótni jest tylko kwestią czasu. Zaczyna się ona od zupełnie bezsensownych przyczyn. Alkoholik rozpoczyna spór, żeby mieć pretekst do wyjścia i picia. Ty rozpoczynasz z powodu czegoś, co zdarzyło się pięć dni, pięć miesięcy, albo pięć lat temu. Sama kłótnia dotyczy bzdur, które w gruncie rzeczy nie mają znaczenia. „Która godzina?” „A co, jesteś ślepy?”

Mary opowiadała mi, że kiedyś jej rodzice kłócili się na temat tego, o której powinna wracać do domu. Była wściekła, ponieważ nie słuchali tego, co ona mówi. Chciała przedstawić swój punkt widzenia, ponieważ o godzinę jej powrotu do domu chodziło. Wyjaśniłam jej, że tak naprawdę to spór wcale nie był o nią. Była to próba sił. Kłótnia nie dotyczyła Mary, tylko jej matki pokazującej temu pijakowi, gdzie jest jego miejsce i ojca walczącego z dziwką, przez którą musi pić. Decyzja dotyczy osoby Mary, lecz jej racje nie mają żadnego znaczenia. Po jakimś czasie te kłótnie stają się dla dziecka słowami – słowami pełnymi złości. To, czy są one słuszne czy niesłuszne nie ma znaczenia, ponieważ wszystkie one są pozbawione sensu. Dziecko reaguje strachem i szybko uczy się, że dorośli nie zawsze mówią to, co myślą i myślą tak, jak mówią.

W końcu prawda traci swe znaczenie. Z moich badań dotyczących dzieci z domów alkoholików wynika, że zagubiły one poczucie prawdy. Nie wiedziały co jest, a co nie jest prawdą. Nie było to także dla nich specjalnie ważne. Raczej starały się zgadywać jakich uczuć się od nich oczekuje. Dałam do wypełnienia kwestionariusze stu pięćdziesięciorgu dzieciom. Setka pochodziła z rodzin alkoholików, a pozostałe pięćdziesięcioro – w tym samym wieku, takiej samej płci i o podobnym pochodzeniu społecznym co ta setka – nie miało rodziców, którzy nadużywają alkoholu. W kwestionariuszu była skala kłamstwa. Jest to sposób na określenie tego, czy badany – zamiast mówić prawdę – daje takie odpowiedzi, o których myśli, że są oczekiwane. Robi to dla uzyskania lepszych wyników. Okazuje się, że dzieci z domów niealkoholików, które kłamią, robią to właśnie po to, aby uzyskać lepszy wynik na kwestionariuszu. Dzieci z domów alkoholików mają globalnie dużo wyższe oceny w skali kłamstwa. Pokazuje to, że właściwie one nie kłamią. Ich wyniki kwestionariuszowe są niskie, niezależnie od tego, czy kłamią, czy też nie. Wskazuje to na fakt, że ich świat nie jest typowym światem. Dlatego ich odpowiedzi nie są typowymi odpowiedziami.

Poza tym – by jeszcze bardziej skomplikować sprawę – zachowania i postawy, które mogłyby wydawać się dziwne w normalnej sytuacji domowej, mogą być wręcz zupełnie zdrowe w domu alkoholika.

Posłużę się przykładem. Mniej więcej przed rokiem zgłosił się do mnie dwunastoletni chłopiec. George był agresywny w szkole. Wszystkie jego wypracowania i rysunki zawsze dotyczyły śmierci i morderstw. Było w nich mnóstwo krwi i przemocy, pchnięć nożem i strzelaniny. Poza tym słabo się uczył. Zarówno rodzice jak i nauczyciele byli zaniepokojeni. George przeszedł letni program specjalnej pomocy, a potem przysłano go do mnie z powodu jego problemów emocjonalnych.

Przyszedł chętnie. Z moich doświadczeń wynika, że dzieci z rodzin alkoholików bardzo pragną porozmawiać z kimś, komu mogą zaufać. Trzymanie wszystkiego w sobie jest niemal nie do zniesienia. Podczas rozmowy opowiedział mi swój sen. Dotyczył on mrówek-ludojadów atakujących jego dom. On, dzięki swojej odwadze, uratował mamę i babcię i zaprowadził je w bezpieczne miejsce. Z jakiejś przyczyny ojciec został w domu. Po powrocie okazało się, że pozostały z niego tylko strzępy wnętrzności. Ciekawy sen? Tak, ciekawy z wielu przyczyn. Wygląda na sen dziecka z problemami? Tak, to nie ulega wątpliwości. Ale sam sen nie jest sygnałem choroby psychicznej.

Chłopiec ten żył w domu, w którym ojciec był aktywnym alkoholikiem. Jego życie było niczym piekło. Nie mógł okazać ojcu swojej złości. Bał się go. Jego matka wybrała unikanie spornych spraw i stała się nadopiekuńcza w stosunku do George’a.

Nic dziwnego, że chłopiec krzyczał: „zabić!”. Był bardzo zły. Któż by nie był? Gdyby nie okazywał żadnych zewnętrznych oznak złości, miałby dużo więcej zaburzeń.

Spotykałam się z tym chłopcem przez pewien czas, a potem zaczęłam widywać się z jego matką. Gdyby można było zmienić klimat domu, chłopiec reagowałby inaczej. Gdybym mogła ją doprowadzić do zdrowia, chłopiec też mógłby wyzdrowieć. I tą właśnie drogą poszłam. Zmiana postaw matki pozwoliła chłopcu wzmocnić się i mówić o swoich uczuciach. Był w stanie znaleźć taki sposób zachowania się, który byłby bardziej do przyjęcia. Fantazje ustały i rysunki także. Spotkałam go w zeszłym tygodniu. Jego ojciec już nie pije i wszyscy razem pracują usilnie, żeby znów stać się rodziną. Uśmiecha się teraz. Już nie nienawidzi świata. Zaczął się lepiej uczyć. Ma mniej kłopotów. Teraz, gdy źle napisze klasówkę, albo weźmie udział w bójce, to tylko dlatego, że się nie nauczył, albo dlatego, że chłopcy zazwyczaj biorą udział w bójkach. Nie jest to spowodowane tym, że nie mógł się skupić martwiąc się o matkę, która martwiła się o ojca, ani tym, że chciał pobić cały świat.

W tym wypadku dziecko krzyczało o pomoc i zauważono to. Inne dzieci wycofują się. Pozostawia się je wtedy same, gdyż nie sprawiają kłopotów. Niektóre kończą w więzieniu. „Kogo obchodzi to, co robię?” Jeszcze inne kierowane są do poradni dla dzieci. Ale czy wrócą do zdrowia psychicznego, gdy pozbawimy je pomocy? A z Twoją pomocą możemy przecież osiągnąć cuda. Wyniki są prawie natychmiastowe. Jednak zanim będziesz mogła pomóc, należy przyjrzeć się całemu problemowi.

Nie stanie się on mniej skomplikowany, ale wszystko poukłada się tak, że będziesz mogła zrozumieć co się dzieje. Gdy będziesz czytać dalej, możesz poczuć się przygnębiona i winna. Nie zniechęcaj się. Tym dzieciom można pomóc. Tak między nami mówiąc, właśnie dlatego kocham pracę z rodzinami alkoholików. Odnoszę sukcesy. Dam Ci klucze i Ty także będziesz miała sukcesy.

Środowisko może na nas działać w sposób negatywny lub pozytywny. Dzieci, o których mówimy, mają w swoim życiu bardzo mało spójnych, podtrzymujących doświadczeń. W rezultacie poważnie zaburzona zostaje ich samoocena. Musi tak być. Bardzo dużo rzeczy wpływa na rozwój myślenia o swojej wartości. Samoocena musi zależeć od tego, w jakim stopniu uważamy siebie za zdolnych, ważnych, udanych i wartościowych. Większość zaś tych ocen zdeterminowana jest przez to, w jaki sposób traktują nas inni ludzie. Wyobrażenia i postawy ludzi ważnych w naszym życiu przyjmujemy jako swoje własne.

Dziecko z domu alkoholika nie widzi siebie jako kogoś uzdolnionego. Gdyby było naprawdę zdolne, potrafiłoby wymyślić jakiś sposób na to, żeby ojciec przestał pić. Wszystko inne blednie w tym zestawieniu. Takie dziecko umniejsza znaczenie wszystkiego, co robi, traktując to jako mało ważne. Cóż zmieni się, gdy uda mu się coś zbudować, albo gdy zostanie asem z matematyki, gdy ojciec jest cały czas pijany, a matka tak zaabsorbowana, że nikt naprawdę się nim nie opiekuje? Widać to było na autoportrecie bardzo bystrego czwartoklasisty, który mieszkał z agresywnym ojcem alkoholikiem. Pod rysunkiem dziecko napisało „Chciałbym umrzeć. Jestem tak głupi”. Jego wyobrażenie o sobie było bardzo odległe od rzeczywistych zdolności. A zachowywał się zgodnie z tym, co myślał o sobie.

Był w klasie prowadzonej przez nieczułego nauczyciela, który nie rozumiał jego napomknięć o pomoc. Mogliśmy przenieść go do innej klasy. Nowy nauczyciel był bardziej obeznany z jego sytuacją domową i dzięki jego serdeczności i wsparciu chłopiec zaczął się rozwijać.

Jest ważny? Dla kogo? Jego ojca bardziej obchodzi następne pijaństwo.

A matka obmyśla sposoby jak mu zapobiec. „Jak mogę być ważny?” Dziecko zaczyna myśleć w ten sposób i tak czuje.

Poproszono mnie kiedyś o porozmawianie z szesnastoletnim synem, który przebywał wtedy w areszcie dla młodocianych przestępców. Rodzice mieli nadzieję, że gdy napiszę pozytywne sprawozdanie, to będzie można go użyć w obronie chłopca, gdy dojdzie do procesu.

Nad był wplątany w bardzo poważne przestępstwo i wszyscy byli tym bardzo poruszeni. Gdy usiedliśmy aby porozmawiać, powiedziałam mu: „Nie rozumiem, co Cię do tego skłoniło. Znam Cię już długo i właściwie nie wygląda to na coś w Twoim stylu”. Odpowiedział: „Zrobiłem to, żeby mnie zauważyli”.

Czy nie wywołuje to u Ciebie dreszczu grozy? U mnie tak. Jego rodzina była tak pochłonięta piciem ojca, że naprawdę w ogóle nie zwracała na niego uwagi. Wyrzucono go ze szkoły – żadnej reakcji. Wplątał się w drobne przestępstwa, zawsze zostawiając rodzicom jakiś ich ślad. I nic. Aż w końcu zrobił coś, co przyciągnęło ich uwagę. Przyciągnęło uwagę wielu ludzi. Kosztowało to chłopca rok więzienia. Dla niego, dla dzieci, które robią coś złego, aby zostać zauważone, przyczyna uwagi wcale nie jest tak ważna jak sama uwaga. Przynajmniej wiedzą, że żyję. Niech teraz martwią się o mnie.

Dzieci tracą też poczucie własnej wartości, ponieważ czują się odpowiedzialne za chorobę ojca. Gdyby były lepszymi smykami, może ojciec by nie pił. A oczywiście nie ma sposobu, żeby mogły być wystarczająco dobre, więc takie uczucia stale są wzmacniane.

Interesujące są ich postawy w stosunku do domu rodzinnego. Można by przypuszczać, że dzieci te będą chciały uciekać z domu. Można by przypuszczać, że będą chciały odsunąć się od tej sytuacji najdalej, jak tylko się da. Tymczasem to nieprawda. Dzieci te mają bardzo mieszane uczucia. Chociaż w domu są nieszczęśliwe, to czują się tam potrzebne. „Jak matka mogłaby poradzić sobie beze mnie? Martwię się o ojca”. Chociaż są złe na alkoholika czy zirytowane niealkoholikiem, to czują się jakoś odpowiedzialne. Pragną miłości odrzucającego rodzica i to wiąże je z nim emocjonalnie. Ma także wpływ na ich samoocenę. Czują się winne. Nie mogą uwolnić się od poczucia, że jest z nimi coś nie w porządku, coś co skłania ich ojca do picia. Musi być coś, co mogą zrobić dla zahamowania picia ojca. Postawy takie podtrzymywane są przez alkoholika, który nie chce brać odpowiedzialności za własne zachowanie. Jest to także postawa, którą przejmują od Ciebie, ponieważ myślisz to samo o sobie. Sprawa komplikuje się. Dzieci chcą chronić matkę. Chcą także być chronione przez nią. Ojciec nie zawsze jest okropny. Może przestanie pić, tak jak obiecał. Emocje dzieci są bardzo mocno uwiązane w domu rodzinnym. Nawet gdy dzieci opuszczają dom, pozostają w nim emocjonalnie. Moi studenci pochodzący z domów z problemem alkoholowym byli znacznie bardziej skoncentrowani na tym, co dzieje się w domu niż studenci z bardziej typowych domów. Ich rozmowy telefoniczne są traumatyczne. Potrzebują mnie. To moi rodzice. Czy dadzą sobie radę beze mnie? Są to uczucia różniące od tych, które spotykałam u innych studentów. Ci dają takie komentarze: „Moi starzy próbują wpędzać mnie w poczucie winy, ponieważ nie dzwonię czy nie przyjeżdżam do domu tak często, jak by chcieli”. Mogą czuć się winni, ale generalnie biorąc nie wydaje się to obezwładniające. Jest to walka o rozwój i niezależność, nawet jeżeli oznacza ona egoizm i niezważanie na innych. Chociaż żaden rodzic nie lubi tego okresu, ponieważ odbiera się go jak cios, to jest on zdrowszy niż stałe sprawdzanie i przybieganie do domu w celu upewniania się, że wszystko jest jeszcze na miejscu.

Kontakty z innymi ludźmi muszą z konieczności na tym ucierpieć.

Dzieci, o których mowa, obawiają się zawierania przyjaźni, ponieważ krępują się zapraszać przyjaciół do domu. Nie wiedzą co się zdarzy, ani jak ich koledzy będą traktowani, gdy przyjdą. A mają powody, aby się tego obawiać. Czują się zakłopotane, ponieważ nie mogą nic wcześniej wyjaśnić, a ewentualne zaproszenia od innych muszą wiązać się z rewizytą. Słyszałam o pewnej dziewczynce, która przyprowadziła do domu swoją szkolną koleżankę i zastała na podłodze w salonie nieprzytomnego ojca. Matka wytłumaczyła koleżance, że ma on chore plecy i lekarz zalecił mu spanie na podłodze. Wydawało się, że dziewczynka uwierzyła, ale nigdy więcej już tam nie przyszła.

Wszystko to sprawia, że dzieci odsuwają się, aby nie być zmuszonym do stawiania czoła innym, albo są agresywne w sposób powodujący odrzucenie przez innych. Kontakty z innymi ludźmi stają się zbyt bolesne aby je podejmować. To dodatkowo sprzyja poczuciu samotności i przekonaniu o byciu kimś bezwartościowym. „Wszyscy mnie nienawidzą. Nie mam przyjaciół. Co bym nie zrobił i tak wpadam w kłopoty”

Odbija się to także na wynikach w szkole i stosunku do nauki. Trudno wyobrazić sobie, żeby można było skoncentrować się na nauce, martwiąc się o to, co się dzieje w domu, czy po nieprzespanej nocy z powodu ojca alkoholika. Pojemność uwagi jest czymś, co można ćwiczyć i rozwijać, ale w tych warunkach jest to prawie niemożliwe. Nauczyciel, który jest wrażliwy na potrzeby dzieci – który potrafi stworzyć akceptującą, pełną troski atmosferę – może uchylić nieba tym dzieciom. Myślę, że obrazuje to poniższe wypracowanie, napisane przez pewną siódmoklasistkę, pochodzącą z domu, w którym istniał problem alkoholowy. Chociaż dziewczynka nie mówi wprost, odzwierciedla miniony czas, gdy jej ojciec był aktywnym alkoholikiem.

SNY

Rzadko pamiętam swoje sny. Myślę, że sny to sprawy o których się myśli, gdy się śpi. Jestem dość pewna, że mam rację. Śniło mi się kiedyś, że do miasta przybył ogromny potwór. Zabijał każdego, na kogo spojrzał i burzył domy, w których byli ludzie. Dostrzegałam go, zanim ktokolwiek zdołał go zauważyć i zawsze okazywało się, że oprócz mnie nikt go nie widzi. Biegłam do domu starców dwa domy dalej i ukrywałam się w nowej werandzie. W prawdziwym życiu – wtedy gdy miałam ten sen właśnie budowano tam werandę. W każdym razie słyszałam krzyki i byłam naprawdę przerażona. Zaczęłam płakać, gdy nagle ten potwór podniósł mnie i zaczął do mnie mówić. Naprawdę się przeraziłam i byłam przekonana, że mnie zdepcze. Ale nie zrobił tego. Jestem pewna, że zrobiłby to, gdybym nie płakała. Zrobił się bardzo sentymentalny i był dla mnie bardzo miły. Okazało się, że jestem zupełnie sama, ponieważ potwór pozabijał wszystkich ludzi na świecie oprócz mnie. Potwór dotrzymywał mi towarzystwa, aż pewnego dnia odwróciłam się i już go nie było. Zostałam zupełnie sama, ale tym razem już na dobre.

Sen ten oznacza – moim zdaniem – że byłam bardzo rozeźlona i chciałam sobie to odbić na ludziach, którzy jakoś mnie skrzywdzili. Więc to ja byłam naprawdę tym potworem, który mścił się na ludziach, zabijając ich. Potem, gdy ich zabiłam, byłam zupełnie sama, tak samo jak na początku. Gdy mi się to śniło, byłam w trzeciej klasie. Nie miałam w domu żadnych przyjaciół, ponieważ byłam wstydliwa i wrażliwa. Gdy ktoś zrobił mi coś obrzydliwego, strasznie mnie to przygnębiało. Nienawidziłam wielu ludzi. Byłam naprawdę zagubiona.

Lubiłam szkołę, prawdopodobnie dlatego, że pozwalała mi ona wyrwać się z kręgu problemów związanych z domem. W szkole byłam zgrywuską i miałam wielu przyjaciół. Próbowałam się wygłupiać, żeby ukryć swoje prawdziwe uczucia.

Nauczycielowi trudno jest odkryć, że takie dzieci cierpią na współuzależnienie. Nie chcą one być rozpoznane. Pytałam dzieci w różnym wieku o to, czy przyłączyłyby się do grupy szkolnej, która pomogłaby im żyć z ich problemem, jeżeli nazwiska byłyby zastrzeżone. Wszyscy mówili: „Nic z tych rzeczy. Nie będę ryzykował, że ktoś to odkryje”. Zakładam taką grupę w college’u, w którym uczę. Stwierdziłam, że na dziesięciu studentów, z którymi się spotykam, dwóch jest w jakimś stopniu dotkniętych takim problemem. Zdumiewające, ale prawdziwe. Nie wiem jak wiele osób przyłączy się do tej grupy. Dopuszczenie innych do problemu jest trudne, ale reakcja typu: „Wiem dobrze o czym mówisz, bo mnie zdarzyło się to samo” przynosi tak ogromną ulgę, że można niemal zobaczyć ten kamień spadający z serca. Ci ludzie wyprostowują się.

Chociaż ten odmalowany przeze mnie obraz może wydać się dość ponury, sytuacja jednak nie jest beznadziejna. Gdy tylko Ty zaczniesz czuć się lepiej, dzieci także poczują się lepiej. Jest to właściwie automatyczne. Możecie wyzdrowieć jako rodzina. Właśnie choroba, która rozdzieliła Waszą rodzinę, może Was połączyć. Często to widziałam.

Alkoholizm to choroba rodziny. Część strategii tej choroby polega na rozdzielaniu i zdobywaniu. Nabiera ona mocy, gdy każdy członek rodziny wycofuje się do własnego, prywatnego piekła. Ale gdy rodzina łączy się w całość, żeby zwalczyć chorobę, traci ona swoją siłę panowania i dominacji. Zostaje zneutralizowana. Nie ma czym się karmić. Walka, którą wydaje jest zacięta, ale gdy rodzina przestaje się lękać, choroba może karmić się tylko sama sobą. W końcu traci ona swoją władzę, a Ty zdobywasz to, co straciłaś.

Książka ta będzie Ci służyć pomocą w takiej pracy. Wskaże Ci sposób, w jaki możesz pomóc sobie, a potem da Ci narzędzia, które pomogą dzieciom.

Jak już mówiłam, dzieci uczą się przez identyfikację i naśladowanie ról. Oddają one to, co się im dało. Gdy zmienisz się, podarujesz im osobę, z którą będą mogły czuć się dobrze. Staniesz się osobą, do której będą chciały być podobne. Gdy nauczysz się tego, by lepiej dzielić się swymi myślami i uczuciami, one także będą to umiały. Gdy nauczysz się akceptować siebie, one także będą łatwiej mogły siebie zaakceptować. Gdy nauczysz się kochać siebie, one także nauczą się kochać siebie. I w końcu nauczysz się działać tak, aby Twoja energia służyła Tobie, a nie działała przeciwko Tobie. Nie jest to łatwe, ale warto spróbować.

IV. ZBLIŻAMY SIĘ DO UCHWYCENIA PROBLEMU

Pierwszym krokiem w opanowaniu Twojego życia jest uznanie, że alkoholizm jest chorobą. Jest to choroba, tak jak cukrzyca lub rak. Jest to choroba postępująca. Staje się coraz niebezpieczniejsza w kolejnych etapach. Jest to choroba śmiertelna. Można ją zahamować, ale nie można się jej pozbyć.

Nikt nie potrafi naprawdę dokładnie określić, co dzieje się w organizmie alkoholika, gdy zaczyna on pić. W każdym razie, dzieje się w nim coś innego niż gdy zaczyna pić niealkoholik. Alkohol nie wchodzi u alkoholika w takie same procesy trawienne jak u niealkoholika. Ostatnio słyszałam, jak alkoholicy mówili: „Wypiłem tylko łyk i poczułem to w nogach”, „Spróbowałam trochę kremu czekoladowego, o którym nie wiedziałam, że zawiera brandy, i zaczęło mnie świerzbić”. Widać tu wyraźnie większą wrażliwość na alkohol.

Znałam pewnego alkoholika, który nie pił przez osiem lat. Potem zaczął pracować w fabryce farb. Kamyczkiem uruchamiającym lawinę nałogu stał się alkohol znajdujący się w wyziewach farb i – długoletni abstynent poszedł na pijatykę.

Miałam studentkę alkoholiczkę, która „chodziła po ścianach”, gdy na przeziębienie brała antyhistaminę. W ten sam sposób jej organizm reagował na wszystkie lekarstwa.

Znam wielu trzeźwych alkoholików, którzy nie używają aspiryny, nie pozwalają sobie zaaplikować nowokainy u dentysty, uważnie oglądają etykietki odświeżaczy do ust i stosują inne skrajne środki ostrożności, ponieważ obawiają się, że najdrobniejsza ingerencja jakiegoś środka chemicznego spowoduje w ich organizmie utratę kontroli. W gruncie rzeczy jest wielce prawdopodobne, że mają rację.

Alkohol uzależnia swoje ofiary psychicznie i fizycznie. Zwykle uzależnienie psychiczne jest najbardziej widoczne we wczesnym okresie. W książce D. Lainga Węzły opisane są wzory uzależnienia psychicznego. Chociaż ten proces może mieć różne warianty, wydaje mi się, że Laing dość dobrze opisał przebieg wypadków.

Zaczyna pić, żeby sobie z czymś poradzić, co czyni go jeszcze mniej zdolnym do radzenia sobie; im bardziej pije, tym bardziej się boi, że stanie się pijakiem, im bardziej się upija, tym mniej boi się upić; tym bardziej boi się upić gdy nie jest pijany, im mniej boi się po pijanemu, tym bardziej boi się, gdy nie jest pijany. I tak w kółko. Myślę, że już to widzisz. Ofiara jest wciągana coraz głębiej i głębiej. Przywodzi mi to na myśl ruchome piaski, ale mówiłam Ci, że na powierzchni ruchomych piasków można się unosić. Alkoholizm natomiast nigdzie nie poniesie. Czasami można mieć wrażenie, że sytuacja się stabilizuje, lecz to tylko rodzaj samooszukiwania siebie.

Wraz z postępem uzależnienia psychologicznego, przychodzi uzależnienie fizyczne. Rozważmy to. Napoje alkoholowe zawierają alkohol metylowy i etylowy. Alkohol etylowy powoduje, że czujemy się dobrze i jest on szybko absorbowany przez organizm. Alkohol metylowy podobny jest do substancji balsamicznej. Potrzeba więcej czasu, aby został całkowicie wchłonięty. Ze względu na tę swoją naturę, on właśnie jest odpowiedzialny za porannego kaca. Z pewnością mówiono Ci, że najlepszym lekarstwem na kaca jest alkohol. Dzieje się tak, ponieważ opóźnia się wtedy działanie alkoholu metylowego, a alkohol etylowy jest absorbowany.

Przez jakiś czas czujesz się lepiej. Jeśli nadal będziesz chciała uniknąć bólu musisz wypić następny kieliszek to opóźni działanie alkoholu metylowego a alkohol etylowy… I tak dalej. Wielu alkoholików nie ma kaca, ponieważ poziom alkoholu w ich krwi nigdy nie obniża się na tyle, żeby alkohol metylowy mógł zaczął się wchłaniać.

Dotychczas mówiłam o wczesnych etapach alkoholizmu. Choroba staje się stopniowo coraz gorsza. Gdy utrzymuje się dłużej, występuje w niej przymus fizjologiczny. U wielu osób rozwijają się fizjologiczne symptomy, takie jak np. drżenie, które można uspokoić tylko alkoholem. U innych są to halucynacje. Alkohol wywołuje upiory, a potem oferuje siebie, jako jedyne remedium, którego alkoholik może użyć, żeby je odpędzić.

Wielu alkoholików umiera z powodu uszkodzeń różnych narządów, na przykład wątroby czy trzustki. Alkohol tak silnie panuje nad alkoholikiem, że próba jego odstawienia może się wiązać nawet z ryzykiem śmierci. Gwałtowne odstawienie alkoholu może być niebezpieczne. Nie umiera się od gwałtownego odstawienia heroiny, natomiast jest to możliwe, gdy w grę wchodzi alkohol. W ośrodkach detoksykacyjnych bardzo uważnie obserwuje się alkoholików poddawanych odtruwaniu, a ośrodki rehabilitacji w zasadzie nie przyjmują alkoholików przed detoksykacją. Ryzyko, jakie niosą ze sobą konwulsje jest zbyt wielkie aby mógł je podjąć personel niemedyczny. Nie wierzę, aby osoba o zdrowych zmysłach mogła się sama tak zatruć. To nie jest przejaw niskiego morale. To choroba.

Jeżeli nawet nie wierzysz w całą resztę, o której piszę w tej książce, uwierz mi, że alkoholizm jest chorobą. Wiem, że trudno to zaakceptować, ale dowody są przytłaczające. Rozmawiałam z wieloma kobietami, które nie mogły w to uwierzyć. Niezależnie od tego, co im mówiłam i niezależnie od tego, na ile mi ufały, nie potrafiły pozbyć się myśli: „Gdyby naprawdę chciał, mógłby przestać pić”. Dość interesujące jest to że kobiety te z jednej strony nie akceptowały koncepcji alkoholizmu jako choroby, a z drugiej – bały się śmiertelnie, że dzieci odziedziczą ją po ojcu.

Tym, co może przeszkadzać Ci na Twojej drodze do akceptacji alkoholizmu jako choroby jest stereotyp wykolejonego awanturnika, włóczęgi bez pracy, bez rodziny, w obszarpanym ubraniu z niechlujnym zarostem, ukrywającego butelkę w papierowej torbie.

Ten stereotyp może być prawdą, ale rzadko tak się dzieje. Przyznaję, że sama weń wierzyłam, ale potem poznałam różnych alkoholików. Niektórzy byli bez pracy. Niektórzy pracowali. Byli wśród nich niewykwalifikowani robotnicy i dyrektorzy wielkich firm, lekarze, prawnicy. Ich roczne dochody wahały się od poziomu zasiłku dla bezrobotnych do dwustu tysięcy dolarów. Niektórzy byli katolikami, inni protestantami, jeszcze inni – Żydami, byli biali, czarni, młodzi, starzy, wybitnie zdolni i niezbyt lotni. Jedynym stwierdzeniem, które mogło dotyczyć wszystkich tych ludzi jest to, że wszyscy mają jakiś problem alkoholowy.

Stereotyp ten nie jest jedynym mitem, który zatrzymuje Cię na drodze do uznania faktu choroby. Jest także wiele innych: „Nigdy nie pije w ciągu dnia”, „Wcale nie pije tak dużo”, „Pije tylko podczas weekendu” albo „Nigdy nie pije podczas weekendu”. Rzecz w tym, że to nie ma znaczenia – kiedy pije, jak dużo pije, ani w jakiej porze dnia zaczyna pić. Istotne jest to, czy kiedykolwiek stracił kontrolę po wypiciu pierwszego kieliszka. W miarę postępów choroby będzie zaczynał pić coraz wcześniej i wcześniej. To, że powstrzymuje się przez jakiś czas przed wypiciem pierwszego kieliszka nie oznacza, że nie jest alkoholikiem.

„Pije tylko piwo”. Butelka piwa zawiera tę samą ilość alkoholu co kieliszek whisky. Sześć dużych piw to jak trzy podwójne whisky. Jest się bardziej napompowanym, ale nie ma się w sobie mniej alkoholu.

„Jest za młody na alkoholika”. Alkoholizm nie ma związku z wiekiem. Jeśli już o tym mowa, to choroba postępuje szybciej u osoby młodej niż u starszej. Ostatnio słyszałam, jak dwudziestokilkuletni mężczyzna twierdził, że nie zaczął poważnie pić aż do ósmego roku życia. Niewiarygodne? Uwierz mi jednak. Idź na otwarty miting Anonimowych Alkoholików. Ujrzysz takich samych ludzi, jakich widziałaś na spotkaniu w klubie sportowym, w kościele czy na plaży. Niektórzy z nich są tymi samymi ludźmi. Usłyszysz jak opowiadają o tym, co robili, gdy byli pijani – ponieważ obawiają się, że gdy te wspomnienia nie będą w nich żywe, to wszystko się powtórzy.

Na pierwszym mitingu AA, na którym byłam, usłyszałam pewną starszą kobietę. Opowiadała o tym, jak przed wielu laty brała udział w czuwaniu przy zmarłym. W owych czasach przechowywano jeszcze zwłoki w lodzie, a ona ukrywała pod tym lodem w trumnie butelki piwa. Teraz wiedziała, jak jej ówczesne myślenie było zdominowane przez alkohol. Alkoholizm pozostawiony sam sobie doprowadzi Cię do szaleństwa, o ile najpierw Cię nie zabije.

Kto jest alkoholikiem? Sprowadza się to do następującego twierdzenia: Alkoholikiem jest każdy, kto cierpi na chorobę zwaną alkoholizmem. I tyle. Wiem, że brzmi to zbyt prosto, ale zrozumienie i akceptacja tego zdania jest pierwszym krokiem w kierunku Twojego zdrowienia.

Jeszcze raz przypominam, jak ważne jest uświadomienie sobie, że alkoholizm jest chorobą. Alkoholik to człowiek chory. Jego zachowanie nie wynika z jego wyboru. To ta substancja chemiczna w jego organizmie dyktuje mu owo zachowanie To nie jest jego wybór. Przyjmowanie tej substancji nie jest jego wyborem. Nie jest też oznaką niskiego morale. Alkoholik czuje przymus, nad którym nie panuje. Nikt nie postanawia zostać alkoholikiem. Ktoś może postanowić wypić kieliszek. Jeżeli ten ktoś nie jest alkoholikiem, po pierwszym kieliszku ma jeszcze wybór: wypić czy nie wypić następny? Alkoholik nie ma takiego wyboru. Po pierwszym kieliszku zaczyna się przymus – i choć alkoholik może niekiedy kontrolować swoje picie – ostatecznie zwycięży przymus. Alkoholik będzie pił aż do momentu, gdy już nic więcej nie zdoła wypić.

Innym kluczowym słowem w tym twierdzeniu jest cierpienie. Alkoholik nie jest osobą szczęśliwą. Alkohol to środek hamujący – depresant. A więc niezależnie od prawdziwych czy wyimaginowanych powodów, na które alkoholik powołuje się, aby usprawiedliwić swoje picie, jest on przeważnie przygnębiony, choćby tylko w wyniku działania alkoholu. Pierwotne poczucie wolności, które pozwalało mu być duszą towarzystwa ustępuje, a przychodzi depresja. Jest to depresja emocjonalna, jeżeli jest zakłopotany swoim zachowaniem, i depresja o podłożu chemicznym wynikająca z natury alkoholu.

Jest wiele definicji alkoholizmu. Żadna z nich nie jest w pełni zadowalająca. Nie musimy znać ich wszystkich. Dobrze wiemy jak wygląda człowiek nadużywający alkoholu. Możemy sobie wyobrazić, jak się taki człowiek zachowuje. Gdy mówimy o kwestii nadużywania alkoholu, wszyscy wiemy o co chodzi.

Dla naszych celów najlepiej zdefiniować alkoholika jako osobę, u której picie powoduje stałe i rosnące problemy w pewnych obszarach jej własnego życia, a bardziej szczegółowo – jako osobę, której picie powoduje stałe i rosnące problemy w Twoim życiu. Ty możesz widzieć problem na długo przedtem, zanim on go dostrzeże. A ponadto naprawdę nie jest istotne to, czy Twój mąż jest alkoholikiem według jakiejś definicji, istotna jest bowiem Twoja reakcja na jego picie. Kiedyś zadzwoniła do mnie Nancy i powiedziała: „Może to mój wymysł. Może on nie jest alkoholikiem. Mówi, że nie jest, ale ja traktuję go tak, jakby nim był”.

Powiem Ci to, co odpowiedziałam Nancy. To nieistotne czy Twój mąż jest, czy nie jest alkoholikiem. Reagujesz na niego tak, jakby był alkoholikiem i dlatego musisz pracować nad sobą.

A więc zaczynamy.

Przede wszystkim zaczniemy pracować nad zmianą Twojej postawy. Gdyby Twój mąż umierał na raka i jego choroba uczyniła go nieznośnym, a to nieznośne zachowanie wyprowadzałoby Cię z równowagi i złościło, to przecież jednak nie uważałabyś, że jest on odpowiedzialny za swoją chorobę. To samo odnosi się do alkoholizmu. Nie możesz utrzymywać, że alkoholik jest odpowiedzialny za swój alkoholizm. Możesz wymagać od niego odpowiedzialności za jego zachowanie. Wszystko wskazuje na to, że robisz akurat odwrotnie. Myślisz o nim, że jest wredny, gdy spije się jak bela, a potem znajdujesz sposób, żeby obwiniać siebie za jego ględzenie i szaleństwa. Robiąc tak, podtrzymujesz chorobę.

Jest mi przykro, że mówię Ci o tym – przykro, ale taka jest prawda. Prawdopodobnie byłaś nieświadomym wspólnikiem alkoholizmu. Kierując się słusznymi pobudkami popełniłaś wiele błędów. Prawdopodobnie osłaniałaś go, obwiniałaś jego, a nie chorobę, straszyłaś go, piłaś razem z nim, stałaś się niezwykle wybuchowa, litowałaś się nad sobą i sama oszukiwałaś się, próbowałaś kontrolować jego picie i przejmowałaś jego obowiązki.

Wszystkie te reakcje są zrozumiałe. Wszystkie są zupełnie normalne. Wszystkie one umożliwiają mu kontynuowanie picia. Może jeszcze nie rozumiesz tego, ale zrozumiesz, gdy pójdziemy dalej. Nawet gdy zrozumiesz, w jaki sposób reakcje te podtrzymują chorobę, możesz nie zdecydować się – ze względu na siebie – zrezygnować z nich wszystkich. Ale będziesz świadoma, to otworzy przed Tobą nowe możliwości.

Zanim będziesz mogła przestać podtrzymywać jego alkoholizm i czuć się z tym dobrze, warto żebyś zrozumiała dwie reakcje fizjologiczne na alkohol. Pierwsza ma związek z uśmierzającą ból naturą tego środka, druga zaś reakcja to luki pamięciowe („przerwy w życiorysie”).

Alkohol uśmierza ból. Przed odkryciem bardziej złożonych środków znieczulających był używany do tego celu. Chroni on przed fizycznym i emocjonalnym bólem. Pijany alkoholik nie poczuje bólu, który Ty czy ja czujemy, gdy ktoś nas rani. Oznacza to, że wszystko co robimy aby zmniejszyć konsekwencje jego picia, podtrzymuje jego picie. Alkoholik musi zostać zraniony tak głęboko, żeby – pomimo działania narkotyku – mógł poczuć ból. Musi zostać zraniony tak mocno, żeby błagał o pomoc.

Nie wiesz, co mogłoby go tak bardzo zranić, ale umożliwienie mu odsunięcia bólu oddala chwilę prawdy.

Alkoholicy mają także skłonności do „przerw w życiorysie”, jest to okres, gdy człowiek funkcjonuje na pozór normalnie, ale później nic z tego nie pamięta. Wie, że miał „przerwę w życiorysie”, ale gdy „przerwa” się skończy, zupełnie nie wie, skąd się wziął w miejscu, w którym obecnie przebywa. Jest to przerażające doświadczenie. Słyszałam różne, najbardziej nieprawdopodobne historie, które zdarzały się podczas „przerwy w życiorysie”. Pewien mężczyzna opowiadał mi, że został przeniesiony przez swoją firmę z Newark do Bostonu. Był bardzo zadowolony z tego przeniesienia i poszedł je uczcić. Gdy „przerwa” się skończyła, okazało się, że zaciągnął się do armii kanadyjskiej. Ten „urwany film” kosztował go pięć lat życia.

Poważny człowiek interesu odbywa w czasie „przerwy w życiorysie” serię rozmów telefonicznych. Po czym, następnego dnia, znów dzwoni w te same miejsca. Niezbyt to korzystne dla interesów, ale on zupełnie nie pamięta, że dzwonił już przedtem.

Znam mężczyznę, który twierdzi, że jego ostatnie dziecko zostało poczęte, gdy „urwał mu się film”. Żona nazwała to gwałtem, a koledzy świetnie się bawią drażniąc się z nim, że nie może być zupełnie pewny, czy jest to jego dziecko.

„Przerwy w życiorysie” stanowią poważny objaw alkoholizmu. Niealkoholicy tracą przytomność zanim „urwie się im film” albo przestają pić, gdy poczują, że mają już dość.

Przytoczyłam te dwa przykłady efektów alkoholizmu, żeby pomóc Ci zrozumieć, jak ważna jest zmiana Twojego zachowania. Wiele osób pracujących na tym polu twierdzi, że alkoholik nie zwróci się o pomoc dopóty, dopóki nie sięgnie dna. Sięgnie zaś tego dna tylko wtedy, gdy następstwa jego zachowania będą zbyt przygniatające, żeby mógł je zignorować.

Pamiętaj, że każde Twoje zachowanie, które pozwala alkoholikowi uniknąć skutków swoich działań, przedłuża chorobę. Każde zaś Twoje zachowanie, które spowoduje, że alkoholik weźmie odpowiedzialność za swoje czyny, może pomóc ją skrócić. Nie wiemy dokładnie, co spowoduje zmianę, ale wiemy, w jakim kierunku należy działać. Ponieważ mamy do czynienia z chorobą tak podstępną, obowiązują zasady dokładnie przeciwne niż zwykle. Będziesz zachowywała się w sposób, który jest sprzeczny z Twoją naturą. Jeżeli jesteś osobą kochającą, podtrzymującą, opiekuńczą i troskliwą, to okażesz mu swoją miłość pozwalając, aby alkoholik znosił cierpienie. Jeżeli stłumisz je, ponieważ go kochasz i chcesz, żeby czuł się dobrze, bo sama jesteś dobrym człowiekiem – pomagasz go zabijać. Zdaję sobie sprawę, że to bardzo mocne zdanie. I nie wiem jak sprawić, aby zabrzmiało jeszcze mocniej. A chciałabym.

Znałam mężczyznę, który, żeby spaść na dno i dojrzeć do szukania pomocy, musiał wyjechać w delegację. Jego żona zawsze znajdowała sposób – jakimś cudem, choćby nie wiem jak starała się tego nie robić – żeby opatrzyć jego rany. Choroba dalej się więc rozwijała. Gdy w końcu się wyrwał i nie było nikogo, kto mógłby mu zapewnić te „emocjonalne bandaże”, miał epizod psychotyczny (to znaczy „zwariował”), i wreszcie można było mu pomóc. Żona nie mając innego wyjścia, oddała go do szpitala. Ponieważ oszalał z powodu alkoholu, halucynacje i urojenia paranoidalne przeszły mu po kilku dniach. Potem dostał się do ośrodka rehabilitacyjnego, gdzie rozpoczęło się jego zdrowienie. Istotne jest to, że jego żona, mając jak najlepsze intencje, jedynie mu szkodziła.

Jest wiele sposobów podtrzymywania choroby. O większości z nich myślisz, że pomagają chorobę przezwyciężyć. Może też boisz się działać w inny sposób. Może ryzyko innego zachowania jest dla Ciebie zbyt duże. Musisz być przygotowana do zapanowania nad skutkami swojego zachowania. Gdy omawiam zachowania ułatwiające picie lub podtrzymujące chorobę, uświadom sobie ich występowanie u Ciebie. Przyjrzyj się im i zastanów się, czy kontynuowanie naprawdę leży w Twoim interesie. Wiesz już, że nie leży to w interesie Twojego męża, bez względu na to, co on sam mówi na ten temat. Będzie próbował mówić Ci całkiem co innego. Próbując Cię przekonać, będzie próbował zwalać winę na Ciebie, albo może Cię straszyć, jeżeli to wytrzymasz, albo się wycofa, lub zaatakuje.

Zaskakujące dlań obstawanie przez Ciebie przy swoim zdaniu sprawi raczej, że się wycofa, lecz jak już wielokrotnie powtarzałam, jego zachowania nie sposób przewidzieć – musisz więc być przygotowana na każdą ewentualność. Takie przygotowanie jest częścią uczenia się, teraz jednak spójrzmy tylko na zachowania podtrzymujące picie. Zobaczmy co robisz takiego, co pozwala mu na unikanie odpowiedzialności za jego zachowanie, a przez to – na uniknięcie skutków tego zachowania.

Pierwszą rzeczą jest krycie go. Ile to razy dzwoniłaś do jego szefa, mówiąc, że mąż źle się czuje, gdy tymczasem miał kaca? Jest przecież wystarczająco dorosły, by móc samemu tam zadzwonić. Ile razy podnosiłaś słuchawkę mówiąc, że nie ma go w domu, ponieważ był zbyt pijany, żeby podejść do telefonu? Dlaczego by nie podać mu aparatu i pozwolić przebrnąć przez rozmowę?

Mąż Sheili wyszedł pograć w pokera. Czuwała przez większą część nocy, zamartwiając się. Gdy wtoczył się o czwartej nad ranem, na czole miał krew. Jej obawy się urzeczywistniły. Miał wypadek. Taksówka pechowo zatrzymała się na czerwonym świetle i Rob wjechał prosto na nią.

Taksówka została tylko lekko uszkodzona, zaś Rob wgniótł zderzaki w swoim samochodzie i pokaleczył sobie czoło. Sheila poczuła wielką ulgę” że to nie Rob jest ciężko ranny, wszelkie więc myśli o sobie uleciały hen, daleko. Czy zaczynasz czuć ten układ? „Sheila, kochanie, jak myślisz, mogłabyś się zająć naprawą auta?” „Oczywiście kochanie, najważniejsze, że nie jesteś ranny”.

Tak więc Sheila przyznała się, że to była jej wina. Wypełniła wszystkie papiery dotyczące ubezpieczenia. Znosiła niewygody związane z naprawą samochodu, a Robowi się upiekło. Żona osłoniła go i przejęła zań odpowiedzialność. Nie odczuł żadnych konsekwencji. Nie zapłacił żadnej emocjonalnej ceny za jazdę po pijanemu. Czy jest to dla niego dobre? Wygrywa tylko choroba, ponieważ Rob stracił okazję, w której mógł odczuć skutki swego niekontrolowanego picia. Jeżeli ma wyzdrowieć, musi ich doświadczyć. Działania Sheili – wypływające z miłości – były w rzeczywistości bardzo okrutne.

Innym sposobem, w jaki możesz go osłaniać jest nie pozwalanie mu na zebranie owoców pijackiej działalności. Jeżeli poprzedniej nocy połamał meble, albo potłukł naczynia, to ważne jest, aby je zobaczył, gdy się obudzi. Z dwóch przyczyn. Pierwsza z nich dotyczy Ciebie i Twojego szacunku do siebie samej. Dlaczego masz po nim sprzątać? Czy jesteś służącą w swoim własnym domu? Druga – wynika z tego, że alkoholicy mają skłonność do luk pamięciowych, istnieje więc bardzo realna możliwość, że po prostu nie będzie pamiętał. Wolałby zapomnieć o całej historii, tak jak gdyby nigdy się nie zdarzyła. Twoje sprzątanie mu w tym pomoże. Opowiadanie mu o tym, co się zdarzyło, nie będzie miało tego samego skutku. Podobnie dzieje się wtedy, gdy pomagasz mu położyć się do łóżka. Pozwól mu obudzić się na podłodze. W ten sposób będzie wiedział, że naprawdę leżał nieprzytomny na podłodze. Inaczej nie możesz być pewna, że Ci uwierzy. Jest to bardzo bolesne wspomnienie, a alkoholicy wolą unikać nieprzyjemnych wspomnień.

Naturalnie, bardzo przejmujesz się dziećmi. Nie chcesz, żeby obudziły się i zobaczyły bałagan. Chcesz ochronić je przed bolesną rzeczywistością. Jest to oczywiście zrozumiałe, ale po prostu niemożliwe. Przede wszystkim zakładasz, że dzieci cały czas spały. Jest to wysoce nieprawdopodobne. Po drugie, zakładasz, że wiedza o tym, że coś się źle dzieje, choć nie wiadomo co, jest lepsza niż poznanie prawdy. Przemyśl to. Dzieci wiedzą, że coś jest źle, ponieważ dużo prościej widzą świat niż dorośli. Czują to. Odbierają to, co czujesz i to je niepokoi. Jeżeli chcesz, żeby Twoje dzieci były silne i zdrowe emocjonalnie, muszą one konfrontować się z rzeczywistością. Życie nie zawsze jest miłe. Sama wiesz, że łatwiej można wytrzymać prawdę, niż życzliwe kłamstwo. Dzieci nie różnią się w tym przypadku od nas. Po prostu powiedz im prawdę bez złości. „To właśnie zdarzyło się zeszłej nocy, gdy tata był pijany. Jest mi bardzo przykro, że musicie na to patrzeć, ale nie zamierzam tego sprzątać i nie chcę, żebyście Wy to robiły”.

Pozwól mężowi obejrzeć ten bałagan. Niech go posprząta. Niech poczuje się zakłopotany wobec dzieci. Ma prawo do upokorzenia. Zarobił na nie.

Gdy potępiasz jego samego, a nie jego chorobę, sprzyjasz chorobie. Zachowujesz się w sposób oskarżycielski, co daje mu pretekst, żeby się upić. Czuje się winny i równocześnie urażony. Może powiedzieć, że to przez Ciebie i wyjść się napić. Jeżeli zaakceptujesz fakt, że jest chory, będziesz winiła chorobę, nie zaś jego. Będziesz mogła mu współczuć. Oddzielasz wtedy jego od choroby. Kiedy łamie meble, wiesz, że nie czyni tego kochany przez Ciebie człowiek, tylko choroba. Człowiek, który wstaje weno i jest przerażony tym, do czego przywiodła go choroba jest Ci bliski. Cała złość mu przeszła i nawet on sam nie może uwierzyć, że mógł coś takiego zrobić. Jeżeli mu o tym opowiesz, pewnie będzie wolał traktować to jako przesadę. I coś w tym może być. Zareaguje też na Twój ton w podobnym tonie.

Gdy naprawdę oddzielisz osobę od choroby i oderwiesz się od tej jej części, zaczniesz nadawać na innej długości fali. Alkoholicy są ludźmi bardzo wrażliwymi. Czekają na Twoją reakcję. Jeżeli odczuwasz wrogość, to nawet gdy mówisz miłe słowa, wyczują tę wrogość i wykorzystają ją jako usprawiedliwienie picia. Pamiętaj, że pod tym względem są jak dzieci. Jeżeli naprawdę współczujesz i nie czują, że jesteś napięta, nie mają wymówki by pić. Nie oznacza to, że Twój mąż pozostanie w domu i zachowa trzeźwość, ale oznacza, że nie może powoływać się na Ciebie jako powód swojego picia. Musi przyznać, przynajmniej w minimalnym stopniu, że robi to z jakichś swoich powodów, a nie dlatego, że Ty coś powiedziałaś lub zrobiłaś.

Pamiętasz Beth? Całkiem możliwe, że nie potrzebowałaby dwudziestu sześciu szwów na ręku, gdyby dokonała takiego rozróżnienia. To rozróżnienie, o którym mówię, wymaga szalonej pracy, ale może zaoszczędzić Ci wielu przykrości. Nie wiem, co Beth powiedziała mężowi, gdy wszedł na górę i ją obudził, ale wiem, że na pewno była zła. Podchwycił jej ton i zadziałał reagując przeciwko niemu. Gdyby współczuła mężowi z powodu jego choroby, to nawet odmawiając wstania z łóżka, sygnalizowałaby swym tonem sympatię, a nie morderczą nienawiść. Nie miałby więc na co tak zareagować. Na razie może to nie wydawać Ci się zbyt realistyczne, ale czytaj dalej. Ta układanka sama się ułoży.

Każde Twoje zachowanie, które może mu posłużyć za usprawiedliwienie picia podtrzymuje chorobę. Płacz, wymyślanie, wzbudzanie poczucia winy – wszystko to stanowi dlań pretekst do picia. Obiecuje, że przestanie i przez jakiś czas panuje nad sytuacją, ale to nie może trwać długo, a Twoje nastawienie wzmacnia jego potrzebę picia.

Ukrywanie i wylewanie alkoholu, tylko zwiększa wydatki. Lepiej nauczy się ukrywać butelki. „Ona nie będzie mi tu decydować, czy w moim własnym domu mogę mieć alkohol”.

Jeżeli naprawdę chcesz, żeby wyzdrowiał, ważne jest to, abyś zupełnie ignorowała jego picie. Przeczytaj to jeszcze raz. Tak, dobrze zrozumiałaś. Jeżeli naprawdę troszczysz się o niego, nie będziesz wymyślać sposobów na ograniczenie jego picia. Każde Twoje działanie, które spowoduje, że będzie kontrolował picie, przedłuża jego chorobę. Alkoholicy (poza nielicznymi) muszą stać się bardzo chorzy, zanim wyzdrowieją. Im szybciej staną się bardzo chorzy, tym większe są szanse ich wyleczenia. Tak więc nie chowaj mu butelki ani nie zmuszaj do obietnic, że będzie się dobrze sprawował. On musi przestać pić „sam z siebie” i dla siebie. Musi osiągnąć punkt, w którym ból picia jest większy niż ból niepicia. I tylko on może ten punkt rozpoznać.

Zasadnicze znaczenie ma Twoja własna zdolność do pozostania w kontakcie z rzeczywistością. Gdy usprawiedliwiasz jego zachowania, nie pomagasz mu w poznaniu rzeczywistego obrazu sytuacji. Pomagasz mu zaprzeczać uzależnieniu. On nie chce w nie wierzyć i jeżeli kieruje Ciebie w myślenie: „Wszystko będzie dobrze” albo „Mogę to kontrolować”, kieruje także i siebie.

Picie z nim to rodzaj akceptacji jego zachowania. Hasło: „Jeżeli nie możesz kogoś pokonać, to przejdź na jego stronę” jest w najlepszym wypadku wątpliwe. Wiadomo, że pijesz z nim tylko po to, by mieć go na oku. Jeżeli będziesz z nim, może nie wypije tak dużo.

W coraz większym stopniu bierzesz na siebie jego obowiązki. Przejmujesz książeczkę czekową. Kosisz trawnik. Obawiasz się mu powierzyć różne czynności i sama robisz to wszystko. Dzięki temu on ma swobodę picia. Dzięki temu nie musi mieć do czynienia z bankiem. Dzięki temu nie musi patrzeć na zapuszczony trawnik. Możliwe, że robisz to dla siebie, że po prostu nie potrafisz zaniedbać tego wszystkiego. Powinnaś jednak zdać sobie sprawę, że takie Twoje zachowanie sprzyja chorobie. Przejmując owe obowiązki musisz być niezwykle pewna, że robisz to dla swojego własnego dobra i dla dobra całej rodziny. Męczennicy nie są doceniani za życia.

Wiem, że czytając ten rozdział wiele razy mówiłaś: „Tak, ale”. Słyszałam to. Nie, Twoja sytuacja nie jest inna. Nie, Twój mąż nie jest gorszy. Nie, nie obawiasz się bardziej niż ktokolwiek inny w takiej samej sytuacji.

Obawiasz się, że nie możesz z nim żyć. Obawiasz się, że bez niego nie możesz żyć. Obawiasz się, że straci pracę.

Obawiasz się, że zostanie zabity. Obawiasz się, że Cię zabije. Obawiasz się samotności.

Obawiasz się stu innych rzeczy, których nie możesz nawet nazwać. Co będzie jeżeli…? A jeżeli…? A jeżeli…?

Tego uczucia zamętu doświadczasz nie tylko Ty. I nie musisz być samotna. Można Ci pomóc. Jest Al-Anon. Al-Anon to grupa samopomocy dla rodziny i przyjaciół alkoholików. Gdy potrafisz zdobyć się na odwagę, zadzwoń tam. Nie będziesz musiała mówić o niczym, czego nie chcesz powiedzieć. Nie zapytają Cię nawet jak się nazywasz. Będą się cieszyć, że wyciągnęłaś rękę po pomoc. Poczujesz się jak w domu. Będziesz opowiadała tym kobietom i mężczyznom o wszystkich okropnościach, z jakimi tylko Ty żyjesz na co dzień, a oni będą kończyli za Ciebie zdanie. Jakby tam byli. Posłuchasz czyjegoś opowiadania i pomyślisz: „Mój Boże, on mówi o mnie”. Poczujesz, jakby ktoś zdjął Ci z pleców ogromny ciężar. Znów masz przyjaciół. Z tą różnicą, że przed tymi przyjaciółmi nie masz tajemnic. Żyją oni Twoim życiem, ponieważ związali się z ludźmi podobnymi do Twojego męża. Wiedzą jak się czujesz. Początkowo pomiędzy Tobą i nimi będzie istniała wyraźna różnica. Po bólu na Twojej twarzy i oczach pełnych łez poznają, że jesteś nowa. A Ty – po pogodnych oczach i umiejętności śmiechu – poznasz, kto nie jest nowy. Ty także to osiągniesz, a pomoże Ci w tym już następny rozdział.

V. JAK MOŻNA CI POMÓC?

Jest to trudne zadanie. Koncentrowanie się na sobie to dla Ciebie coś nowego. Nie stanowisz centrum swojego wszechświata. Krążysz na orbicie męża. Kręcisz się wokół niego.

Jesteś kimś, kto reaguje na niego. Jego reakcje w stosunku do Ciebie są reakcjami na Twoje reakcje w stosunku do niego. Przestałaś być sobą. W sumie przestajesz istnieć jako osoba.

Nie ma w tym nic dziwnego. Nawet w dobie ruchu wyzwolenia kobiet jeszcze wiele z nas wybiera życie w cieniu męża. Dla wielu kobiet jest to satysfakcjonujący sposób życia. W Twojej sytuacji jest on niezdrowy. Zniszczy Cię. W naszym społeczeństwie kobieta dość często określa siebie w odniesieniu do swego męża i dzieci. Jesteś żoną tego i tego, matką tego i tego. Sukcesy Twojego męża są Twoimi sukcesami. Ciągle jest nam bliski obraz kobiety żyjącej w cieniu mężczyzny. Aprobujesz siebie, gdy on Cię aprobuje.

Twój dzień ogniskuje się wokół jego wyjść i przyjść. Najważniejsze aby był zadowolony, więc nie chcesz go irytować. Ponieważ zaś zadowalanie go staje się coraz trudniejsze, gdy on coraz bardziej pogrąża się w chorobie, próbujesz coraz to usilniej. W rezultacie sama także stajesz się coraz bardziej chora. Stopniowo tracisz poczucie własnej wartości. Sama nie wiesz, co jesteś warta, więc gdy mąż stale Cię tłumi, tracisz poczucie własnego ja. To nie staje się z dnia na dzień. Proces erozji przebiega stopniowo, tak że przechodzi niezauważony. Wbrew swej woli pozwalasz aby choroba – alkoholizm. – decydowała o Twojej wartości jako istoty ludzkiej. Teraz, gdy stałaś się świadoma tego procesu, możesz rozpocząć pracę nad odsunięciem go w przeszłość. Nie będzie to łatwe. Rozpocznij od dzisiaj. Zacznij żyć teraźniejszością – żyć dniem dzisiejszym. Ta chwila – właśnie ta – należy do Ciebie. Pochwyć ją i wyciśnij z niej tyle, ile się da. Zrób to dla siebie.

Staniesz w obliczu pewnego nowego pytania. Brzmi ono bardzo prosto, ale zobaczysz, że jest niezwykle trudne. Może z początku nawet go nie zrozumiesz. Pytanie to brzmi: „Czego ja chcę?”. Jest ono trudne, ponieważ nie wiesz na pewno, kto to jest „ja”. Jak długo potrafisz mówić o sobie, nie wspominając o kimś innym? Ile potrafisz napisać zdań rozpoczynających się od „ja”? Ile czasu w rozmowie zdołasz poświęcić wyłącznie swoim myślom i uczuciom? Zwróć uwagę na to, ile Twoich rozmów krąży dookoła męża i dzieci. Nie mówię, czy to dobrze, czy źle. Zastanawiam się tylko nad tym, czy możesz w pełni świadomie zdecydować się na rozmowę tylko o sobie i rzeczywiście taką rozmowę przeprowadzić.

Linde stwierdziła, że jest w ciąży. Początkowo nie chciała w to uwierzyć, ale jak wiemy, są pewne rzeczy, którym nie sposób zaprzeczyć. Jej małżeństwo rozpadało się. Chuck pił coraz więcej i bił ją. Ginekolog stwierdził, że Linda jest zbyt słaba, żeby urodzić w terminie. Starsze dzieci przestraszyły się, ponieważ Linda już kiedyś poroniła i było to dla nich bardzo przygnębiające przeżycie. Matka pytała, po co jej to dziecko. Koleżanki z pracy mówiły: „Starsze dzieci masz już odchowane. Zaczęłaś pracować. Dziecko będzie Ci kulą u nogi”. Wszyscy wydawali się zgodni co do tego, że urodzenie dziecka nie byłoby dobrym pomysłem.

W końcu ktoś spytał: „Linde, a czego Ty chcesz?”. Linde osłupiała. Cóż za dziwne pytanie. Nad tym akurat się nie zastanawiała. „Czego chcę?”. Wszystko jakby stanęło na głowie. „Czego chcę?”

Zaczęła to dokładnie rozważać. Była już w siódmym miesiącu ciąży, lecz wciąż jeszcze zastanawiała się nad decyzją. Trudno jest się zdecydować. I wreszcie decyzja w niej dojrzała: „Chcę mieć dziecko. W końcu to ja będę musiała ponieść konsekwencje tej decyzji, bez względu na to, jaka ona będzie. I to ja będę musiała także opiekować się dzieckiem, gdy już się urodzi”. Ostatecznie zrozumiała, że zdecydowanie się na to dziecko jest w jej wypadku właściwe.

Byłam z nią, gdy rodziła. Nigdy przedtem nie słyszałam matki śmiejącej się przez cały okres porodu. Rodziła w sposób naturalny. Tak było najlepiej. Po raz pierwszy od dłuższego czasu czyniła coś świadomie.

Jej synek ma dziś cztery lata i jest wspaniały. Wszyscy ludzie, którzy odradzali jej poród, kochają go z całego serca. Zrobiła to, co było dobre dla niej, a wszyscy inni ludzie na tym skorzystali. Zareagowali na jej radość i pozytywną postawę. Dobre uczucia bywają również zaraźliwe jak napięcie i niepokój. A nagrodą jest to, że jej mąż stał się trzeźwym alkoholikiem i jest dobrym ojcem dla chłopca. Ale to tylko dodatkowa nagroda. Linde urodziła dziecko, ponieważ jej zdaniem było to słuszne, a jest to najlepszy powód, aby coś zrobić. Potrafiła odpowiedzieć na pytanie „Czego ja chcę?”. Teraz kolej na Ciebie.

Spójrzmy na niektóre symptomy współuzależnienia, które omawialiśmy w rozdziale drugim. Te problemy, które doprowadzają Cię do rozpaczy, można zobaczyć w nowym świetle. Teraz, gdy już wiesz, że masz taki wybór, możesz użyć swojej energii działając zarówno w swoim interesie jak i przeciwko sobie. Czy to nie jest wspaniałe? Człowiek może wybierać. Człowiek ma różne możliwości. Ty jesteś człowiekiem. Zaczniesz teraz sobie uświadamiać, jak wyglądają niektóre z tych możliwości:

ZAPRZECZENIE

Czy nie czas stanąć twarzą w twarz z tym, co dzieje się naprawdę? Kopciuszek to tylko bajka. Twój królewicz będzie prawdopodobnie wymiotował w Twój szklany pantofelek. Energia, której używasz, żeby zaprzeczyć prawdzie może być wykorzystana na stawienie jej czoła.

Jeżeli pogodzisz się z faktem, że mąż prawdopodobnie wróci do domu pijany, jesteś przygotowana na tę ewentualność i mile Cię zdziwi, jeśli wróci trzeźwy. Jeżeli zaprzeczasz takiej wielce prawdopodobnej możliwości, bo przysięgał Ci, że nigdy nie wypije już ani kieliszka, będziesz poruszona, gdy Cię zawiedzie. W sumie – sama się nakręcasz. Nie ma co winić za to jego.

Prawda może być brutalna, ale zaakceptowanie jej to jedyny sposób na pozostanie przy zdrowych zmysłach. Nie twierdzę, że masz porzucić wszelką nadzieję. Twierdzę tylko, że powinnaś porzucić wszelkie mrzonki. „Gdyby tylko…” – te dwa słowa mogą doprowadzić tylko do kłopotów. Niektórzy potrafią przeżyć całe życie rozważając „gdyby tylko…”. Co się zdarzyło, to się zdarzyło. Co zrobiłaś, to zrobiłaś. Coś zrobiłaś dobrze, coś innego schrzaniłaś. Teraz to już przeszłość. Dziś jest dziś. Pozwalam Ci zacząć od nowa, masz szansę raczej na popełnienie nowych błędów, niż na ciągłe przeżywanie starych. Daję Ci także szansę robienia tego, co sprawi, że Ty poczujesz się lepiej. Jest dzisiaj. Dzień wczorajszy minął. Możesz wciąż żyć przeszłością, ale tracisz w ten sposób dzień dzisiejszy, a tak naprawdę masz przecież tylko ten dzień. Trudno jest zmienić coś, co się już stało. Można to zmienić jedynie wtedy, gdy to coś powtórzy się dziś, a Ty zachowasz się inaczej.

Gdy zaakceptujesz fakt, że Twój mąż jest dzisiaj chory i są duże szanse, że będzie chory jutro, łatwiej Ci będzie pomóc nie tylko sobie lecz także i jemu. Znajdź taką chwilę, gdy nie jesteś zła, a on nie pije i podziel się z nim niektórymi swoimi troskami. Może słuchać albo nie, ale ziarno zostało rzucone. Książki o alkoholizmie albo AA pozostawione gdzieś w domu mogą wywołać agresywną reakcję, ale rzadko pozostają nieprzeczytane. Nie wygłaszasz kazań, tylko patrzysz otwarcie na rzeczywistość. Jest to różnica. On prawdopodobnie będzie nadal zaprzeczał, nawet gdy Ty przestaniesz, ale nie będziesz już częścią jego systemu zaprzeczeń. A sugestia, gdzie może szukać pomocy przyda się, gdy dojrzeje do jej przyjęcia.

ZAKLOPOTANIE, UNIKANIE OKAZJI DO PICIA

Nie możesz przejąć odpowiedzialności za czyjeś zachowanie. Jesteś osobą samą w sobie. Nie stanowisz jedynie odbicia swojego męża. On także jest osobą samą w sobie. Gdy idziecie na przyjęcie, będzie robił to, co robi, a Ty będziesz robiła to, co Ty robisz. Skoncentruj się na tym aby się dobrze bawić. Nie pilnuj go. Przestań próbować kontrolować ile alkoholu wypija. To nie Twoja sprawa. On jest dorosły i musi sam o tym zdecydować. Jedyną Twoją decyzją dotyczącą także jego jest to, kto będzie prowadził samochód w drodze do domu. Może w tej sprawie będziesz umiała się uprzeć, ale wszystkie inne decyzje każde z was podejmuje za siebie.

Jeżeli okaże się, że miłe spędzenie czasu jest z nim zbyt trudne, wybierz się gdzieś bez niego. Tak, może będziesz musiała zacząć chodzić sama. W miarę postępu choroby on będzie stawał się coraz bardziej nietowarzyski, a Ty będziesz musiała siedzieć samotnie w domu, o ile nie nauczysz się wychodzić bez niego.

Jakieś pół roku temu urządziłam duże przyjęcie. Gdy jedna z zaproszonych kobiet wychodziła, podziękowała mi i przeprosiła za nieobecność męża. Ukryłam zakłopotanie, ponieważ wcześniej nawet nie zauważyłam, że go nie ma.

Początkowo będzie Ci trudno wychodzić bez niego. Potem stanie się to łatwiejsze. Idź z przyjaciółką, jeśli samotne wyjście stanowi dla Ciebie zbyt duży problem, ale idź. Z powodu swego męża nie musisz odsuwać się od ludzi. Jeśli on nie chce iść na wesele kogoś z rodziny, do Twojej siostry w niedzielę czy gdziekolwiek indziej, weź dzieci (jeśli są zaproszone) i idź. Zdziwisz się, bo nikt nie będzie żądał od Ciebie jakichś obszernych wyjaśnień. Gospodarze będą szczęśliwi, że przyszłaś. Wyrażą tylko grzecznościowa żal, że Twój mąż nie mógł przyjść i to będzie koniec sprawy. Uwierz mi, on jest centralną postacią tylko w Twoim życiu; w niczyim innym. Dlaczego odmawiać sobie przyjemnego spędzenia czasu? Dlaczego karać się z powodu jego choroby? To nieszczęście, że Twój mąż jest chory, ale alkoholizm nie jest zaraźliwy.

Zdaję sobie sprawę, że to, co Ci proponuję może Cię nieco przerażać. Bardzo się od niego uzależniłaś, a ja Ci mówię, żebyś chodziła sama na przyjęcia. Jest to podobne do skoku do basenu. Początkowo woda wydaje się zimna, ale ociepla się, gdy zaczynasz się nią chlapać. Pomysł skakania z trampoliny wydaje się groźny, ale gdy się już skoczy, ma się poczucie spełnienia. I oczywiście, im bardziej się nad tym pracuje, tym staje się to łatwiejsze.

PRZESUNIĘCIE W KONTAKTACH, DOMINACJA, PRZEJMOWANIE OBOWIĄZKÓW I SAMOPOCHŁANIAJĄCA AKTYWNOŚĆ

Nawet superman nie chciał być supermanem cały czas. Chciał być supermanem tylko wtedy, gdy służyło to jakiemuś jego celowi. A przez pozostały czas cieszył się z bycia zwykłym człowiekiem. To samo odnosi się do Ciebie. Nie musisz robić wszystkiego przez cały czas. To, że Twój mąż ucieka przed jakimiś obowiązkami, wcale nie oznacza, że Ty musisz je przejąć. Jeżeli obiecał pomalować kuchnię i nie zrobił tego, nie musisz jej malować, chyba, że już nie możesz wytrzymać patrząc jak wygląda.

Jeżeli straci pracę, nie oznacza to automatycznie, że Ty musisz iść do pracy. Przejęcie roli żywiciela rodziny niekoniecznie stanowi najbardziej pożądane rozwiązanie. Zanim wpadniesz w panikę, dowiedz się w jakich okolicznościach stracił pracę. Wina może leżeć po jego stronie, ale nie musi. Wcale nie musiał zostać wyrzucony z powodu alkoholizmu. Jest wiele pytań. Czy dostanie odprawę? Czy nadaje się na bezrobotnego? Czy zakład przywróci go do pracy, jeśli podejmie leczenie? Coraz więcej firm zdaje sobie sprawę z korzyści płynących z takiego kroku.

Czy masz oszczędności? Czy otrzymasz zasiłek? Czy rodzina pomoże Ci przez jakiś czas? Uczęszczaj na spotkania Al-Anonu. Spytaj kobiety, które tam spotkasz, jak one rozwiązały ten szczególny problem. Utrata pracy nie jest niczym wyjątkowym dla osób mających do czynienia z alkoholizmem. Proponuję Ci więc, abyś zamiast podnosić rzuconą przez niego rękawicę, raczej wykorzystała ten czas na poważne zastanowienie się nad sobą, swoją sytuacją i tym, co chcesz zrobić ze swoim życiem.

Istnieje możliwość, że mąż – w zależności od tego, jak bardzo jest chory – znajdzie inną pracę. Może to wstrząśnie nim tak, że stawi czoła sytuacji. Twój akt heroizmu może zostać przez niego odebrany jako kastracja. Zbadaj swoje motywy. Nie spiesz się.

W tym właśnie momencie możesz dojść do wniosku, że masz już dość, że nie chcesz żyć dalej w takiej sytuacji. Możesz postanowić, że pójdziesz do pracy ze względu na dobro swoje i dzieci. Z wielu względów może to być pożądane rozwiązanie, ale na pewno nie powinnaś tego robić po to, aby odciążyć męża. Są duże szanse, że nie pomoże Ci on w pracach domowych i to, co potencjalnie mogło być dla Ciebie cudownym doświadczeniem rozwoju doprowadzi do tego, że będziesz się czuła jeszcze bardziej urażona. I właśnie wtedy, gdy zaczniesz się okropnie użalać nad sobą z powodu ciężaru, który dźwigasz, przyjdzie ktoś taki jak ja i powie: „Męczennice rzadko są doceniane za życia, ale kobiety, które robią karierę i równocześnie prowadzą dom to, moim zdaniem, jedne z najbardziej fascynujących ludzi”.

Jak długo możesz to wszystko robić? Czy naprawdę tego chcesz? Co jest w tym cennego dla Ciebie? Właściwie to na kim wywierasz wrażenie albo na kim chcesz je wywrzeć? Czy chcesz całkowicie wyczerpać się fizycznie i emocjonalnie? Gdzie jesteś Ty w tym wszystkim? I czy w ogóle jesteś?

Co zrobiłaś dla siebie dzisiaj? Co zrobiłaś, aby sprawić sobie przyjemność? Właśnie sobie. Możesz opierać się przed przyjęciem takiej propozycji. To bardzo egoistyczne. Tak, rzeczywiście. To jest egoizm, ale nie w negatywnym sensie. Jeżeli zrobisz dla siebie coś, co komuś zaszkodzi lub kogoś zrani, to może nie jest to dobry pomysł. Ale większość z tego, co robimy z pobudek egoistycznych prowadzi do spełnienia naszego „ja”. Takie czyny przynoszą pożytek nie tylko nam, ale i innym ludziom wokół nas. Jeżeli czujesz się dobrze, będziesz promieniowała na swoje otoczenie. Wiesz, że ludzie reagują na Twoją irytację, lecz reagują także na poczucie zadowolenia i satysfakcji.

Dlaczego nie miałabyś sporządzić listy dziesięciu rzeczy, które lubisz robić? Większość z nich prawdopodobnie nawet wiele nie kosztuje. Obiecaj sobie, że codziennie będziesz robić przynajmniej jedną z nich. Robienie czegoś dla siebie pomoże Ci poczuć się lepiej.

Będzie Ci prawdopodobnie trudno sporządzić taką listę. Myślenie o sobie bez użalania się to coś nowego. Spróbuj. Nie masz nic do stracenia poza kilkoma minutami żalu.

Są to pierwsze kroki na drodze budowy sobie takiego życia, w którym Twój mąż może mieć swój udział lub nie. Zaczynasz od prostych drobiazgów, które sprawiają Ci przyjemność. Potem, gdy codzienne robienie czegoś dla siebie wejdzie Ci w krew, kiedy spotykanie się z innymi ludźmi stanie się Twoim naturalnym prawem, możesz zacząć myśleć o tym, jak bardziej produktywnie wykorzystać swój czas. Może zechcesz pomyśleć o jakiejś pracy społecznej, o dokształcaniu lub poszukaniu pracy, z której będziesz zadowolona.

Najważniejsza jest tu zmiana kąta widzenia. Robisz, co robisz (bez względu na to co to jest), ponieważ Ty chcesz to robić, ponieważ jest to dobre dla Ciebie, a nie dlatego, że boisz się prosić go o pieniądze albo dlatego iż myślisz, że coś powinnaś. Rób to, co czujesz, że jest dobre dla Ciebie. Cała reszta się dogra.

POCZUCIE WINY

Odrzuć je. Jest to bezwartościowa emocja. To nie przez Ciebie jest chory. Nie możesz jej zwalczyć ani nad nią zapanować.

Niech Twoim przewodnikiem będzie sumienie. To przychodzi z wewnątrz. Daje Ci prawdziwą miarę tego, co jest dla Ciebie dobre, a co złe.

Poczucie winy zostaje narzucone z zewnątrz. Kto ma prawo za Ciebie decydować, jak powinnaś lub nie powinnaś się czuć, albo jak powinnaś lub nie powinnaś działać? W końcu jesteś już dorosła.

Pewnie teraz myślisz: „To wszystko brzmi ładnie, pięknie, ale łatwiej powiedzieć niż zrobić”. Masz rację. To niełatwo stawać się osobą niezależną. To ciężka praca.

Przede wszystkim chciałabym Ci powiedzieć, żebyś odebrała mu władzę nad sobą. To Ty przekazałaś mu władzę wywoływania u siebie poczucia winy. Nie może tego robić, dopóki mu na to nie pozwolisz. Ale, ale, ale… Przemyśl to. Gdy następnym razem naciśnie na guzik twojego poczucia winy, powiedz sobie: „Czy chcę czuć się z tego powodu winna? Przykro mi, że on tak to odczuwa, lecz to moja sprawa czy wybiorę takie działanie”. Zobacz, co się stanie. Może ból będzie trochę mniejszy.

OBSESJE, STAŁE ZAMARTWIANIE SIĘ

Obsesje naprawdę trudno zwalczyć. Jakaż to ulga, gdy odkryjesz, że nie myślisz o swoim alkoholiku i swoich problemach, choćby tylko przez moment. To Cię zżera. To Cię przytłacza. Gdy zaczniesz trochę więcej myśleć o sobie, obsesja zacznie tracić swoją moc. W gruncie rzeczy można myśleć tylko o jednej sprawie naraz. Jeżeli myślisz o czymś innym, nie możesz wtedy myśleć o swoich problemach. Koncentracja w warunkach stresu jest wyjątkowo trudna, więc nie wymagaj od siebie zbyt wiele. Spróbuj skupić się na czymś innym, choćby tylko przez 5 minut za jednym razem. Jeżeli to zbyt trudne, spróbuj robić to przez dwie albo nawet przez jedną minutę. Czas będzie się wydłużał. Tylko go wykorzystaj.

Wiele kobiet mówiło mi, że używało modlitwy o pogodę ducha jako pomocy w wyciszaniu i rozluźnieniu. Powtarzały ją wciąż, od początku. Zawiera ona wspaniałe przesłanie: „Boże, daj mi pogodę ducha, abym godziła się z tym, czego zmienić nie mogę. Odwagę, abym zmieniała to, co zmienić mogę. I mądrość, abym potrafiła odróżnić jedno od drugiego”.

Spróbuj tego. Albo znajdź książkę o technice relaksacyjnej, zapisz się na jogę czy idź na wykład o medytacji. Kiedy ostatni raz odnalazłaś radość w cichej samotności w kościele? A może ciepła kąpiel? Przejedź się na rowerze dookoła osiedla. Znajdź coś, co pomoże Ci zwolnić bieg tej karuzeli w Twojej głowie i odwróci kierunek Twoich myśli. Początkowo będzie Ci się to udawało tylko na krótko, ale potem coraz dłużej. Stopniowo zapanujesz nad swoim umysłem. Ostatecznie, należy on do Ciebie.

Martwienie się także nie czyni zbyt wiele dobrego. Nigdy nie słyszałam, żeby ktoś powiedział: „Wiesz, cieszę się, że się tym martwiłam. Było to naprawdę pomocne”. Słyszałam natomiast coś przeciwnego: „Czemu straciłam tyle czasu zamartwiając się. To i tak nic nie zmieniło”.

To szczera prawda, ale nie spowoduje ona, że przestaniesz się martwić. Zamiast zamartwiać się przez cały dzień w jakim stanie mąż wróci do domu, powiedz sobie, że zaczniesz martwić się o piątej. Gdy jest się przyzwyczajonym do zmartwienia, decyzja o tym, aby się wcale nie martwić wymaga ogromnego wysiłku. Może będzie łatwiej, gdy powiesz: „Jeszcze nie będę się tym przejmowała”. A problemem, z którym musisz poradzić sobie w tej chwili jest decyzja, co ugotować na obiad.

Inną sprawą, którą trzeba mieć na uwadze, gdy zaczynasz się martwić, jest proste pytanie: „Czyj to problem?” Bardzo ważne, aby wiedzieć gdzie kończy się ktoś inny a zaczynasz się Ty. To, czy Twój mąż dotrze szczęśliwie do domu czy nie, nie jest Twoim problemem. Nie masz na to żadnego wpływu. Jeżeli zdecydowałaś, że powinien być w domu o szóstej na obiad, to jest to Twój problem. Jeżeli wierzysz jego obietnicom, to jest Twój problem. Jeżeli go kryjesz, to jest Twój problem. Nie jesteś barem szybkiej obsługi. Jeżeli on czuje się fatalnie po całonocnym piciu, to jest jego problem. Jego. Pozwól mu go mieć. Ty masz i tak dość własnych problemów. Nie musisz sobie dokładać. Gdy zaczynasz się martwić, nie zapominaj zapytać: „Czyj to problem?”.

STRACH

Strach jest Twoim stałym towarzyszem. Niektóre z Twoich niepokojów są racjonalne, inne irracjonalne. Niektóre rzeczy, których obawiasz się są realne, inne są wyimaginowane. Niektóre z Twoich lęków możesz zidentyfikować, inne są nienazwane. Niektóre z nich są zdrowe i konieczne, inne Cię niszczą.

Po pierwsze musisz spróbować odróżnić te niepokoje, które pracują dla Ciebie od tych, które pracują przeciwko Tobie.

Czy masz przyjaciółkę, której ufasz? Czy istnieje ktoś, kto Cię wysłucha, nie dając rad i pomoże Ci usłyszeć samą siebie? Właśnie mówienie o tym, co dzieje się w Twojej głowie pomoże Ci przytępić ostrze strachu.

Możesz mieć opory przeciwko przyjęciu tego pomysłu, ponieważ nie chcesz obciążać swoich przyjaciół. Czy jest to w porządku w stosunku do nich? Gdy przyjaciółka zwierza Ci się ze swoich problemów, jak się wtedy czujesz? Zaryzykuję twierdzenie, że dobrze. Dlaczego odmawiać przyjaciołom prawa do bycia przyjaciółmi? Kathy opowiadała mi kiedyś o swoich oporach przed obciążaniem przyjaciół. Pewnej nocy mąż tak jej dopiekł, że wpadła w histerię i wyrzuciła z siebie wszystko u swojego przyjaciela Kena. Gdy skończyła, poczuła ogromną ulgę ale zaniepokoiła się jak on na to zareaguje: „Jak się poczułeś, gdy opowiedziałam Ci o tym wszystkim? – spytała – Czy czułeś, że wieszam się na Tobie? Właściwie co czułeś?” Jego reakcja była prosta: „Sprawiłaś, że poczułem się ważny”.

Dlaczego nie dać komuś szansy na poczucie się kimś, jeśli pomoże to także i Tobie. Tylko wybierz swoją powiernicę mądrze. Może to będzie jedna z kobiet, poznanych na mitingu w Al-Anon, który Ci proponowałam. Taka osoba będzie zarówno szanować Twoją prywatność jak i zrozumie Twój problem.

Po drugie – przyjrzyj się swoim lękom i oddziel od siebie te rzeczywiste od tych wyobrażonych. Z aktywnym alkoholizmem możesz żyć tylko w chwili obecnej. Nie możesz zajmować się jutrem. Musisz skoncentrować się na przejściu przez każdy dzień. Jeżeli z niezupełnie jasnych dla Ciebie powodów bardziej obawiasz się żyć bez męża niż żyć z nim, zaakceptuj to jako fakt istniejący, teraz, na dzisiaj. Nie zaprzeczaj swoim uczuciom, ani nie oceniaj ich stosowności. Zaakceptuj fakt, że się obawiasz. Zaprzeczanie uczuciom to strata energii. Nie masz energii do stracenia i nie możesz odrzucić obaw siłą woli. Będą one powracać. Przyznaj się sobie: „Tak, obawiam się. A teraz – co zamierzam z tym zrobić?”

PRZEMOC

Może obawiasz się o swoje życie. Wiele kobiet, które doznały fizycznych obrażeń, to ofiary zachowań pod wpływem alkoholu. Chociaż nie wszyscy alkoholicy są brutalni i nie wszyscy brutalni ludzie są alkoholikami, pobite żony przyznają zazwyczaj, że „wypił parę kieliszków”. Jeżeli masz w domu do czynienia z przemocą lub z groźbą przemocy, to bardzo ważne jest zrobienie kilku rzeczy.

Przede wszystkim, jeśli jest w stosunku do Ciebie brutalny, przestań go usprawiedliwiać. Nie zasłużyłaś sobie na to. Może sprowokowałaś, ale nie zasłużyłaś na to. Fakt, że jest mu przykro i obiecuje, że nigdy więcej się tak nie zachowa, nie załatwia sprawy, nawet jeżeli pamięta co zrobił. Jesteś człowiekiem. Takie zachowanie jest nie do zaakceptowania. Powiedzenie: „Jeżeli nie powiedziałabym tego, nie postąpiłby tak” nie załatwia problemu. Zachowałby się tak albo nie, to on ponosi odpowiedzialność za swoją brutalność. To jego wina. A Ty możesz tylko przyjrzeć się, co z Twojej strony wywołało atak.

Dyskutowanie z nim, gdy jest pijany to szukanie guza. Nie ma wtedy miejsca na argumentację. Pamiętaj, że dyskutujesz z alkoholem. Wymyślanie mu wyprowadzi go z równowagi. Może doprowadzić do uderzenia Cię, gdy ma agresywne skłonności. Nawet jeśli nie będziesz dolewać oliwy do ognia, znajdzie i tak dosyć własnych powodów.

Nie spodoba mu się to, że pracujesz nad staniem się w pełni osobą. Ludzie zbratani z manipulowaniem bardzo boją się zmian u osób z najbliższego otoczenia. Będzie próbował wessać Cię z powrotem. Utrzymywanie się na własnym gruncie może z początku spowodować więcej kłopotów, lecz gdy rozwiniesz się, będziesz umiała stawić czoła każdej sytuacji.

Alkoholicy są bardzo wrażliwi na ton. Jeżeli powiesz: „Idę spać”, a pomyślisz: „Idę spać, ty draniu” – zareaguje tak, jakbyś powiedziała to, co naprawdę myślisz. Nie podejmuj też gier z sobą samą: „Powiedziałam tylko…” Możesz w ten sposób oszukać wielu ludzi, może nawet siebie, ale nie oszukasz swojego alkoholika. Jest na to bardzo wyczulony.

Istnieją dwa sposoby pracy nad tą sprawą. Pierwszy to uświadomienie sobie, że naprawdę zła jesteś na chorobę, a Twój mąż jest bardzo chorą osobą. Gdy to zaakceptujesz, nie będziesz ziała nienawiścią, którą on mógłby się karmić. Wiele kobiet mówiło mi, że gdy w końcu były w stanie zaakceptować na poziomie emocjonalnym fakt, że alkoholizm jest chorobą – przemoc ustała. W Twoim wypadku może tak być lub nie, ale z pewnością warto spróbować.

Drugi sposób to czytać na temat tej choroby wszystko, co się da, chodzić na mitingi Al-Anonu i rozmawiać o niej z innymi ludźmi, którzy ją rozumieją i przeszli przez to samo. Będą pełni zrozumienia, ale nie zaoferują Ci litości. Pozwolą Ci wyrzucić to z siebie i podzielą się z Tobą swoim doświadczeniem. Pomoże Ci to zmniejszyć strach i uchroni od źle kierowanej złości.

Jednocześnie pamiętaj, że możesz zrobić także inne rzeczy.

1. Możesz zawiadomić policję. Policja nic nie zrobi, dopóki nie będziesz chciała wnieść oskarżenia, ale mogą uspokoić go na jedną noc. Bądź ze sobą szczera rozważając tę możliwość. Czy możesz to zrobić, czy też bardziej niż o swoje bezpieczeństwo obawiasz się o jego reputację, albo o to, że straci pracę, albo o to, co pomyślą sąsiedzi? Możesz się tego obawiać. Wielu kobietom wezwanie policji pomaga, a inne są niezdolne do zrobienia tego.

Możesz chcieć zadzwonić, ale on nie pozwala Ci zbliżyć się do aparatu, albo wiesz, że wyrwie kabel z gniazdka, jeśli spróbujesz wykręcić numer. To także bardzo realna możliwość. Możesz poprosić kogoś, kogo znasz i komu ufasz, żeby zadzwonił do Ciebie i jeżeli powiesz, że sytuacja wymknęła się spod kontroli, to wtedy ta osoba zadzwoni na policję.

2. Nigdy nie zostawaj w miejscach, z których nie możesz wyjść. Nie pozwalaj na złapanie się w pułapkę. Miej pomiędzy sobą a nim drzwi i bądź przygotowana na wyjście, jeżeli będziesz musiała.

Pomyśl o tym, co zrobisz, gdy opuścisz dom. Bądź przygotowana na to, gdy przyjdzie taka chwila. Czy masz koleżankę, do której możesz się zwalić o każdej porze dnia i nocy? Czy istnieje schronienie dla kobiet w Twojej okolicy? Dowiedz się. Czy działa gorąca linia krzywdzonych żon? Zadzwoń do miejscowej poradni zdrowia psychicznego i dowiedz się.

Twój problem nie będzie im obcy. Poproś o radę. Czy są miejsca do których możesz pójść? Zbierz odpowiednią ilość pieniędzy i miej je w łatwo dostępnym miejscu, abyś mogła spędzić noc w motelu, jeżeli będziesz musiała. Zaplanuj wszystko z góry, tak żebyś nie znalazła się na ulicy, nie mając dokąd pójść, poza powrotem do domu.

Co z dziećmi? Czy zabierze się do dzieci, gdy Ty wyjdziesz? Wiele kobiet zostaje i znosi wszystko, żeby ochronić dzieci. Są także inne możliwości. Jedna, to zabranie dzieci ze sobą. Jest prawdopodobne, że nie śpią. Jeżeli nie możesz zabrać ich ze sobą, zadzwoń z najbliższego aparatu na policję i powiedz co się dzieje, żeby mogli pomóc Ci wydostać dzieci. Jeżeli dzieci są wystarczająco duże, porozmawiaj z nimi wcześniej, tak żebyście mieli jakiś plan na wypadek sytuacji, w której dojdzie do przemocy. Nie chodzi o to, aby je straszyć, lecz byście wszyscy byli przygotowani. Taka rozmowa będzie przygnębiająca, ale także uspokajająca. Jest to bardzo nieprzyjemna sprawa do rozważenia, ale taka też jest cała ta sytuacja.

3. Zorientuj się w swoich prawach. Są one różne w różnych stanach. Zadzwoń do adwokata albo do punktu porad prawnych. Będzie Ci potrzebna informacja o tym, jakie kroki prawne możesz podjąć, żeby ochronić się przed przemocą fizyczną. Twoja sytuacja wcale nie musi być tak ponura jak myślisz. Jej znajomość pomoże Ci realistycznie ocenić całą sytuację. Najlepiej porozmawiaj z prawnikiem, który zna się na alkoholizmie i rozumie alkoholików. Kogoś takiego może Ci polecić Krajowa Rada d/s Alkoholizmu. Jeżeli nie, skierują Cię stamtąd do kogoś odpowiedniego. Albo spytaj kogoś, kto należy do AA lub Al-Anon. Nie zobowiązuje Cię to do niczego. Możesz nie być gotowa aby tam zadzwonić, ale miej numer pod ręką, by – gdy do tego dojrzejesz – móc zadzwonić natychmiast.

Pamiętaj, że decyzja o życiu na co dzień z przemocą należy do Ciebie. Jeżeli teraz nie czujesz się dość silna, żeby zbadać inne możliwości, to tym bardziej powinnaś pracować nad sobą, aby doprowadzić do sytuacji, w której będziesz mogła dokonać wyboru. Na razie możesz bardziej obawiać się samotności niż pozostania. On także ma w tym swój udział. Wzmacnia wszystkie Twoje wątpliwości. Wierzysz mu gdy obiecuje, że to się nigdy nie powtórzy. Wierzysz, bo chciałabyś, aby się nigdy nie powtórzyło. Czujesz się tak izolowana. Mówienie o tym co zaszło sprawia Ci kłopot i czujesz się zakłopotana, gdy ktoś Cię widzi. Nie chcesz czuć się zmuszona do odpowiadania na pytania.

Jeżeli po zapoznaniu się z propozycjami, które tu Ci wyłożyłam nadal czujesz się zastraszona i nie ma w Tobie nadziei, chciałabym zachęcić Cię do porozmawiania z kimś obeznanym z tym szczególnym problemem i ze sposobami radzenia sobie z nim. Skorzystaj z gorącej linii krzywdzonych żon i dowiedz się, gdzie i jak można otrzymać pomoc. Nie musisz się przedstawiać. Nie jest to prosty problem i odpowiedź nań też nie jest prosta. Zasługujesz na lepsze traktowanie i musisz w to uwierzyć. Potrzebna Ci jest także wiedza o tym, co trzeba zrobić, żeby Cię lepiej traktowano. Jeżeli sama będziesz wiedziała jak to zrobić – osiągniesz to. Pomoc jest dostępna, skorzystaj z niej.

Inna Twoja obawa może dotyczyć tego, że on zabije się sam albo, że kogoś zabije. To ewentualność, na którą nie masz żadnego wpływu. Nie jest ona jednak też zupełnie nierealna. Z pewnością mieści się w ramach prawdopodobieństwa. Zadaj sobie takie pytania jak np: „Na ile wystarczy mi suma ubezpieczenia, którą wypłacą mi po jego śmierci? Czy jestem przygotowana, aby zostawić dom i pójść do pracy, jeśli będę musiała?”. Jeżeli nie masz żadnego zawodu, może warto zastanowić się nad zdobyciem jakichś kwalifikacji. To nie tylko sprawi, że będziesz się mniej bała, ale także zajmie Twój umysł czymś innym i wyrwie Cię z domu.

Praca społeczna może być dobrym rozwiązaniem, jeżeli brak Ci jeszcze odwagi aby poszukać etatowego zatrudnienia. To już jakiś krok, krok w kierunku stania się osobą samodzielną. Potrzebne Ci jest poczucie, że potrafisz dać sobie radę sama. Nigdy nie możesz polegać na tym, co zależy od Twojego męża.

Susan rozbiła samochód i wylądowała w szpitalu. Lekarz zbadał ją, założył szwy i powiedział, żeby zadzwoniła po męża, aby odwiózł ją do domu. Mogłaby zadzwonić, ale wiedziała, że on będzie pijany i niesympatyczny. Zadzwoniła i okazało się, że mąż jest zły, że jej jeszcze nie ma i nie przygotowała mu obiadu. Więc zadzwoniła po taksówkę. Od początku była na to całkowicie przygotowana. Nie zaprzeczała rzeczywistości swojego życia i automatycznie potrafiła nawet w takich warunkach dać sobie radę sama.

Nauczysz się tego, by liczyć na siebie. Nauczysz się tego, na kim możesz polegać, a na kim nie. Nauczysz się tego, by nie oczekiwać od innych zbyt wiele. Jest się wówczas mniej podatnym na zranienie. Nie tak łatwo będzie Cię dotknąć. A im trudniej będzie Cię zranić, tym mniej będziesz się bała.

Nauczysz się kontrolować swoje siły życiowe. Nie będziesz dawała Twojemu mężowi możliwości wpływania na to, jak się czujesz. Będziesz potrafiła dokonywać wyboru sama.

ZŁOŚĆ

Złość to bardzo potężne uczucie. Może być skierowane do wewnątrz i wtedy zżera Cię od środka, albo może być skierowane na zewnątrz i wtedy ryzykujesz, że on Cię sponiewiera. Jest to straszny wybór. Są jednak i inne możliwości.

Jeżeli naprawdę przyjmiesz, że Twój mąż jest chory, będziesz na niego mniej zła. Wciąż będzie Cię złościła Twoja sytuacja, ale nie on. Zaprzeczanie tym uczuciom jest oszukiwaniem siebie. One nie odejdą. Złość jest formą energii. Wiemy z fizyki, że wytworzona energia nie może zniknąć. Może jednak zmienić formę.

Tak więc, co robisz z tą energią? Pozbywasz się jej. Możesz się jej pozbyć w sposób konstruktywny. Możesz wybrać jazdę na rowerze. Gimnastyka też będzie dobra. Wyszoruj podłogę w kuchni. Będziesz szczęśliwa, że masz już to za sobą. Znam kobietę, która z wściekłości pomalowała całe mieszkanie. Gdy skończyła, złość się rozwiała, a dom wyglądał wspaniale.

Jeżeli nie możesz spać – ponieważ trzymał Cię do późna na nogach i jesteś zbyt wzburzona, żeby odprężyć się teraz, gdy stracił przytomność, dlaczego nie zrobisz prania? Prześcieradła nie wiedzą, czy są składane o trzeciej w nocy, czy o trzeciej po południu. Nancy kiedyś powiedziała: „Pamiętaj, nie trać czasu. Korzystaj z niego. Będziesz jutro zbyt zmęczona, żeby zrobić to, co zaplanowałaś. Tak więc zrób to teraz, a odpoczniesz jutro”. Ma to duży sens. Nie żyjesz w normalnej sytuacji, więc ważne jest abyś potrafiła być elastyczna.

Żony alkoholików muszą być elastyczne. Planowanie z wyprzedzeniem jest przyjemne, ale nie licz na realizację tych planów, jeśli jest w nie włączony Twój mąż. Możesz być pewna podążania za nimi tylko wtedy, gdy polegasz wyłącznie na sobie. Może zaproponował Ci pomoc w zakupach. Jeżeli uznasz, że to coś więcej niż tylko wyrażenie pozytywnych intencji, ryzykujesz rozczarowanie i poczucie zranienia. Jeżeli potraktujesz to jako osobistą obrazę albo wściekniesz się na tego niesolidnego sukinsyna, to wybuchniesz tymi uczuciami. Czy pomyślałaś, że najbardziej zła powinnaś być na siebie? W końcu to Ty sama się tak nastawiłaś.

Wiesz o tym. Za każdym razem, gdy jesteś zła – bo oczekujesz od pijanego, że zachowa się jak człowiek trzeźwy – jesteś zła na siebie.

Nie osądzaj się zbyt surowo. Błąd – rzecz ludzka. Po prostu spróbuj nie powtarzać wciąż tych samych błędów. Pamiętaj o zaufanej przyjaciółce. Rozmowa z nią może pomóc Ci zneutralizować złość. Jeżeli Twoja przyjaciółka także żyje z alkoholikiem, będzie wiedziała jak się czujesz. Nie zostaniesz z tym sama. Oczywiście, może będziesz musiała poświęcić tyle samo czasu na wysłuchanie jej żali, ale na tym przecież polega przyjaźń.

Innym sposobem poradzenia sobie ze złością jest pozostanie z nią w kontakcie, gdy jest to jeszcze możliwe. Gdy coś się pojawia, a Ty reagujesz negatywnie, odczuwa się to zupełnie inaczej, niż gdy dusisz to w sobie przez cały dzień. Tak jest z każdą interakcją z drugą osobą. Może być także tak, że usłyszałaś nie to, co zamierzano powiedzieć. Nawet w bardziej typowych relacjach różni ludzie widzą te same sprawy inaczej. Wygląda to dużo gorzej w relacjach, gdzie percepcja jest zaburzona przez działanie środka chemicznego.

Czasami możesz sobie po prostu dać spokój. Innym razem nie jesteś w stanie odpuścić i ważne jest dla Ciebie to, aby doprowadzić rzecz do końca. Zrób to, zanim wpadniesz we wściekłość i gdy on nie jest pijany. Może nie osiągniesz zadowalającego efektu, ale wyrażanie własnych uczuć pomoże Ci. Pamiętaj, że jeżeli spodziewasz się jakiejś reakcji męża, możesz się rozczarować, ale wyrażenie swoich uczuć będzie dla Ciebie dobre. „Przykro mi, że powiedziałeś…” Wyrażaj się w kategoriach „ja czuję”, a nie „ty zrobiłeś”. Pamiętaj, że wyrażasz własne uczucie, a nie oskarżasz go. Jeżeli będziesz o tym pamiętać – i jest to Twój rzeczywisty zamiar – poczujesz się lepiej po powiedzeniu tego, co leży ci na sercu. Wiem, że to Cię przeraża, ale niebiosa się nie rozstąpią i piorun Cię nie porazi. Niezależnie od tego, jak zostanie przyjęta Twoja wypowiedź, zrobiłaś kolejny krok w kierunku utwierdzenia siebie jako osoby mającej swoje prawa i uczucia.

Może pomoże Ci to także trochę lepiej zrozumieć swojego partnera. Jego myślenie może być nie do pojęcia, ale może nie chciał celowo Cię dotknąć. Jesteś tak przyzwyczajona do tego, że Cię poniża, iż na wszystko reagujesz w ten sam sposób. Nie ma nic niezwykłego w tym, że osoba niepewna poniża innych po to, żeby lepiej myśleć o sobie. Może nawet przenosić na Ciebie negatywne uczucia, które żywi do siebie. Istnieje także możliwość, że czasami gdy Cię krytykuje może mieć rację.

Ważne jest także spokojne przyjrzenie się sobie. To zbyt wygodne winić za wszystko alkoholika i uważać, że jest się doskonałym. Dopóki on zachowuje się w sposób skandaliczny i nieodpowiedzialny, nie musisz zastanawiać się nad własnym zachowaniem. Z pewnością w porównaniu z nim jesteś jak lilia. Ale czy nie oszukujesz siebie? Przecież czasami sama ustawiasz się wobec niego tak, żeby wyglądać jak ciężko cierpiąca żona, związana z bezmyślnym łobuzem.

Carol opowiadała mi, jak kiedyś przez ponad półtorej godziny przygotowywała mężowi jego ulubioną potrawę. Wszystko było gotowe na czas powrotu Kena, z lekką poprawką na relaks i przyjemną pogawędkę. Czy widzisz, jak Carol wyrastają tu skrzydła? Sama wiesz, co było dalej. Wrócił późno i był pijany. Carol czuła, że ma prawo dać mu za to. Jak mógł jej coś takiego zrobić? Po wszystkich tych przygotowaniach musiała jeść sama, poza tym jego porcja się przypaliła itd., itd. Carol szukała u mnie współczucia i zrozumienia. To zawsze jej daję, ale teraz szukała sympatii i zrozumienia dla swojego zachowania. Chciała, żebym pochwaliła ją za to, że broniła swojego, i że powiedziała mu co myśli. Ale nie pochwaliłam jej. Nie pochwaliłam, ponieważ złość Carol była nieusprawiedliwiona. Jedyną osobą, na którą powinna być zła jest ona sama. Uzależniła swoje plany od męża. Wiedziała, że nie można zakładać, że wróci do domu na czas. Jest przecież alkoholikiem. Tak więc, nie jest w porządku, że pozwoliła mu na to zobowiązanie. To tak, jakby chciała znaleźć usprawiedliwienie swojego wybuchu złości, wynikającego z tego, że mąż jest chory. On nic na to nie poradzi, że jest chory. Ona ma prawo być zła z powodu tej sytuacji. Jest to sytuacja wstrętna i obrzydliwa. Ale przyjrzyj się, czemu się złościsz? Złościsz się z powodu swojej sytuacji. Prawdopodobnie jesteś zazdrosna o cudowne małżeństwa wszystkich innych ludzi. Wszyscy, oprócz Ciebie, mają mężów jak Paul Newman. To Cię złości. Jesteś zła, ponieważ jesteś zazdrosna. Powiem Ci coś w tajemnicy. Nie tylko pary, w których jedno z małżonków jest alkoholikiem mają problemy. Inni ludzie też je mają. Niektóre z nich są równie poważne. Nie przemieszczaj swojej złości… To znaczy, nie kieruj na męża złości, która mu się nie należy. Nie będziesz czuła się lepiej, zachowując się w ten sposób. Sprawdź swoje motywy. Twoje myśli także się plączą. Musisz umieć oddzielić to, co jest, od tego, co chcesz, żeby było.

Inną sprawą, którą trzeba rozważyć jest to, czy dana uwaga lub zachowanie jest naprawdę warte Twojej złości. Właśnie po raz 738 nazwał Cię skończoną dziwką. Czy jest jakiś powód, aby na to odpowiadać? Czy jest jakiś powód, żeby się z tego powodu smucić lub złościć? To stara śpiewka. Po co robić wiele hałasu o nic? Warto jedynie zadać sobie pytanie: „Czy jest jakaś prawda w tym, co on mówi?” Jeżeli jest, możesz zastanowić się nad sposobem zmiany swojego zachowania. Jeżeli nie ma, to znaczy, że to tylko jego widzenie sprawy i rano nie będzie niczego pamiętał. Spytałam, czy wszystko co Cię złości jest warte poświęcenia energii, bo chcę wiedzieć, jak się czujesz, gdy jesteś zła. Czy naprawdę lubisz siebie, gdy się złościsz? Jeżeli tak, proszę bardzo, zostań z tym, ale jeżeli nic Ci to nie daje, dlaczego sobie nie odpuścisz? To nie znaczy, że masz patrzeć przez palce na wszystko, co Ci się nie podoba, tylko, że jesteś wystarczająco dojrzała, aby decydować, o co warto iść na noże.

Czasami powodem kurczowego trzymania się złości jest zgubienie perspektywy. Zaczęłam dzisiejszy dzień od awarii samochodu i półtorej godziny czekałam na samochód holujący, który obiecano przysłać w ciągu pół godziny. Nie muszę Ci mówić co czułam. Złość – to za łagodne słowo. Wściekłość. I nie mogłam okazać jej kierowcy samochodu holującego, ponieważ byłam od niego zależna i prawdopodobnie nie spóźnił się specjalnie po to, aby wyprowadzić mnie z równowagi. Przyjechałam do domu wściekła. Mój kot tylko spojrzał na mnie i natychmiast uciekł do piwnicy. Moja córka miała więcej odwagi i spytała co się stało. Powiedziałam jej. W swojej dwunastoletniej naiwności nie rozumiała, że ta historia z samochodem holowniczym była zaledwie częścią wielkiego spisku przeciwko mnie, i zapytała: „Czy możesz jakoś zmienić albo naprawić to, co się zdarzyło?” Cholernie roztropne dziecko. „Nie”. Dalej chodziłam po pokoju. „No to dlaczego nie zaczniesz dnia właśnie od tej chwili?”. Cóż za wspaniała myśl. Dlaczego o tym, kiedy zaczyna się mój dzień ma decydować zegarek? Przeżyłam godziny bogate w wydarzenia, ale mogłam rozpocząć dzień od nowa. I tak właśnie zrobiłam. I poczułam się inaczej. Zniknęło poprzednie uczucie złości, a pozwoliłam aby wypełniła mnie miłość do dziecka, które z nieskończoną mądrością, posiadaną tylko przez dzieci, dało mi dzień. Ty także możesz zacząć swój dzień w dowolnie wybranym momencie. Możesz zacząć o ósmej, albo o piątej, kiedy tylko zechcesz. Daruję Ci go tak, jak dała mi go Lisa.

To prawda, że masz bardzo trudną sytuację, aby uczciwie zająć się swoją złością. Twój mąż jest chory, a to nieładnie złościć się na chorego. Nie można go pociągnąć do odpowiedzialności za jego zachowanie. A jednak się wściekasz. Tak naprawdę, to jesteś wściekła na sytuację, w której się znalazłaś, ale oddzielenie sytuacji od osoby jest prawie niemożliwe. W końcu to on sam ordynuje sobie ten środek chemiczny. Nie robi tego ktoś inny, tylko on sam. Wiesz także, że jest to całkiem nierealistyczne spojrzenie, ponieważ przymus jest częścią choroby. Niemniej jednak gdyby własną dłonią nie uniósł tego kieliszka, nie upiłby się, a Ty nie żyłabyś w tej okropnej sytuacji. Naprawdę jesteś zła. Najtrudniejsze jest rozładowanie tej złości. Nie twierdź, że nie ma w Tobie złości. Znajdź takie sposoby skanalizowania jej, które będą dobre dla Ciebie. W końcu znaczna jej część Cię opuści i zaczniesz czuć większy spokój wewnętrzny i bardziej współczuć mężowi – alkoholikowi. Przyjdzie to z czasem, wraz z postępującym rozumieniem i szczerą oceną siebie.

PROBLEMY SEKSUALNE

Jest to obszar coraz większego zainteresowania kobiet żyjących w małżeństwie z alkoholikiem. Nie wiem, czy jest to nowy problem, ale gotowość do otwartej dyskusji na jego temat jest nowa. Kobiety zaczynają uświadamiać sobie, że mają potrzeby seksualne, pragnienia i prawa, tak samo jak mężczyźni. Kobiety zaczynają zdawać sobie sprawę, że nie są czyjąś własnością, tylko partnerkami. Uświadamiają sobie, że nie muszą robić tego, czego nie chcą, a mogą robić tylko to, co chcą. Jest to coś zupełnie nowego i muszę przyznać, że strasznie mi się to podoba.

Ważne jest, żeby o tej sferze próbować myśleć jasno, tak jak i o wszystkich innych. Seks jako temat komplikuje się bardzo szybko. Na tym obszarze, tak jak i na innych, zdecyduj co jest dobre dla Ciebie i trzymaj się tego. Jeżeli masz satysfakcjonujące życie seksualne – ciesz się nim. Jeżeli stwierdzisz, że jego zachowanie seksualne po pijanemu poniża Cię – nie ma żadnego powodu, żebyś mu ulegała. Bądź pewna, że robisz to, co robisz z właściwych powodów. Jeżeli odrzuca Cię, gdy czuć od niego alkoholem, ale poza tym nie – powiedz mu to. Najlepiej powiedzieć mu o tym wtedy, gdy nie jest pijany. Tylko tak jest w porządku.

Jeżeli nie pociąga Cię wcale, pewnie będzie próbował przerzucić odpowiedzialność za ten problem na Ciebie, tak jak i w innych dziedzinach. Prawdopodobnie nie masz ani mniej, ani więcej zahamowań seksualnych niż inne kobiety. Przeprowadziłam wiele szczerych i otwartych dyskusji z kobietami, które żyły z aktywnym alkoholikiem. Oprócz spraw dotyczących przemocy fizycznej i odpychającego odoru alkoholem, poruszane problemy są takie same jak w każdej innej grupie kobiet. Kobiety zaczynają akceptować to, że masturbacja też jest rozwiązaniem, że może nawet być pomocna w redukowaniu napięcia. Kobiety zaczynają akceptować także to, że stosunek seksualny nie jest jedynym sposobem, w który mężczyzna i kobieta mogą cieszyć się sobą.

Z wielu powodów myśli te stają się ważne w małżeństwie z alkoholikiem. Niewiele kobiet mających mężów alkoholików znajduje sobie kochanków. Ich poczucie własnego „ja” zostało tak bardzo naruszone, a ich poczucie siebie jako istoty seksualnej tak zachwiane, że uciekają one przed jakimkolwiek związkiem. Poza tym naprawdę kochają swoich mężów i nie mogłyby znieść poczucia winy, gdyby miały romans. Tak więc mają do wyboru masturbację lub brak jakiejkolwiek satysfakcji seksualnej.

Szukanie alternatywy dla stosunków seksualnych jest tak ważne dlatego, że wielu alkoholików staje się impotentami. Alkohol zwiększa pożądanie ale wydaje się, że zmniejsza zdolność do zaspokojenia go. Moja koleżanka powtórzyła mi komentarz, który przeczytała w książce o seksie dla ludzi w podeszłym wieku. Brzmiał on: „To, że nie możesz już biegać nie oznacza, że musisz przestać spacerować”.

Tutaj, tak samo jak w innych sprawach, spytaj siebie: „Czego chcę? Co jest dla mnie dobre?” Gdy na to odpowiesz, wszystko się ułoży. Podejmujesz decyzję za siebie.

Może zdecydujesz się ulegać mu, ponieważ wiesz, że gdy zostanie zaspokojony – zasypia i przez resztę nocy masz go z głowy. Gdy zaczyna się alkohol, kończy się romans. Seks, tak jak wszystkie inne obszary komunikacji w małżeństwie alkoholika staje się zaburzony. A Ty, tak jak we wszystkich innych sprawach, musisz skoncentrować się na sobie i na swoich potrzebach. Reagowanie na alkoholika w sferze seksu nie jest dla Ciebie lepsze niż w innych obszarach życia. Bądź ze sobą szczera. A książka ta pozwoli Ci właśnie poznać samą siebie.

Gdy lepiej zrozumiesz naturę choroby i z większą determinacją zechcesz wziąć się z rzeczywistością za bary, wiele innych symptomów współuzależnienia zniknie lub zostanie opanowanych.

Opiekuńczość, litość, nadmierne przejmowanie się nim, zyskują właściwe proporcje. Wiesz teraz, że Twoja opiekuńczość nie służyła mężowi. Umacniała jego chorobę i Twoją chorobę. Litość i nadmierne przejmowanie się nim także nie pomagają. Zdrowszymi i bardziej pomocnymi uczuciami, które możesz mu okazać jest współczucie i pełna uwagi troska. Współczucie niesie ze sobą zrozumienie, ale nie osłabia. Litość natomiast osłabia osobę, której się ją okazuje. Litować się nad kimś, to prawie tak jak powiedzieć mu, że nic nie może zrobić ze sobą, że taki po prostu jest, więc Tobie, jako osobie lepszej, bardzo go żal. Współczucie to uznanie trudności, wobec których stoi druga osoba, ale także ofiarowanie jej możliwości zrobienia czegoś z nimi. Nadopiekuńczość dusi nas i sprawia, że chcemy innych odepchnąć. W przypadku alkoholika daje mu to kolejny pretekst do picia. Uwaga, którą jedna ludzka istota okazuje drugiej jest przyjmowana jako troska i daje osobie będącej obiektem uwagi możliwość wyboru tego, co ma zrobić. Siłę zyskujemy dzięki miłości, o ile jest ona dawana bez przymusu. Wtedy zarówno dający jak i otrzymujący stają się bogatsi. Żadna z chorób nie jest wystarczająco silna, by zwalczyć potęgę miłości. Jest to najpotężniejsza broń na świecie. Jeżeli kocham Cię bez względu na to, co robisz, staję się lustrem, przez które możesz popatrzeć na siebie. Jeżeli nie odrzucam Cię i nie okazuję wrogości, lecz ciągle kocham, nie mogę służyć za usprawiedliwienie picia. Nie muszę udawać, że akceptuję zachowania, których zaakceptować nie można, lecz kocham Cię jako osobę. Nie lituję się nad Tobą ani nie chronię Cię przed Tobą samą. Zbyt mocno się o Ciebie troszczę, abym umacniała Twą słabość.

Na tej samej zasadzie nie będziesz już dłużej automatycznie chroniła go kłamstwem. Nie jest to już konieczne. Ważny jest Twój szacunek do siebie samej. Bierzesz za siebie odpowiedzialność i oznacza to, między innymi, że Twój mąż ma teraz możliwość wzięcia odpowiedzialności za swoją osobę. Twoje poczucie szacunku dla siebie, połączone z pragnieniem zaprzestania podtrzymywania choroby sprawia, że chronienie go staje się niepożądane. Jeżeli wybierasz kłamstwo, robisz to z pełną świadomością czynu i jego skutków. Jeżeli teraz kłamiesz, to nie dlatego, że musisz. Robisz to, ponieważ tak wybrałaś. To ogromna różnica.

Fałszywe nadzieje, rozczarowanie i euforia już nie będą roznosić Cię po ścianach. Nauczyłaś się, że jesteś jedyną osobą, która może być odpowiedzialna za swoje szczęście. Nie możesz zdać się w tym na inną osobę, ani nikt inny nie może tego oczekiwać od Ciebie. Masz w swoim ręku siebie i swoje szczęście lub nieszczęście. Pozwalasz innym ludziom uszczęśliwiać się lub unieszczęśliwiać. Nie jest to automatyczne. Gdy to zaakceptujesz, niespójne zachowanie Twojego męża będzie miało na Ciebie mniejszy wpływ. Mąż może Ci sprawić przyjemność lub rozczarować Cię tylko wtedy, gdy mocą swojej decyzji pozwolisz mu na to. Władza nad Tobą należy do niego tylko wtedy, gdy mu ją dasz.

Zamęt w znacznym stopniu minął. Jesteś teraz w stanie podjąć decyzję. Już nie próbujesz zrozumieć sposobu myślenia kogoś, kto jest pijany. Gdybyś mogła to zrobić, albo musiałabyś sama się upić, albo on musiałby wytrzeźwieć. Przestałaś już mówić mężowi, żeby myślał tak, jakby był trzeźwy. Teraz każesz sama sobie myśleć tak, jakbyś była przy zdrowych zmysłach. Sądzę, że prawdopodobnie jesteś.

Apatia, poczucie beznadziejności, litowanie się nad sobą, wyrzuty sumienia, rozpacz odsunęły się na dalszy plan. Przychodzą od czasu do czasu, jak do każdej ludzkiej istoty. Zdrowi ludzie także mają wzloty i upadki. Ale zobaczysz, że rzadziej popada się w skrajność i że po upadku łatwiej się pozbierać. Gail przyznała mi się kiedyś, że naprawdę lubi od czasu do czasu mieć porządną depresję. Naprawdę lubi poddać się jej, użalić się nad sobą i wycofać się ze świata. Ale wydziela sobie na te uczucia ograniczony czas. Mówi: „Pozwolę sobie smucić się aż do trzeciej, a potem się ubiorę, zajmę się dziećmi i zrobię to wszystko, co powinnam zrobić”. W jej wypadku to skutkuje. Szczególnie w tych dniach miesiąca, gdy człowiek czuje się fatalnie, w związku z fizjologią swojego ciała. Poddaj się depresji, ale przygotuj sobie drogę ucieczki. Czasami lepiej zafundować sobie lody z bakaliami, przezwyciężając depresję. Może to zaoszczędzić Ci gorszej hulanki później.

Patrzyłaś na siebie z różnych stron w związku z faktem uzależnienia Twego męża. Mówiłyśmy o różnych sposobach, które mogą pomóc Ci w przystosowaniu się i osiągnięciu pełni zdrowia. Najczęściej dotyczyły one polepszenia Twoich stosunków z mężem. Teraz zacznijmy mówić o polepszeniu Twoich stosunków z samą sobą.

Żeby w pełni się rozwijać jako osoba, trzeba znać siebie. Ważne, abyś wiedziała co myślisz, co czujesz i jaka jesteś. Nie miałaś zbyt wielu okazji, żeby przyjrzeć się sobie. Może teraz nadszedł czas, żeby się tym zająć.

Podam Ci listę cech, która pomoże Ci zorientować się we własnych wyobrażeniach o sobie. Nie ma tu dobrych i złych odpowiedzi. Jest to szansa, żeby poznać siebie trochę lepiej. Jeżeli uświadomisz sobie coś na swój temat, co Cię niespecjalnie cieszy, będziesz miała teraz możliwość wyboru. Możesz zdecydować się na pracę nad tą konkretną cechą. Nie ma tu piątek i dwójek. Jest to próba ukazania Ci przynajmniej fragmentu obrazu siebie.

Przez całe życie słyszymy twierdzenia w rodzaju: „Nie powinnaś czuć się w ten sposób”. Co za bełkot. Czujesz się tak, jak się czujesz. Jeżeli nie lubisz tych uczuć, możesz usiłować je zmienić, ale są one takie, jakie są. Nie zawsze możemy zachowywać się zgodnie z naszymi uczuciami, ponieważ stosowność zachowania jest ważniejsza. Mogę chcieć kopnąć w szczękę tego kierowcę samochodu holującego, ale nie mogę się w ten sposób zachować. Nie będę zaprzeczała swoim uczuciom.

Czasami nasze uczucia są bardzo silne. Bywa, że czuję się tak, jakby moje życie rozpadało się na kawałki. Gdy umiera ktoś, kogo kocham mój żal bardziej dotyczy mnie samej niż tej drugiej osoby. Wiem, że moje dzieci są na mnie złe, gdy choruję. Mogę nie potrafić zrzec się swoich obowiązków i wyjechać na Tahiti. Mogę wyrazić swój żal rodzinie i powiedzieć wszystko to, co mówi się w takim wypadku. Mogę nie uważać, że dzieci są niewdzięczne gdy jestem chora, ponieważ wiem, że zagrożone jest wtedy ich poczucie bezpieczeństwa. Ale nie muszę udawać, że czuję się inaczej niż rzeczywiście się czuję.

Gdy przyznaję, że chcę uciec na Tahiti, mogę usiąść i zastanowić się dlaczego. Może się przepracowałam, do czego mam skłonności. Mogę wówczas wypracować sposób zwolnienia tempa. Przyznanie się do tego uczucia może mi pomóc w rozwiązaniu. Wystawianie sobie ocen i mówienie sobie, że odpowiedzialni ludzie nie mają nieodpowiedzialnych myśli do niczego mnie nie doprowadzą.

Jeżeli uznam, że żal z powodu śmierci przyjaciela to żal nad sobą, mogę powtórnie rozważać piękno tej osoby i to, o ile jestem bogatsza przez to, że ją znałam. Mogę potem podzielić się tym bogactwem z jego rodziną i wszyscy możemy na tym skorzystać. Gdybym zdecydowała, że żal nad sobą jest egoistyczny i nie powinnam go odczuwać, nie wymyśliłabym, co dać ludziom, którzy także cierpieli równie mocno jak ja.

Gdybym nie przyznała, że moje dzieci mają prawo złościć się, gdy moja choroba zaburza im życie, mogłoby to jedynie wywołać moją złość i gorycz, podczas gdy naprawdę przecież potrzebuję odpoczynku, aby odzyskać siły. Jeżeli uznam ich złość i ich prawo do niej, to możemy szukać sposobów, które sprawią – gdy cała rodzina zabierze się do pracy – że wszystko pójdzie gładko. Dzięki temu dzieci będą mogły czuć się dumne ze swojego udziału i nie będą czuły się odsunięte. Nie muszą także czuć się winne z powodu swoich uczuć.

Listę cech, które chciałabym Ci przytoczyć, można znaleźć w książce Muriel James i Dorothy Jongeward Urodzeni zwycięzcy opublikowaną przez Addison-Wesley.

Przeczytaj szybko następującą listę cech. Użyj „ptaszka” przy tych cechach, które spełniają Twoje wyobrażenie o sobie. Postaw x przy tych, które nie dotyczą Ciebie, a znak zapytania przy tych, co do których masz wątpliwości.

– lubię siebie

– obawiam się zranienia przez innych

– można mi zaufać

– trzymam fason

– zwykle mówię to, co trzeba

– czuję się źle ze sobą

– jestem zniechęcona życiem

– nie lubię być z innymi ludźmi

– nie rozwinęłam swoich talentów

– cieszę się, że jestem kobietą

– boję się przyszłości

– jestem zależna od innych w myśleniu

– tracę czas

– korzystam ze swoich umiejętności

– myślę samodzielnie

– znam swoje uczucia

– nie rozumiem siebie

– czuję się osaczona

– dobrze wykorzystuję czas

– nie mogę utrzymać się w pracy

– wierzę sobie

– zwykle mówię nie to, co trzeba

– lubię ludzi

– nie jestem zadowolona, że jestem kobietą

– często robię niewłaściwe rzeczy

– jestem zaangażowana w rozwiązywanie problemów mojej społeczności

– ludzie lubią być blisko mnie

– jestem kompetentna w pracy

– ludzie mnie unikają

– nie interesują mnie problemy społeczności, w której żyję

– jestem zadowolona z pracy

– cieszę się przyrodą

– nie lubię pracy

– panuję nad sobą

– cieszę się sobą

– mam kłopoty z panowaniem nad sobą

– nie lubię siebie

Teraz spójrz na te cechy, które zaznaczyłaś. Czy jest w nich jakaś prawidłowość? Czy są one dobre dla Ciebie? Złe? I takie, i takie? Które z nich chciałabyś zmienić? Pomyśl o tym. Jak możesz zmienić te cechy, z których nie jesteś zadowolona? Jak możesz podtrzymać i rozwinąć te cechy, które Cię satysfakcjonują? Oba te pytania są równie ważne.

Jeżeli nie możesz powiedzieć, że lubisz siebie, to czy oznacza to, że nie lubisz siebie? Czy też, że nie myślałaś o sobie nawet tyle, żeby chociaż to wiedzieć? Co mogłabyś zrobić, żeby bardziej się polubić? Może zacząć od spraw podstawowych. Czy wystarczająco długo śpisz? Czy odżywiasz się właściwie? Czy dbasz o swój wygląd zewnętrzny? W jakich sytuacjach lubisz siebie? Co wtedy robisz? Dlaczego nie robisz tego częściej? Czy robisz to, co zaznaczyłaś na liście w tej książce? Jak możesz oczekiwać, że ktoś będzie Cię lubił, jeśli sama siebie nie lubisz?

Spójrz uważnie na te cechy i zobacz, co oznaczają one dla Ciebie. Spróbuj zawrzeć ze sobą mały kontrakt. Zadecyduj, że na przykład będziesz cieszyła się przyrodą. Potem wygospodaruj trochę czasu każdego dnia i rób to. Inny cel może odzwierciedlać hasło: „Nie będę martwiła się, że tracę czas. Postanawiam, że stracę godzinę każdego dnia, i nie będę czuła się z tego powodu winna”. Albo: „Będę pracowała w komitecie jakiejś organizacji społecznej”. Powoli zaczniesz lubić się coraz bardziej.

Odnajdziesz prawdziwe poczucie własnego ja. Staniesz się osobą samodzielną i Twoja pozycja w małżeństwie zmieni się.

Zmieni się z takiej, w której jesteś niszczona przez skutki alkoholizmu do takiej, w której będziesz stała mocno na własnych nogach i wchodziła w interakcje z mężem tylko w takim stopniu i w taki sposób, jaki jest dobry dla Ciebie. Wasz wzajemny związek będzie elastyczny, tak jak wszystkie inne zdrowe związki. Zdrowe związki zostawiają przestrzeń do oddychania. One nie duszą.

Aby stworzyć taki zdrowy związek, przynajmniej jeden z partnerów musi być zdrowy. Tylko Ty możesz zdecydować, czy Twoje zdrowie jest warte wysiłku. To, co Ci zaproponowałam, oznacza długą i ciężką pracę. Nie zmienisz się w ciągu jednej nocy, ale do tego stanu nie doprowadziłaś się przecież w ciągu jednej nocy. To nie będzie kosztowało Cię więcej wysiłku niż próby radzenia sobie z chorobą. Jest to jednak wysiłek innego rodzaju. Nowy. To, co znane jest zawsze bezpieczniejsze, bez względu na to, jak jest ponure. Co będzie, jeśli poznam siebie i odkryję, że naprawdę jestem okropna? Jest takie niebezpieczeństwo. Istnieje także niebezpieczeństwo odkrycia, że jesteś kimś wartościowym. Jest to równie zagrażające, ponieważ niesie ze sobą ciężar nowej odpowiedzialności. Wartościowi ludzie są z siebie dumni. Nie popadają w zachowania skazane na przegraną. Ich zadowolenie nie wynika ze współczucia, okazywanego im przez innych, ale z tego, co sami są w stanie zaoferować.

Gdy uwierzysz, że jesteś wartościową osobą, będziesz w stanie ofiarowywać to, czego sama potrzebujesz. Nauczysz się, że jedyną pewną drogą uzyskania miłości jest jej dawanie. Jedyną drogą zapewnienia sobie zrozumienia jest ofiarowanie zrozumienia innym. Jeżeli przejmujesz się innymi ludźmi, inni będą się przejmować Tobą. Jaki siew, taki plon. Nie musisz już wyłącznie reagować na to, co jest ci dawane, chyba, że tak wybierzesz, chyba, że uznasz, iż jest to dobre dla Ciebie. Możesz nie tylko działać, ale i reagować. Dostajesz z powrotem to, co dałaś. Masz tę moc. Daję Ci ją.

VI. JAK MOŻNA POMÓC TWOIM DZIECIOM?

Będziesz zdumiona zmianami na lepsze, zachodzącymi w Twoich dzieciach, gdy tylko Ty zaczniesz czuć się lepiej. W mojej praktyce doradczej, widziałam wiele dzieci. Jak najszybciej staram się spotkać z ich rodzicami, szczególnie z matką. Stwierdziłam, że mogę bardziej pomóc dziecku pracując z matką, niż bezpośrednio z dzieckiem. Dzieci reagują niemal natychmiast na zmianę atmosfery w domu. Gdy staniesz się bardziej opanowana i nie tak nieobliczalna, one także takie będą. Gdy zobaczą, że uśmiechasz się i usłyszą Twój śmiech – także będą się śmiały. Och, ale od czego zacząć?

Zacznij od skonfrontowania się z rzeczywistością. Zacznij pracę z dziećmi od tego, od czego zaczęłaś pracę nad sobą. Twoje dzieci zaprzeczają, tak jak Ty zaprzeczałaś. Jeżeli Twoja rodzina ma wyzdrowieć, musi się to zacząć od prawdy. Używaj słów, które na Ciebie działają. Gdy będziesz gotowa, te słowa przyjdą same. Spytałam Betsey, co powiedziała dzieciom. Były wtedy bardzo małe i trzeba było powiedzieć wszystko w taki sposób, który byłby dla nich zrozumiały. Jej dzieci zawsze zadawały jej pytania w rodzaju: „Dlaczego Tata to robi? Dlaczego Tata tak śmiesznie się zachowuje? Czy Tata nas nie kocha?” Wolała odpowiadać tak, żeby je zbyć. Dzieci nauczyły się, że zadawanie tych pytań wyprowadza matkę z równowagi i to powodowało dodatkowy zamęt w ich głowie. W końcu Betsey była gotowa. Usiadła z nimi i po prostu powiedziała: „Nie byłam w porządku w stosunku do was. Ukrywałam coś przed wami, ale już więcej nie będę. Wiecie, że czasami Tata zachowuje się jak ktoś inny. I to was niepokoi. Mnie także to niepokoi. Tata jest alkoholikiem. Jest uczulony na alkohol. Gdy wypije, zachowuje się w taki śmieszny sposób, którego nie może zmienić”. To był początek. Potem odpowiadała na wszystkie ich pytania szczerze i uczciwie. Starszym zaproponowała książki, które pomogłyby im w zrozumieniu choroby i zawarła z nimi wszystkimi umowę.

Umowa dotyczyła tego, że nie będą już dłużej ukrywać przed sobą nawzajem tego, co czują. Jeżeli ktoś zacznie się niepokoić, że tata przyjdzie do domu pijany, może o tym powiedzieć. Choroba ich ojca stała się tematem otwartym. Nie lubili jej i to było w porządku. Nie musieli czuć się winni z powodu tego, że nienawidzą ojca, gdy jest pijany. Wiedzieli teraz, że obiektem nienawiści nie jest ojciec. Nienawidzili alkoholu, który spowodował, że ich ojciec zachowuje się w taki sposób. Zdjęto z nich ogromny ciężar winy.

Dzieci martwią się. Pozwól, żeby podzieliły się swoimi zmartwieniami. Dzięki temu zmartwienia staną się łatwiejsze do zniesienia. Akceptuj ich uczucia. „Rozumiem, że boisz się z powodu tego, że ojciec może mieć wypadek. Ja także się tego boję. Ale nic na to nie możemy poradzić, więc chodź, zobaczymy czy możemy myśleć o czymś innym, co sprawi, że będziemy czuli się lepiej”.

Dzieci boją się. Jeżeli mogą podzielić się swymi obawami, to Ty możesz je rozproszyć. „Nic złego Ci się nie stanie dopóki ja tu jestem. Daję Ci na to moje słowo”. Albo: „Ja także bałam się zabierać głos w klasie, gdy byłam w Twoim wieku”.

Zasadą jest akceptowanie prawa dzieci do czucia tego, co czują. Mówienie: „Nie powinieneś czuć się winny” do dziecka, które jest przekonane, że ojciec pije z jego winy, nie rozwiąże problemu. Lepiej wraz z nim przyjrzyj się tym uczuciom.

Matka Singer zadzwoniła na policję, żeby zabrano męża na oddział zamknięty do miejscowego szpitala. Na skutek nadużywania alkoholu postradał on zmysły. Życie w domu przez tydzień poprzedzający jego zamknięcie było nie do zniesienia. Singer czuła się odpowiedzialna za to, że ojciec trafił na oddział zamknięty. Nie chciała, żeby był z nimi. Marzyła o tym, żeby odszedł. Śniło jej się wtedy, że był w szpitalu. Singer i jej matka dobrze się rozumieją. Nauczyły się wzajemnej szczerości. Powiedziała więc matce: „To moja wina. To ja sprawiłam, że to się stało. Chciałam, żeby poszedł do szpitala. Ja to zrobiłam”.

Czuła się odpowiedzialna za to, co się stało. Czuła się strasznie winna. Ponieważ zdobyła się na powiedzenie o tym matce, matka mogła rozproszyć jej wątpliwości. Powiedziała Singer, że to nie jej wina, że ona też chciała, żeby ojciec trafił do szpitala. Singer nie była już sama ze swoimi uczuciami. Nie było powodu do winienia się za nie. Płakały razem i wszystko minęło. Gdyby nie potrafiły porozmawiać na ten temat, dziecko nadal czułoby się winne z powodu czegoś, na co nie miało żadnego wpływu. Odszukaj w swoim otoczeniu grupę Al-Anon. Zachęć dzieci do pójścia na jej spotkanie. Rozmowa z innymi dziećmi, które mają te same problemy może być bardzo pomocna. Jest to także szansa na nawiązanie kontaktów z innymi dziećmi, które mają podobne problemy. Twoje dzieci mogą się z nimi zaprzyjaźnić, nie czując zakłopotania. Dowiedzą się więcej o chorobie i o tym, jak oderwać się od niej, wciąż kochając ojca-alkoholika. Jeżeli nie będą gotowe do tego, gdy pierwszy raz wspomnisz o Al-Anon, nie zniechęcaj się. Może dojdą tam okrężną drogą. Przynieś im wydawnictwa Al-Anonu. Pokaż im tę książkę. To takie pomocne móc zidentyfikować się z tym, co słyszysz lub czytasz. Ulga, którą widzę na twarzy dziecka mówiącego: „Tak, ja też tak czuję”, rozgrzewa serce.

Zrozumienie rzeczywistości, w jakiej żyją dzieci jest pierwszym krokiem w kierunku wydobycia ich z niej. Poczują się lepiej, gdy nie będą samotne w dźwiganiu swojego brzemienia. Teraz jest ono wspólne, ale w końcu można będzie je zrzucić.

Niepewność jest jak dotąd normą. Trzeba to zmienić. Zwyciężyć musi konsekwencja. Może to nastąpić całkiem prozaicznie. Obiad w naszym domu powinien być o stałej porze. Ustalcie godzinę i trzymajcie się jej. Lekcje też powinny być odrabiane o stałej porze. Ustalcie godzinę i trzymajcie się jej. Kłaść się spać też powinniście o określonej porze. Ustalcie ją i trzymajcie się jej. Początkowo będziesz się wahać, ale bardziej skoncentruj się na tym, czy ten rozkład jest realny niż na naruszaniu go.

Dzieci powinny mieć w domu obowiązki. Wszyscy członkowie rodziny dzielą się obowiązkami i pracą. Nakrywanie do stołu i wyrzucanie śmieci to proste prace, ale dają one poczucie przydatności i przynależności.

Zachowania te pomogą Twoim dzieciom poczuć się bezpieczniej. Będą one znały wymiary swego świata i będą wiedziały, że jest ktoś, kto zadba o ten świat. Kogoś to obchodzi!

Jest jeszcze inna ważna sprawa. To niemożliwe, żebyś dzieciom dała za dużo miłości. Mów im, jak bardzo je kochasz. Przytulaj je, głaszcz, sadzaj na kolanach. To nie będzie tłamsić ich ani psuć. Natomiast nadmierna pobłażliwość nie jest oznaką miłości. Pozwalanie im na niezasłużone przywileje, które mają być rekompensatą za alkohol, także nie jest oznaką miłości. Kupowanie rzeczy, których nie potrzebują, tylko dlatego, że brak im satysfakcji emocjonalnych, także nie jest wskaźnikiem miłości. To wszystko zaspokaja Twoje potrzeby, a nie potrzeby Twoich dzieci. Największym prezentem, jaki każdy rodzic może dać swojemu dziecku jest bezwarunkowa miłość. Kocham Cię, ponieważ jesteś. Nie musisz płacić za nią, ani nie ryzykujesz jej utraty. Fakt, że kocham Cię bezwarunkowo nie oznacza, że pochwalam wszystko, co robisz. Czasami Twoje zachowanie mnie denerwuje. Czasami muszę Cię ukarać. Czasami Twoje zachowanie bardzo mnie złości. Ponieważ Cię kocham, mogę nie lubić tego co robisz, ale zawsze Cię kocham.

Może trudno Ci być kochającym rodzicem właśnie teraz. Gdy czujesz się zirytowana i nieszczęśliwa, trudno okazywać ciepło i zrozumienie. Bądź z dziećmi szczera: „Cieszę się, że przyszedłeś, ale jestem teraz bardzo zdenerwowana. Może lepiej zostaw mnie na chwilę samą”. Wiedzą wtedy, że jeśli stracisz panowanie nad sobą, nie muszą tego brać do siebie. Poza tym, powiedzenie tego ułatwi sytuację także Tobie.

Traktuj swoje dzieci z szacunkiem. Jeżeli drzwi są zamknięte, pukaj zanim wejdziesz. Ich osobiste papiery nie są dla Ciebie. Dzieci poznają, że otwierałaś ich szufladę. Zaufanie do Ciebie jest im potrzebne. Słuchaj tego, co mówią, gdy nie zgadzają się z Tobą. Nie musisz zmieniać swoich zamiarów, ale to, że słuchasz sprawi, że poczują się ważne.

Postaraj się mówić to, co rzeczywiście myślisz i myśleć o czym mówisz. Odpowiedzenie na prośbę dziecka „tak” lub „nie” wyłącznie dla świętego spokoju wzmacnia zachowania manipulujące. Dzieci uczą się takich zachowań od rodziców, a nie jest to coś, co warto podtrzymywać. Jeżeli nie podajesz powodów swojej decyzji, to decyzja ta może nie zostać zaakceptowana przez dziecko. Jeżeli często zmieniasz swoje decyzje – ponieważ mówisz szybciej niż myślisz – to Twoja decyzja także może nie zostać zaakceptowana przez dziecko. Albo będzie Cię ono zadręczać, aż dasz mu pożądaną przez nie odpowiedź, albo stanie się nieubłagane i złe. Musisz umieć powiedzieć: „Taka jest moja decyzja. Możesz się z moją argumentacją zgadzać albo nie, ale mimo to podtrzymuję swoją decyzję”. Wtedy dziecko ma wybór. Albo podporządkuje się, albo nie. Jeżeli nie, to poniesie konsekwencje swojego zachowania.

Ostatnio byłam na pokazie nowego filmu o rodzinnych aspektach alkoholizmu. Było tam wielu ludzi, a wśród nich trzynastoletni chłopiec z rodzicami. Znałam tego chłopca już od pewnego czasu. Wiedział on dokładnie jak dostać od rodziców to, czego chce. Kiedyś zmusił matkę do wstania o wpół do ósmej rano i przygotowania mu śniadania, które mógł spokojnie zrobić sobie sam. Zobaczyłam jak prosi matkę o pieniądze na ciastko. Słyszałam, że mu odmówiła. Po kwadransie zobaczyłam chłopca z ciastkiem. Podeszłam do niego i powiedziałam: „Wiedziałam, że dostaniesz to ciastko. Byłam ciekawa jak dużo czasu zajmie Ci załatwienie tego”. Uśmiechnął się i odszedł. Jest to drobny przykład, ale wskazuje on na fakt, że chociaż kontrolujesz dom, to inne siły w Twoim domu mają władzę nad Tobą. Gdy znów zaczniesz mieć wpływ na swoje małżeństwo, ważne stanie się także odzyskanie wpływu na dzieci. One wcale nie chcą zawsze stawiać na swoim. Dzieci wolą być dziećmi. Jeżeli nie pozwala im się być dziećmi, nie mogą cieszyć się nieodłączną od rozwoju walką.

Twoje „nie” jest im potrzebne w sytuacjach, w których chcą, żeby powiedziano „nie”, a nie mogą tego zrobić same. Czasami znajdują się pod silną presją i nie mogą wykręcić się od czegoś, czego nie chcą robić, chyba że powiedzą: „Naprawdę chcę iść, ale spytałem mamy i ona nie zgodziła się”. W czasie Święta Niepodległości Jerry prosił matkę, żeby pozwoliła mu przenocować u kolegi Petera. Matka odpowiedziała: „Wiem, dlaczego o to prosisz. Będziesz mógł zostać na dworze do późna i puszczać fajerwerki. Bardzo mnie to niepokoi i nie mogę Ci na to pozwolić”. Oczekiwała od syna ostrych słów. A on popatrzył na nią i powiedział, że okropnie jest żyć z matką, która wszystko wie. Wyglądało na to, że mu ulżyło. Obawiał się, że wpadnie w kłopoty wraz z Peterem i kolegami, ale nie mógł okazać, że jest mniej dzielny od nich. Matka odrzuciła jego prośbę. Gdyby nie ona, trudno byłoby mu wybrnąć z tej sytuacji. Powiedzenie temu dziecku: „Dobrze, Jerry. Pozwolę Ci tam pójść, bo wierzę Ci i wiem, że nie zrobisz nic niewłaściwego” – to prowokowanie losu. Można tak powiedzieć wówczas, gdy masz dobry kontakt z dzieckiem, a ono zaczyna być już dość samodzielne. Ale nie nadużywaj takich deklaracji. Nie pomagaj w uwikłaniu go w sytuację ponad siły, w sytuację niepewnego i zagubionego dziecka. Okazanie dziecku, że jest dla Ciebie kimś ważnym, pomoże mu w staniu się kimś ważnym dla siebie samego. Jest to jedyny sposób, aby zapobiec temu, czego się obawiasz. Nie jesteś w stanie powstrzymać dzieci ani przed braniem narkotyków, ani dokonywaniem gwałtów, ani chuligaństwem, ani w ogóle przed czymkolwiek, co zechcą robić. Możesz jedynie pomóc im tak siebie cenić, żeby możliwości te nie były dla nich atrakcyjne.

Zazwyczaj mam bardzo dobry kontakt z młodymi ludźmi. Mój syn był bardzo tym zaintrygowany. Nie mógł zrozumieć, dlaczego wszyscy lubią jego matkę, a szczególnie – dorastający chłopcy, którzy nie lubią nikogo i których wszyscy unikają. Postanowił zbadać tę sprawę. Powiedzieli mu: „Mamy do niej zaufanie. Jeżeli powie, że nikomu nie powtórzy tego, co jej powiedzieliśmy, to nie powtórzy. Jeżeli powie, że gdy jeszcze raz usłyszy o naszych kradzieżach w szkole, zawiadomi dyrekcję, to zawiadomi. Jeżeli może pomóc, to pomoże, ale jeżeli uważa, że jesteśmy nie w porządku, także to nam powie”. Wiedzą, że jeżeli wyciągną dłoń, zawsze natrafią na moją dłoń, tak samo jak wczoraj, tak samo jak jutro.

Omawiam tutaj po pierwsze – sposoby redukowania niepokoju, a po drugie – budowanie systemu „ja”. Masz klucze do obu tych spraw. Po pewnym czasie dzieci nie tylko będą lepiej myślały o sobie, będą także współbrzmiały z Tobą. Byłam przy tym, gdy Mary Jane powiedziała swojej matce: „Znam ten wyraz Twoich oczu. Zaczynasz martwić się, czy tata przyjdzie do domu pijany”. Matka podniosła ją i powiedziała: „Masz rację. Jeżeli Ty spróbujesz się nie martwić, to ja także nie będę się martwiła. Chodź, upieczemy ciastka”.

Wiele z Was bardzo martwi się o to, czy dzieci nie odziedziczą alkoholizmu. Naprawdę nie wiemy, czy mogą go odziedziczyć, czy też nie. Wiemy natomiast, że środowisko domowe może zarówno zachęcać jak i zniechęcać do nadużywania alkoholu. Nie chodzi tu o dyskusję o potwornościach alkoholizmu (choć trzeba o tym mówić) lecz o przekazywanie wyznawanych wartości. Jeżeli istnieje jakaś cecha dominująca u alkoholików, to jest nią unikanie odpowiedzialności. Możesz podjąć więc środki zaradcze. Możesz nauczyć dziecko brania odpowiedzialności za swoje zachowanie. Jeżeli Johny zbije szybę sąsiadce, to jego sprawą jest przyznanie się i znalezienie sposobu naprawienia szkody. Chronienie go w takiej sytuacji nie pomoże mu w rozwoju osobowości.

Bob i Tim zabarykadowali dla żartu boczne drzwi domu. Nie było żadnych szkód, ale zawiadomiono policję i straż pożarną. Chłopcy mogli skłamać i nie mieć kłopotów, ale przyznali się do wszystkiego. Byli przesłuchiwani przez kapitana policji. Matki poszły z nimi na przesłuchanie. Chciały, żeby chłopcy odczuli w pełni wstrząs związany ze skutkami swojego zachowania, ale żeby wiedzieli, że są kochani. Kochani, lecz nie nadmiernie ochraniani. W tym wypadku aktem miłości było pozwolenie chłopcom na przeżycie tej sytuacji. Dzięki temu przyjęli oni odpowiedzialność za własne zachowanie.

Napisałam opinię dla sądu, która ułatwiła wysłanie nastolatka do więzienia. W następnym roku rodzice tego samego chłopca poprosili mnie o napisanie drugiego raportu i tym razem byłam nastawiona na wydostanie chłopca z więzienia. Rodzice ci wiedzieli, że będą w porządku, i że nie zawsze wyciągnięcie dziecka z tarapatów jest dla niego najlepsze.

Jeżeli spełnisz swoje obowiązki, to dostaniesz kieszonkowe. Jeżeli nie, to nie. Proste, jasne. I dziecko jest za to odpowiedzialne. Jeżeli nabałaganisz, to sprzątaj albo przynajmniej pomóż.

Nawet negatywne doświadczenie może przynieść korzyść. Gdy Johnny powiedział sąsiadce, że zbił szybę, strasznie się zdziwiła. To, że przyznał się – w sytuacji, gdy nie sposób było wykryć sprawcę – zrobiło na niej takie wrażenie, że powiedziała mu: „Nic nie szkodzi”. Zdobył sobie przyjaciółkę.

Zachęcaj dzieci do mówienia o problemach po to, żeby znalazły sposób przeciwstawiania się im. Gdy powie się o trudnych sprawach, łatwiej będzie nad nimi zapanować. Rozwiązanie może być proste – właśnie takie, które nie przyszło na myśl.

Mówię tu o zasadach, które są ważne w każdej relacji rodzice-dziecko. Są one szczególnie ważne w domu alkoholika, ponieważ mamy tu do czynienia z poważnymi zaburzeniami w systemie „ja” u dzieci. Zaburzenia te są odwracalne. Jeżeli przekonują Cię inne twierdzenia zawarte w tej książce, uwierz i w to: w gruncie rzeczy Twoje dzieci mogą stać się lepszymi ludźmi dzięki temu, że żyją z alkoholikami. Co ja wygaduję? Tak, tak właściwie twierdzę. Słyszałam osoby, które wstawały na spotkaniach AA i mówiły: „Jestem wdzięczny za to, że jestem alkoholikiem”. Słyszałam kobiety, które na spotkaniach Al-Anonu mówiły: „Gdybym nie wyszła za alkoholika, byłabym w mniejszym stopniu człowiekiem, niż jestem dzisiaj”. Słyszałam na spotkaniach Al-Anon dzieci mówiące: „Nam się udało przeżyć” i miały one na myśli nie tylko dzieci alkoholików.

To bardzo ważne wypowiedzi i nie są one zjawiskiem Pollyanny, ani naiwną próbą poprawienia Ci samopoczucia. Są prawdziwe, ponieważ akceptacja choroby alkoholowej zmusza ludzi do zajęcia się sobą i swoim zdrowiem psychicznym. Gdyby nie ta choroba, mogliby nie skorzystać z możliwości rozwoju i samoświadomości. Mogliby nie uświadomić sobie, na czym polega i jak ważne jest właściwe rodzicielstwo. Nie jesteśmy przygotowani do bycia rodzicami, a jest to bardzo trudne zadanie, nawet w sprzyjających okolicznościach. Zbliżenie się do uchwycenia sprawy znaczenia alkoholizmu może uświadomić nam jak istotne jest to, aby dzieci nie wychowywały się same, nawet wtedy, gdy nie sprawiają żadnych kłopotów.

Inna sprawa, że w miarę rozwoju przybywa nam blizn. Stajemy się silniejsi dzięki trudnościom, które napotykaliśmy, z którymi zmierzyliśmy się i które pokonaliśmy. Nie stajemy się silniejsi wtedy, gdy życie przechodzi nam stosunkowo łatwo. Możemy nawet nie umieć doceniać tego co dobre, jeżeli nie doświadczaliśmy złego. Te dzieci, Twoje dzieci, po konfrontacji z rzeczywistością ich życia staną się silniejsze. Sprawy, które dla ich rówieśników stanowią problem, dla nich nie będą trudne. Widziałam dzieci, które były załamane, gdy jakiś kolega powiedział im: „Nie chcę się z tobą bawić”. Dziecko alkoholika, które pracuje nad sobą i swoim rozwojem, i nie jest uwikłane w uczucia odrzucenia przez ojca, nie może wziąć takiej uwagi poważnie. „Jeżeli to dziecko nie chce się ze mną bawić, znajdę sobie kogoś innego do zabawy albo będę bawił się sam”. Te małe zranienia towarzyszące dorastaniu hartują.

Jeżeli dzieci chodzą na spotkania Al-Anonu, to mogą tam rozmawiać o swoich uczuciach z innymi dziećmi, znajdującymi się w tej samej sytuacji. Mogą rozmawiać o nauczycielu, z którym mają kłopoty. Inne dzieci będą dzieliły się sposobami poradzenia sobie z nauczycielem, ale także w klimacie troski – będą zastanawiały się, czy problem dotyczy naprawdę nauczyciela.

Wierzę w mądrość dzieci. Wierzę w sens pytania ich o to, co myślą szczególnie w odniesieniu do obszarów, które wpływają na ich życie. Spytałam dzieci, o których wiedziałam, że przynajmniej jedno z ich rodziców jest alkoholikiem, co najlepszego mogłaby zrobić dla nich matka.

Dzieci te kroczą własną drogą powrotu do zdrowia. Potrafią skonfrontować się ze swoimi uczuciami. Dzięki temu łatwiej im uchwycić niektóre zjawiska. Zrobiłam po prostu listę tego, co mi powiedziały.

l. Mów dzieciom o tym, co się dzieje. Nie ukrywaj niczego, ponieważ to pogarsza sprawę.

2. Skieruj dzieci do Al-Anonu.

3. Nie doprowadzaj do tego, żeby nie wiedziały co się dzieje. Odpowiadaj na te pytania, które zadają, a nie tylko na te, na które Ty sama chcesz im odpowiedzieć.

4. Okazuj dzieciom nieco cierpliwości i zrozumienia. One cierpią, ale nie wiedzą dlaczego.

5. Nie udawaj Pana Boga, bądź Mamusią.

6. Nie zaczepiaj go, gdy jest pijany. Prowadzi to do utarczek, bo alkoholik zawsze szuka kogoś do kłótni. Jeżeli zaś jest brutalny, to będzie Tobą pomiatał.

7. Nie tłumacz się przed nami.

8. Nie okazuj dzieciom, jak bardzo jesteś przestraszona. To sprawia tylko, że czują się jeszcze bardziej przestraszone. Spróbuj się opanować.

9. Nie zmuszaj dzieci do konfrontowania się z alkoholikiem, gdy Ty nie chcesz tego robić. Gdy mój ojciec spadł ze schodów, matka poprosiła, żebym sprawdził, czy nic mu się nie stało. Powiedział wtedy do mnie: „Idź w cholerę”. Jeśli chciała wiedzieć, czy nic mu się nie stało, powinna była sama to sprawdzić.

10. Nie używaj nas jako argumentu. Nie mów: „Jeżeli nie przestaniesz pić dla mnie, zrób to dla dzieci”. Zostaw nas poza tą sprawą.

Dzieci mówią tak, jak jest. Nie są one tak wyrafinowane, żeby ukrywać prawdę za zasłoną miłych słówek. Dzięki Bogu za to! Możemy nauczyć się od nich tak wiele, a one mogą nauczyć się tak wiele od nas. Możesz nauczyć się kochać bez wiązania. Możesz nauczyć się cieszyć z rozwoju drugiej osoby, bez żadnych oczekiwań. Możesz doświadczać przygody życia razem z nim lub sama. I jeżeli Twój mąż przypadkiem powróci do zdrowia, może przyłączy się do Ciebie. Bo gdyby nie on, może przeoczyłabyś tę okazję uświadomienia sobie jak niezwykłą wartość ma zdrowa rodzina.

VII. CO POWIEDZĄ INNI?

Alkoholizm jest chorobą paradoksów. Zaprzecza logice. Stosują się do niego przeciwieństwa zwykłych zasad. To, co wydaje się sensowne w normalnej sytuacji, nie jest sensowne w sytuacji związanej z alkoholizmem. Wszystko jest pomieszane. Gdy alkoholik zaczyna zdrowieć i przygląda się temu, co robił i dlaczego robił, także nie może tego zrozumieć. Peter podzielił się ze mną poniższymi uwagami; autor jest nieznany, lecz ludzi, którzy mogą się z nimi zidentyfikować są tysiące.

POZYTYWNE NEGATYWY

Piliśmy dla szczęścia, a staliśmy się nieszczęśliwi. Piliśmy, żeby się bawić, a wpadliśmy w przygnębienie. Piliśmy, żeby było miło z innymi, a staliśmy się kłótliwi.

Piliśmy dla wyrafinowania, a staliśmy się prostaccy. Piliśmy dla przyjaźni, a zyskaliśmy wrogów. Piliśmy, żeby zasnąć, a czuwamy bez odpoczynku. Piliśmy, żeby zyskać siłę, a czujemy się słabi.

Piliśmy „leczniczo”, a wpadliśmy w kłopoty zdrowotne. Piliśmy dla kurażu, a dopadł nas lęk.

Piliśmy, żeby zyskać pewność siebie, a ogarnęły nas wątpliwości. Piliśmy, żeby prowadzić konwersacje, a upośledziliśmy naszą mowę. Piliśmy, żeby poczuć się jak w niebie, a skończyliśmy czując się jak w piekle.

Piliśmy, żeby zapomnieć, a to niechciane ciągle do nas powraca. Piliśmy, żeby zyskać wolność, a staliśmy się niewolnikami. Piliśmy, żeby pozbyć się problemów, a pomnożyliśmy je. Piliśmy, żeby poradzić sobie z życiem, a przyzywamy śmierć.

Wiesz już – dowiedziałaś się tego, czytając tę książkę – że nie można spytać: „Jeżeli tak się dzieje, dlaczego nie przestaniesz pić?” Wiesz, że nie należy się w to mieszać. Wiesz, że stosuje się tu przeciwieństwo zwykłych zasad. Wiesz, że jeżeli troszczysz się o swojego męża i chcesz, żeby przestał pić, nie będziesz ingerowała w sposób jego picia. Wiesz także, że ponieważ troszczysz się o niego, to on musi stawić czoła skutkom swojego picia. Wiesz, że osłabianie tej konfrontacji jest destrukcyjne zarówno dla Ciebie, jak i dla niego.

Ty wiesz i ja to wiem, i ludzie z Al-Anonu to wiedzą, i ludzie z AA wiedzą, i organizacje zajmujące się alkoholizmem wiedzą, i wiedzą wszyscy, którzy rozumieją chorobę alkoholową. Ale nie jest to opinia powszechna. Tym, którzy nie rozumieją alkoholizmu, Twoje zachowanie może wydawać się dziwne. Mogą myśleć, że nie jesteś dobrą żoną. „Jak mogła pozwolić, żeby spędził noc w izbie wytrzeźwień, nie pójść i nie zapłacić kaucji po to, żeby go stamtąd wydostać? Kim jest człowiek, który robi coś takiego drugiemu?” Ten, kto kocha alkoholika, zrobi tak. Ale tylko spróbuj powiedzieć ludziom: „Kocham go tak bardzo, że nie wydostałam go stamtąd”. Popatrzą na Ciebie jak na wariatkę.

Mogą dzwonić do Ciebie krewni i znajomi. Będą wyrażali szczere zainteresowanie Twoim mężem. Powiedzą Ci o pieniądzach, które mu pożyczyli, albo o tym, że go przenocowali, gdy Ty go wyrzuciłaś z domu. Nie będą zbyt zadowoleni z Ciebie. Będziesz wyjaśniała, że Twój mąż jest bardzo chorym alkoholikiem i że robisz to, co mówiono Ci, że powinnaś robić, żeby on mógł wyzdrowieć. Usłyszysz, że wprawdzie rozumieją to, co mówisz, ale gdyby naprawdę zależało Ci na mężu, to… Nie zrozumieją tego. Dla niektórych z Was stanie się to problemem. „Kto nie rozpiłby się żyjąc z taką suką?” Co za cios! Ale nie mówiłam nigdy, że to, co Ci proponuję będzie łatwe. Nie jest to łatwe.

Twój mąż będzie zachęcał innych do potępiania Cię. Zwróci się do nich, żeby ułatwiali mu picie, gdy Ty przestaniesz to robić. Nie jesteś jedyną osobą, która gra jakąś rolę w tej chorobie.

KREWNY – ZNAJOMY

Osoba ta z powodu poczucia winy, czy też ze szczerego zainteresowania, zmienia się w wybawcę alkoholika w jego chwilowych kłopotach. Chce ona zmniejszyć presję, żeby kolega (krewny) nie musiał żyć w takim trudnym do wytrzymania napięciu. Płaci rachunki, dzwoni gdzie trzeba, użycza mu noclegu. Zajmuje się wszystkim tym, z czym nie chce skonfrontować się alkoholik. Twierdzi przy tym, że zachowuje się tak, ponieważ jest pełna troski. Podejrzewam, że bardziej wynika to z jej własnych potrzeb niż z chęci służenia alkoholikowi. Jaki ze mnie dobry kolega! Rodzina musi trzymać się razem! Jak tak można – odwrócić się od niego i zająć się tylko sobą?! – i tak dalej. W końcu alkoholik wyczerpie także tych ludzi. Zabrną tak daleko, że będą musieli zdobyć się na odrzucenie go – we własnej obronie. Wtedy zrozumieją Cię lepiej i przyznają Ci rację.

INNA KOBIETA

Rozerwać łajdaczkę na kawałki! W Twoich oczach jest ona łajdaczką, ale można przewidzieć pojawienie się tego szczególnego „wspólnika choroby”. Tobie może się to zdarzyć albo nie. Nie zagraża to Twojemu małżeństwu. Jest objawem choroby. Przecież nie chcesz z nim pić. Nie chcesz już z nim spać. Nie chcesz chronić go przed nim samym. Wiesz lepiej. Ona nie wie. Sądzi, że jest jedyną osobą, która go rozumie. I będzie pomagać mu w pogrążaniu się w chorobie. Najlepiej w tej sytuacji zostawić tę sprawę własnemu biegowi. Nie rób nic, żeby wpłynąć na to, co się dzieje. Albo on będzie czuł się winny, albo ona będzie wywierała presję, żeby związek był bardziej trwały. Z żadną z tych możliwości alkoholik sobie nie poradzi. Jack próbował zmniejszyć swoje wyrzuty sumienia mówiąc Alice wszystko o swoim romansie. Chciał, żeby skończyła to za niego. Alice wiedziała, że pojawienie się tej kobiety nie wynika z jej niedoskonałości. Wiedziała wystarczająco dużo o alkoholizmie, żeby zrozumieć, że to, co zrobił nie było niczym niezwykłym. Wiedziała, że powinna pozwolić mu na samodzielne wydostanie z tej sytuacji. Ostatecznie, to był jego problem. Zrobiła właśnie to, co zrobiłaby każda normalna żona. Najpierw potraktowała go prosto pomiędzy oczy, siłą którą zwykle rezerwuje się na Madison Square Garden. Potem zadzwoniła do tej kobiety i powiedziała jej wyraźnie, co o niej myśli i co z nią zrobi, jeśli jeszcze kiedykolwiek zbliży się do jej męża. Świetnie, Alice! Czasami właśnie trzeba zrobić to, co się musi. Poczuła się lepiej. Jutro będzie mogła znów być pełna zrozumienia. Bo dzisiaj straciła swoje opanowanie i poczuła się naprawdę dobrze.

ZWIERZCHNICY I WSPÓŁPRACOWNICY

Ponieważ potrzeba długiego czasu, żeby alkoholizm rozwinął się na tyle, aby odbijać się na pracy, człowiek może przepracować w tej samej firmie przez 10 lub 15 lat. W tym czasie rozwija się przyjaźń i poczucie lojalności. To bardzo naturalne, gdy koledzy powiedzą, że przyszedł punktualnie, choć naprawdę się spóźnił, albo gdy nadrobią za niego zaległości. Szef nie będzie zauważał niedociągnięć, ponieważ pamięta jak wartościowy był dla niego ten człowiek w przeszłości i chce wierzyć, że znów taki będzie. Bez tej stałej ochrony i krycia alkoholika nie mógłby dalej pracować. Musiałby rzucić pracę albo swoje nieodpowiedzialne picie. Ci ludzie są ofiarami własnego nałogu, ale pomaganie im w taki sposób oznacza przedłużenie nałogu. W końcu ukrywanie staje się już niemożliwe, traci się jednak przedtem wiele cennego czasu.

PROFESJONALIŚCI

Przykro mi, że muszę powiedzieć o tym, jak niektórzy profesjonaliści rozumieją alkoholizm i jak w wyniku tego powstaje więcej szkód niż korzyści. Twój mąż może zacząć koncentrować się na tym, jak pogmatwało się jego życie i popędzany przez Ciebie będzie szukał pomocy. Lekarz, który zaoferuje mu środki uspokajające, żeby wyciągnąć go z picia, pomoże mu tylko w uzależnieniu się od innych substancji. Psycholog, który mu powie, że jego prawdziwym problemem jest wczesny trening czystości, a nie picie, da mu pretekst do dalszego upijania się. Zacznie wierzyć, że gdy rozwiąże swoje problemy emocjonalne, nie będzie już pragnął alkoholu. Profesjonaliści, którzy rozumieją alkoholizm nie będą bez ograniczeń przepisywać leków lub zaprzeczą, że alkoholizm jest wynikiem innych problemów. Będą kierować pacjentów do ośrodków rehabilitacji, do AA, albo staną do walki z alkoholizmem jako podstawowym problemem. Gdy zahamuje się alkoholizm, można przystąpić do rozwiązywania innych problemów. Gdy nie zachowa się takiej kolejności, marnuje się tylko czas i pieniądze.

Inni wspólnicy choroby sprawią, że będzie Ci bardzo trudno wytrwać przy swoim. Naturalnie chcesz, żeby ludzie Cię lubili. Ponieważ czujesz się jeszcze niepewnie i jesteś podatna na zranienia, możesz zacząć wątpić w siebie. Jesteś tylko człowiekiem. Jak silny nacisk potrafisz wytrzymać? Będziesz skołowana. W tym miejscu zasadniczą sprawą jest otoczenie się ludźmi rozumiejącymi alkoholizm (chyba, że jesteś zahartowana). Tylko takim ludziom mów, co dzieje się w Twoim małżeństwie. Oni są z Tobą. Chodź często na spotkania Al-Anonu, na otwarte mitingi AA lub wykłady o alkoholizmie. Nie próbuj wytrzymać tego wszystkiego w samotności. Będzie Ci potrzebne stałe umacnianie w wierze, że to, co robisz jest najlepszym rozwiązaniem, zarówno dla Ciebie, jak i Twojej rodziny.

Potrzebni Ci są ludzie, którzy nadają na tej samej częstotliwości i którzy będą utwierdzać Cię w przekonaniu, że nie oszalałaś. Może się zdarzyć, że przez jakiś czas tylko z tymi ludźmi będziesz utrzymywała kontakty. W końcu, oni są podobni do Ciebie – chcą cieszyć się życiem. Wiedzą, że sami nie są dość silni, żeby zwalczyć alkoholizm, ale czerpią silę z dzielenia się z innymi. Stąd przychodzi poczucie ciepła i bezpieczeństwa, które pomoże Ci przetrwać trudne chwile. Nie jesteś sama.

Nie jesteś sama, ale spotykasz się z niewielkim zrozumieniem ze strony ogółu ludzi. Chociaż różne szkoły mają bardzo piękne programy edukacyjne dotyczące zwalczania narkotyków i alkoholu, to jednak o sprawach rodziny mówi się tam niewiele albo nic. Większość literatury dotyczącej tego zagadnienia koncentruje się na alkoholu i alkoholizmie. Gail Milgram z Centrum Badań nad Alkoholizmem Rutgersa zestawił piękną bibliografię materiałów edukacyjnych dotyczących alkoholizmu. Zawiera ona 873 pozycje. Z tych 873 pozycji tylko 38 zajmuje się wpływem alkoholizmu na rodzinę. W większości są to broszurki wydane przez grupy Al-Anonu. Braki te smucą mnie i złoszczą. Dopingują mnie także do pisania. Gdy poczujesz się silniejsza i odważniejsza, może zbadasz, jak wygląda program edukacyjny dotyczący alkoholu i narkotyków w Twoim środowisku. Jak naświetla się ten problem w szkole, do której chodzą Twoje dzieci? Dlaczegóżby nie wystąpić o włączenie problemu wpływu alkoholizmu na rodzinę do programu szkolnego? Przecież w programach nie pominięto tej sprawy rozmyślnie. Po prostu nie pomyślano o tym. Może to właśnie Ty zasadzisz pierwsze ziarenko.

Przemysł poczyna uświadamiać sobie problem alkoholizmu, w przedsiębiorstwach zaczyna się myśleć o pieniądzach, które traci się przez absencję i obniżoną wydajność. Zaczyna się także rozumieć, że to, co zainwestowano w tych pracowników sprawia, że warto inwestować raczej w ich leczenie niż ich zwalniać. Wiele dużych przedsiębiorstw ustanawia swoje własne programy rehabilitacji alkoholików. Pracodawcy uczą się proponować alternatywę: rehabilitacja albo zwolnienie z pracy. To ważny krok. Nie widzę jednak dużego zainteresowania pracownikiem, którego partner pije i który przez cały dzień się tym zamartwia. Jest to na tyle kosztowne, że warto i tym się zająć.

Kształtowanie opinii publicznej jest w tej sprawie równie ważne jak w wielu innych i pomaga tu każdy okruch wiedzy. Władze stanu New Jersey zniosły karę więzienia za jazdę po pijanemu. Nauczyli się, że alkoholicy są ludźmi chorymi a nie kryminalistami. To powolny proces, lecz jeszcze wolniej przebiega proces uświadomienia opinii publicznej głębokiego wpływu alkoholizmu na rodzinę. Gdy dojrzejesz do większej akceptacji siebie, poczujesz się pewniejsza w otwartym mówieniu o świadomości, którą uzyskałaś. Kształtowanie opinii publicznej jest obowiązkiem każdego z nas. Także i Twoim, o ile osiągnęłaś punkt, w którym masz w tej sprawie zaufanie do siebie i nie boisz się, że inni poznają Twoją konkretną sytuację. Bywa to niebezpieczne, ponieważ można się narazić na społeczne napiętnowanie, które potęguje problem. Ty możesz być gotowa stawić czoło temu problemowi, ale reszta Twojej rodziny? Wielu ludzi mówiących o alkoholizmie na podstawie własnych doświadczeń, podaje tylko swoje imię. Ich bliscy mają prawo do prywatności.

Po jakimś czasie Ty także poczujesz się zmuszona do zrobienia czegoś. Zaczniesz dostrzegać wokół siebie cierpienie. Zaczniesz uświadamiać sobie, że są sąsiedzi i przyjaciele, którzy mają ten sam problem, ale nie zaszli jeszcze tak daleko jak Ty. Znajdziesz do nich najlepszą drogę. Będziesz wiedziała, jak im pomóc i co powiedzieć, ponieważ już byłaś tam – w tym całym paskudztwie, tak jak oni teraz.

Pamiętam, że miałam serię wykładów dla grupy studentów o alkoholizmie i o jego skutkach w rodzinie. Na końcu pisali o swoich reakcjach. Jeden ze studentów napisał: „Gdybym 10 lat temu wiedział to, co wiem dzisiaj, nie czułbym takiej nienawiści do swojego ojca aż do jego śmierci”. Bardzo się tym przejęłam. Utwierdziłam się w moim postanowieniu aby uświadamiać ludziom rzeczywiste problemy życia z tą chorobą, tak jak mnie tylko na to stać.

VIII. CO Z PRZYSZŁOŚCIĄ?

To takie trudne pytanie. Któż to wie? Wiem jednak, że chociaż żyjesz w sytuacji, w której obawiasz się o własne życie, lepiej nie podejmuj decyzji dzisiaj. Żeby podjąć sensowną decyzję, która będzie decydowała o reszcie Twojego życia, musisz jasno myśleć. Teraz najlepiej zużyj swoją energię na to, żebyś poczuła się zdrowsza. Gdy poczujesz, że możesz panować nad myślami i uczuciami, będziesz miała lepszą podstawę do podjęcia decyzji.

Wiele kobiet prowadzi grę „Jeżeli ja to, to wtedy on tamto”. Jest to niebezpieczne. Mają one nadzieję doprowadzić do takiego kryzysu, by on przestał pić. Chwalebny cel, ale to nie skutkuje.

Mary zdecydowała się opuścić Jima. Nie mogła już dłużej wytrzymać jego picia. Albo raczej tylko tak mówiła. Tak naprawdę była przekonana, że gdy go opuści, będzie tak nieszczęśliwy, że ubłaga ją, żeby wróciła i już nigdy się nie upije. Odeszła. Odeszła na tydzień. Była tak nieszczęśliwa w tym czasie, że w końcu przybiegła do domu. Potrzebowała go, bez względu na okoliczności. Jim nawet nie zauważył jej nieobecności. Gdy weszła, potraktował ją tak, jak to zawsze robił. Jej gra pogłębiła tylko jej dezorientację.

Innym wariantem tego tematu jest mówienie mu, żeby odszedł. „Jeżeli wyrzucę go, to może się opamięta. Doceni mnie i dzieci i wreszcie przestanie się upijać”. O takim przypadku opowiadała mi Marcia. Wyrzuciła go na dobre. Prosto w ręce wspólników choroby. A on, ciągle pijąc, doprowadził się do śmierci. Marcie żałuje swojego postępowania. Nie była przygotowana na tego rodzaju skutek.

Nigdy nie doradzam podobnych działań. Chciałabym tylko, żebyś była pewna, czy robisz coś ze względu na własne dobro, czy też chodzi Ci o to, żeby on się opamiętał. Musisz być w stanie poradzić sobie ze skutkami swojego zachowania, jakie by one nie były. Zdarza się, że utrata żony powoduje kryzys, który może doprowadzić do trzeźwości. Częściej, tym kryzysem jest utrata pracy. Mężczyźni określają się poprzez swój zawód. Utrata zatrudnienia to emocjonalne trzęsienie ziemi. Nie oznacza to, że możesz go odzyskać za cenę utraty pracy. Nie wiesz, jakie to będzie miało znaczenie w Twojej szczególnej sytuacji i czy w ogóle będzie miało jakieś znaczenie.

Widziałam wiele rzeczy, o których myślałam, że będą miały jakieś znaczenie, a nie miały żadnego. Byłam pewna, że gdy Joe obudzi się w kałuży własnej krwi, to będzie wystarczająco przerażony, żeby szukać pomocy. Mówił o niej, ale to nie był ten kryzys, który miałby być początkiem przełomu. Rok później, gdy najmłodsze dziecko popatrzyło na niego z pogardą, powiedział: „Poddaję się”. Nie ma sposobu, żeby przewidzieć, co wywoła przemianę. Robisz błąd zastanawiając się nad tym, co będzie miało tu znaczenie.

Ale możesz coś zrobić. Możesz się przygotować na chwilę, w której powie: „Potrzebuję pomocy, żeby przestać pić”. Musisz dobrze pamiętać specjalny numer Anonimowych Alkoholików, gdy zdarzy się to w nocy. Zapamiętaj lokalny numer telefonu, czynny w ciągu dnia. Dowiedz się, gdzie są ośrodki detoksykacji i rehabilitacji na Twoim terenie. W jakim stanie jest Twoja polisa ubezpieczeniowa? Uporządkuj sobie to wszystko w głowie, żebyś – gdy tylko poczujesz, że jest szczery – mogła szybko działać i zorganizować mu pomoc. Tylko to możesz zrobić, a właśnie to ma olbrzymie znaczenie. Jeżeli będziesz potrafiła działać szybko, to nie będzie miał sposobności by ponownie wszystko przemyśleć i zdecydować, że naprawdę potrafi dać sobie radę sam. Nie możesz zmusić go do przyjęcia pomocy, ale możesz uczynić pomoc tak łatwo dostępną, że nie będzie mógł znaleźć wymówki. Może znajdziesz się w takiej sytuacji kilkakrotnie, ale Twoja podstawowa rola we wczesnym etapie jego powrotu do zdrowia, to zmuszenie go do uświadomienia sobie, że pomoc jest dostępna i że chcesz mu pomóc wyrwać się z nałogu.

Może nie wierzysz, że kiedykolwiek przyjdzie taki dzień. Nie ma żadnych gwarancji. Co będzie, jeśli on nigdy nie stanie się trzeźwy? Czy kochasz go tak, żeby zostać z nim, nawet jeżeli nigdy nie osiągnie trzeźwości? Czy potrafisz przystosować się do alkoholizmu jako sposobu życia? To nie jest podchwytliwe pytanie. Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na to pytanie twierdząco, to dużo łatwiej będzie Ci się przystosowywać. Rosemarie mówiła mi, że gdy odpowiedziała „tak” na to pytanie, odmieniło się całe jej życie. Zaczęła bardziej akceptować swego męża i przestała żyć w świecie fantazji. Na ironię losu zakrawa fakt, że niedługo potem on przestał pić. Może miało znaczenie to, że przestała walczyć z wiatrakami.

Jeżeli odpowiesz na to pytanie „nie”, to będziesz potrzebowała czasu, żeby zaplanować sobie życie bez włączania w nie męża. Musisz rozważyć skutki zmian, które trzeba poczynić. Musisz mieć rozeznanie, jakie przysługują Ci prawa, jaka będzie Twoja pozycja finansowa. Będziesz musiała dowiedzieć się także o wielu innych sprawach. Możesz porozmawiać o tym z innymi kobietami, które są w podobnej sytuacji i które wybrały rozstanie. Pozostanie czy rozstanie – to kwestia indywidualnej decyzji. Radzę Ci podjąć ją kierując się tym, co będzie najlepsze dla Ciebie, a nie pragnieniem wywołania wstrząsu u niego. Jeżeli chcesz odejść, nie rób tego w złości, tylko po spokojnym rozważeniu sprawy.

Z pewnością wyobrażasz sobie czasem, że jeżeli tylko przestanie pić, to wszystko będzie cudownie. Nic z tych rzeczy. Powrót do zdrowia jest trudny. Życie nie stanie się cudowne tylko dlatego, że on przestał pić. Minie kilka miesięcy zanim nauczy się myśleć o czymś innym niż tylko o tym, żeby się nie napić. Jeżeli zwiąże się z AA, polecą mu przyjść na 90 spotkań przez kolejne 90 dni. Poczujesz się zaniedbana. Będziesz musiała się przystosować. Może być poirytowany. W końcu, stanął twarzą w twarz ze swoim życiem. Musi patrzeć na wszystko to, czego unikał dzięki alkoholowi. Radosna beztroska należy już do innego świata. Nie mam zamiaru wchodzić głęboko w problemy związane z trzeźwością. Nie byłoby to zbyt pomocne. Wspomniałam o nich tylko po to, żebyś wiedziała, że trzeźwość nie jest nieustanną rozkoszą. Pogrążenie się w chorobie zajęło dużo czasu Tobie i Twojemu mężowi, tak samo wydostanie się z niej nie nastąpi w ciągu jednego dnia. Szczere spojrzenie na siebie jest trudne. Ale nawet najtrudniejszy powrót do zdrowia jest z pewnością lepszy od pijaństwa.

Przyszłość należy do Ciebie. Pewnego dnia zdecydujesz, co chcesz z nią zrobić. Masz przed sobą całe życie, które możesz przeżyć w pełni, jeśli sobie na to pozwolisz – z mężem lub bez niego. W miarę powrotu do zdrowia zobaczysz, że używałaś alkoholizmu męża jako usprawiedliwienia dla własnego braku inicjatywy. Już tak nie będzie. Będziesz przyglądała się sobie. Pójdziesz na jakiś kurs dlatego, że tego chcesz, albo nie pójdziesz, ponieważ tego nie chcesz, a nie dlatego, że on nie lubi Twojej samodzielności. Odkryjesz, jak bardzo żyłaś w jego cieniu. Gdyby on nie stanął na Twojej drodze, czy potrafiłabyś zmierzyć się z własnym strachem? Chodzi mi o to, że jeżeli nie chodzisz na tenisa, ponieważ mąż wymaga od Ciebie, żebyś witała go w domu, to możesz nie dostrzegać wtedy faktu, że boisz się grać, bo wstydzisz się, że grasz słabo. Możesz nie zdawać sobie sprawy z tego, że lękasz się, iż kiedyś się wyda jak okropnym jesteś graczem i ludzie będą żałować, że Cię zaprosili. Jest to zupełnie inna sprawa.

Alkoholizm może być cudowną wymówką dla uniknięcia głębszego spojrzenia na rzeczywistość. To wchodzi w krew. Możesz nawet nie uświadamiać sobie, że tak robisz. Czy to możliwe, że ta część Ciebie, która nie chce się rozwijać, nie chce też, aby on był trzeźwy? Czy to możliwe, że ta część Ciebie, która woli być raczej jego matką niż żoną, nie chce go trzeźwego? Cóż za okropne myśli.

Powtarzam Ci na różne sposoby, na wszystkie znane mi sposoby, pracuj nad swoim zdrowiem. Jeżeli staniesz się zdrowa, możesz robić wszystko – przyszłość jest Twoja. Jeżeli nie staniesz się zdrowa, nie ma znaczenia co zrobisz. Zostaniesz z nim, czy go opuścisz. Będziesz robiła same błędy. Znam kobiety, które wymieniły jedno małżeństwo z alkoholikiem na drugie. Rozwiązaniem jest praca nad sobą. Odkrycie siebie to cudowna przygoda życia. Poznasz swoje mocne i słabe strony. Jakiekolwiek by nie były, są Twoje – możesz zmienić to, co wydaje Ci się konieczne do zmiany i rozwinąć to, co warte jest rozwinięcia. Możesz pracować nad tym, żeby stać się najlepszą, jaką tylko możesz być. To właśnie oznacza bycie zdrowym. Czy jesteś tego warta? Tylko Ty możesz odpowiedzieć na to pytanie.

IX. PODSUMOWANIE

Po przeczytaniu tej książki aż do tego miejsca pewnie rozumiesz, jak musiał czuć się Dawid, gdy stanął przed Goliatem. Borykałaś się i borykasz z wyjątkowo trudną sytuacją. Bez względu na to jak bardzo jesteś przygnębiona, musisz uwierzyć w siebie – żeby przeżyć. Stajesz z procą przed olbrzymem. Twoje obecne samopoczucie sprawia, że trudno Ci uwierzyć, iż wiele kobiet stosując zasady omawiane w tej książce czuje się znacznie szczęśliwiej. Wymaga to wiele ciężkiej pracy, ale warto ją wykonać. Prosiłam niektóre z tych kobiet, żeby podzieliły się swoimi przemyśleniami. Znałam je wszystkie, gdy czuły się samotne i nie było w nich nadziei. Znałam je wszystkie, gdy mężowie byli aktywnymi alkoholikami i nie było końca przerażającym scenom. Wielu z tych mężczyzn już nie pije. Niektórzy nawet przyznają, że zmiana postawy żony umożliwiła im osiągnięcie trzeźwości. Inni nadal piją, ale ich żony nie są już chore.

Zadawałam mężom i żonom pytanie: „Jaką najlepszą radę możesz dać komuś, kto żyje z otwartym problemem alkoholizmu?”

Załączam ich odpowiedzi w takiej postaci, w jakiej je otrzymałam.

Ruth ma 64 lata i jest gospodynią domową. Jej mąż jest na emeryturze i nadal pije. Nie uznaje tego, że jest alkoholikiem.

„Dbaj o swoje zdrowie. Mogłam powtarzać to sobie godzinami, ale nie to było dla mnie najważniejsze. Podstawową sprawą dla mnie było uświadomienie sobie, że nie jestem odpowiedzialna za jego chorobę. Leczenie tej choroby jest zupełnie inne niż leczenie innych chorób. Jest sprzeczne ze wszystkim, czego kiedykolwiek mnie uczono. Gdy miał grypę, to mogłam ugotować mu zupę, mogłam poprawić mu poduszkę i sprawić, żeby było mu wygodnie. W tej chorobie musiałam pozwolić na to, żeby sam robił sobie zupę i sam poprawiał sobie poduszkę. Jest to sprzeczne ze wszystkim czego mnie uczono”.

Donna jest dyplomowaną pielęgniarką. Pracuje tylko dorywczo, gdyż zdecydowała, że woli być w domu ze swym czteroletnim synkiem. Jej mąż nie pije od ośmiu miesięcy.

„Poradziłabym im chodzenie na spotkania Al-Anonu, żeby mogły podzielić się swoimi uczuciami z ludźmi, którzy rozumieją ich sytuację. Z ludźmi, którzy ją przeżyli albo nadal przeżywają. Tam zaczęłam właśnie rozumieć ideę oderwania się, zrezygnowania z ponoszenia odpowiedzialności za problemy alkoholika i zrozumiałam, że potrzebuję pomocy dla siebie. W końcu dotarło do mnie, że nie jestem tam dla jego korzyści, lecz dlatego, że sama potrzebuję pomocy. Jest to także miejsce, gdzie nauczyłam się żyć w teraźniejszości – w dniu dzisiejszym i w tej właśnie chwili, nie mogę przecież zrobić nic więcej. To jest moje osiągnięcie. W gruncie rzeczy o to chodzi, mówiąc w skrócie”.

Pat jest matką pięciorga dzieci. Pracuje jako pomocnik nauczyciela w klasie dla dzieci opóźnionych w rozwoju. Pat i jej mąż są alkoholikami, którzy powrócili do zdrowia.

„Jedynym słowem, które przychodzi mi do głowy jest oderwanie się. Werbalne i fizyczne – gdy to jest konieczne. I całkowite psychiczne oderwanie się od choroby. Oderwanie się powinno być chyba poprzedzone współczuciem dla schorowanego alkoholika. Ważne jest także rozwijanie swojej własnej siły, żeby jak najlepiej wykorzystać wszelkie możliwości. To wszystko, co mogę powiedzieć na ten temat”.

Elaine pracuje na kierowniczym stanowisku w dużym przedsiębiorstwie w New Jersey. Byli z mężem szczęśliwym małżeństwem przez osiemnaście lat. Ostatnio jej mąż utrzymuje trzeźwość.

„Zaplanuj wyrwanie się z tego, zaplanuj odejście i skieruj w tym kierunku wszystkie swoje wysiłki – finanse, pracę, rodzinę. Sprawi to, że dzień dzisiejszy, obecna chwila, staną się znośniejsze. Możesz naprawdę żyć dla swojej przyszłości i podporządkować umysł i emocje właśnie temu celowi. Poza tym, nie musisz przecież wykonać swojego planu, zawsze możesz zmienić go i zostać, ale zrobiwszy przedtem wszystko na poziomie duchowym, emocjonalnym i fizycznym – w celu odłączenia się. Człowiek, który ma takie problemy musi być zdolny do przetrwania już dzisiaj, a nie można przetrwać, jeżeli żyje się życiem drugiej osoby. Pogodzenie się z tym, że musisz coś zrobić z własnym życiem zniweluje dzisiejsze problemy i ułatwi przejście przez dzień dzisiejszy, a także zaplanuje Twoje jutro. Czas gra na Twoją korzyść. Planując swoją przyszłość możesz uwzględnić taki okres, jaki Ci odpowiada – nastawiasz się na daleką perspektywę lub tak bliską, jak tego chcesz, bądź musisz. Bądź w tym szczera. Większość ludzi nie opuściłaby pacjenta w końcowym stadium raka, ale to jest inna sytuacja, ponieważ w wypadku raka wiesz, kiedy nastąpi koniec. Z tego, co wiadomo o alkoholizmie wynika, że może być tu mowa o 15 lub nawet 20 latach – w zależności od osoby – i że bez zachowania abstynencji nigdy nie będzie poprawy. Decyzja dotyczy więc tego, co zrobisz ze swoim życiem. Życie drugiego człowieka jest poza Twoim zasięgiem”.

Donna prowadziła handel nieruchomościami. Gdy jej mąż przestał pić, zrezygnowała z pracy. Mają trzynastoletniego syna.

„Wydaje mi się, że najważniejsze jest zaakceptowanie alkoholizmu jako choroby. Osiągnąć to możesz dzięki lekturom i Al-Anonowi. Naprawdę wstrząsnęło mną, gdy ktoś powiedział że alkoholik jest uzależniony od alkoholu, zaś jego współmałżonek jest uzależniony od alkoholika. Pamiętam, że usłyszałam to zdanie, gdy wciąż i wciąż mówiłam o moim alkoholiku. Byłam bardzo zmieszana i zła usłyszawszy to. Ale tylko wtedy, gdy zaakceptujesz alkoholizm jako chorobę i uświadomisz sobie to, jak bardzo jesteś włączona w jego życie – możesz zacząć pracować dla siebie i nauczyć się tego, co trzeba zrobić aby się oderwać. Myślę, że najlepiej jest odnaleźć siebie i oderwać się od alkoholika. Zrozumiałam, że dla oderwania się i nauczenia się życia ze sobą muszę poszukać pomocy z zewnątrz – doradcy, a potem Al-Anonu. Połączenia tych dwóch rodzajów pomocy. Myślę, że to było dla mnie najważniejsze”.

Phyllis jest matką pięciorga dzieci. Pracuje w lokalnej gazecie. „Myślę, że największym problemem jest strach. To najtrudniejsza sprawa, jak myślę. Musisz go zwalczyć albo pracować nad przezwyciężeniem go. To jest najważniejsze. Tak długo jak okazujesz strach, alkoholik będzie go wykorzystywał dla uzyskania przewagi. Jeżeli będzie wiedział, że nie może wywołać Twojego strachu, to nie będzie go wykorzystywał. Tak w paru słowach, to jest to największy problem, na ile znam tę sprawę”.

Elisa jest nauczycielką w szkole podstawowej. Jej mąż jest jeszcze aktywnym alkoholikiem.

„Wydostań się z jego orbity i przestań próbować wyciągnąć go z alkoholizmu”.

Rosemarie jest pielęgniarką dyplomowaną pracującą w szkole. Jest matką czworga dzieci. Jej najstarsza córka przygotowuje się do ślubu. Zdecydowali się nie podawać alkoholu w czasie przyjęcia weselnego. Ojciec panny młodej ciężko pracuje nad utrzymaniem trzeźwości i jego potrzeby miały pierwszeństwo.

„Oprócz chodzenia na spotkania Al-Anonu stwórz sobie swoje własne życie, co sprawi, że znacznie łatwiej będzie Ci się oderwać. Dla mnie tą możliwością była praca. W pracy mogłam być sobą, a nie żoną alkoholika. Nikt tam nie wiedział o moim problemie. Mogłam być wolna przez siedem godzin na dobę. Pozwalało mi to zaczerpnąć oddechu i zyskiwałam siłę do zmierzenia się z resztą dnia. Stopniowo nauczyłam się żyć w oderwaniu od tego problemu przez 24 godziny na dobę”.

Marty ma czterech synów. Uczy gry na pianinie w domu i ma męża, który od niedawna utrzymuje trzeźwość.

„Gdy zadzwoni do domu, żeby powiedzieć, że się spóźni, albo gdy mówi, że wychodzi na chwilę, nigdy nie pytaj, o której wróci. Po prostu podziękuj za informacje i powiedz: Zobaczymy się później”.

Paulina jest trzeźwą alkoholiczką. Jej mąż jeszcze pije. Mówi ona o tym, co pomogło jej utrzymać trzeźwość.

„Naucz się oderwania od alkoholu, a nie od alkoholika. Dopóki alkoholik nie będzie pozostawiony sam sobie, dopóty będzie używał Ciebie jako usprawiedliwienia dla swojego picia”.

Bernadette ma dwie córki – nastolatki. Jest nauczycielką w szkole średniej. Stwierdziła, że jej sytuacja jest nie do wytrzymania i teraz jest w trakcie rozwodu.

„A1-Anon. Osiem godzin nieprzerwanego snu, jeżeli jest to możliwe. Przynajmniej jeden krótki odpoczynek w ciągu dnia. Przynajmniej dwa spokojne posiłki – samotne, jeżeli jest to konieczne. Niezbędne kroki w kierunku niezależności finansowej (spokojne). Gromadzenie pieniędzy (spokojne)”.

Pat pracuje jako pomoc dentystyczna i jest matką trojga dzieci. Jej mąż utrzymuje trzeźwość od pięciu lat.

„Myślę, że jednym z największych błędów jest myślenie, że nic nie możesz zrobić, żeby oderwać się i zająć się własnymi sprawami. Musisz zacząć myśleć w bardziej zrównoważony sposób, zanim będziesz mogła coś zrobić. Doszłam do punktu, w którym zrozumiałam, że zasługuję na coś więcej – i powiedziałam: zrób z tym porządek albo rozejdźmy się. Mój mąż odszedł, otrzymał pomoc i potem wrócił. Byłam gotowa podjąć ryzyko wiążące się z jego decyzją, jaka by ona nie była”.

Gail prowadzi biuro medyczne. Jest mężatką od 30 lat i ma dwoje dorosłych dzieci. Jej mąż bardzo aktywnie działa w ruchu Anonimowych Alkoholików.

„Poszukaj wiedzy o alkoholizmie. Innymi słowy, poznaj to, z czym się zetknęłaś. Trzymaj z ludźmi, którzy mają ten sam problem i rozumieją go. Podziel się z nimi swoimi problemami i dowiedz się, co o nich sądzą. Rób coś. Najtrudniejszą sprawą dla niektórych ludzi jest wyjście z problemem na zewnątrz. Decyzja dotycząca szukania pomocy jest najtrudniejsza. Trzymają wszystko w ukryciu tak długo, że dla niektórych musi być okropnym przeżyciem odsłonięcie swojego problemu i mówienie o nim otwarcie”.

Connie jest matką sześciorga dzieci. Jej mąż przebywa obecnie w ośrodku rehabilitacyjnym dla alkoholików.

„Stań obok jego problemu. Natychmiast poszukaj pomocy dla siebie. To wszystko, co mogę wymyślać na ten temat. Czyż nie?”

Tak, Connie. Masz rację. To jest rzeczywiście to. To jest to, w paru słowach. Cała historia. Wszystko zostało powiedziane. Teraz zależy to od Ciebie. Mogłabym przedstawić Ci setki innych wypowiedzi, z których każda mówiłaby to samo innymi słowami. Idee prezentowane w tej książce naprawdę są bardzo proste. Dowiedz się tyle, ile tylko zdołasz o chorobie alkoholowej. Poświęć swoją energię na stanie się osobą zdrową emocjonalnie, a nie na bycie wspólnikiem choroby. Nie masz nic do stracenia, oprócz cierpienia. Nie masz nic do zyskania, oprócz spokoju ducha. Dzisiaj jest piękny dzień. Pozwól sobie na to, by doświadczyć radości życia. Żyj dzisiaj, tą właśnie chwilą, każdego dnia tak samo – zaczynając już teraz.